—

w imieniu rządu słowackiego przez B. Ricziovą, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez G. Goddin oraz A. Tokára, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1, art. 3 lit. m), art. 10 ust. 1 i 2, art. 22 ust. 1 oraz art. 23 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowania: Dz.U. 2009, L 207, s. 14; Dz.U. 2010, L 199, s. 40; Dz.U. 2011, L 234, s. 46; Dz.U. 2015, L 36, s. 15).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Home Credit Slovakia a.s. a Klárą Bíróovą w przedmiocie żądania zapłaty kwot należnych w ramach kredytu udzielonego przez tę spółkę Klárze Bíróovej, z którego spłatą ona zalegała.

3

Motywy 7, 9, 10, 19, 30, 31 i 47 dyrektywy 2008/48 mają następujące brzmienie:

[…]

[…]

[…]

[…]

4

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Przedmiot”:

„Celem niniejszej dyrektywy jest harmonizacja niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i procedur administracyjnych państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki”.

5

Artykuł 3 rzeczonej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi w lit. m):

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

6

Artykuł 10 tej dyrektywy, zatytułowany „Informacje zamieszczane w umowach o kredyt”, stanowi:

„1.   Umowy o kredyt sporządza się w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku.

Wszystkie umawiające się strony otrzymują egzemplarz umowy o kredyt. Niniejszy artykuł pozostaje bez uszczerbku dla wszelkich przepisów krajowych dotyczących ważności umów o kredyt, które są zgodne z prawem wspólnotowym.

2.   W umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się:

3.   W przypadku gdy zastosowanie ma ust. 2 lit. i), kredytodawca w każdym czasie udostępnia konsumentowi bezpłatnie oraz przez cały okres obowiązywania umowy o kredyt zestawienie w formie tabeli spłat.

4.   W przypadku umowy o kredyt, zgodnie z którą płatności dokonywane przez konsumenta nie są natychmiast odpowiednio zaliczane na poczet spłaty całkowitej kwoty kredytu, ale są wykorzystywane do zgromadzenia kapitału przez okresy i na warunkach określonych w umowie o kredyt lub w umowie dodatkowej, informacje wymagane na mocy ust. 2 zawierają jasne i zwięzłe stwierdzenie, że taka umowa o kredyt nie przewiduje gwarancji spłaty całkowitej kwoty wypłat cząstkowych kredytu dokonanych na podstawie tej umowy, chyba że taka gwarancja jest udzielana.

[…]”.

7

Artykuł 14 dyrektywy 2008/48, zatytułowany „Prawo do odstąpienia od umowy”, przewiduje w ust. 1:

„Konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy o kredyt bez podania przyczyny w terminie czternastu dni kalendarzowych.

Okres, w którym możliwe jest odstąpienie od umowy, rozpoczyna się:

8

Artykuł 22 tej dyrektywy, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, ma następujące brzmienie:

„1.   W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie.

[…]

3.   Państwa członkowskie zapewniają ponadto, by przepisy, które przyjmują w celu wykonania niniejszej dyrektywy, nie mogły być obchodzone poprzez sposób formułowania umów, w szczególności poprzez włączenie wypłat lub umów o kredyt objętych zakresem zastosowania niniejszej dyrektywy do umów o kredyt, które z uwagi na swój charakter lub cel mogłyby stwarzać możliwości uniknięcia stosowania jej przepisów.

[…]”.

9

Artykuł 23 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Sankcje”, stanowi:

„Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

10

Załącznik II do dyrektywy 2008/48, dotyczący „Standardow[ego] europejski[ego] arkusz[a] informacyjn[ego] dotycząc[ego] kredytu konsumenckiego”, zawiera w pkt 2, zatytułowanym „Opis głównych cech produktu kredytowego”, pozycję nazwaną „Raty oraz, w odpowiednich przypadkach, kolejność, w jakiej będą one zaliczane na poczet spłaty”. Pozycji tej odpowiada następujący opis:

„Będzie Pani/Pan musiała/musiał dokonać spłaty na następujących warunkach:

[Kwota, liczba i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument]

Odsetki lub opłaty będą podlegać spłacie w następujący sposób:”.

