1. 

W rozpatrywanym odesłaniu prejudycjalnym ponownie pojawiają się pytania dotyczące europejskiego nakazu aresztowania (ENA) w następstwie wykładni decyzji ramowej 2002/584/WSiSW ( 2 ) dokonanej przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 5 kwietnia 2016 r., Aranyosi i Căldăraru ( 3 ).

2. 

Sąd odsyłający chciałby uzyskać od Trybunału Sprawiedliwości dodatkowe wyjaśnienia w przedmiocie stanowiska prawnego zawartego w tym wyroku, w szczególności na wypadek gdyby (ewentualnym) naruszeniom prawa do niebycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w ośrodkach penitencjarnych państwa członkowskiego wydającego ENA mogły zaradzić jego własne organy sądowe.

3.

Artykuł 4 karty stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

4.

Zgodnie z motywami piątym, szóstym, ósmym, dziesiątym i dwunastym:

[…]

[…]

[…]

5.

Artykuł 1 stanowi:

„1.   Europejski nakaz aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego.

2.   Państwa członkowskie wykonują każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami niniejszej decyzji ramowej.

3.   Niniejsza decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 [UE]”.

6.

Artykuł 5 przewiduje:

„Wykonanie europejskiego nakazu aresztowania przez wykonujący nakaz organ sądowy może z mocy prawa wykonującego nakaz państwa członkowskiego, podlegać następującym warunkom:

[…]

7.

Stosownie do art. 6:

„1.   Wydającym nakaz organem sądowym jest organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego, właściw[y] dla wydania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie.

2.   Wykonującym nakaz organem sądowym jest organ sądowy wykonującego nakaz państwa członkowskiego, właściw[y] dla wykonania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie.

3.   Każde państwo członkowskie powiadamia Sekretariat Generalny Rady o właściwym w świetle jego prawa organie sądowym”.

8.

Zgodnie z art. 7:

„1.   Każde państwo członkowskie może wyznaczyć organ centralny lub, jeśli jego system prawny przewiduje taką możliwość, więcej niż jeden organ centralny wspomagający właściwe organy sądowe.

2.   Państwo członkowskie może, jeśli to wskazane z uwagi na uwarunkowania organizacyjne jego wewnętrznego systemu sądowego, nałożyć na organ lub organy centralne odpowiedzialność za urzędowe przekazywanie i odbiór europejskich nakazów aresztowania, jak również za wszelką inną odnośną korespondencję urzędową.

Państwa członkowskie pragnące skorzystać z możliwości, o których mowa w niniejszym artykule, powiadamiają Sekretariat Generalny Rady o wyznaczeniu organu centralnego lub organów centralnych. Powiadomienia te wiążą wszystkie organy wydającego nakaz państwa członkowskiego”.

9.

Artykuł 15 stanowi:

„1.   Decyzję o tym, czy dana osoba ma zostać przekazana, podejmuje wykonujący nakaz organ sądowy z uwzględnieniem terminów i zgodnie z warunkami określonymi w niniejszej decyzji ramowej.

2.   Jeśli wykonujący organ sądowy uważa informacje przekazane przez wydające nakaz państwo członkowskie za niewystarczające do celów podjęcia decyzji o przekazaniu, występuje o bezzwłoczne przekazanie niezbędnych informacji uzupełniających, w szczególności w odniesieniu do art. 3–5 oraz art. 8, oraz może ustalić termin ich otrzymania, z uwzględnieniem konieczności zachowania terminu określonego w art. 17.

3.   Wydający nakaz organ sądowy może w dowolnym terminie przesyłać wszelkie dodatkowe przydatne informacje do wykonującego nakaz organu sądowego”.

10.

Decyzja ramowa została transponowana do niemieckiego porządku prawnego za pośrednictwem §§ 78–83k IRG, ze zmianami ( 5 ).

11.

Na mocy § 29 ust. 1 IRG Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie, Niemcy) rozstrzyga o dopuszczalności przekazania, jeżeli zainteresowana osoba nie wyraziła na nie zgody.

12.

Paragraf 73 IRG stanowi:

„W braku odnośnego wniosku pomoc prawna i przekazywanie informacji są niedopuszczalne, jeśli są one sprzeczne z podstawowymi zasadami niemieckiego porządku prawnego. W przypadku wniosku na podstawie części ósmej, dziewiątej i dziesiątej pomoc prawna jest niedopuszczalna, jeśli jest sprzeczna z zasadami określonymi w art. 6 [TUE]”.

13.

W dniu 31 października 2017 r. Nyíregyházai járásbíróság (sąd rejonowy w Nyíregyházie, Węgry) wydał ENA w celu wykonania kary roku i ośmiu miesięcy pozbawienia wolności wymierzonej wyrokiem zaocznym z dnia 14 września 2017 r. ML, będącemu obywatelem węgierskim, za popełnienie przestępstw spowodowania uszczerbku na zdrowiu, zniszczenia mienia, oszustwa i kradzieży.

14.

Tenże sąd węgierski wydał uprzednio, w dniu 2 sierpnia 2017 r., inny ENA w celu doprowadzenia do przekazania ML, aby osądzić go za czyny, w następstwie których ML został później skazany.

15.

Amtsgericht Bremen (sąd rejonowy w Bremie, Niemcy) nakazał aresztowanie ML w dniu 12 grudnia 2017 r. Jednakże ML znajdował się już w areszcie od dnia 23 listopada tegoż roku w ramach wykonania pierwszego ENA.

16.

Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2017 r. Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie), po uchyleniu aresztowania nakazanego w wykonaniu pierwszego ENA, nakazał aresztowanie ML w celu wykonania ENA z dnia 31 października 2017 r.

17.

ML sprzeciwił się przekazaniu go organom węgierskim, wnosząc o zwrócenie się do Trybunału Sprawiedliwości z odesłaniem prejudycjalnym. Przed rozstrzygnięciem w przedmiocie przekazania sąd zwrócił się o dodatkowe wyjaśnienia.

18.

W kontekście pierwszego ENA węgierskie ministerstwo sprawiedliwości poinformowało już Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie) o miejscach, w których ML byłby przetrzymywany, gwarantując, że nie będzie on w żadnym przypadku narażony na nieludzkie lub poniżające traktowanie w rozumieniu art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).

19.

Na podstawie tej informacji postanowieniem z dnia 9 stycznia 2018 r. wykonujący nakaz sąd uznał, że osadzenie ML w jednym z ośrodków wskazanych przez węgierskie ministerstwo sprawiedliwości nie budzi zastrzeżeń. Jednakże sąd ten żywił wątpliwości co do warunków panujących w innych ośrodkach, także wskazanych przez wspomniane ministerstwo jako możliwe miejsca osadzenia ML, w związku z czym na podstawie zatwierdzonych przez Radę Europy w 2006 r. zasad wykonywania kar ( 6 ) i wzorcowych reguł minimalnych Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących postępowania z więźniami ( 7 ) skierował do organów węgierskich serię pytań ( 8 ).

20.

W odpowiedzi węgierskiego ministerstwa sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2018 r. wskazano, że w dniu 25 października 2016 r. weszły w życie ustawy gwarantujące więźniom możliwość zaskarżenia ich warunków osadzenia.

21.

Informacje te zostały uzupełnione przez węgierskie ministerstwo sprawiedliwości w dniu 1 lutego 2018 r. wskazaniem, że ścigany będzie przebywał przez okres od jednego do trzech tygodni w zakładzie karnym w Budapeszcie, z zastrzeżeniem zaistnienia okoliczności stojących temu na przeszkodzie. W tym okresie miały zostać podjęte nieokreślone jeszcze wówczas środki związane z wykonaniem przekazania.

22.

W dniu 12 lutego 2018 r. wykonujący nakaz sąd zwrócił się o szczegółowe informacje na temat warunków panujących w zakładzie karnym w Budapeszcie. Zapytał ponadto, w jakich innych ośrodkach karnych może zostać osadzony ML i na jakiej rzeczywistej podstawie może zweryfikować panujące tam warunki pozbawienia wolności. Organy węgierskie nie odpowiedziały na ten wniosek w terminie wyznaczonym przez wykonujący nakaz sąd (dzień 28 lutego 2018 r.) ( 9 ).

23.

Prokuratura niemiecka poparła wykonanie ENA, czemu sprzeciwia się ML. W tych okolicznościach Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie) zwrócił się z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, wnosząc o rozpoznanie ich w trybie pilnym:

24.

Postanowienie odsyłające wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 27 marca 2018 r., postanowiono o rozpoznaniu go w pilnym trybie prejudycjalnym.

25.

Uwagi na piśmie zostały złożone przez ML, rządy niemiecki i węgierski, a także Komisję Europejską, którzy uczestniczyli wraz z prokuraturą niemiecką i rządami belgijskim, duńskim, irlandzkim, hiszpańskim, niderlandzkim i rumuńskim w rozprawie przeprowadzonej w dniu 14 czerwca 2018 r.

26.

W wyroku Aranyosi, w którym udzielono odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadane przez ten sam sąd odsyłający co występujący w niniejszej sprawie, Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że art. 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej należy interpretować w ten sposób, że „w obliczu obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych świadczących o istnieniu nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych, w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim wykonujący nakaz organ sądowy powinien sprawdzić w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że osoba objęta europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności będzie ze względu na warunki jej pozbawienia wolności we wskazanym państwie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 karty w razie przekazania do wspomnianego państwa członkowskiego” ( 10 ).

27.

„W tym celu – stwierdzono dalej w sentencji – powinien on wystąpić o przekazanie informacji uzupełniających do wydającego nakaz organu sądowego, który po zwróceniu się w razie potrzeby o pomoc do organu centralnego lub jednego z organów centralnych wydającego nakaz państwa członkowskiego […] powinien udzielić rzeczonych informacji w terminie wyznaczonym w takim wniosku. Wykonujący nakaz organ sądowy powinien odroczyć podjęcie decyzji o przekazaniu zainteresowanej osoby do czasu uzyskania informacji uzupełniających umożliwiających mu wykluczenie istnienia takiego niebezpieczeństwa. Jeśli nie można wykluczyć istnienia wskazanego niebezpieczeństwa w rozsądnym terminie, wspomniany organ powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania” ( 11 ).

28.

Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie) zwrócił się w 2016 r. do Trybunału o doprecyzowanie jego orzecznictwa, zadawszy mu serię pytań uzupełniających. Nie można było jednak udzielić odpowiedzi temu sądowi, jako że ENA został wycofany, zanim Trybunał wydał orzeczenie, co skutkowało wykreśleniem odesłania prejudycjalnego ( 12 ).

29.

Przy niniejszej (trzeciej) okazji sąd odsyłający zwraca się w szczególności do Trybunału o wykładnię art. 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej w związku z art. 4 karty w kontekście „określonego przez Trybunał […] w orzeczeniu Aranyosi […] postępowania dotyczącego sprawdzenia warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim przez wykonujące nakaz organy sądowe” ( 13 ).

30.

Przed przejściem do analizy zadanych pytań warto przypomnieć, że celem decyzji ramowej jest zastąpienie tradycyjnego systemu ekstradycji, cechującego się znaczącym politycznym elementem celowości, systemem przekazywania między organami sądowymi, przy czym ten drugi system jest oparty na zasadzie wzajemnego uznawania oraz na wysokim stopniu zaufania między państwami członkowskimi ( 14 ).

31.

Wzajemne uznawanie, „któr[e] stanowi »kamień węgielny« współpracy sądowej, oznacza zgodnie z art. 1 ust. 2 decyzji ramowej, że państwa członkowskie są co do zasady zobowiązane do uwzględnienia europejskiego nakazu aresztowania” ( 15 ). Z kolei wspomniana zasada „opiera się […] na wzajemnym zaufaniu państw członkowskich, że ich krajowe porządki prawne mogą zapewnić równoważne i skuteczne poziomy ochrony praw podstawowych uznanych na płaszczyźnie Unii, w szczególności w karcie” ( 16 ).

32.

Zasady wzajemnego uznawania i wzajemnego zaufania mają podstawowe znaczenie dla prawa Unii, ponieważ – jak stwierdził Trybunał w wyroku Aranyosi, przytoczywszy opinię 2/13 ( 17 ) – „umożliwiają utworzenie i utrzymywanie przestrzeni bez granic wewnętrznych”, jako że „zasada wzajemnego zaufania wymaga w szczególności w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, by każde z tych państw uznawało – z zastrzeżeniem wyjątkowych okoliczności – iż wszystkie inne państwa członkowskie przestrzegają prawa Unii, a zwłaszcza praw podstawowych uznanych w tym prawie” ( 18 ).

33.

W związku z tym, oprócz przypadków obligatoryjnej odmowy wykonania wyczerpująco wymienionych w art. 3 decyzji ramowej oraz przypadków fakultatywnej odmowy wykonania określonych w art. 4 i 4a, wykonujący nakaz organ sądowy jest co do zasady zobowiązany do wykonania ENA bez możliwości uzależnienia tego wykonania od spełnienia warunków innych niż te przewidziane w art. 5 tejże decyzji ramowej.

34.

Zatem „wykonanie europejskiego nakazu aresztowania stanowi zasadę, zaś odmowa wykonania, przewidziana jako wyjątek, powinna być interpretowana ściśle” ( 19 ).

35.

Prawodawca Unii przewidział, że stosowanie mechanizmu ENA „można zawiesić jedynie w przypadku poważnego i trwałego naruszenia przez jedno z państw członkowskich zasad określonych w art. [2 TUE], ustalon[ego] przez Radę na podstawie [art. 7 ust. 1 TUE] ze skutkami określonymi w jego art. 7 ust. 2” ( 20 ).

36.

Z wyroku Aranyosi wynika jednak, że oprócz sytuacji, do której właśnie się odniosłem (to znaczy poza przypadkiem formalnego stwierdzenia przez Radę na podstawie art. 7 TUE poważnego i trwałego naruszenia wartości i praw określonych w art. 2 TUE), prawo Unii dopuszcza możliwość niewykonania ENA w innych szczególnych przypadkach na zasadzie wyjątku. Analiza pytań prejudycjalnych drugiego, trzeciego i czwartego pozwoli na ocenę zakresu tego wyjątku.

37.

Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie) formułuje pierwsze pytanie prejudycjalne, wpisując je w bardzo konkretny kontekst faktyczny: gdy wykonujące nakaz organy sądowe posiadają „dowody istnienia nieprawidłowości, systemowych lub ogólnych, dotyczących niektórych grup osób czy też niektórych ośrodków penitencjarnych w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim”.

38.

Wychodząc z tego założenia, sąd odsyłający zastanawia się, „jakie znaczenie ma istnienie w wydającym nakaz państwie członkowskim możliwości ochrony prawnej dla osób pozbawionych wolności w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności”.

39.

Uważam, że w świetle sposobu sformułowania tego pytania sąd odsyłający mógłby sam znaleźć odpowiedź, o której udzielenie zwraca się do Trybunału. Gdyby „możliwości ochrony prawnej [oferowane przez wydające nakaz państwo członkowskie]” były wystarczające, aby wykluczyć niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania, nie można by już mówić o „istnieniu nieprawidłowości, systemowych lub ogólnych”.

40.

Moim zdaniem sytuacja, którą przedstawia sąd odsyłający, nie jest dokładnie taka sama jak ta, w której zapadł wyrok Aranyosi:

41.

(Nowe) informacje przedstawione sądowi odsyłającemu przez organy węgierskie wskazują, że w dniu 25 października 2016 r. zostały przyjęte określone przepisy ustawowe umożliwiające zainteresowanym osobom zaskarżenie warunków pozbawienia wolności. Według postanowienia odsyłającego Europejski Trybunał Praw Człowieka (zwany dalej „ETPC”) potwierdził, że nie ma przesłanek, iż wspomniane środki nie dają realnej możliwości poprawy warunków pozbawienia wolności, tak aby były one zgodne z zakazem nieludzkiego lub poniżającego traktowania ( 24 ).

42.

I tak, zgodnie z przytoczonym przez sąd odsyłający wyrokiem ETPC z dnia 14 listopada 2017 r. ( 25 ), „nic nie dowodzi, że [nowe środki przyjęte przez ustawodawcę węgierskiego] nie oferują realnych perspektyw poprawy nieodpowiednich warunków pozbawienia wolności i nie są w stanie zapewnić uwięzionym skutecznej możliwości dostosowania tych warunków do wymogów art. 3 konwencji” ( 26 ), jako że wyraźnie przewidziana jest kontrola sądowa działania władz penitencjarnych ( 27 ).

43.

Okoliczność, że ustawodawstwo węgierskie obejmuje, począwszy od 2016 r., mechanizm zaskarżania umożliwiający więźniom zwrócenie się o ochronę sądową w razie nieodpowiednich warunków pozbawienia wolności, powinna być wystarczająca – jeżeli mechanizm ten odpowiednio funkcjonuje – aby wykluczyć systemowe lub ogólne nieprawidłowości w krajowym systemie penitencjarnym w odniesieniu do gwarantowania prawa do niebycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu. Przemawia za tym wzajemne zaufanie, które jak już wspomniano, jest podstawą systemu ENA, a tym samym racją bytu wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.

44.

Mogłoby się okazać jednak, że nowe ustawodawstwo ma charakter bardziej symboliczny niż rzeczywisty, a zatem nie pociąga za sobą wystarczającej ochrony. Gdyby tak było, biorąc pod uwagę „bezwzględny charakter prawa gwarantowanego przez art. 4 karty” ( 28 ), byłaby wymagana jego ochrona przez wykonujący nakaz organ sądowy, jeśli tylko „dysponuje [on] danymi świadczącymi o rzeczywistym niebezpieczeństwie nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób pozbawionych wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim” ( 29 ).

45.

Dla celów oceny rzeczywistego wdrożenia tego mechanizmu ochronnego przypomnę, że zgodnie z wyrokiem Aranyosi „obiektywn[e], wiarygodn[e], dokładn[e] i należycie zaktualizowan[e] dan[e] o warunkach pozbawienia wolności panujących w wydającym nakaz państwie członkowskim […] mogą wynikać w szczególności z międzynarodowych orzeczeń sądowych, takich jak wyroki ETPC, orzeczeń sądowych wydającego nakaz państwa członkowskiego oraz decyzji, sprawozdań i innych dokumentów sporządzanych przez organy Rady Europy lub pochodzących z systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych” ( 30 ).

46.

Dane zebrane w tych dokumentach pozwalają zaś na wyciągnięcie wniosku, że środki ustanowione przez ustawodawcę węgierskiego nie stanowią rozwiązań teoretycznych lub niedających się zastosować, lecz że są w stanie wywołać praktyczne i skuteczne konsekwencje.

47.

Uznał to, po pierwsze, ETPC, stwierdzając, że nowe przepisy nie są martwą literą, lecz stanowią skuteczną gwarancję dla prawa do niebycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu.

48.

Po drugie, Komitet Ministrów Rady Europy przyjął z zadowoleniem w decyzji z czerwca 2017 r. ( 31 ). wysiłki podjęte przez władze węgierskie w celu rozwiązania problemu przepełnienia więzień, stwierdzając, że wydaje się, iż środki już podjęte przyniosły pierwsze wyniki, przy czym można oczekiwać, że środki te, jak również inne, które mogą zostać przyjęte w przyszłości, pomogą władzom krajowym przeprowadzić, osobno w każdym przypadku, konkretne i skuteczne działania w celu kontynuowania rozwiązywania tego problemu ( 32 ).

49.

Sąd odsyłający przyznaje, że w świetle stanowiska reprezentowanego przez ETPC „wykonujący nakaz organ sądowy mógłby być zobowiązany do przyjęcia, że nowe możliwości ochrony sądowej […] wykluczają rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania ściganego ze względu na warunki pozbawienia wolności” ( 33 ). Jednakże, jako że ETPC zastrzegł sobie możliwość orzekania o ewentualnych naruszeniach art. 3 EKPC, na wypadek gdyby krajowe środki odwoławcze okazały się bezowocne, sąd odsyłający sądzi, że sugeruje to, iż ETPC nie wyklucza bezwzględnie niebezpieczeństwa narażenia osoby ściganej na nieludzkie lub poniżające traktowanie ( 34 ).

50.

W rzeczywistości przejawiona przez ETPC gotowość rozpoznawania skarg ewentualnie wniesionych przez osoby pozbawione wolności, których środki odwoławcze nie zostały uwzględnione przed sądami krajowymi, nie oznacza wyrażenia ogólnej i zasadniczej nieufności w stosunku do krajowego systemu gwarancji. Jest to raczej przypomnienie, że w przypadku wydania krajowych orzeczeń sądowych, które nie czynią zadość konkretnym naruszeniom praw gwarantowanych przez EKPC, może zostać wniesiona skarga do samego ETPC ( 35 ).

51.

Właśnie we wspomnianej sprawie ETPC stwierdził, że ze środków zaradczych wprowadzonych na Węgrzech w ramach reformy z 2016 r. powinni skorzystać C. Domján i „wszyscy inni w jego sytuacji”, zanim zwrócą się do ETPC ( 36 ). W sposób dorozumiany uznał w ten sposób potencjalną skuteczność wspomnianych środków odwoławczych w zakresie uzyskania ochrony EKPC bez konieczności uciekania się do środka nadzwyczajnego, którym jest zwrócenie się do sądu europejskiego ( 37 ).

52.

Oczywiście ETPC zauważa w dalszym ciągu, że może zmienić swoje stanowisko „co do potencjalnej skuteczności rozpatrywanych krajowych środków odwoławczych, jeśli okaże się w dłuższej perspektywie, iż praktyka władz krajowych jest taka, że odmawia się osadzonym relokalizacji lub odszkodowania z powodów formalnych, że postępowania krajowe są nadmiernie długie lub że orzecznictwo krajowe nie jest zgodne z wymogami konwencji” ( 38 ). Jednak, dopóki nie dojdzie do tej zmiany stanowiska, dopóty należy zakładać, że środki odwoławcze ustanowione w 2016 r. są skuteczne.

53.

W rezultacie, o ile sytuacja w więzieniach zmieniła się na lepsze w wyżej wspomnianym rozumieniu; o ile obecnie obowiązuje unormowanie krajowe, które gwarantuje skuteczną ochronę sądową osobom pozbawionym wolności w razie ewentualnych naruszeń art. 4 karty ze względu na warunki ich osadzenia i o ile unormowanie to jest skuteczne i nie ma jedynie charakteru formalnego lub nominalnego, nie można już tak po prostu przyjąć istnienia „obiektywnych, wiarygodnych [i] dokładnych […] danych […], które dowodzą istnienia nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych”.

54.

Uważam, że rozwiązanie takie jest najbardziej spójne z wyrokiem Aranyosi, zasadami leżącymi u podstaw decyzji ramowej oraz z szacunkiem należnym sądom każdego państwa (w tym przypadku Węgier), których nie można bezpodstawnie podejrzewać o ogólne przyzwolenie na naruszenia art. 4 karty, gdy wydają ENA. System współpracy karnej oparty na wzajemnym zaufaniu sądowym nie może się utrzymać, jeśli sądy wykonującego nakaz państwa będą rozpatrywać wnioski złożone przez sądy wydającego nakaz państwa, jak gdyby wrażliwość tych ostatnich w zakresie gwarantowania ochrony praw podstawowych była niższa niż tych pierwszych.

55.

W każdym razie otrzymanie ENA nie może dać sposobności wykonującemu nakaz sądowi do poddania osądowi jakości systemu penitencjarnego wydającego nakaz państwa w całości ani do oceny go w świetle własnego prawa krajowego. Parametrem kontroli może być jedynie art. 4 karty – gwarancja minimalna, ale bezwzględna, dla potrzeb której musi funkcjonować skuteczna ochrona sądowa zdolna do zapewnienia prawdziwej i skutecznej ochrony przed torturami i nieludzkim lub poniżającym traktowaniem.

56.

Okoliczność, że ETPC stwierdził, iż nowy system pozwala na zapewnienie tej ochrony, stanowi moim zdaniem najbardziej istotny element przy ocenie ogólnej sytuacji (pierwszy etap podwójnego testu Aranyosi) dotyczącej warunków pozbawienia wolności w państwie wydającym ENA. Powiedziałbym prawie, że stanowi decydujący czynnik dla przeprowadzenia tej oceny.

57.

Niemniej jednak, jako że w ostatecznym rozrachunku jest to gwarancja prawa bezwzględnego, któremu ze względu na jego charakter należy zapewnić ochronę raczej prewencyjną niż naprawczą, uważam, że bez względu na jego istotność istnienie skutecznego systemu środków odwoławczych może nie wystarczyć, jeżeli wykonujący nakaz sąd żywi zasadne wątpliwości co do ewentualności, że konkretny ścigany może w sposób bezpośredni być narażony na nieludzkie lub poniżające traktowanie, niezależnie od następczego zadośćuczynienia temu naruszeniu za pomocą skutecznych sądowych środków odwoławczych w państwie wydającym nakaz.

58.

W rezultacie w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym – w której niedawne wdrożenie szczególnego sądowego uregulowania gwarantującego prawo do niebycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w trakcie pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie mogło nie wywołać wszystkich swych zamierzonych skutków, które sprawiłyby, że niebezpieczeństwo jego naruszenia stało się wyjątkowe – byłoby uzasadnione, by wykonujący nakaz organ sądowy interesował się warunkami, w których będzie odbywać się osadzenie osoby ściganej (drugi etap badania Aranyosi).

59.

Pytania te opierają się na założeniu, że istnieje poważne ryzyko naruszenia art. 4 karty, jeśli sąd odsyłający wyrazi zgodę na wykonanie ENA.

60.

Trybunał stwierdził zaś w sprawie Aranyosi, że nie wystarcza ocena tego ryzyka ( 39 ), lecz że „[p]o stwierdzeniu istnienia takiego niebezpieczeństwa konieczne jest jeszcze następnie, by wykonujący nakaz organ sądowy dokonał oceny w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że zainteresowana osoba będzie narażona na to niebezpieczeństwo ze względu na warunki jej pozbawienia wolności rozważane w wydającym nakaz państwie członkowskim” ( 40 ).

61.

Jest zatem nieodzowne, by poza uznaniem za udowodnione nieprawidłowości systemowych (ogólnych) w ośrodkach penitencjarnych wydającego nakaz państwa członkowskiego, wykonujący nakaz sąd zweryfikował, „czy w konkretnych okolicznościach istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w następstwie przekazania do wydającego nakaz państwa członkowskiego osoba ta będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo bycia poddaną we wskazanym państwie członkowskim nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu […]” ( 41 ).

62.

Sąd odsyłający kieruje się tym kryterium, gdy stara się sprawdzić, w jakich warunkach byłby pozbawiony wolności ML, w związku z czym zwrócił się o udzielenie informacji uzupełniających ( 42 ). To sprawdzenie powinno się ograniczać – podkreślam – do obiektywnych i rozsądnych danych, które mogą mu zostać przekazane na temat konkretnych i szczególnych warunków dotyczących tej osoby. Na tym etapie nie musi zatem badać, jakie ogólne warunki obowiązują w systemie penitencjarnym wydającego nakaz państwa.

63.

Sąd odsyłający zastanawia się, czy w przypadku dysponowania dowodami systemowych lub ogólnych uchybień we wszystkich lub w niektórych ośrodkach penitencjarnych można wykluczyć niebezpieczeństwo, które taka sytuacja stanowi dla integralności osoby ściganej, jeśli wydające nakaz państwo udzieliło „ogólnego zapewnienia”, że wspomniana osoba nie będzie narażona na takie traktowanie ( 43 ).

64.

Jak przyznaje sam sąd odsyłający, decyzja ramowa nie przewiduje takiego rodzaju gwarancji. Także nie zezwala na to, by można ich wymagać ( 44 ). W takim stanie rzeczy, jako że przedmiotem sporu w postępowaniu głównym jest wykonanie konkretnego ENA, a nie jakość systemu penitencjarnego wydającego nakaz państwa w całości, uważam, że jeśli jego organy się zobowiązują ( 45 ), że konkretne warunki osadzenia osoby ściganej nie będą pociągały za sobą rzeczywistego niebezpieczeństwa poddania jej nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, wykonujący nakaz organ sądowy nie może nie przypisywać temu zobowiązaniu wagi, na którą ono zasługuje. Na nie, jako na wyraz przyjętego w sposób formalny obowiązku, w razie jego naruszenia będzie mogła powołać się osoba ścigana przed organem sądowym wydającego nakaz państwa.

65.

Na wstępie pojawia się pytanie o to, jakie informacje może wykorzystać w tym celu wykonujący nakaz sąd, a w szczególności, do którego organu należy się o nie zwrócić lub od którego je uzyskać.

66.

Artykuł 6 ust. 1 decyzji ramowej przewiduje, że wykonujący nakaz organ sądowy powinien skontaktować się co do zasady z organem sądowym, który wydał ENA. Wzajemne zaufanie tworzy się właśnie poprzez dialog inter pares ustanowiony w tym przepisie, czyli dialog między organem sądowym wydającym ENA a organem sądowym go wykonującym czy też przyjmującym, który to organ winien ów nakaz rozpatrzeć ( 46 ).

67.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 decyzji ramowej państwa członkowskie mogą wyznaczyć organ centralny lub więcej niż jeden organ centralny „wspomagający właściwe organy sądowe”, na który mogą nałożyć na podstawie art. 7 ust. 2 tej decyzji odpowiedzialność za „urzędowe przekazywanie i odbiór europejskich nakazów aresztowania, jak również za wszelką inną odnośną korespondencję urzędową” ( 47 ).

68.

Ta kwestia jest istotna, ponieważ sąd odsyłający żywi wątpliwości, czy w celu wypracowania opinii o warunkach pozbawienia wolności ML na Węgrzech może on wziąć pod uwagę informacje, co do których nie jest możliwe sprawdzenie, czy pochodzą od samego wydającego nakaz organu sądowego, czy też zostały udzielone na prośbę tego organu ( 48 ).

69.

W postanowieniu odsyłającym wskazano, że informacji tych udzieliło węgierskie ministerstwo sprawiedliwości, nie precyzując, czy zostały one przekazane bezpośrednio, czy za pośrednictwem wydającego nakaz organu sądowego. W tym drugim przypadku, logicznie rzecz biorąc, chodziłoby o dane istotne dla wykonania ENA w tym rozumieniu, że ich wartość prawna wynika z faktu, iż zostały one przyjęte i zatwierdzone przez wydający nakaz organ sądowy.

70.

Wydające i wykonujące nakaz organy sądowe są jedynymi aktywnymi protagonistami postępowań dotyczących ENA. Wykonujący nakaz organ sądowy musi bowiem przekazać swoje wnioski o udzielenie informacji wydającemu nakaz organowi, który jest zobowiązany udzielić odpowiedzi ( 49 ). Tę wiodącą rolę sądy sprawują bez uszczerbku dla funkcji czysto pomocniczej, którą mogą ewentualnie pełnić organy centralne wyznaczone przez państwa członkowskie zgodnie z art. 7 decyzji ramowej ( 50 ).

71.

Z tego względu wykonujący nakaz organ sądowy będzie musiał uwzględnić informacje, których udzielił wydający nakaz organ sądowy lub które – choć pochodzą od organu centralnego (lub jednego z organów centralnych) wydającego nakaz państwa – zostały przyjęte i przekazane przez wydający nakaz organ sądowy.

72.

To, co wskazano powyżej, należy interpretować bez uszczerbku dla możliwości wykorzystania przez wykonujący nakaz organ sądowy także wszystkich informacji, o które może się zwrócić w celu ustalenia istnienia „obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych” ( 51 ) mogących potwierdzić rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

73.

Te dalsze informacje mogą zostać mu przekazane w toku krajowego postępowania w przedmiocie rozpatrywania ENA na wniosek osoby ściganej lub prokuratury, która w Niemczech występuje w charakterze wykonującego nakaz organu sądowego ( 52 ). Przy tym, podobnie jak informacje uzyskane za tym pośrednictwem muszą w pełni zostać poddane rozważnej ocenie podmiotu, który się o nie zwrócił ( 53 ), informacje udzielone przez wydający nakaz sąd – albo bezpośrednio, albo w następstwie zatwierdzenia – nie mogą być przedmiotem badania wykraczającego poza ustalenie ich pochodzenia, gdyż w odniesieniu do ich treści powinno obowiązywać co do zasady zaufanie, które leży u podstaw wzajemnego uznawania.

74.

Według postanowienia odsyłającego pomimo upływu terminu wyznaczonego przez sąd odsyłający nie otrzymał on wszystkich informacji, o które się zwrócił ( 54 ). W rezultacie należy przeanalizować, jakie konsekwencje może rodzić takie zachowanie (stanowiące zaniechanie) wydającego nakaz organu sądowego.

75.

Przed zajęciem stanowiska w sprawie wspomnianych konsekwencji warto zauważyć, że wniosek o udzielenie informacji musi ograniczać się do informacji nieodzownych w każdym danym przypadku. Żądane informacje mają na celu sprawdzenie, czy istnieje rzeczywiste niebezpieczeństwo, że ścigany będzie poddany nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu. Wniosek nie powinien rozciągać się na inne kwestie, łącznie z tymi dotyczącymi systemu penitencjarnego, które nie byłyby ściśle związane z tym konkretnym niebezpieczeństwem, a odnosiłyby się do lepszych lub gorszych warunków panujących w więzieniach.

76.

Wśród zaś wielu pytań skierowanych przez wykonujący nakaz sąd do wydającego nakaz sądu niektóre wykraczają w sposób oczywisty poza pytania mające znaczenie dla oceny niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania. I tak, między innymi pytania dotyczące możliwości palenia, tego, kto zajmuje się praniem odzieży osadzonych, lub zainstalowania krat lub żaluzji w oknach cel ( 55 ), moim zdaniem wykraczają poza to, co nieodzowne dla ustalenia istnienia takiego niebezpieczeństwa.

77.

Podążając tym samym tokiem rozumowania, uważam, że żądane informacje nie powinny się odnosić do wszystkich ośrodków penitencjarnych w wydającym nakaz państwie członkowskim, lecz jedynie do tych, do których ścigany ma być przyjęty.

78.

Zgadzam się w tej kwestii z Komisją ( 56 ) i uważam podobnie jak rząd niemiecki ( 57 ), którego stanowisko podzieliła na rozprawie większość reprezentowanych rządów, że optykę należy ograniczyć do przewidywalnych skutków przekazania, które mogły lub powinny być znane wykonującemu nakaz państwu członkowskiemu w chwili jego dokonywania. Sądzę, że jest to rozsądne kryterium, które jest ponadto zgodne z orzecznictwem ETPC dotyczącym odpowiedzialności wykonującego nakaz państwa ( 58 ).

79.

Z tego punku widzenia to, co przewidywalne, obejmuje zarówno ośrodek penitencjarny, w którym ścigana osoba zostanie osadzona niezwłocznie po przekazaniu, jak i ośrodek, do którego zostanie przeniesiona dla celów dalszego osadzenia ( 59 ). Pozostałe ośrodki, do których w przyszłości mogłaby ona zostać przeniesiona w toku wykonywania kary pozbawienia wolności ( 60 ), pozostawałyby poza zakresem przewidywalnych skutków, w odniesieniu do których można wymagać, by były znane wykonującemu nakaz państwu.

80.

O ile żądane, ale nie uzyskane informacje są istotne dla wykluczenia możliwości narażenia na nieludzkie lub poniżające traktowanie, obowiązek lojalnej współpracy i staranność w zarządzaniu własnymi interesami powinny prowadzić do tego, by sąd wydający ENA udzielił wykonującemu nakaz organowi sądowemu wszystkich informacji, o które ten ostatni się zwrócił.

81.

Jeżeli organ ten nadal żywi jakiekolwiek wątpliwości z uwagi na brak informacji uzupełniających, gdy – powtarzam – są one niezbędne dla celów sformułowania opinii, wykonujący nakaz organ sądowy może odłożyć swoją ostateczną decyzję. Mówię, odłożyć, a nie jej odmówić, ponieważ orzecznictwo wynikające z wyroku Aranyosi nie oznacza nieuchronnie, że w przypadku potwierdzenia ryzyka – o charakterze nie ogólnym i abstrakcyjnym, lecz konkretnym i osobistym – naruszenia art. 4 karty wykonujący nakaz organ sądowy musi odmówić przekazania ściganego.

82.

Trybunał orzekł bowiem, iż jeśli wykonujący nakaz sąd stwierdzi w świetle przekazanych informacji „względem osoby objętej europejskim nakazem aresztowania istnienie rzeczywistego niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania […], wykonanie wskazanego nakazu powinno zostać odroczone, ale nie może ono zostać zarzucone” ( 61 ).

83.

W takim przypadku przede wszystkim jest istotne, by zagwarantować prawo do wolności (art. 6 karty) osobie ściganej, jeśli jest ona zatrzymana w następstwie ENA ( 62 ). Jednak środki przyjęte na rzecz prawa do wolności nie mogą przynosić uszczerbku wykonaniu ENA, dopóki nie zapadła w jego przedmiocie ostateczna decyzja ( 63 ).

84.

Trybunał dodaje, że „[j]eśli nie można wykluczyć istnienia […] niebezpieczeństwa [nieludzkiego lub poniżającego traktowania] w rozsądnym terminie, wspomniany organ powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania” ( 64 ). Uważam zatem, że postępowanie nie ulega automatycznemu zakończeniu w następstwie ustalenia takiego niebezpieczeństwa, lecz że podjęcie decyzji, czy je zakończyć, może zabrać wykonującemu nakaz organowi sądowemu trochę czasu. W mojej ocenie poprzez użycie określenia „umorzyć procedurę przekazywania”, a nie „odmówić wykonania lub nie wykonać ENA”, Trybunał przenosi w pewien sposób odpowiedzialność za dalszy przebieg procedury na wydający nakaz organ sądowy, który nie odpowiada na wnioski o udzielenie informacji uzupełniających.

85.

W razie gdy nie można było wykluczyć istnienia niebezpieczeństwa ze względu na brak odpowiedzi wykonującego nakaz sądu na wniosek o udzielenie informacji sporządzony przez wykonujący nakaz sąd, ten ostatni będzie mógł zwrócić się do pierwszego organu sądowego, powiadamiając go, że w tych okolicznościach nie będzie kontynuować procedury przekazywania.

86.

Podsumowując, wykonujący nakaz organ sądowy zanim postanowi, że nie będzie kontynuować procedury przekazywania, powinien ocenić, czy na podstawie informacji, którymi dysponuje, można wykluczyć niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania: a) w ośrodku penitencjarnym, w którym według władz węgierskich ścigana osoba zostałaby osadzona niezwłocznie po przekazaniu, i b) w ośrodku, do którego według przewidywań zostanie przeniesiona w celu odbycia kary, w związku z którą była ścigana.

87.

Wspomniana ocena nie może jednak rozciągać się poza okoliczności ściśle konieczne dla wykluczenia niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania, które nie może być utożsamiane tak po prostu z lepszymi lub gorszymi warunkami przebywania w ośrodku penitencjarnym.

88.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał na pytania zadane przez Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen (wyższy sąd krajowy w Bremie) odpowiedział w następujący sposób:

Artykuł 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., w związku z art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w następujący sposób: