KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 14.7.2021

COM(2021) 393 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Regiony przygraniczne UE: „żywe laboratoria” dla integracji europejskiej

1.WPROWADZENIE

Gdy Komisja Europejska przyjęła komunikat pt. „Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE” 1 (komunikat z 2017 r.), nikt nie podejrzewał, że trzy lata później dotkliwie uświadomimy sobie istnienie granic wewnętrznych, gdy zamkniętych zostanie wiele przejść granicznych i zastosowane zostaną bezprecedensowe środki, które ograniczą swobodę przemieszczania się i utrudnią życie w rejonach transgranicznych.

W komunikacie z 2017 r. podkreślono, że regiony przygraniczne mają do odegrania istotną rolę w procesie integracji europejskiej. Wielu przedstawicieli regionów przygranicznych postrzega swoje regiony jako „laboratoria dla integracji europejskiej”, ponieważ są one istotnymi punktami intensywnej interakcji transgranicznej, w których wiele osób funkcjonuje codziennie po obu stronach granicy. Są to regiony, w których korzyści płynące z jednolitego rynku i swobody przemieszczania się są bardzo widoczne i gdzie nowe pomysły i rozwiązania w zakresie integracji europejskiej są często testowane po raz pierwszy.

W komunikacie z 2017 r. podkreślono również utrzymujące się trudności wpływające na wiele aspektów życia transgranicznego: brak transgranicznego transportu publicznego, trudności z uznawaniem umiejętności i dyplomów, ograniczony dostęp do pobliskich usług publicznych, częsty brak faktycznych transgranicznych systemów zarządzania umożliwiających współpracę w zakresie zarządzania wspólnymi zasobami, wyzwaniami i możliwościami. Ambicje regionów transgranicznych są często hamowane przez rozbieżne przepisy krajowe wynikające z różnic we wdrażaniu ram prawnych UE, np. unijnych dyrektyw.

W latach 2020 i 2021 pandemia COVID-19 dobitnie pokazała, jak bardzo państwa członkowskie i regiony UE są współzależne. Niestety, unaoczniła ona również, jak słabe mogą być nasze granice wewnętrzne i jak szybko możemy utracić korzyści płynące z otwartej przestrzeni ze swobodą przemieszczania się, nawet jeśli tylko na jakiś czas. W wielu państwach członkowskich niektóre z pierwszych podjętych działań polegały na przywróceniu kontroli na granicach wewnętrznych i zakazie wstępu na ich terytoria dla sąsiadów, którzy w normalnych czasach często przekraczają granice z wielu powodów. Negatywny wpływ tych środków szybko stał się bardzo widoczny w wielu regionach przygranicznych 2 . Spowodowały one paraliż usług, w tym zakładów opieki zdrowotnej, ponieważ pracownicy transgraniczni nie mogli dotrzeć do swoich miejsc pracy. Utrudnienia w swobodnym przepływie towarów zakłóciły dostawy bardzo potrzebnego sprzętu medycznego. Opinia publiczna potwierdziła te negatywne skutki: w konsultacjach publicznych dotyczących pokonywania przeszkód na granicach 3 , przeprowadzonych przez Komisję w 2020 r., 65 % respondentów stwierdziło, że zamknięcie granic zwiększyło postrzeganie przez nich granicy jako przeszkody. Dlatego też w niedawno przyjętej strategii na rzecz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości 4 bez granic wewnętrznych należycie uwzględniono doświadczenia i wnioski wyciągnięte z pandemii COVID-19. Ponadto Komisja jest na wczesnym etapie przygotowywania zmian do kodeksu granicznego Schengen, które powinny zaradzić zidentyfikowanym niedociągnięciom obecnego systemu.

Dziesięciolecia dobrych stosunków sąsiedzkich i konstruktywnej współpracy transgranicznej zaowocowały jednak również niezwykłymi aktami solidarności. Państwa członkowskie w mniejszym stopniu borykające się z wyjątkowo dużą liczbą pacjentów wymagających intensywnej opieki oferowały pomoc, przyjmując do swoich placówek pacjentów z krajów sąsiednich o większych potrzebach. Wzdłuż niektórych granic ustanowione struktury transgraniczne koordynowały operacje reagowania kryzysowego i okazały się cennym źródłem wiarygodnych informacji dla ludzi często zdezorientowanych zmiennymi i niespójnymi przepisami. Byliśmy też świadkami regularnego okazywania sobie zwykłej ludzkiej empatii wśród sąsiadujących ze sobą społeczności.

Komisja Europejska zareagowała szybko w granicach swojego mandatu prawnego, otwierając bezzwłocznie „uprzywilejowane korytarze” dla tranzytu podstawowych towarów i przyjmując dwa zestawy wytycznych w sprawie swobodnego przepływu pracowników 6 i w sprawie pomocy w sytuacji nadzwyczajnej dotyczących współpracy transgranicznej w zakresie opieki zdrowotnej 7 .

Ponadto, w oparciu o wniosek Komisji, w zaleceniu Rady (UE) 2020/1475 8 i zaleceniu zmieniającym to zalecenie (UE) 2021/119 9 przyjęto skoordynowane podejście do ograniczenia swobodnego przepływu w odpowiedzi na pandemię COVID-19. W zaleceniu zmieniającym przewidziano przepisy szczególne dotyczące mieszkańców obszarów przygranicznych, którzy często przekraczają granicę, aby dojechać do pracy lub szkoły, skorzystać z opieki medycznej lub zaopiekować się najbliższymi. Od takich osób nie powinno się wymagać kwarantanny po przekroczeniu granicy do tych niezbędnych celów. Ponadto, jeżeli w takich regionach zostanie wprowadzony wymóg poddawania się testom w przypadku podróży transgranicznych, częstotliwość wykonywania testów względem takich osób powinna być proporcjonalna. Jeżeli sytuacja epidemiologiczna po obu stronach granicy jest porównywalna, nie należy wprowadzać wymogów testowania w związku z podróżą.

Kryzys pokazał jednak, że stopień odporności obszarów przygranicznych zależy w dużej mierze od struktury instytucjonalnej i od poziomu gotowości, który często jest opracowywany i ustalany na szczeblu krajowym. Wymaga to dalszej refleksji.

Niniejsze sprawozdanie składa się zatem z dwóch części. Po pierwsze, dokonano w nim przeglądu postępów w realizacji działań zapowiedzianych w planie działania zawartym w komunikacie z 2017 r. Po drugie, w oparciu o prace analityczne i konsultacje z zainteresowanymi stronami oraz czerpiąc z doświadczeń zdobytych podczas kryzysu związanego z COVID-19, w sprawozdaniu dokonano przeglądu planu działania z 2017 r. w celu zwiększenia jego skuteczności i dostosowania go do nowych realiów. Nie proponuje się żadnych nowych działań, ale Komisja Europejska analizuje, w jaki sposób można wykorzystać inicjatywy i programy realizowane w ramach wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 do stymulowania ożywienia gospodarczego obszarów przygranicznych, których gospodarki zostały często poważnie zakłócone przez kryzys. W sprawozdaniu uwzględniono również granice zewnętrzne UE z sąsiadami, którzy mają uzgodnioną ścieżkę przystąpienia do Unii Europejskiej.

2.Realizacja planu działania – najważniejsze osiągnięcia 

Prace nad wdrożeniem 10-punktowego planu działania z 2017 r., koordynowane przez Punkt Koordynacyjny ds. Transgranicznych, trwają już nieco ponad trzy lata. Szczegółową ocenę każdego z działań przedstawiono w tabeli na końcu niniejszego sprawozdania. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. w celu zrozumienia wpływu tych działań oraz obecnej sytuacji w regionach transgranicznych zebrano 453 odpowiedzi, które stanowiły wkład w niniejsze sprawozdanie.

Kilka wyników ma szczególne znaczenie i dlatego wyróżniono je oddzielnie poniżej. Są istotne z kilku powodów: niektóre z nich przyczyniły się do lepszego zrozumienia utrzymujących się trudności, z jakimi borykają się ludzie mieszkający w regionach przygranicznych; inne dały nowy impuls do rozwoju wspólnych inicjatyw transgranicznych. Ogólnie rzecz biorąc, odpowiedzi te wniosły pozytywny wkład w niniejsze sprawozdanie.

1.Wzbogacony zestaw narzędzi do interakcji transgranicznych

W 2018 r. Komisja przyjęła wniosek ustawodawczy w sprawie „mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym” (ECBM), aby zaoferować narzędzie prawne zapewniające praktyczne rozwiązania w celu usunięcia przeszkód transgranicznych o charakterze prawnym lub administracyjnym 10 . W 2019 r., aby zainicjować prace nad usunięciem tych przeszkód, Komisja zapoczątkowała innowacyjną inicjatywę „b-solutions” 11 , w ramach której zapewnia się wsparcie prawne organom publicznym w regionach przygranicznych w celu określenia podstawowych przyczyn przeszkód prawnych lub administracyjnych wpływających na ich interakcje transgraniczne oraz zbadania potencjalnych rozwiązań. Był to udany proces, w ramach którego rozwiązano 90 przypadków przeszkód granicznych. Przypadki te objęły 27 regionów transgranicznych w 21 państwach członkowskich i dotyczyły przeszkód głównie w zakresie zatrudnienia, transportu publicznego, opieki zdrowotnej i współpracy instytucjonalnej.

Najważniejsze wnioski wyciągnięte z inicjatywy „b-solutions” pokazują, że:

1)rozwiązania muszą być dopasowane do każdego konkretnego kontekstu, choć często przydatne może być doświadczenie w radzeniu sobie z podobnymi przeszkodami w innych regionach przygranicznych;

2)wdrażanie rozwiązań jest zazwyczaj złożonym i długotrwałym procesem, możliwym jedynie przy udziale i politycznym zaangażowaniu wielopoziomowych organów decyzyjnych;

3)do znalezienia rozwiązań można wykorzystać szereg narzędzi; niektóre z nich mogą być europejskie, inne mogą być już dostępne na szczeblu krajowym. Rozwiązania te jednak często wymagają zmian w ramach prawnych.

Ogólnie rzecz biorąc, sukces inicjatywy „b-solutions” wynika również z faktu, że toruje ona drogę długoterminowym porozumieniom między państwami członkowskimi i regionami w celu ostatecznego usunięcia barier, jak pokazano w ramce na następnej stronie. Te projekty pilotażowe pokazują również potencjał mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym. W 13 z pierwszych 43 przypadków rozpatrzonych w ramach inicjatywy „b-solutions” (30 %) uczestnicy i eksperci jasno wyrazili pogląd, że unijne narzędzie prawne, jakim jest mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym, przyczyniłoby się do rozwiązania powtarzających się przeszkód granicznych, gdyby było dostępne 12 . Mechanizm ten jest nadal przedmiotem dyskusji w Radzie, po tym jak Parlament Europejski określił swoje zasadniczo pozytywne stanowisko 13 w 2019 r. Komisja pozostaje przekonana o pozytywnych korzyściach, jakie przyniósłby ten wniosek.

2.Zmiany w transgranicznej opiece zdrowotnej

W ciągu ostatnich kilku lat sektor opieki zdrowotnej był przedmiotem wzmożonej uwagi. W rezultacie obecnie znacznie lepiej rozumie się transgraniczne usługi zdrowotne, ich wartość dodaną (np. poprzez oferowanie ułatwionego dostępu do transgranicznych usług zdrowotnych w pobliżu pacjentów) oraz powtarzające się problemy, z którymi się zmagają (często związane ze zwrotem kosztów leczenia). Rozwój polityki i wsparcie finansowe, w tym w ramach programów współpracy transgranicznej Interreg finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), idą w parze, ułatwiając rozwój transgranicznych usług zdrowotnych, które często mogą ratować życie (np. poprzez zapewnienie ludności transgranicznej znacznie szybszego dostępu do opieki specjalistycznej lub do służb ratowniczych).

3. Nowe transgraniczne połączenia transportu publicznego

Oprócz przeszkód prawnych jedną z największych trudności, z jakimi borykają się mieszkańcy regionów przygranicznych, jest ograniczony dostęp transportu publicznego do obszarów po drugiej stronie granicy. Zbyt wiele usług nadal zatrzymuje się na granicy i zbyt wiele przeszkód administracyjnych wpływa na wspólne systemy transportu publicznego. Po sporządzeniu kompleksowej mapy brakujących połączeń w sektorze kolejowym oraz realizacji szeregu konkretnych projektów finansowanych z budżetu UE, problem ten jest obecnie rozwiązywany w kilku regionach transgranicznych. W niektórych regionach przygranicznych utworzono partnerstwa w celu rozwoju wspólnych usług, w tym integracji rozkładów jazdy i sprzedaży biletów. Wiele pozostaje jeszcze do zrobienia, ale poczyniono już znaczne postępy.

4.Jasne ramy wsparcia finansowego

Nowe rozporządzenie w sprawie Interreg dotyczące wsparcia programów współpracy transgranicznej na lata 2021–2027 weszło w życie w dniu 1 lipca 2021 r. 14 . Obejmuje ono nowy cel szczegółowy Interreg dotyczący lepszego zarządzania współpracą, który zwiększa potencjał programów współpracy transgranicznej Interreg (wzdłuż granic zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych) w zakresie aktywnego eliminowania przeszkód granicznych w tych regionach. Ponadto Komisja Europejska udostępniła przyszłym instytucjom odpowiedzialnym za program dokumenty orientacyjne dotyczące granic, sporządzone w celu przeprowadzenia państw członkowskich, regionów i krajów partnerskich przez proces programowania, głównie w oparciu o wiedzę zdobytą podczas wdrażania planu działania z 2017 r. Jednocześnie w nowym rozporządzeniu w sprawie EFRR 15 zdecydowanie zachęca się państwa członkowskie i regiony do korzystania z własnych krajowych i regionalnych programów EFRR w celu inwestowania w inicjatywy transgraniczne i projekty infrastrukturalne. Wykorzystanie synergii z inwestycjami na obszarach sąsiedzkich byłoby ważnym krokiem w kierunku zwiększenia skuteczności polityki spójności w regionach przygranicznych.

3.Dalszy rozwój

Regiony transgraniczne potrzebują dostosowanych do ich potrzeb rozwiązań i strategii politycznych, które pozwolą zmaksymalizować ich potencjał, usunąć istniejące bariery oraz zwiększyć ich ożywienie gospodarcze i odporność. Taką opinię wyrazili również Europejczycy podczas konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. 79 % 16 respondentów stwierdziło, że „działania europejskie na rzecz regionów przygranicznych są ważne, ponieważ przyczyniają się do budowania zaufania między jednostkami i organizacjami oraz podkreślają, że krajowe ramy prawne często nie uwzględniają terytoriów położonych po drugiej stronie granicy”. Ponadto 42 % respondentów zgodziło się, że działania podjęte przez Komisję Europejską w ciągu ostatnich pięciu lat ożywiły regiony transgraniczne jak nigdy dotąd i powinny być kontynuowane. Co więcej, 65 % respondentów nie zgodziło się, że działania Komisji powinny ograniczać się do zapewnienia finansowania w ramach Interreg.

W oparciu o wnioski wyciągnięte od 2017 r., w tym wnioski z kryzysu związanego z COVID-19, w szczególności w zakresie potrzeby większej i głębszej instytucjonalnej współpracy transgranicznej, oraz w zakresie pilnych wyzwań stojących przed Europą i światem w związku ze zmianą klimatu, Komisja proponuje ponowne skoncentrowanie się na działaniach w ramach czterech klastrów: 

I.odporność dzięki pogłębionej współpracy instytucjonalnej;

II.więcej transgranicznych usług publicznych lepszej jakości;

III.dynamiczne transgraniczne rynki pracy;

IV.regiony przygraniczne działające na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu.

Działania w tych klastrach muszą umożliwiać regionom przygranicznym testowanie innowacyjnych rozwiązań w kontekście transgranicznym, co pozwoli im nadal pełnić rolę punktów krytycznych i laboratoriów dla integracji europejskiej. Terytoria transgraniczne sprawiają, że zarówno korzyści płynące z integracji europejskiej, jak i niedociągnięcia są widoczne i realne dla ogółu społeczeństwa. Komisja i państwa członkowskie muszą zatem współpracować z tymi regionami przy wspólnym opracowywaniu innowacyjnych podejść do pogłębiania ich integracji i zwiększania wymiany transgranicznej. Podejścia i rozwiązania mające na celu zwiększenie integracji europejskiej, opracowane i przetestowane w regionach transgranicznych, mogłyby być następnie szerzej stosowane w innych regionach.

Innowacyjne działania na rzecz rozwoju regionów transgranicznych mogą być realizowane, gdy w różnych obszarach pracy instytucje publiczne i inne organizacje spojrzą na region transgraniczny jako na całość, a nie jako na sumę dwóch odrębnych części. Można to osiągnąć przez wdrożenie nowej polityki i zastosowanie nowych narzędzi finansowych na lata 2021–2027. Innowacyjne rozwiązania są wdrażane w kilku obszarach polityki, np.:

·europejskie ośrodki innowacji cyfrowych (EDIH), jak również wzmocniona polityka interoperacyjności, finansowana z programu „Cyfrowa Europa” 17 mogą przyczynić się do zacieśnienia współpracy między sąsiadującymi państwami i zapewnić wsparcie dla innowacji cyfrowych w sektorze usług publicznych i przedsiębiorstw w regionach transgranicznych;

·skoordynowane procesy administracyjne w zakresie zamówień publicznych mogą pobudzić transgraniczne kontakty biznesowe. Projekty transgraniczne dotyczące „połączonej administracji publicznej” w ramach inicjatywy przewodniej „Modernizacja” Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności mogłyby pogłębić współpracę między administracjami obszarów sąsiedzkich. W dyrektywach w sprawie zamówień publicznych z 2014 r. 18 wspólne podmioty prawne, w tym europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej utworzyły przepisy szczegółowe dotyczące okazjonalnego wspólnego udzielania zamówień oraz zamówień, w których biorą udział instytucje zamawiające z różnych państw członkowskich;

·strategia MŚP 19 zapewnia regionom przygranicznym ramy do poszukiwania rozwiązań problemów transgranicznych, z którymi borykają się MŚP;

·instrument „Łącząc Europę” 20 dla sieci TEN-T obejmuje ukierunkowane działania dotyczące połączeń transgranicznych w celu zintegrowania sieci transportowych po obu stronach granicy oraz infrastruktury cyfrowej i usług cyfrowych 21 ;

·nacisk na zrównoważony rozwój oraz skutki pandemii kształtują nowe pokolenie konsumentów, które szuka możliwości spędzenia wakacji w sposób niskoemisyjny lub bez użycia tworzyw sztucznych. Stwarza to nowe możliwości współpracy transgranicznej w zakresie wspólnej turystyki i lokalnych sieci inteligentnych i zrównoważonych kierunków turystycznych.

Komisja będzie wspierać regiony transgraniczne w zakresie innowacji przy planowaniu przyszłego rozwoju, czyniąc atrakcyjnym dla społeczności przygranicznych nie tylko pozostanie w miejscu, w którym się znajdują, ale również rozwój poprzez maksymalne wykorzystanie potencjału ich rodzimych regionów.

Osoby młody również mają do odegrania ważną rolę w ożywieniu regionów przygranicznych. Ich żywe zainteresowanie współpracą transgraniczną przejawia się w dużym zainteresowaniu systemem wolontariatu Interreg 22 , który utworzono w momencie powstania Wolontariatu Europejskiego (EVS). Od 2019 r. ponad 500 osób młodych dobrowolnie zobowiązało się do pomocy przy programach i projektach Interreg. Niektóre z tych osób były również współautorami Młodzieżowego Manifestu Współpracy 23 .

W odniesieniu do większości aspektów przedstawionych w czterech poniższych klastrach można otrzymać wsparcie finansowe wzdłuż wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych granic UE w ramach nowego programu współpracy transgranicznej Interreg, programu IPA dotyczącego współpracy transgranicznej i programu Interreg Next. W szczególności właśnie z tego względu w rozporządzeniu w sprawie Interreg wprowadzono nowy cel „Lepsze zarządzanie współpracą”. Spośród 65 programów współpracy transgranicznej, które mają być realizowane w latach 2021–2027 wzdłuż wewnętrznych i zewnętrznych granic UE, w co najmniej 50 cel ten zostanie wykorzystany do wzmocnienia zarządzania transgranicznego. W programach można na przykład przewidzieć tworzenie funduszy małych projektów w celu wyeliminowania przeszkód lub inwestowania we współtworzenie strategii rozwoju lub mechanizmów wspólnego planowania przestrzennego. Wsparcie finansowe można również przeznaczyć na zbadanie zapotrzebowania na wspólne usługi publiczne lub zainwestować w rozwój solidnych statystyk transgranicznych zgodnie z niedawnym zaleceniem Europejskiego Trybunału Obrachunkowego 24 .

3.1.Odporność dzięki pogłębionej współpracy instytucjonalnej

Każde działanie podejmowane w celu wspierania regionów transgranicznych należy wesprzeć skutecznymi mechanizmami zarządzania, aby zapewnić trwałość i solidność działania oraz zadbać, aby nie zależało ono wyłącznie od dobrej woli jednostek. Istnieje wiele możliwości dalszego rozwoju wspólnego zarządzania naszymi regionami transgranicznymi, od organizowania wspólnych konsultacji publicznych w sprawie przyszłych inwestycji po rozważenie możliwości wspólnego zagospodarowania przestrzennego i wspólnych usług publicznych opartych na bliskości. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. 56 % respondentów wskazało, że główne przeszkody związane z procesami legislacyjnymi wiążą się ze współpracą instytucjonalną.

Dostępne są już unijne narzędzia współpracy, przede wszystkim w postaci europejskich ugrupowań współpracy terytorialnej (EUWT), które zapewniają stabilne ramy prawne dla wspólnych inicjatyw i inwestycji. 80 istniejących EUWT obejmuje szeroki zakres działań, w tym zarządzanie usługami publicznymi. Aby zintensyfikować współpracę transgraniczną, konieczna jest jednak ściślejsza współpraca z organami krajowymi odpowiedzialnymi za wdrażanie przepisów. Wraz z prowadzoną przez Komitet Regionów platformą EUWT 25 Komisja będzie dążyć do promowania ich wykorzystania w całej UE. W ramach innych form współpracy wspieranych z budżetu UE, takich jak stowarzyszenia europejskich szkół wyższych 26 w ramach programu Erasmus+ lub EDIH, do podtrzymywania współpracy transgranicznej można wykorzystać narzędzie prawne EUWT, rozszerzając tym samym jego wpływ poza politykę spójności.

Mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym zaproponowany przez Komisję w 2018 r. również oferuje sposoby odblokowania potencjału regionów transgranicznych, ustanawiając ramy prawne służące wyeliminowaniu przeszkód na granicach. W przypadku gdy ramy te zapewniono już w kontekście nawiązanej współpracy, mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym stanowi dodatkowe rozwiązanie. Jeśli nie ma zinstytucjonalizowanego mechanizmu eliminowania przeszkód, mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym stanowi gotowe rozwiązanie.

Na poziomie państw członkowskich istniejące formalne porozumienia ułatwiają współpracę, zapewniając wspólne, uzgodnione prawne ramy działania. Ugrupowania regionalne, takie jak Beneluks lub Nordycka Rada Ministrów, mają do odegrania zasadniczą rolę w zapewnieniu ram płynnej interakcji. Podobne cele mają umowy dwustronne, takie jak traktat z Akwizgranu między Francją a Niemcami lub estońsko-łotewska komisja międzyrządowa. Lepsze wyniki można uzyskać, badając na przykład możliwości wspólnego przeprowadzania testów granicznych przy opracowywaniu nowych przepisów lub transpozycji dyrektyw europejskich. Narzędzie do oceny oddziaływania terytorialnego, stosowane obecnie przez Komisję w ramach Zestawu instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa, stanowi w tym zakresie przydatną podstawę. W kontaktach dwustronnych państwa członkowskie powinny również rozważyć sposoby ułatwienia interakcji transgranicznych, w szczególności umożliwiając odstępstwa od przepisów krajowych lub zwiększając wzajemne uznawanie na podstawie wzajemnej wiedzy, norm i zaufania.

Komisja jest gotowa wspierać rozwój silniejszych systemów zarządzania dla regionów transgranicznych. Można to osiągnąć na kilka sposobów, z których część wymieniono w poniższej ramce. Państwa członkowskie i regiony zachęca się do udziału w tym procesie, zwłaszcza poprzez wykorzystanie kolejnej generacji programów współpracy transgranicznej Interreg do inwestowania w systemy trwałej współpracy, które są dostosowane do ich szczególnych okoliczności.

3.2.Więcej transgranicznych usług publicznych lepszej jakości

Osoby mieszkające w regionach przygranicznych często znajdują się z dala od usług świadczonych w granicach swoich krajów i nie mają wystarczającego połączenia cyfrowego, ale są za to blisko usług świadczonych po drugiej stronie granicy. Niektóre regiony przygraniczne mają już długą tradycję wspólnego korzystania z usług publicznych, a nawet łączenia zasobów w celu oferowania dostępu do usług świadczonych blisko miejsca zamieszkania wszystkim osobom mieszkającym po obu stronach granicy państwowej. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. jako główną przeszkodę w korzystaniu z transgranicznych usług publicznych respondenci wskazali trudności w dostępie do niezawodnego transportu publicznego, a tuż za nimi brak wspólnych usług cyfrowych.

Pandemia COVID-19 uwidoczniła dwa aspekty transgranicznych usług publicznych w sektorze zdrowia 29 . Z jednej strony nagłe wprowadzenie ograniczeń w ruchu transgranicznym uniemożliwiło pacjentom, ale także pracownikom służby zdrowia, dostęp do zakładów opieki zdrowotnej. Paradoksalnie ograniczenia te bardzo uwidoczniły znaczenie codziennych przepływów transgranicznych. Z drugiej strony duże zapotrzebowanie na usługi medyczne sprzyjało przejawom solidarności transgranicznej i dowiodło, że odporność regionów przygranicznych na kryzysy zależy od wzajemnej współpracy ponad granicami państw.

Podobne wnioski wyciągnięto w odniesieniu do dostępu do usług edukacyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych, ale nie należy zapominać o potrzebie umożliwienia fizycznego dostępu do tych usług za pośrednictwem niskoemisyjnych systemów transportu, takich jak pociągi, tramwaje i autobusy. Na przykład w strategii UE dotyczącej integracji systemu energetycznego 30 wskazano na trwały brak transgranicznej interoperacyjności usług ładowania pojazdów elektrycznych, co stanowi przeszkodę w transgranicznym rozwoju bardziej ekologicznych usług transportowych.

W niedawnym badaniu 31 finansowanym w ramach programu Interreg Europejska Sieć Obserwacyjna Planowania Przestrzennego zebrała informacje na temat 580 transgranicznych usług publicznych wzdłuż wewnętrznych granic UE. Obecnie większość z tych transgranicznych usług publicznych dotyczy ochrony środowiska, ochrony ludności, zarządzania klęskami żywiołowymi i transportu. Z prognoz wynika, że nowych transgranicznych usług publicznych oczekuje się zwłaszcza w obszarach planowania przestrzennego, rozwoju gospodarczego, turystyki i kultury. W wielu regionach bada się możliwości świadczenia transgranicznych usług publicznych w zakresie opieki zdrowotnej i rynku pracy. Pandemia rzuciła również światło na znaczenie transformacji cyfrowej. Wspieranie regionów przygranicznych oznacza zapewnienie, aby cyfrowe usługi publiczne były domyślnie interoperacyjne i transgraniczne, zgodnie z wizją i zasadami określonymi w europejskich ramach interoperacyjności oraz w planie działania UE na rzecz administracji elektronicznej 32 .

Zarówno Komitet Regionów (w opinii wydanej w 2020 r. 33 ), jak i Parlament Europejski (w ramach projektu pilotażowego „Zintegrowana inicjatywa dotycząca transgranicznego reagowania kryzysowego (CB-CRII)” 34 ) zwróciły uwagę na potrzebę zapewnienia silniejszych i stabilniejszych ram dla transgranicznych usług publicznych. Komisja Europejska w pełni podziela ten cel i proponuje konkretne działania w tym obszarze.

3.3.Dynamiczne transgraniczne rynki pracy

Wiele regionów przygranicznych charakteryzuje asymetria społeczno-gospodarcza po obu stronach granicy państwowej. Tworzenie prawdziwych transgranicznych rynków pracy przynosi wiele korzyści zarówno przedsiębiorstwom, jak i dla osobom poszukującym pracy: pracodawcy mają dostęp do większej puli umiejętności i kompetencji, a osoby poszukujące pracy do większej liczby wolnych miejsc pracy. Ponadto MŚP, które chcą sprawdzić się na sąsiednich rynkach, będą miały bezpośredni dostęp do osób poszukujących pracy posiadających potencjalnie różne umiejętności językowe. W rezultacie transgraniczne dojazdy do pracy mogą zapobiec społecznym kosztom migracji, które w przeciwnym razie mogłyby doprowadzić do masowego opuszczania regionów przygranicznych przez dobrze wykwalifikowaną siłę roboczą.

Aby to się jednak udało, regiony transgraniczne należy postrzegać jako jedno terytorium pod względem kształcenia i szkolenia, umiejętności i kompetencji, zatrudnienia oraz dostępu do zabezpieczenia społecznego. Ten warunek wciąż nie został jednak spełniony: w ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. jako główne trudności napotykane w zakresie kształcenia, szkolenia i zatrudnienia w regionach transgranicznych respondenci wskazali różnice językowe oraz trudności w uznawaniu dyplomów, umiejętności i kwalifikacji.

Ponadto obecnie promowanie szkoleń i poszukiwania pracy po drugiej stronie granicy rzadko odbywa się w sposób systematyczny, co utrudnia maksymalne wykorzystanie potencjału popytu i podaży dostępnego w szerszym regionie transgranicznym. Przykłady trudności obejmują 36 :

-przeszkody związane z uznawaniem kwalifikacji, pomimo istnienia narzędzi przejrzystości, takich jak europejskie ramy kwalifikacji, oraz narzędzi prawnych, takich jak dyrektywa w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych, w tym brak informacji lub wiedzy na temat odpowiednich procedur administracyjnych;

-trudności w identyfikacji dostępnych miejsc pracy lub dotarciu do potencjalnych pracowników z powodu braku integracji rynku pracy i koordynacji służb zatrudnienia. Ogłaszanie wolnych miejsc pracy dostępnych po obu stronach granicy bardzo często nie odbywa się w sposób skoordynowany. Przeszkodą jest również brak interoperacyjności systemów cyfrowych;

-złożoność krajowych systemów podatkowych i systemów dostępu do zabezpieczenia społecznego, a także obowiązującego prawodawstwa może przyczynić się do problemów charakterystycznych dla osób dojeżdżających do pracy;

-przeszkody związane z praktykami telepracy dla pracowników transgranicznych, wynikające ze złożoności w określaniu obowiązujących przepisów oraz z braku szybkiego i niezawodnego połączenia internetowego na obszarach przygranicznych o charakterze wiejskim.

Pomimo podjęcia znaczących działań pracownicy transgraniczni borykają się z tymi trudnościami. Na przykład w kontekście wzmożonej telepracy Komisja Administracyjna ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego 37 udzieliła wskazówek mających pomóc w znalezieniu pragmatycznych rozwiązań pozwalających na to, aby pracownicy pozostawali objęci zabezpieczeniem społecznym w kraju „normalnego” miejsca pracy (tj. zazwyczaj kraju, w którym mieści się przedsiębiorstwo).

Codzienne dojazdy do pracy przez granicę i powroty do domu powinny być tak proste, jak dojazdy z przedmieść dużego miasta. Istnieje wyraźna potrzeba, aby pracownicy transgraniczni mieli w praktyce takie same prawa jak osoby, które nie przekraczają granicy codziennie w drodze do pracy. Krajowe i regionalne ramy prawne powinny być sprawdzane i zmieniane za każdym razem, gdy istnieją dowody na to, że stawiają one pracowników transgranicznych w trudniejszej sytuacji niż innych pracowników. Aby zapobiec niespójnym lub niepotrzebnie skomplikowanym sytuacjom, procedury administracyjne dla pracowników transgranicznych powinny być równoważne procedurom stosowanym w kontekście krajowym. Państwa członkowskie powinny rozważyć przyjęcie polityk i umów podatkowych, które nie nakładałyby sankcji na żaden region, na przykład zgodnie z sugestią Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy 38 .

Europejski Urząd ds. Pracy zapewnia osobom fizycznym i pracodawcom łatwiejszy dostęp do informacji na temat usług związanych z mobilnością pracowników. Urząd wzmocni współpracę i będzie pełnił rolę mediatora między organami krajowymi w kwestiach związanych z prawem pracy i zabezpieczeniem społecznym. Rynki pracy powinny zyskać bardziej europejską perspektywę. Komisja będzie systematyczniej rozpatrywać kwestie transgraniczne, na przykład w celu ustrukturyzowanego i trwałego rozwoju statystyk dotyczących transgranicznych dojazdów do pracy.

To samo dotyczy kształcenia, szkolenia i umiejętności. Oznacza to, że obywatele mogą mieć dostęp do szkoły lub przedszkola w kraju zamieszkania, ale mogą napotkać procedury administracyjne lub przeszkody prawne związane z uzyskaniem dostępu do tych usług w miejscu pracy. To samo dotyczy dostępu do staży lub możliwości szkolenia zawodowego. W szkolnictwie wyższym ważną rolę w promowaniu wielojęzyczności mogą odegrać stowarzyszenia europejskich szkół wyższych z partnerami w sąsiadujących ze sobą regionach przygranicznych.

Osobom mieszkającym w regionach transgranicznych należy zapewnić dostęp do kształcenia i szkolenia po obu stronach granicy. W regionach słabo zaludnionych lub dotkniętych problemem wyludnienia zbadanie możliwości skoordynowanej oferty w zakresie kształcenia i szkolenia może pomóc w utrzymaniu takich usług tam, gdzie są one zagrożone. Dzielenie się zasobami edukacyjnymi w regionach przygranicznych przyczynia się również do rozwoju dwujęzyczności, wzajemnego zaufania i wspólnych umiejętności, będących korzyściami płynącymi z integracji europejskiej.

Europejski obszar edukacji 39 pokazuje, że niezbędne jest zapobieganie barierom strukturalnym w uczeniu się i rozwijaniu umiejętności. Będące częścią tej inicjatywy stowarzyszenia europejskich szkół wyższych uwzględniają ambicje takie jak wielojęzyczność, co będzie korzystne z punktu widzenia celu, jakim jest koordynacja oferty edukacyjnej w takich regionach, chociaż ma ona znacznie szerszy zakres.

W Unii Europejskiej istnieje już kilka dobrych przykładów regionów świadczących wspólne usługi edukacyjne lub wzajemnie uznających umiejętności i kwalifikacje na podstawie znajomości programów nauczania drugiej strony i na podstawie zaufania 40 . Potrzebnych jest więcej takich przykładów, a państwa członkowskie powinny współpracować z Komisją Europejską, aby wzmocnić regiony przygraniczne w zapewnianiu transgranicznej oferty edukacyjnej.

3.4.Regiony przygraniczne działające na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu

Przyroda i klimat nie uznają granic stworzonych przez człowieka. Wyzwania związane ze zmianą klimatu i środowiskiem uosabiają korzyści płynące ze współpracy transgranicznej. Europejski Zielony Ład 43 , będący odpowiedzią UE na wyzwania związane z klimatem i środowiskiem, obejmuje działania, których celem jest zacieśnienie współpracy transgranicznej w szeregu sektorów. Granice państwowe między państwami członkowskimi często powodują rozdrobnienie obszarów naturalnych, co sprawia, że zarządzanie nimi i ich ochrona są mniej skuteczne, zwłaszcza gdy zastosowanie mają różne ramy prawne. Ma to wpływ między innymi na różnorodność biologiczną i efektywne gospodarowanie zasobami. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. respondenci wskazali, że ich główne obawy dotyczą gospodarki o obiegu zamkniętym, wspólnego zarządzania parkami przyrodniczymi oraz dostaw i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych.

W unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 44 wykazano, że ochrona różnorodności biologicznej nie może ograniczać się do granic państwowych. Wymaga ona na przykład ustanowienia korytarzy ekologicznych w celu utrzymania zdrowych ekosystemów i poprawy ich stanu. Aby to osiągnąć, niezbędna jest współpraca transgraniczna. Podobnie w ramowej dyrektywie wodnej wezwano do koordynacji środków obejmujących cały obszar dorzecza, w tym w kontekście transgranicznym. Taka współpraca nie zawsze przebiega jednak w najlepszy możliwy sposób. Zgodnie z dyrektywami ptasią i siedliskową ustanawiającymi sieć Natura 2000 odmienne krajowe przepisy wykonawcze mogą mieć negatywny wpływ na zarządzanie środowiskiem na terytoriach transgranicznych. Wzdłuż niektórych rzek stanowiących granicę między państwami każdy z brzegów może być zarządzany w całkowicie odmienny sposób w zależności od tego, czy wyznaczono go jako obszar Natura 2000. Gdy dochodzi do takiej sytuacji, środki ochrony środowiska są różnie stosowane, co może zmniejszać ich skuteczność. To samo dotyczy wielu transgranicznych parków przyrodniczych. Bardziej skoordynowana i spójna ochrona obszarów Natura 2000 powinna zapewnić bardziej zintegrowane środki wykonawcze. W tym celu w prace należy zaangażować europejskie podmioty prawne o charakterze transgranicznym, takie jak EUWT.

Zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi to kolejny obszar, w którym współpraca ponad granicami ma zasadnicze znaczenie. W ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności 45 wymaga się, aby państwa członkowskie regularnie przedstawiały sprawozdania dotyczące priorytetowych środków zapobiegania ryzyku i zapewniania gotowości w odniesieniu do najważniejszych zagrożeń mających skutki transgraniczne. Ponadto ważną rolę w eliminowaniu zagrożeń, w tym zagrożeń transgranicznych, mogą odgrywać także strategie sektorowe, np. plany zarządzania ryzykiem powodziowym, plany ochrony lasów lub krajowe i regionalne strategie w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Znajdują one poparcie w przepisach UE, np. potrzeba transgranicznej koordynacji dorzeczy przewidziana w dyrektywie w sprawie powodzi 46 .

Ogólnounijna ocena krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu 47 pokazuje, że nadal istnieje duży potencjał w zakresie transgranicznych inicjatyw regionalnych w sektorze energetycznym, który można wykorzystać, poprawiając współpracę między państwami członkowskimi i korzystając z funduszy UE. Niewiele państw planuje lepsze wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych i środków w zakresie efektywności energetycznej we współpracy z innymi. W ocenie zidentyfikowano także potrzebę opierania działań na postępie regulacyjnym. Proponowany mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym mógłby się znacząco przyczynić do zaspokojenia tej potrzeby, ponieważ ułatwiłby taki postęp regulacyjny w kontekście transgranicznym.

Penetracja energii ze źródeł odnawialnych wiąże się z istotną zmianą paradygmatu. Rynki energii nie działają jednak jeszcze tak płynnie ponad granicami jak ma to miejsce w obrębie państw. Na przykład transgraniczne transakcje energetyczne są często ograniczone, ponieważ ramy prawne nie dopuszczają przesyłu energii elektrycznej o niskim napięciu przez granice. Społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej mogą odegrać znaczącą rolę w wytyczaniu dalszych kierunków działania. W europejskich przepisach już określono warunki, na których państwa członkowskie mogą uwzględniać w krajowych środkach transponujących warianty transgranicznego ustanawiania takich społeczności. Podobnie mogą także istnieć przeszkody prawne utrudniające wprowadzanie wspólnych, inteligentnych systemów ciepłowniczych i chłodniczych w transgranicznych aglomeracjach.

W strategii UE dotyczącej integracji systemu energetycznego 48 zidentyfikowano nowe wyzwania wynikające z rosnącej elektryfikacji systemu energetycznego, m.in. w sektorach transportu i przemysłu. Koordynacja między państwami członkowskimi w regionach przygranicznych będzie miała podstawowe znaczenie dla sprostania tym wyzwaniom. W pełni zintegrowana sieć elektroenergetyczna na obszarach takich jak miasto partnerskie rozpościerające się po obu stronach krajowych granic będzie się na tych obszarach wiązała z poważnymi korzyściami i komplementarnością, m.in. w zakresie produkcji energii ze źródeł odnawialnych lub rozwiązań w zakresie magazynowania.

Inne niespójności prawne lub administracyjne mają wpływ na rozwój sektora energii ze źródeł odnawialnych na obszarach przygranicznych, m.in. uznawanie kwalifikacji instalatorów paneli fotowoltaicznych lub turbin wiatrowych lub nawet inne zasady dotyczące minimalnej odległości turbin wiatrowych od zabudowań mieszkalnych.

Państwa członkowskie powinny jak najlepiej wykorzystać możliwości współpracy przewidziane obecnie w mających zastosowanie unijnych ramach prawnych. Na przykład w wersji przekształconej dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii już przewidziano wspólne systemy wsparcia oraz otwarcie systemów wsparcia na rzecz energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych dla udziału producentów zlokalizowanych w innych państwach członkowskich. Należy zdecydowanie zachęcać regiony przygraniczne do brania udziału w tych programach. W dyrektywie w sprawie rynku energii elektrycznej 49 dopuszczono już, aby w zakresie krajowych ram regulacyjnych na transgranicznych obszarach funkcjonalnych, np. w miastach partnerskich, obywatelskie społeczności energetyczne mogły uczestniczyć w rynku transgranicznym.

4.Wniosek

Mimo że regiony przygraniczne często mają peryferyjne położenie geograficzne i są obszarami wiejskimi, są to miejsca o dużym potencjale wzrostu gospodarczego, któremu sprzyja ich różnorodność kulturowa i językowa, komplementarna przewaga konkurencyjna, zachowana w naturalnym stanie przyroda i rzadziej odwiedzane lokalizacje turystyczne. Ich oddalenie od centrum kraju często rekompensuje transgraniczna wymiana z sąsiadami, współpraca i wspólne działanie. Aby było to możliwe, regiony przygraniczne muszą stać się priorytetem integracji europejskiej i muszą w pełni z niej korzystać.

To, co Europa oferuje regionom przygranicznym, symbolizuje jej zobowiązanie do dalszej integracji. Historia, również najnowsza, pokazuje, że żadne państwo nie jest wyspą. Z tego powodu Komisja jest zdania, że nadszedł czas, aby zacieśnić współpracę transgraniczną na wszystkich frontach, we wszystkich sektorach i ponad sektorami. Pogląd ten podzielają zainteresowane strony z obszarów przygranicznych, które zgłosiły zainteresowanie pogłębieniem integracji, w szczególności za pośrednictwem Europejskiego Transgranicznego Przymierza Obywatelskiego 52 .

Aby budować odporność w regionach transgranicznych, potrzebują one wsparcia ze strony wszystkich szczebli rządowych. Należy zwrócić większą uwagę na ich wyjątkową pozycję za pomocą szereg inicjatyw, projektów pilotażowych lub przypadków testowych, których celem powinno być umożliwienie regionom przygranicznym czerpania z tego, co najlepsze, po obu stronach granic państwowych. Należy im zapewnić większą swobodę i elastyczność w testowaniu pomysłów i rozwiązań oraz umożliwić odgrywanie aktywniejszej roli we własnym rozwoju, szczególnie we współopracowywaniu i współdzieleniu projektów i usług oraz współzarządzaniu nimi z korzyścią dla wszystkich mieszkańców obszarów przygranicznych.

Co więcej, Komisja Europejska uważa, że regiony transgraniczne graniczące z krajami przystępującymi muszą zyskać silniejszą pozycję, dzięki której będą mogły w większym stopniu uczestniczyć w procesie integracji europejskiej. W tym celu Komisja będzie dążyła do powiązania tych regionów z inicjatywami i działaniami przedstawionymi we wcześniejszych sekcjach niniejszego sprawozdania. Pomoże to poprawić warunki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, skuteczniejszego sprawowania władzy na szczeblu lokalnym i administracji publicznej, reform i procesów przejścia do demokracji, a także będzie sprzyjać pojednaniu i rozwijaniu stosunków dobrosąsiedzkich.

Plan działania z 2017 r. – podsumowanie postępów w realizacji 10 działań:

(1)    Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE” – COM(2017) 534 final z 20.9.2017.

(2)    Zob.: „Wpływ zamknięcia granic spowodowanego przez COVID-19 na regiony transgraniczne” –    
ISBN 978-92-76-28398-0 oraz 978-92-76-28400-0.

(3)    Konsultacje publiczne dotyczące pokonywania przeszkód na granicach (2020 r.), dostępne pod adresem:    
https://ec.europa.eu/regional_policy/en/newsroom/consultations/border-2020/

(4)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Strategia na rzecz w pełni funkcjonującej i odpornej strefy Schengen” – COM(2021) 277, 2.6.2021.

(5)     https://cor.europa.eu/en/engage/Pages/covid19-stories.aspx#cooperation  

(6)    Komunikat Komisji „Wytyczne dotyczące korzystania ze swobodnego przepływu pracowników podczas epidemii COVID-19”, Dz.U. C 102I z 30.3.2020, s. 12.

(7)    Wytyczne w sprawie pomocy UE w sytuacji nadzwyczajnej dotyczące współpracy transgranicznej w zakresie opieki zdrowotnej związanej z kryzysem wywołanym epidemią COVID-19 – C(2020) 2153 final z 3.4.2020.t

(8)    Zalecenie Rady (UE) 2020/1475 z dnia 13 października 2020 r. w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczania swobodnego przepływu w odpowiedzi na pandemię COVID-19 (Dz.U. L 337 z 14.10.2020, s. 3).

(9)

   Zalecenie Rady (UE) 2021/119 z dnia 1 lutego 2021 r. zmieniające zalecenie (UE) 2020/1475 w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczania swobodnego przepływu w odpowiedzi na pandemię COVID-19 (Dz.U. L 36I z 2.2.2021, s. 1).

(10)    Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym – COM(2018) 373 final z 29.5.2018.

(11)     https://www.b-solutionsproject.com/  

(12)    Kompendium zawierające więcej informacji na temat doświadczeń opublikowano pod numerami ISBN 978-92-76-13300-1 i 978-92-76-13302-5.

(13)    Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 14 lutego 2019 r. w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym [COM(2018) 373 – C8-0228/2018 – 2018/0198(COD)].

(14)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1059 w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących celu „Europejska współpraca terytorialna” (Interreg) wspieranego w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz instrumentów finansowania zewnętrznego (Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 94).

(15)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 60).

(16)    Odpowiedzi „całkowicie się zgadzam” udzieliło łącznie 57,4 % respondentów, a odpowiedzi „zgadzam się” – 21,4 %.

(17)     https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/activities/digital-programme  

(18)      Dyrektywa 2014/24/UE (art. 38 i 39) oraz dyrektywa 2014/25/UE (art. 39 i 57).

(19)     https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52020DC0103

(20)     https://ec.europa.eu/inea/en/connecting-europe-facility  

(21)       https://ec.europa.eu/cefdigital/wiki/display/CEFDIGITAL/CEF+Digital+Home  

(22)       https://www.interregyouth.com/

(23)     https://europa.eu/youth/get-involved/democratic%20participation/manifesto-youth-youth-shape-european-territorial-cooperation_en  

(24)     https://www.eca.europa.eu/en/Pages/DocItem.aspx?did=58917

(25)     https://portal.cor.europa.eu/egtc/Platform/Pages/welcome.aspx  

(26)     https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/european-education-area/european-universities-initiative_pl  

(27)     https://futurium.ec.europa.eu/en/border-focal-point-network?language=pl  

(28)     https://www.bbsr.bund.de/BBSR/EN/research/specialist-articles/spatial-development/eu-council-presidency/network-crossborderdata/main.html  

(29)      Zob.: „Wpływ zamknięcia granic spowodowanego przez COVID-19 na regiony transgraniczne” –    
ISBN 978-92-76-28397-3 i ISBN 978-92-76-28399-7.

(30)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Impuls dla gospodarki neutralnej dla klimatu: strategia UE dotycząca integracji systemu energetycznego” – COM(2020) 299 final z 8.7.2020.

(31)     www.espon.eu/cps  

(32)     https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/european-egovernment-action-plan-2016-2020

(33)     https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=OJ:C:2021:106:TOC  

(34)     https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/214920/budg2021-doc6-tab-en.pdf  

(35)  Finansowanie będzie pochodziło z różnych programów na szczeblu unijnym i krajowym, takich jak Program UE dla zdrowia, program „Cyfrowa Europa”, „Horyzont Europa”, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, InvestEU oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

(36) Jak udokumentowano w ramach inicjatywy „b-solutions”. Zob.: „b-solutions: Solving Border Obstacles – A compendium of 43 cases” [„b-solutions”: eliminowanie przeszkód na granicach – kompendium 43 przypadków] (ISBN 978-92-76-1300-1), s. 26.

(37)     https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=849&langId=pl

(38)     https://rm.coe.int/09000016809f79d2  

(39)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie utworzenia europejskiego obszaru edukacji do 2025 r. – COM(2020) 625 final z 30.9.2020.

(40)     https://www.benelux.int/files/4815/1721/2154/M20181_FR_.docx.pdf  

(41)      COM(2020) 312 final.

(42) https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12627-Prawa-podatnikow-UE-uproszczone-procedury-na-rzecz-lepszego-przestrzegania-przepisow-prawa-podatkowego-zalecenie-_pl

(43)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski Zielony Ład” – COM(2019) 640 final z 11.12.2019.

(44)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 – Przywracanie przyrody do naszego życia” – COM(2020) 380 final z 20.5.2020.

(45)    Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/420 z dnia 13 marca 2019 r. zmieniająca decyzję nr 1313/2013/UE w sprawie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności (Dz.U. L 77I z 20.3.2019, s. 1).

(46)    Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz.U. L 288 z 6.11.2007, s. 27).

(47)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Ogólnounijna ocena krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu – Siła napędowa zielonej transformacji i wsparcie odbudowy gospodarki dzięki zintegrowanemu planowaniu w dziedzinie energii i klimatu” – COM(2020) 564 final z 17.9.2020.

(48)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Impuls dla gospodarki neutralnej dla klimatu: strategia UE dotycząca integracji systemu energetycznego” – COM(2020) 299 final z 8.7.2020.

(49)    Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE (Dz.U. L 158 z 14.6.2019, s. 125).

(50) Nowa Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu obejmuje to odniesienie oraz inne odniesienia do granic. Zob. komunikat COM(2021) 82 final z 24.2.2021.

(51)     https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/seminars_en.htm  

(52)     https://cor.europa.eu/en/engage/Pages/cross-border-alliance.aspx  

(53)     https://futurium.ec.europa.eu/en/border-focal-point-network  

(54)     www.b-solutions.eu  

(55)     https://futurium.ec.europa.eu/en/border-focal-point-network/b-solutions/b-solutions-solving-border-obstacles-compendium-now-accessible  

(56)    Sprawozdanie dotyczące mobilności wewnątrz UE z 2019 r.: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8242&furtherPubs=yes  

(57)     https://ec.europa.eu/education/policies/multilingualism/european-language-initiatives_pl

(58)     https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/276c4d9e-433c-11eb-b27b-01aa75ed71a1  

(59)     https://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/projects_en

(60)     https://www.schooleducationgateway.eu/pl/pub/latest/news/border-regions-learning-the-n.htm

(61)     https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/7bdaacc0-05cb-11ea-8c1f-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-108771252  

(62)     http://www.euregha.net/crossborderhealthcare/  

(63)     https://ec.europa.eu/futurium/en/system/files/ged/booklet_enhancing_healthcare_cooperation.pdf