11

Zákon č. 129/2010 Z. z. o spotrebiteľských úveroch a o iných úveroch a pôžičkách pre spotrebiteľov a o zmene a doplnení niektorých zákonov (ustawa nr 129/2010 o kredycie konsumenckim oraz innych kredytach i pożyczkach konsumenckich i w sprawie zmiany niektórych ustaw), w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym (zwana dalej „ustawą nr 129/2010”), ma na celu transpozycję dyrektywy 2008/48 do prawa słowackiego.

12

Zgodnie z § 9 tej ustawy:

„1.   Umowa kredytu konsumenckiego wymaga zachowania formy pisemnej. Każda strona umowy otrzymuje co najmniej jeden egzemplarz umowy w formie dokumentowej lub na innym trwałym nośniku, który jest dostępny konsumentowi.

2.   Oprócz ogólnych uwag wymienionych w kodeksie cywilnym […] umowa kredytu konsumenckiego powinna zawierać następujące elementy:

[…]

[…]”.

13

Paragraf 11 ust. 1 wspomnianej ustawy stanowi:

„Udzielony kredyt konsumencki uważa się za nieoprocentowany i bezpłatny, jeżeli:

14

Paragraf 40 Občiansky zákonník (kodeksu cywilnego) stanowi:

„1.   Czynność prawna jest nieważna, jeżeli nie została sporządzona w formie wymaganej ustawą lub wynikającej z umowy stron.

[…]

3.   Każda czynność prawna sporządzona w formie pisemnej jest ważna, jeżeli została podpisana przez osobę, która sporządziła czynność. W sytuacji gdy szereg osób uczestniczy w sporządzeniu czynności, podpis wszystkich uczestników niekoniecznie musi widnieć na tym samym dokumencie, chyba że przepis prawny stanowi inaczej. Podpis może być zastąpiony środkami elektronicznymi w wypadkach, w których jest to przyjęte.

4.   Wymóg formy pisemnej jest spełniony, jeżeli czynność prawna jest dokonana za pomocą teleksu, telegramu lub przy wykorzystaniu środków elektronicznych pozwalających na zmaterializowanie treści czynności prawnej i wskazanie tożsamości osoby, która dokonała czynności. Wymóg formy pisemnej jest zawsze spełniony, jeżeli czynność prawna dokonana przy wykorzystaniu środków elektronicznych jest opatrzona kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

[…]”.

15

Paragraf 64 ust. 2 kodeksu cywilnego stanowi:

„Do zawarcia umowy w formie pisemnej wystarczy złożenie pisemnej oferty i jej pisemne przyjęcie […]”.

16

Paragraf 273 Obchodný zákonník (kodeksu handlowego) ma następujące brzmienie:

„1.   Część postanowień umowy można określić w drodze odesłania do ogólnych warunków umowy opracowanych przez organizacje zawodowe lub interesów albo do innych warunków handlowych, które są znane stronom zawierającym umowę lub zostały załączone do oferty.

[…]

3.   W celu zawarcia umowy można skorzystać z wzorca umowy stosowanego w praktyce handlowej”.

17

W dniu 29 czerwca 2011 r. Home Credit Slovakia, w charakterze kredytodawcy, zawarł z K. Bíróovą, kredytobiorcą, umowę kredytu sporządzoną na podstawie standardowego formularza zawierającego pola wypełnione w dniu udzielenia kredytu.

18

Z odesłania prejudycjalnego wynika, że pola te zawierały informacje dotyczące w szczególności danych osobowych kredytobiorcy oraz jego zatrudnienia, w tym jego dochodu. Ponadto zostały wskazane dane dotyczące samego kredytu oraz udostępnienia środków finansowych, a mianowicie w szczególności całkowita kwota kredytu, całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta, kwota rat miesięcznych, liczba rat miesięcznych i terminy wymagalności poszczególnych rat kredytu, stopa oprocentowania kredytu, a także termin spłaty kredytu w całości, a mianowicie 36 miesięcy od dnia jego udzielenia. Ponieważ szacowana rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła pomiędzy 35 a 37,5%, jej dokładna wysokość powinna zostać wskazana po udzieleniu kredytu.

19

Ponieważ całkowita kwota spornego kredytu wynosiła 700 EUR, całkowita kwota do zapłaty przez kredytobiorcę została ustalona w umowie na 1087,56 EUR.

20

Ponadto umowa ta przewidywała, że dokument zatytułowany „Warunki umowy o kredyt spółki Home Credit Slovakia, a.s. – Pożyczka pieniężna” (zwane dalej „ogólnymi warunkami umowy”) stanowił jej integralną część.

21

Tak sporządzona umowa kredytu została podpisana przez Home Credit Slovakia i K. Bíróovą. Zgodnie z tą umową K. Bíróová potwierdziła podpisem, że otrzymała ogólne warunki umowy, że zapoznała się z nimi, że postanowienia zawarte w tych ogólnych warunkach były zrozumiałe i wystarczająco precyzyjne i że wyraziła zgodę na związanie się wspomnianymi ogólnymi warunkami.

22

Same ogólne warunki umowy nie zostały podpisane przez strony umowy kredytu.

23

Zgodnie z tymi ogólnymi warunkami kredytobiorca mógł zażądać od kredytodawcy udostępnienia – bez opłaty i w dowolnym czasie przez cały okres obowiązywania umowy kredytu – zestawienia w formie tabeli spłat, w którym wskazane są należne płatności oraz zasady i warunki zapłaty tych kwot, włącznie z rozbiciem każdej raty na spłatę kapitału, odsetek i ewentualnie dodatkowych opłat.

24

Niemniej jednak we wspomnianych ogólnych warunkach umowy nie wskazano szczegółowo proporcji, w jakich każda rata miesięczna wpłacona przez kredytobiorcę z tytułu spłaty kredytu będzie przeznaczona z jednej strony na zapłatę odsetek i opłat, a z drugiej strony na spłatę kapitału.

25

Po zapłaceniu dwóch rat miesięcznych K. Bíróová przestała spłacać przyznany kredyt. W konsekwencji Home Credit Slovakia zażądał przedterminowej spłaty całości kredytu i wezwał K. Bíróovą do spłaty kapitału, odsetek za zwłokę i kar za opóźnienie zgodnie z umową o kredyt.

26

Nie otrzymawszy żądanej płatności, Home Credit Slovakia wniósł do sądu odsyłającego powództwo o zapłatę wierzytelności. W tym względzie, ponieważ sąd ten wyraża wątpliwości co do ważności umowy o kredyt w zakresie, w jakim jej ogólne warunki umowy nie zostały podpisane przez strony, sąd ów uważa, że rozstrzygnięcie sporu jest uzależnione od wykładni dyrektywy 2008/48.

27

W tych okolicznościach Okresný súd Dunajská Streda (sąd rejonowy w Dunajskiej Stredzie, Słowacja) postanowił zawiesić postępowanie i przedłożyć Trybunałowi następujące pytania prejudycjalne:

28

Poprzez pytania pierwsze i drugie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 10 ust. 1 i 2 dyrektywy 2008/48 w związku z art. 3 lit. m) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że w pierwszej kolejności wszystkie elementy umowy o kredyt, o których mowa w art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy, powinny być zawarte w jednym dokumencie, że w drugiej kolejności umowa o kredyt sporządzona w formie papierowej powinna zostać podpisana przez strony i że w trzeciej kolejności ten wymóg podpisu ma zastosowanie do wszystkich elementów takiej umowy.

29

W tym względzie należy w pierwszej kolejności przypomnieć, że zgodnie z art. 10 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2008/48 umowy o kredyt sporządza się w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku.

30

Nic we wspomnianej dyrektywie nie wskazuje jednak, że umowy o kredyt, o których mowa w tym przepisie, powinny zostać sporządzone w jednym dokumencie.

31

Jak wynika z art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 w związku z motywem 31 tej dyrektywy, wymóg wskazania w umowie o kredyt sporządzonej w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku w sposób jasny i zwięzły elementów określonych w tym przepisie jest niezbędny w celu umożliwienia konsumentom poznania ich praw i obowiązków.

32

Wymóg ten przyczynia się do realizacji celu zamierzonego przez dyrektywę 2008/48, który polega na ustanowieniu w odniesieniu do kredytu konsumenckiego pełnej i bezwzględnie wiążącej harmonizacji w pewnych kluczowych obszarach, uznanej za niezbędną do zapewnienia wszystkim konsumentom w Unii wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów oraz ułatwienia powstania dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich (zob. podobnie wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerová, C‑377/14, EU:C:2016:283, pkt 61).

33

O ile w świetle tego celu wszystkie elementy określone w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 niekoniecznie muszą być ujęte w jednym dokumencie, o tyle należy zauważyć, że ze względu na art. 10 ust. 1 wszystkie elementy, które zostały wymienione w art. 10 ust. 2, powinny być utrwalone w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku i stanowić integralną część umowy o kredyt.

34

Ze względu na to, że elementy określone w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 powinny być wskazane w sposób jasny i zwięzły, konieczne jest, jak zauważyła zasadniczo rzecznik generalna w pkt 52 opinii, by umowa o kredyt zawierała jasne i precyzyjne odesłania do innych dokumentów w formie papierowej lub do innych trwałych nośników zawierających te elementy, faktycznie przekazanych konsumentowi przed zawarciem umowy w sposób umożliwiający mu rzeczywiste poznanie wszystkich praw i obowiązków.

35

Odnosząc się w szczególności do definicji „trwałego nośnika” zawartej w art. 3 lit. m) dyrektywy 2008/48, Trybunał orzekł bowiem, że nośnik ten powinien gwarantować, by konsument w sposób analogiczny do formy papierowej posiadał dane informacje w celu umożliwienia mu w razie potrzeby powołania się na przysługujące mu prawa. W tym względzie istotna z punktu widzenia konsumenta jest możliwość przechowywania informacji, które zostały mu osobiście przekazane, gwarancja braku zmian w ich treści, a także ich dostępność w odpowiednim okresie oraz możliwość ich odtworzenia w niezmienionej postaci [zob. podobnie, w odniesieniu do dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość (Dz.U. 1997, L 144, s. 19 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 3, s. 319), wyrok z dnia 5 lipca 2012 r., Content Services, C‑49/11, EU:C:2012:419, pkt 42–44].

36

W drugiej kolejności w odniesieniu do kwestii, czy umowa o kredyt sporządzona w formie papierowej powinna być podpisana przez strony na zasadach określonych w prawie danego państwa członkowskiego, należy zaznaczyć, że art. 10 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2008/48 nie zawiera żadnego odesłania do prawa krajowego i że określone w tym przepisie pojęcia „formy papierowej” i „trwałego nośnika” mają zatem zakres autonomiczny. Wykładnia tych pojęć nie może zostać ustalona w oparciu o przepisy krajowe dotyczące tego, w jakiej formie powinny być sporządzone umowy o kredyt.

37

O ile pojęcie „formy papierowej” nie jest określone w tej dyrektywie, o tyle dyrektywa ta stanowi w art. 3 lit. m), że „trwały nośnik” oznacza urządzenie umożliwiające konsumentowi przechowywanie informacji kierowanych do niego osobiście w sposób, który daje mu do nich dostęp w przyszłości przez okres odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, i który pozwala na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci.

38

Z samego brzmienia art. 10 ust. 1 dyrektywy 2008/48 wynika, że pojęcie „formy papierowej” odnosi się do nośnika, na którym umowa o kredyt jest sporządzona, bez konieczności złożenia podpisu na takim nośniku. Jednakże sąd odsyłający zmierza konkretnie do ustalenia, czy dyrektywa ta stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie wprowadziło taki wymóg w uregulowaniu krajowym.

39

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 10 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2008/48 artykuł ten pozostaje bez uszczerbku dla wszelkich przepisów krajowych dotyczących ważności umów o kredyt, które są zgodne z prawem Unii.

40

Wymóg złożenia przez strony podpisu na umowie kredytu sporządzonej w formie papierowej, wprowadzony, jak wynika w szczególności z pkt 26 niniejszego wyroku, w prawie krajowym będącym przedmiotem postępowania głównego, jako przesłanka ważności umowy, wynika z przepisu krajowego dotyczącego ważności zawarcia umowy o kredyt w rozumieniu wspomnianego przepisu dyrektywy 2008/48.

41

Ani dyrektywa 2008/48, która dotyczy ustanowienia w odniesieniu do kredytu konsumenckiego pełnej i bezwzględnie wiążącej harmonizacji w pewnych kluczowych obszarach, uznanej za niezbędną do zapewnienia wszystkim konsumentom w Unii wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów oraz ułatwienia powstania dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 marca 2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais, C‑565/12, EU:C:2014:190, pkt 42; z dnia 18 grudnia 2014 r., CA Consumer Finance, C‑449/13, EU:C:2014:2464, pkt 21; a także z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerová, C‑377/14, EU:C:2016:283, pkt 61), ani prawo Unii w sposób ogólny nie stoją na przeszkodzie temu wymogowi.

42

W trzeciej kolejności w odniesieniu do kwestii, czy rzeczony wymóg złożenia podpisu, wprowadzony w prawie krajowym, może znajdować zastosowanie do wszystkich elementów takich umów, należy zauważyć, że „umowa o kredyt” w rozumieniu art. 3 lit. c) dyrektywy 2008/48, sporządzona zgodnie z art. 10 ust. 1 tej dyrektywy w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku, powinna zawierać wyrażone w sposób jasny i zwięzły elementy określone w art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy.

43

W konsekwencji, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 35 opinii, wszystkie te elementy należy obowiązkowo ująć w takiej umowie.

44

W tych okolicznościach, w wypadku gdy państwo członkowskie ustanawia w uregulowaniu krajowym, że wymóg złożenia podpisu ma zastosowanie do wszystkich elementów umowy, co powinien zbadać sąd odsyłający, ani dyrektywa 2008/48, ani prawo Unii w sposób ogólny nie stoją na przeszkodzie temu wymogowi.

45

W świetle całości powyższych rozważań na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, że art. 10 ust. 1 i 2 dyrektywy 2008/48 w związku z art. 3 lit. m) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, iż:

46

Poprzez pytania trzecie i czwarte, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 10 ust. 2 lit. h) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że konieczne jest, by umowa o kredyt zawierała wskazanie każdej płatności, jakiej ma dokonać konsument, poprzez wskazanie konkretnej daty, czy też wystarczające w tym względzie jest ogólne wskazanie w tej umowie pozwalające na ustalenie dat tych płatności.

47

W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. h) w umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych wypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu.

48

Jak wskazała rzecznik generalna w pkt 55 opinii, celem wspomnianego przepisu jest zagwarantowanie, by konsument był poinformowany o dacie, kiedy każda płatność, jakiej należy dokonać, jest wymagalna.

49

W konsekwencji, w wypadku gdy warunki tej umowy pozwalają konsumentowi na ustalenie bez trudności i z pewnością dat tych płatności, cel ten jest urzeczywistniony.

50

W tych okolicznościach na pytania trzecie i czwarte należy odpowiedzieć, że art. 10 ust. 2 lit. h) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie jest konieczne, by umowa o kredyt zawierała wskazanie poszczególnych terminów płatności, jakiej ma dokonać konsument, poprzez wskazanie konkretnej daty, o ile warunki tej umowy pozwalają owemu konsumentowi na ustalenie bez trudności i z pewnością dat tych płatności.

51

Poprzez pytania piąte i szóste, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 10 ust. 2 lit. h) i i) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że umowa o kredyt na czas określony przewidująca spłatę kapitału w ramach następujących po sobie płatności powinna określać w formie tabeli spłat część każdej płatności przeznaczoną na spłatę tego kapitału, oraz, w wypadku udzielenia na to pytanie odpowiedzi przeczącej, czy w świetle art. 22 ust. 1 owej dyrektywy przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie wprowadziło taki obowiązek w swoim uregulowaniu krajowym.

52

W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania należy zaznaczyć, że jak przypomniano w pkt 47 niniejszego wyroku, art. 10 ust. 2 lit. h) tej dyrektywy stanowi, iż umowa o kredyt powinna określać tylko kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu.

53

Z art. 10 ust. 2 lit. i) i art. 10 ust. 3 wspomnianej dyrektywy wynika, że tylko na wniosek konsumenta złożony w dowolnym czasie przez cały okres obowiązywania umowy kredytodawca jest zobowiązany do przekazania konsumentowi bez opłat zestawienia w formie tabeli spłat.

54

Ze względu na jasne brzmienie powyższych przepisów należy stwierdzić, że dyrektywa 2008/48 nie wprowadza obowiązku ujęcia w umowie o kredyt takiego zestawienia w formie tabeli spłat.

55

Jeśli chodzi o uprawnienie państw członkowskich do wprowadzenia takiego obowiązku w ich uregulowaniach krajowych, należy pokreślić, że w odniesieniu do umów wchodzących w zakres stosowania dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie nie mogą przyjąć w odniesieniu do stron umowy obowiązków nieprzewidzianych w tej dyrektywie, jeżeli zawiera ona zharmonizowane przepisy w kwestii, której obowiązki te dotyczą (zob. analogicznie wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., S.C. Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 63, 64).

56

Otóż należy stwierdzić, że art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 dokonuje takiej harmonizacji w odniesieniu do elementów, które należy obowiązkowo ująć w umowie o kredyt.

57

Co prawda zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. u) tej dyrektywy umowa o kredyt powinna określać w sposób jasny i zwięzły, w stosownych wypadkach, inne warunki umowy, jednakże celem tego przepisu jest wprowadzenie obowiązku ujęcia w umowie sporządzonej w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku wszelkich postanowień i wszelkich warunków, które zostały uzgodnione przez strony w ramach wiążącego je stosunku umownego dotyczącego kredytu.

58

Wspomniany przepis nie może jednak być interpretowany jako pozwalający państwom członkowskim na wprowadzenie w ich uregulowaniach krajowych obowiązku ujęcia w umowie o kredyt elementów innych niż wskazane w art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy.

59

Dlatego też na pytania piąte i szóste należy odpowiedzieć, że art. 10 ust. 2 lit. h) oraz i) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż umowa o kredyt na czas określony przewidująca spłatę kapitału w ramach następujących po sobie płatności nie musi określać w formie tabeli spłat, jaka część każdej płatności będzie przeznaczona na spłatę tego kapitału. Przepisy te w związku z art. 22 ust. 1 owej dyrektywy sprzeciwiają się temu, by państwo członkowskie wprowadziło taki obowiązek w uregulowaniu krajowym.

60

Poprzez pytanie siódme sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 23 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie przewidziało w uregulowaniu krajowym, iż w wypadku gdy umowa kredytu nie określa wszystkich elementów wymaganych w art. 10 ust. 2 tej dyrektywy, umowę tę uważa się za nieoprocentowaną i bezpłatną.

61

W tym względzie na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 23 dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie ustanawiają system sankcji mających zastosowanie w wypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z tą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji.

62

Jednakże z motywu 47 wspomnianej dyrektywy wynika, że o ile wybór rzeczonych sankcji pozostaje w gestii państw członkowskich, o tyle sankcje te powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające (zob. podobnie wyrok z dnia 27 marca 2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais, C‑565/12, EU:C:2014:190, pkt 43).

63

Trybunał orzekł już, że sankcje powinny być odpowiednio surowe w stosunku do wagi naruszeń, których dotyczą, zwłaszcza przy zapewnieniu rzeczywiście odstraszającego skutku i przy poszanowaniu ogólnej zasady proporcjonalności (zob. wyrok z dnia 27 marca 2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais, C‑565/12, EU:C:2014:190, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

W tym względzie w wyroku z dnia 27 marca 2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais (C‑565/12, EU:C:2014:190), Trybunał zbadał już poszanowanie takich ograniczeń nałożonych na sankcje określone przez państwo członkowskie, w tej sprawie w odniesieniu do sankcji polegającej na w zasadzie całkowitym pozbawieniu kredytodawcy prawa do odsetek w wypadku naruszenia przewidzianego w art. 8 dyrektywy 2008/48 obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy.

65

Zważywszy na znaczenie celu ochrony konsumentów związanego z obowiązkiem przeprowadzenia przez kredytodawcę oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy, Trybunał orzekł, że gdyby sankcja polegająca na pozbawieniu odsetek została osłabiona, a nawet zniesiona, oznaczałoby to siłą rzeczy, iż nie ma ona rzeczywiście odstraszającego charakteru (zob. podobnie wyrok z dnia 27 marca 2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais, C‑565/12, EU:C:2014:190, pkt 52, 53).

66

Jeśli chodzi o niewskazanie w umowie o kredyt niektórych informacji dotyczących warunków spłaty i kosztów związanych z tym kredytem, Trybunał orzekł także, iż zważywszy na realizowany przez dyrektywę Rady 87/102/EWG z dnia 22 grudnia 1986 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego (Dz.U. 1987, L 42, s. 48 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 1, s. 326), zmienioną dyrektywą 98/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. (Dz.U.1998, L 101, s. 17 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 4, s. 36) (zwaną dalej „dyrektywą 87/102”), cel ochrony konsumenta przed niesprawiedliwymi warunkami udzielenia kredytu oraz w celu umożliwienia kredytobiorcy zapoznania się w pełni z warunkami przyszłego wykonania zawartej umowy art. 4 dyrektywy 87/102 ustanawiał wymóg przedstawienia temu kredytobiorcy w momencie zawierania umowy wszystkich okoliczności, które mogą mieć wpływ na zakres tego zobowiązania (zob. wyrok z dnia 9 lipca 2015 r., Bucura, C‑348/14, niepublikowany, EU:C:2015:447, pkt 57).

67

Zawarcie w badanej umowie kredytu konsumenckiego rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania zostało zatem uznane za niezmiernie istotne z punktu widzenia dyrektywy 87/102, w szczególności ponieważ umożliwia ona konsumentowi dokonanie oceny zakresu ciążącego na nim zobowiązania (zob. podobnie postanowienie z dnia 16 listopada 2010 r., Pohotovosť, C‑76/10, EU:C:2010:685, pkt 70, 71).

68

Dyrektywa 87/102 została natomiast zinterpretowana w ten sposób, że pozwala ona sądowi krajowemu na zastosowanie z urzędu przepisów transponujących do prawa krajowego art. 4 tej dyrektywy i stanowiących, że brak zawarcia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania w umowie kredytu konsumenckiego skutkuje tym, iż kredyt ten jest uważany za nieoprocentowany i bezpłatny (zob. podobnie postanowienie z dnia 16 listopada 2010 r., Pohotovosť, C‑76/10, EU:C:2010:685, pkt 76).

69

W świetle orzecznictwa wskazanego w pkt 63–68 niniejszego wyroku należy stwierdzić, że naruszenie przez kredytodawcę obowiązku mającego istotne znaczenie z punktu widzenia dyrektywy 2008/48 może być objęte, zgodnie z uregulowaniem krajowym, sankcją pozbawienia tego kredytodawcy prawa do odsetek i do kosztów.

70

Takie istotne znaczenie ma obowiązek zawarcia w umowie o kredyt w szczególności elementów takich jak rzeczywista roczna stopa oprocentowania, o której mowa w art. 10 ust. 2 lit. g) dyrektywy 2008/48, liczba i częstotliwość płatności, zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. h) tej dyrektywy, a także, w stosownych wypadkach, wzmianka o konieczności poniesienia kosztów notarialnych, ewentualne wymagane zabezpieczenia i ubezpieczenia, zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. n) i o) wspomnianej dyrektywy.

71

Ponieważ brak zawarcia w umowie o kredyt tych elementów może pozbawić konsumenta możliwości dokonania oceny ciążącego na nim zobowiązania, ustanowiona w prawie krajowym sankcja pozbawienia kredytodawcy prawa do odsetek i kosztów powinna zostać uznana za proporcjonalną w rozumieniu art. 23 dyrektywy 2008/48 i orzecznictwa wskazanego w pkt 63 niniejszego wyroku.

72

Niemniej jednak nie można uznać za proporcjonalne stosowania, zgodnie z takim uregulowaniem krajowym, takiej sankcji, mającej poważne konsekwencje wobec kredytodawcy, w wypadku braku elementów, spośród tych określonych w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48, które ze względu na ich charakter nie mogą mieć wpływu na zdolność konsumenta do oceny ciążącego na nim zobowiązania, takich jak w szczególności nazwa i adres właściwego organu nadzorczego określonego w art. 10 ust. 2 lit. v) tej dyrektywy.

73

W tych okolicznościach na pytanie siódme należy odpowiedzieć, że art. 23 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie przewidziało w uregulowaniu krajowym, że w wypadku gdy umowa o kredyt nie zawiera wszystkich elementów wymaganych w art. 10 ust. 2 tej dyrektywy, umowę tę uważa się za nieoprocentowaną i bezpłatną, o ile chodzi o element, którego brak może pozbawić konsumenta możliwości dokonania oceny zakresu ciążącego na nim zobowiązania.

74

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: