Pomoc prawna w postępowaniach karnych

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa (UE) 2016/1919 w sprawie gwarancji pomocy prawnej dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Ustanawia ona wspólne normy minimalne dotyczące prawa do pomocy prawnej z urzędu* w postępowaniach karnych na obszarze całej UE.

Ustanawia jasne kryteria dotyczące przyznawania pomocy prawnej, normy jakości i środki naprawcze w przypadku naruszeń.

Dyrektywa uzupełnia unijne przepisy dotyczące dostępu do adwokata oraz gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym i nie ma wpływu na prawa określone tymi przepisami.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakres

Przepisy dotyczą:

• podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym, którzy:
  • zostali pozbawieni wolności;
  • muszą mieć adwokata zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym i nie stać ich na niego; lub
  • są zobowiązani do uczestniczenia w czynnościach dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych, lub mają prawo w nich uczestniczyć, w tym przynajmniej w: okazaniu osoby (osoby ustawione w rzędzie, w tym osoba, co do której istnieje podejrzenie, że popełniła czyn zabroniony, pokazywane świadkowi w celu identyfikacji), konfrontacji, odtworzeniu przebiegu czynu zabronionego oraz
• osoby objęte europejskim nakazem aresztowania.

Mają one zastosowanie do wszystkich obywateli UE oraz do wszystkich krajów UE z wyjątkiem Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa (1).

Prawo do pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu karnym

Kraje UE:

• muszą zapewnić, aby podejrzani i oskarżeni, którzy nie posiadają wystarczających środków na pokrycie kosztów pomocy adwokata, mieli prawo do pomocy prawnej z urzędu, gdy wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości;
• mają możliwość zastosowania różnych ocen, aby ustalić, czy należy przyznać pomoc prawną z urzędu:
  • oceny sytuacji majątkowej (w oparciu o zasoby danej osoby, w tym dochody i majątek) lub
  • oceny zasadności (w oparciu o potrzebę zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w świetle okoliczności sprawy);
• muszą przestrzegać kryteriów ustanowionych w celu stworzenia ocen, w szczególności w uzasadnionym przypadku, gdy dana osoba jest postawiona przed sądem w celu podjęcia decyzji w sprawie pozbawienia wolności oraz w czasie pozbawienia wolności;
• muszą zapewnić przyznanie pomocy prawnej z urzędu bez zbędnej zwłoki – najpóźniej przed przesłuchaniem przez policję, inny organ ścigania lub organ sądowy, lub przed przeprowadzeniem czynności dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych.

Pomoc prawna z urzędu w ramach postępowania dotyczącego europejskiego nakazu aresztowania

Osoby, których dotyczy wniosek*, mają prawo do pomocy prawnej z urzędu:

• od kraju UE wykonującego nakaz* – od chwili ich zatrzymania do momentu przekazania państwu UE wydającemu nakaz* lub do czasu uprawomocnienia się decyzji o odmowie ich przekazania;
• od kraju wydającego nakaz – w przypadku gdy korzystają z przysługującego im prawa do ustanowienia adwokata w kraju wydającym nakaz, by wspomóc adwokata w kraju wykonującym, zgodnie z przepisami UE dotyczącymi prawa dostępu do adwokata, o ile taka pomoc prawna z urzędu jest niezbędna, aby zapewnić skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Prawo to może być uzależnione od oceny sytuacji majątkowej według tych samych kryteriów co w przypadku postępowań karnych.

Decyzje, środki naprawcze i osoby wymagające szczególnego traktowania

Podejrzani, oskarżeni i osoby, których dotyczy wniosek, muszą:

• zostać poinformowani na piśmie w przypadku nieuwzględnienia ich wniosku o pomoc prawną z urzędu;
• mieć prawo do skutecznego środka naprawczego na mocy prawa krajowego w przypadku naruszenia ich praw wynikających z niniejszej dyrektywy;
• mieć zapewnione uwzględnienie szczególnych potrzeb, jeśli są osobami wymagającymi szczególnego traktowania.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa ma zastosowanie od dnia 24 listopada 2016 r., przy czym do porządku krajowego krajów UE ma zostać włączona do dnia 5 maja 2019 r.

KONTEKST

Niniejsza dyrektywa stanowi szóstą i ostatnią z pakietu instrumentów prawnych przyjętych zgodnie z opublikowanym w 2009 r. unijnym harmonogramem działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych w postępowaniu karnym.

Więcej informacji:

• Prawa podejrzanych i oskarżonych (Komisja Europejska)
• Pytania i odpowiedzi: pomoc prawna (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (Dz.U. L 297 z 4.11.2016, s. 1–8)

Kolejne zmiany do dyrektywy (UE) 2016/1919 zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Tytuł VI – Wymiar Sprawiedliwości Artykuł 47 – Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 403)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/800 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym (Dz.U. L 132 z 21.5.2016, s. 1–20)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz.U. L 294 z 6.11.2013, s. 1–12)

Rezolucja Rady z dnia 30 listopada 2009 r. dotycząca harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym (Dz.U. C 295 z 4.12.2009, s. 1–3)

Ostatnia aktualizacja: 14.05.2018

---

(1) Wielka Brytania występuje z Unii Europejskiej i z dniem 1 lutego 2020 r. staje się państwem trzecim (państwem spoza UE).