52009DC0626

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 20.11.2009

KOM(2009) 626 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

PRZEGLĄD DYREKTYWY DOTYCZĄCEJ SPRZEDAŻY KONSUMENTOM USŁUG FINANSOWYCH NA ODLEGŁOŚĆ (2002/65/WE)

WPROWADZENIE

1. Zgodnie z art. 20 dyrektywy nr 2002/65/WE dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość („dyrektywa”) Komisja dokonuje przeglądu funkcjonowania sprzedaży usług finansowych na odległość w celu zapewnienia właściwego rozwoju transgranicznej sprzedaży na odległość w tym sektorze.

2. Celem dyrektywy jest konsolidacja jednolitego rynku, przy jednoczesnym osiągnięciu wysokiego poziomu ochrony konsumenta. Zgodnie z art. 20 głównym przedmiotem przeglądu są różnice między przepisami krajowymi w odniesieniu do tych aspektów dyrektywy, które nie zostały w pełni zharmonizowane, to jest do przepisów dotyczących informacji udzielanych przed zawarciem umowy oraz o prawie konsumenta do odstąpienia od umowy. W ramach przeglądu dokonuje się oceny trudności, na jakie mogą napotykać konsumenci i usługodawcy w związku z tymi różnicami oraz ustala się, czy konieczna jest zmiana dyrektywy.

3. Dyrektywę przyjęto w dniu 23 września 2002 r. jako horyzontalny środek obejmujący wszystkie usługi finansowe. Przyznaje ona państwom członkowskim dwa lata na transponowanie jej do prawa krajowego. W swoim sprawozdaniu, należycie przedłożonym Parlamentowi Europejskiemu i Radzie w kwietniu 2006 r.[1], Komisja stwierdziła, że przegląd odbędzie się w późniejszym terminie ze względu na opóźnienia państw członkowskim w transpozycji dyrektywy[2]. Większość państw członkowskich dokonała transpozycji tego aktu dopiero w 2005 bądź 2006 r.

4. Wspomniane sprawozdanie oparto na wnioskach z badań, analiz i otrzymywanych uwag dotyczących sytuacji na rynku oraz ewentualnego wpływu, jaki wyraźna swoboda państw członkowskich w zakresie nie w pełni zharmonizowanych przepisów może wywierać na tworzenie rynku wewnętrznego i osiągnięcie celów dyrektywy dotyczących ochrony konsumenta. Sprawozdanie opiera się głównie na dwóch analizach przeprowadzonych przez Komisję[3]. Wnioski zawarte w analizie prawnej („the Legal Study”), badającej skutki dyrektywy z prawnego punktu widzenia, uwzględniono w analizie ekonomicznej („the Economic Study”), rozpatrującej gospodarcze konsekwencje dyrektywy dla transgranicznej sprzedaży usług finansowych na odległość.

5. Ponadto w 2007 i 2008 r. debatowano z grupami konsumenckimi i z przedstawicielami branży usług finansowych. We wrześniu 2007 r. rozesłano państwom członkowskim kwestionariusz, a w marcu 2008 r. odbyły się warsztaty z ich udziałem. W sprawozdaniu uwzględniono także wyniki sondaży, krajowych i ogólnounijnych, m.in. przeprowadzonych przez Eurobarometr, rezultaty zogniskowanych wywiadów grupowych, przeprowadzonych przez Komisję w 2007 r. na temat informacji udzielanych przed zawarciem umowy, oraz wykonaną przez Komisję kontrolę transpozycji. Zebrane dane oparte są na materiałach uzyskanych przed nastąpieniem kryzysu gospodarczo-finansowego. Nie są dostępne bardziej aktualne dane.

SYTUACJA NA RYNKU

6. Rynek transgranicznych usług finansowych, niezależnie od używanego kanału sprzedaży, jest ogólnie nadal bardzo ograniczony w sektorze detalicznym, zarówno w dziedzinie bankowości, jak i ubezpieczeń. Według Eurobarometru[4] z takich usług, jak np. otwarcie rachunku bankowego za granicą[5], skorzystało w 2003 r. 4 % obywateli 15 państw członkowskich UE. W 2006 r. odsetek ten wzrósł do 8 %[6] (w 25 państwach członkowskich).

Po porównaniu do najnowszych wyników badań Eurobarometru dotyczących ogólnej (transgranicznej i krajowej) sprzedaży wszelkiego rodzaju towarów i usług na odległość oraz tej formy sprzedaży usług finansowych okazuje się, że podczas gdy w 2007 r. ponad połowa (52 %) wszystkich Europejczyków dokonała zakupu towarów lub usług na odległość w Unii Europejskiej[7], w przypadku usług finansowych odsetek ten był znacznie niższy i wyniósł 12 %[8]. Chociaż wielkość sprzedaży usług finansowych na odległość pozostaje na niskim poziomie, zauważalna jest tendencja wzrostowa, zważywszy, że w 2006 r. omawiany odsetek wynosił tylko ok. 7 %[9].

Biorąc pod uwagę tylko transgraniczny obrót usługami finansowymi, jego dysproporcja w stosunku do obrotu krajowego jest jeszcze większa. Spośród 12 % obywateli europejskich, którzy nabyli jakąkolwiek usługę finansową na odległość, 10 % korzystało z usług przedsiębiorców w swoim kraju, podczas gdy tylko 1 % nabyło usługi finansowe na odległość od przedsiębiorców z innego kraju UE, a w przypadku 1 % obywateli usługodawcy mieli siedzibę poza UE[10]. Najnowsze dane statystyczne wykazują ogólną stagnację handlu transgranicznego[11]. Potwierdza to analiza ekonomiczna, w której stwierdzono niezwykle niski poziom transgranicznej sprzedaży usług finansowych na odległość.

7. Typowy transgraniczny klient to młody, wykształcony profesjonalista, dysponujący łączem internetowym, które, jak wykazało badanie Komisji w formie zogniskowanych wywiadów grupowych, jest dotychczas najpopularniejszym kanałem sprzedaży na odległość[12]. W rzeczywistości 31 % obywateli europejskich nie jest zainteresowanych transgranicznymi zakupami, nie ma bowiem dostępu do Internetu[13]. Stąd w krajach o wysokim odsetku osób mających dostęp do Internetu, takich jak kraje nordyckie, sprzedaż na odległość utrzymuje się generalnie na wyższym poziomie.

8. Potwierdzając preferencję na rzecz Internetu oraz istnienie znacznej różnicy między poziomami sprzedaży krajowej i transgranicznej, w ostatnim sprawozdaniu Komisji o elektronicznym handlu transgranicznym w UE[14] stwierdzono, że w latach 2004–2008 odsetek konsumentów, którzy zamówili towary lub usługi przez Internet, wzrósł z 22 % do 34 %. Wzrost miał jednak miejsce tylko na rynkach krajowych. E-konsumenci nadal niechętnie kupują towary i usługi za granicą, przez co wspomniana różnica w rzeczywistości się powiększa: w latach 2006–2008 transgraniczny handel elektroniczny wzrósł tylko nieznacznie, z 6 % do 7 %.

9. Zakupy transgraniczne są bardziej popularne w państwach członkowskich UE-15 i w krajach strefy euro niż w państwach, które przystąpiły do UE po 2004 r. i w krajach poza strefą euro. Od 2006 r. wzrósł poziom ogólnego zaufania Europejczyków do zakupów w innych krajach UE[15].

10. Sektor bankowy wskazywał na to, że sprzedaż usług finansowych na odległość nie osiągnęła jeszcze znaczącego poziomu, częściowo z tego powodu, że sprzedaż na odległość nie jest jeszcze jednym z głównych kanałów sprzedaży używanych przez banki. Najnowsze badania Eurobarometru wykazały, że, tak jak w przypadku transgranicznych zakupów ogólnych towarów i usług, największą przeszkodą w transgranicznym nabywaniu usług finansowych są według obywateli problemy językowe. Odsetek osób zgłaszających tego typu problemy wyniósł 37 %; na drugim miejscu wymieniano ryzyko oszustwa (30 %), niezrozumiałe (29 %) lub niedostateczne (26 %) informacje oraz ponoszenie dodatkowych kosztów (24 %)[16].

11. Należy rozróżnić usługi oferowane na odległość za granicę bezpośrednio przez usługodawcę i takie, w przypadku których oferta pochodzi pośrednio od oddziału lub filii, przy użyciu pośrednika lub serwisu online w innym państwie członkowskim, przy czym serwis taki posiada zwykle zaplecze administracyjne w państwie, w którym siedzibę ma główne przedsiębiorstwo. Ponadto zwykle nie tworzy się odrębnego modelu komunikacji z klientem; podmioty świadczące usługi finansowe stosują raczej marketing wielokanałowy, obejmujący zarówno komunikację na odległość, jak i osobistą. Tę wyraźną tendencję odnotowano w analizie ekonomicznej, według której umowy rzadko zawierane są za pośrednictwem jednego tylko kanału, tj. przez Internet, telefonicznie czy w drodze kontaktu osobistego. Preferencja ta została odzwierciedlona również w badaniu Komisji w formie zogniskowanych wywiadów grupowych[17], w którym stwierdzono, że oprócz informacji dostępnych w Internecie klienci pragną zasięgać także osobiście opinii specjalistów.

12. Mimo że mało prawdopodobne jest, by klienci przestali polegać na takim doradztwie, istnieje potencjał stopniowego rozwoju kanałów sprzedaży usług finansowych. Z analizy ekonomicznej wynika, że możliwości rozwoju istnieją tam, gdzie pojawiają się potencjalne korzyści skali dla dużych przedsiębiorstw wchodzących na nowe rynki, lub w obrębie dużych rynków. Osiągnięcie masy krytycznej jest jednak trudniejsze na mniejszych lub słabiej rozwiniętych rynkach finansowych, chociaż niekiedy znaczące różnice cen przyciągają banki na takie rynki, skłaniając je do pokonania barier. Skutkiem konsolidacji rynku oraz integracji sektora bankowego i ubezpieczeniowego jest mała liczba dużych firm operujących na poziomie ogólnoeuropejskim, a ich udział w rynku podobno wzrasta, zarówno w ubezpieczeniach[18], jak w i w bankowości[19].

13. Do udanego dostosowania do sprzedaży na odległość nadają się przede wszystkim proste produkty oszczędnościowe i inwestycyjne, pożyczki i ubezpieczenia inne niż ubezpieczenia na życie. Według analizy ekonomicznej pożyczki inne niż hipoteczne oraz rachunki oszczędnościowe to dwa najbardziej popularne produkty bankowe sprzedawane na odległość. W dalszej kolejności wymieniono akcje/udziały/obligacje i karty kredytowe. Jeśli chodzi o transgraniczne oferty produktów sprzedawanych na odległość, asortyment jest bardziej ograniczony; najczęściej sprzedawane są w ten sposób najprostsze produkty, takie jak rachunki oszczędnościowe i karty kredytowe.

TRANSPOZYCJA DYREKTYWY

Transpozycja w państwach członkowskich

14. Kontrola zgodności prawa krajowego z dyrektywą wykazała, że większość trudności w transponowaniu dyrektywy dotyczy kilku przepisów.

15. W art. 3 mowa jest o informacji udzielanej konsumentom przed zawarciem umowy na odległość. Dyrektywa wymaga, by konsumenci byli informowani o tożsamości przedstawiciela dostawcy mającego siedzibę w państwie członkowskim, w którym zamieszkuje konsument, lub o tożsamości dokonującego z nim transakcji podmiotu prowadzącego działalność innego niż dostawca. Kilka państw członkowskich nie transponowało jednego z tych wymogów.

16. W art. 6 zdefiniowano prawo odstąpienia od umowy, a w ust. 2 tego artykułu określono przypadki, w których prawo to nie ma zastosowania. Kilka państw członkowskich uregulowało zakres wyłączeń od stosowania prawa do odstąpienia w sposób wykraczający poza wyjątki wymienione w art. 6 ust. 2.

17. Artykuł 7 dotyczy zapłaty za usługę dostarczoną przed odstąpieniem od umowy. Jeśli konsument wykonuje prawo odstąpienia, można wymagać od niego jedynie zapłaty za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę zgodnie z umową. Określono maksymalny okres 30 dni na zwrot wszelkich otrzymanych kwot przez dostawcę lub konsumenta. Kilka państw członkowskich nieprawidłowo transponowało jeden z tych przepisów.

18. W niektórych przypadkach, jak wspomniano powyżej, Komisja wszczęła formalne postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego i może rozpocząć takie procedury także w innych przypadkach.

Prawa do otrzymania informacji przed zawarciem umowy

19. W art. 4 ust. 2 przyznaje się państwom członkowskim prawo do wyboru dodatkowych praw do otrzymania informacji przed zawarciem umowy (poprzez utrzymanie obowiązujących praw lub wprowadzenie nowych).

20. Według dostępnych informacji z art. 4 ust. 2 skorzystało 16 państw członkowskich (Austria, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Irlandia, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja, Węgry, Włochy i Zjednoczone Królestwo)[20].

