Artykuł 14 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i art. 223–234 Traktatu o funkcjonowaniu UE (TFUE) określają rolę, kompetencje, skład i mandat Parlamentu Europejskiego (zwanego dalej także „Parlamentem”) oraz procedurę wyboru posłów.
Akt dotyczący wyboru, który przyjęto w 1976 r. i który od tego czasu był wielokrotnie zmieniany (zwłaszcza w związku z rewizjami traktatów UE i przystępowaniem do UE nowych państw członkowskich), określa zasady wyboru posłów do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich.
Decyzja (UE, Euratom) 2018/994 (która jeszcze nie obowiązuje) uaktualnia akt dotyczący wyboru z 1976 r. i ma na celu:
- zachęcenie obywateli do udziału w wyborach;
- nadanie wyborom jeszcze bardziej europejskiego wymiaru;
- ustanowienie progów minimalnych w rozdziale mandatów; oraz
- udoskonalenie procedur przeprowadzania wyborów, zwłaszcza dzięki dopuszczeniu alternatywnych metod głosowania i usprawnieniu współpracy między organami krajowymi.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Parlament jest jedyną instytucją Unii Europejskiej (UE), której członkowie są wybierani bezpośrednio przez obywateli UE i która pracuje na rzecz obywateli UE. Reprezentuje on więc niemal 450 mln obywateli UE i w tym sensie stanowi ucieleśnienie władzy demokratycznej. Jego siedzibą jest Strasburg (Francja). Posłowie do Parlamentu Europejskiego są wybierani na pięcioletnią kadencję w wyborach bezpośrednich (od 1979 r.), w głosowaniu wolnym i tajnym. Liczba posłów z każdego państwa członkowskiego jest z góry ustalona. Parlament w obecnym kształcie powstał wskutek połączenia trzech zgromadzeń Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (traktat fuzyjny z 1965 r. – zob. streszczenie).

Uprawnienia

Kolejne rewizje traktatów UE skutkowały zwiększaniem uprawnień Parlamentu. Obejmują one:

Uprawnienia decyzyjne (prowadzenie obrad):
- sprawowanie wspólnie z Radą władzy ustawodawczej w odniesieniu do większości unijnych obszarów kompetencji;
- prawo zwrócenia się do Komisji Europejskiej o złożenie wniosku ustawodawczego (art. 225 TFUE);
- podejmowanie, wspólnie z Radą, decyzji o budżecie UE;
- realizowanie przez UE działań zewnętrznych (podejmowanie przez UE decyzji w sprawie zawierania umów międzynarodowych), co wymaga uzyskania zgody Parlamentu lub skonsultowania się z nim.
Uprawnienia kontrolne przejawiające się w sprawowaniu kontroli nad instytucjami władzy wykonawczej UE (Radą i Komisją), głównie w drodze kontroli politycznej nad Komisją (składanie wniosku o wotum nieufności) lub zadawania Radzie pytań wymagających odpowiedzi ustnej oraz pytań wymagających odpowiedzi na piśmie. Parlament sprawuje także kontrolę nad innymi instytucjami UE, takimi jak na przykład Europejski Bank Centralny (art. 284 TFUE).
Uprawnienia w zakresie kształtowania decyzji personalnych przejawiające się w udziale w procesie wybierania komisarzy, członków Europejskiego Trybunału Obrachunkowego i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Właściwość

Przepisy Unii

Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE) nadaje Parlamentowi i Radzie równorzędną rolę. Procedura ta jest wykorzystywana w odniesieniu do większości dziedzin polityki, w tym takich jak:
- transport;
- środowisko;
- rolnictwa,
- bezpieczeństwo energetyczne,
- imigracja,
- wymiar sprawiedliwości,
- zdrowie publiczne.
Parlament uczestniczy także w procesie uchwalania aktów prawnych w ramach specjalnych procedur ustawodawczych – wydaje opinię (procedura konsultacji) lub zgodę (procedura zgody).
Zgoda Parlamentu jest wymagana w odniesieniu do różnych rodzajów umów zawieranych z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi. Są to na przykład umowy o stowarzyszeniu lub porozumienia dotyczące dziedzin objętych zwykłą procedurą ustawodawczą (np. porozumienia handlowe). W odniesieniu do wszystkich pozostałych typów umów międzynarodowych konieczna jest konsultacja z Parlamentem (art. 218 TFUE).

Budżet

W ramach całej procedury przyjmowania rocznego budżetu UE Parlament pełni swoje funkcje na równi z Radą. Procedura budżetowa obejmuje jedno czytanie w Parlamencie i jedno w Radzie. W razie wprowadzenia poprawek powoływany jest komitet pojednawczy, który ma na celu osiągnięcie porozumienia w sprawie wspólnego tekstu (art. 314 TFUE).

Nadzór nad władzą wykonawczą

Parlament może na różne sposoby kontrolować Komisję, czyli unijną władzę wykonawczą:

kandydat na stanowisko przewodniczącego Komisji jest wybierany przez Parlament po nominowaniu go przez Radę Europejską, przy czym wybór musi uwzględniać wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego;
rozpoczęcie prac przez Komisję wymaga zatwierdzenia przez Parlament, przy czym to zatwierdzenie obejmuje także wyznaczenie Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który jest jednocześnie wiceprzewodniczącym Komisji;
Parlament może też zmusić Komisję do ustąpienia, składając wniosek o wotum nieufności.

Rewizja traktatu

Parlament może przedłożyć propozycję zmiany traktatu (art. 48 TUE).
Bierze on udział w pracach konwentu, który analizuje propozycje złożone w ramach procedury zwykłej rewizji traktatu.
W przypadku procedury uproszczonej rewizji traktatu wymagana jest natomiast konsultacja z Parlamentem.

Zasady dotyczące wyborów

Unijny akt dotyczący wyborów z 1976 r. opiera się na wspólnych zasadach UE, niemniej jednak uznaje się w nim także znaczenie zasad krajowych regulujących procedury wyborcze.

Państwa członkowskie UE muszą wykorzystywać proporcjonalny system głosowania, przy czym mogą wybrać albo system list, albo system pojedynczego głosu podlegającego przeniesieniu.
Wybór jest dokonywany w bezpośrednich wyborach powszechnych, wolnych i tajnych. Nikt nie może głosować więcej niż jeden raz w każdych wyborach do Parlamentu.
Każde państwo członkowskie UE może ustanowić górną granicę wydatków na kampanię wyborczą kandydatów.
Państwa członkowskie mogą same ustanawiać okręgi wyborcze lub decydować o tym, w jaki sposób należy podzielić obszar wyborczy, pod warunkiem, że zachowany zostanie proporcjonalny charakter systemu głosowania. Ponadto państwa członkowskie mogą ustalić progi minimalne w rozdziale mandatów, które nie przekraczają 5%.
Posłowie do Parlamentu Europejskiego głosują indywidualnie i osobiście. Nie mogą być związani żadnymi instrukcjami ani otrzymywać mandatu wiążącego.
Począwszy od wyborów w 2004 r. wprowadzono zasadę, zgodnie z którą posłowie do Parlamentu Europejskiego nie mogą być jednocześnie posłami do parlamentów narodowych (od tej zasady przewidziano pewne tymczasowe wyjątki dla Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, które obecnie już jednak nie obowiązują). Mandatu posła do Parlamentu Europejskiego nie można także łączyć z funkcją członka rządu państwa członkowskiego, członka Komisji, sędziego Trybunału Sprawiedliwości UE, członka zarządu Europejskiego Banku Centralnego lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego, członka Trybunału Obrachunkowego, członka Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego lub Europejskiego Komitetu Regionów, a także Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Państwa członkowskie ustanawiają własne procedury uzupełniania wakatu powstającego wskutek rezygnacji, śmierci lub utraty mandatu.

Decyzją (UE, Euratom) 2018/994, po jej zatwierdzeniu przez każde państwo członkowskie zgodnie z jego własnymi wymogami konstytucyjnymi, wprowadzone zostaną następujące zmiany:

w przypadku stosowania systemu list dane państwo członkowskie będzie musiało ustalić próg minimalny w zakresie od 2% do 5% ważnych głosów w rozdziale mandatów dla okręgów wyborczych obejmujących ponad 35 mandatów;
określony zostanie minimalny termin zgłaszania kandydatów wynoszący co najmniej trzy tygodnie przed datą przeprowadzenia wyborów do Parlamentu ustaloną przez dane państwo członkowskie;
państwa członkowskie będą mogły zezwolić na umieszczanie na kartach do głosowania nazwy lub znaku graficznego europejskiej partii politycznej, z którą powiązana jest krajowa partia polityczna lub z którą powiązany jest dany kandydat;
przewidziana zostanie możliwość głosowania drogą elektroniczną i głosowania pocztowego oraz możliwość podjęcia przez państwa członkowskie niezbędnych środków w celu umożliwienia obywatelom UE przebywającym w państwach trzecich głosowania w wyborach do Parlamentu;
podjęte zostaną niezbędne środki w celu zapewnienia, by podwójne głosowanie podlegało sankcjom;
w każdym państwie członkowskim nastąpi wyznaczenie organu kontaktowego odpowiedzialnego za wymianę danych dotyczących wyborców i kandydatów ze swoimi odpowiednikami w pozostałych państwach członkowskich.

Skład

Przy dokonywaniu podziału miejsc między poszczególne państwa członkowskie pod uwagę bierze się szereg czynników:

konieczne jest zapewnienie satysfakcjonującej proporcji między liczbą miejsc przydzielanych państwom członkowskim a liczbą ich obywateli;
Parlament musi być w stanie podejmować refleksję nad ważnymi kwestiami politycznymi, dając szansę także mniej zaludnionym państwom członkowskim;
całkowita liczba posłów do Parlamentu Europejskiego nie może przekraczać określonego pułapu, aby nie wpływała ona niekorzystnie na efektywność prac Parlamentu.

Z inicjatywy Parlamentu i po uzyskaniu jego zgody Rada Europejska przyjmuje jednomyślnie decyzję określającą jego skład (art. 14 ust. 2 TUE). W traktatach określono podstawowe zasady dotyczące składu Parlamentu:

Parlament składa się z przedstawicieli obywateli UE;
maksymalna liczba posłów do Parlamentu Europejskiego wynosi 750, włączając w to przewodniczącego;
minimalna liczba miejsc przypisana państwu członkowskiemu wynosi sześć;
maksymalna liczba miejsc przypisana państwu członkowskiemu wynosi 96;
- mechanizm przydziału miejsc jest oparty na zasadzie „degresywnej proporcjonalności”, co oznacza, że państwa członkowskie o większej liczbie ludności mają więcej posłów, ale poseł z większego państwa reprezentuje proporcjonalnie większą liczbę obywateli niż poseł z mniejszego państwa.

Decyzja (UE) 2023/2061 ustanawia liczbę przedstawicieli w Parlamencie wybieranych w każdym państwie członkowskim na kadencję 2024-2029. Maksymalna liczba miejsc wynosi obecnie 720.

TABELA ZBIORCZA

Traktat	Artykuły	Zagadnienie
Traktat o Unii Europejskiej (TUE)	14	Rola i skład Parlamentu
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)	223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234	Funkcjonowanie Parlamentu

KONTEKST

Począwszy od 31 stycznia 2020 r., kiedy to Zjednoczone Królestwo oficjalnie opuściło Unię Europejską (brexit), liczba posłów do Parlamentu Europejskiego wynosi 705, czyli o 46 posłów mniej niż dotychczas.

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł III – Postanowienia o instytucjach – Artykuł 14 (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 22-23).

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 1–388).

Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich (Dz.U. L 278 z 8.10.1976, s. 5–11).

Zob. tekst skonsolidowany.

Decyzja Rady (UE, Euratom) 2018/994 z dnia 13 lipca 2018 r. zmieniająca Akt dotyczący wyborów członków Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich, załączony do decyzji Rady 76/787/EWWiS, EWG, Euratom z dnia 20 września 1976 r. (Dz.U. L 178 z 16.7.2018, s. 1–3).

Decyzja 76/787/EWWiS, EWG, Euratom przedstawicieli państw członkowskich zgromadzonych w Radzie w sprawie Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich (Dz.U. L 278 z 8.10.1976, s. 1–4).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Protokół (nr 6) w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 265).

Decyzja Rady Europejskiej (UE) 2023/2061 z dnia 22 września 2023 r. ustanawiająca skład Parlamentu Europejskiego (Dz.U. L 238 z 27.9.2023, s. 114–116).

Ostatnia aktualizacja: 23.02.2024

Top

All