21. Takie dodatkowe wymogi informacyjne dotyczą na przykład adresu dostawcy/usługodawcy, systemów zezwoleń i licencji, warunków wykonywania prawa do zmiany warunków umowy, formy informacji spełniającej potrzeby osób niepełnosprawnych, okresu obowiązywania umowy, informacji o funduszach i systemach gwarancyjnych, podlegania przez usługodawcę postępowaniu w sprawie niewypłacalności, używanego języka, pokwitowań, procedur dochodzenia roszczeń lub prawa odstąpienia od umowy, ewentualnego ryzyka, sposobu przechowywania informacji oraz wymogów dotyczących ujawniania informacji w kontekście rozmów telefonicznych.

22. Nie ma obecnie dowodów na to, by różnice prawne związane z zastosowaniem przez państwa członkowskie art. 4 ust. 2 stanowiły poważniejsze przeszkody dla istniejących transakcji lub by miały bezpośredni wpływ na wielkość sprzedaży usług finansowych na odległość w UE. W analizie prawnej nie stwierdzono żadnych skarg lub problemów związanych konkretnie z zastosowaniem tego przepisu.

Prawo do odstąpienia od umowy

23. Artykuł 6 ust. 3 pozwala państwom członkowskim na wyłączenie prawa do odstąpienia od umowy w pewnych określonych przypadkach, takich jak: a) jakiekolwiek kredyty pierwotnie mające służyć nabyciu lub zachowaniu prawa własności gruntów lub istniejącego lub zaprojektowanego budynku lub dla celów renowacji lub modernizacji budynku, b) jakiekolwiek kredyty zabezpieczone hipoteką na nieruchomości lub prawem związanym z nieruchomością lub c) deklaracje złożone przez konsumentów korzystających z usług urzędnika, pod warunkiem że ten urzędnik potwierdzi, że konsument ma zagwarantowane prawa zgodnie z art. 5 ust. 1.

24. Według dostępnych informacji z opcji określonych w lit. a) i b) skorzystało 14 państw członkowskich (Belgia, Bułgaria, Dania, Francja, Hiszpania, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Niderlandy, Polska, Portugalia, Rumunia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo). Z opcji określonej w lit. c) skorzystały cztery państwa członkowskie (Luksemburg, Polska, Rumunia i Włochy)[21].

25. Nie ma obecnie dowodów na to, by różnice prawne związane z prawem do odstąpienia od umowy ze względu na art. 6 ust. 3 stanowiły znaczącą przeszkodę prawną lub by miały bezpośredni wpływ na wielkość sprzedaży usług finansowych na odległość w UE. W ramach analizy prawnej nie stwierdzono żadnych skarg lub problemów związanych konkretnie z zastosowaniem tego przepisu.

OGÓLNE SKUTKI DYREKTYWY

26. Analiza ekonomiczna wykazuje, że bariery w rozwoju transgranicznego świadczenia usług finansowych na odległość są związane głównie z dostawcami. Jako bardzo poważne bariery w analizie wymienia się jednak tylko krajowe wymogi przeciwko praniu brudnych pieniędzy i brak harmonizacji odpowiednich przepisów krajowych lub brak prawodawstwa UE w kwestiach nieobjętych zakresem dyrektywy. O ile do pierwszej kategorii problemów należą różnice między szczegółowymi przepisami krajowymi, regulującymi sposób potwierdzania przez instytucje finansowe adresu i tożsamości klienta, to druga grupa obejmuje głównie przepisy krajowe dotyczące poszczególnych produktów. Żadna z tych kategorii barier nie jest objęta zakresem dyrektywy. Ponadto informacje o znaczeniu drugiej z wymienionych barier są niedostateczne i częściowo sprzeczne, jako że same podmioty świadczące usługi finansowe i stowarzyszenia banków mają rozbieżne opinie na temat wagi tego problemu. Podczas gdy stowarzyszenia banków oceniły tę barierę jako znaczną, tylko niewielka liczba firm (podmiotów świadczących usługi bankowe) uznała ją za takową. Ponadto Komitet Europejskiego Sektora Bankowego (European Banking Industry Committee – EBIC), reprezentujący stowarzyszenia banków na szczeblu europejskim, popiera tezę, iż różnice między uregulowaniami prawnymi państw członkowskich nie stanowią przeszkody w transgranicznej sprzedaży usług finansowych na odległość[22].

27. Najbardziej znaczące bariery po stronie popytu wynikają z różnic językowych i kulturowych, jak też braku dostępu do informacji o produktach transgranicznych. Komisja Europejska podjęła już kroki zmierzające do poprawy jakości informacji udzielanych konsumentom przed zawarciem umowy, na przykład poprzez standardowy europejski arkusz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego, załączony do nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim[23], oraz dokument zawierający kluczowe informacje dla inwestorów, testowany w kontekście zmiany dyrektywy UCITS[24]. W odniesieniu do hipotek standardowy europejski arkusz informacyjny jest badany pod kątem udoskonalenia formy udzielania konsumentom informacji przed zawarciem umowy[25]. W komunikacie Komisji w sprawie detalicznych produktów inwestycyjnych w pakietach zaproponowano środki pozwalające na przekazywanie inwestorom czytelnych i porównywalnych informacji przed zawarciem umowy dotyczącej takich produktów[26]. Skutkiem zastosowania tych środków będzie standaryzacja formy przedstawiania informacji udzielanych przed zawarciem umowy, ułatwiająca konsumentom porównywanie ofert różnych usługodawców. Ograniczy to prawdopodobieństwo dokonywania przez konsumentów zawyżonych płatności lub podejmowania niepotrzebnego ryzyka związanego z produktami finansowymi. Ponadto Komisja rozpoczyna właśnie badanie behawioralne na temat detalicznych usług inwestycyjnych. Badanie to dostarczy analizy najważniejszych cech behawioralnych wpływających na wybory konsumentów w tym sektorze.

28. Czynniki hamujące po stronie podaży i popytu wzmacniane są przez charakter usług finansowych. Usługi finansowe wykazują cechy różniące je od innych niż finansowe towarów i usług, szczególnie ze względu na fakt, iż zwykle są bardziej skomplikowane i często wymagają znacznego i poważnego długookresowego zobowiązania gospodarczego na rzecz osiągnięcia efektu końcowego. W związku z tym konsumenci, by móc podjąć takie zobowiązanie, potrzebują doradztwa. Ponadto niektóre usługi, takie jak ubezpieczenia komunikacyjne, mają charakter lokalny ze względu na lokalizację ryzyka, trudno więc przenosić je za granicę. Przewidziana w dyrektywie infrastruktura regulacyjna może wspierać sprzedaż usług finansowych na odległość, nie zmienia jednak ich skomplikowanej natury.

29. Dyrektywa stworzyła dla usługodawców i konsumentów we wszystkich państwach członkowskich ramy prawne nabywania usług finansowych przy użyciu narzędzi sprzedaży na odległość. Podczas gdy wzrosła krajowa sprzedaż usług finansowych na odległość, pozostając jednak wciąż na ogólnym niskim poziomie, na obecnym etapie nie można stwierdzić, by obecność wspomnianych ram wywarła wpływ na rozwój działalności transgranicznej. W analizie prawnej zaznaczono, iż aktualnie brak jest praktycznych doświadczeń konsumentów skarżących się na sposób stosowania dyrektywy. Prawnicy i organizacje konsumenckie, z którymi konsultowano się w związku z tym badaniem, wyjaśniali ten brak informacji wciąż nieznaczną liczbą transakcji w tym obszarze.

WNIOSKI

30. Rynek transgranicznej sprzedaży usług finansowych na odległość jest obecnie bardzo mały. W większości państw członkowskich krajowe ustawy wdrażające weszły w życie dopiero od 2005/2006 r., a od czasu wprowadzenia dyrektywy rynek nie uległ większym zmianom. Potwierdzają to wnioski zawarte w sprawozdaniu na temat handlu elektronicznego[27], zgodnie z którymi rynek może rozwinąć się w średnim bądź długim okresie, gdyż postawy przedsiębiorstw są często uzależnione bardziej od postrzegania problemów niż od ich rzeczywistego występowania; czynnikiem rozwoju będzie także rosnąca popularność transakcji online wśród konsumentów, która stworzy popyt na ekspansję transgraniczną.

31. Preferencje językowe i kulturowe stanowią najbardziej istotną barierę dla zaangażowania konsumentów na tym rynku. Komisja nie może jednak wprowadzać żadnych środków w tym obszarze. W związku z brakiem informacji o prawodawstwie regulującym produkty finansowe na poszczególnych rynkach, Komisja podejmuje istotne kroki zmierzające do poprawy jakości informacji w dziedzinie kredytów i inwestycji.

32. Jeśli dalszy rozwój ogólnego handlu elektronicznego nie znajdzie odzwierciedlenia w podobnych postępach w sprzedaży usług finansowych na odległość, Komisja może rozważyć ponowne zbadanie konieczności zmiany dyrektywy lub podjęcie innych stosownych inicjatyw.

33. Na obecnym etapie brak jest informacji wskazujących na to, by nieprawidłowe wdrożenie dyrektywy przysparzało problemów konsumentom. Nic nie wskazuje również, by zróżnicowanie przepisów prawnych, wynikające z zastosowania przez państwa członkowskie w różnym zakresie opcji zawartych w dyrektywie, miało bezpośredni wpływ na niski poziom transgranicznej sprzedaży usług finansowych na odległość.

34. W świetle powyższego zdaniem Komisji nie należy obecnie proponować żadnych zmian do dyrektywy. Komisja będzie nadal monitorować rozwój rynku i stosowanie dyrektywy.

[1] COM(2006)161 wersja ostateczna.

[2] Trybunał orzekł, że dwa państwa członkowskie nie wywiązały się z obowiązku transpozycji dyrektywy w terminie; zob. sprawy C-127/06, Komisja/Luksemburg , wyrok z dnia 7 grudnia 2006 r., Zb.Orz. s. I-131, i C-141/06, Komisja/Hiszpania , orzeczenia z dnia 19 kwietnia 2007 r., Zb Orz., s. I-58.

[3] Zob. http://ec.europa.eu/consumers/rights/fin_serv_en.htm

[4] Eurobarometr (EB) 60.2 (2004), EU Public Opinion in Europe: Financial Services, Report B (Opinia publiczna na temat usług finansowych w Europie, sprawozdanie B), s.53, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_205_fullreport_en.pdf

[5] Badanie jakościowe wśród transgranicznych nabywców usług finansowych w Unii Europejskiej, Optem, Grudzień 2003, s. 5. Mimo że próba nie była reprezentacyjna, stwierdzono, że rachunek bankowy jest produktem najłatwiejszym do zbadania.

http://ec.europa.eu/consumers/cons_int/fina_serv/cons_experiences/cross_border_final_report_en.pdf

[6] Special EB 252 (2006), Consumer Protection in the Internal Market (Specjalne badanie Eurobarometru nr 252 (2006), Ochrona konsumentów na rynku wewnętrznym), s.106, zob. przypis 4

[7] Special EB 298 (2008), Consumer Protection in the Internal Market (Specjalne badanie Eurobarometru nr 252 (2006), Ochrona konsumentów na rynku wewnętrznym), s.14, zob. przypis 4

[8] Tamże, s. 84.

[9] Zob. przypis 6, s. 112.

[10] Zob. przypis 7, s. 84.

[11] Komisja Europejska, druga tablica wyników dla rynków konsumenckich, COM(2009)25 wersja ostateczna, s. 3.

[12] Komisja Europejska, Pre-contractual Information for financial services. Qualitative study in the 27 Member States (Informacje udzielane przed zawarciem umowy dotyczącej usług finansowych. Badanie jakościowe w 27 państwach członkowskich), styczeń 2008 r.

http://ec.europa.eu/consumers/rights/docs/PCI_final_report_22Feb2008_en.pdf

[13] Zob. przypis 6, s. 57.

[14] SEC(2009)283 wersja ostateczna, s. 5.

[15] Zob. przypis 7, s. 52.

[16] Zob. przypis 6, s. 89.

[17] Zob. przypis 12, s. 14.

[18] CEIOPS (2007), Report on Financial Conditions and Financial Stability in the European Insurance and Occupational Pension Fund Sector 2006-2007 (Risk Update) , s. 16,http://www.ceiops.eu/media/files/publications/reports/CEIOPS-DOC-12-07.pdf

[19] SEC(2007)1696, European Financial Integration Report 2007, załącznik II, wykres 1.4, s.50 i wykres 3.1, s. 64.

[20] Zob. analiza prawna, ss. 51-56, 63-74 i sprawozdania krajowe.

[21] Zob. analiza prawna, sprawozdania krajowe.

[22] Stanowisko EBIC w sprawie projektu ostatecznego sprawozdania o skutkach prawnych dyrektywy 2002/65 dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość, s. 9.

[23] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG, załącznik II, Dz.U. L 133 z 22.5.2008, s. 66-92.

[24] Ujednolicenie dyrektywy 85/611/EWG, COM(2008)458 wersja ostateczna, por. art. 76.

[25] Biała księga dotycząca integracji rynków kredytu hipotecznego w UE, COM(2007)807 wersja ostateczna, s. 6.

[26] COM(2009) 204 wersja ostateczna.

[27] Zob. przypis 14, s. 20.