—

w imieniu Interboves GmbH przez O. Wenzlaffa, Rechtsanwalt,

—

w imieniu Hauptzollamt Hamburg-Jonas przez S. Plenter, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu belgijskiego przez A. Hubert, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu greckiego przez V. Kontolaimosa i S. Papaioannou, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu szwedzkiego przez A. Krusego i S. Johannesson, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez F. Erlbachera i J.C. Schieferera, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni pkt 48 ppkt 7 lit. a) i b) załącznika do dyrektywy Rady 91/628/EWG z dnia 19 listopada 1991 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i zmieniającej dyrektywy 90/425/EWG oraz 91/496/EWG (Dz.U. L 340, s. 17), zmienionej dyrektywą Rady 95/29/WE z dnia (Dz.U. L 148, s. 52) (zwanej dalej „dyrektywą 91/628”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Interboves GmbH (zwaną dalej „Interboves”) a Hauptzollamt Hamburg-Jonas (głównym urzędem celnym, zwanym dalej „Hauptzollamt”) w przedmiocie odmowy wypłaty refundacji wywozowych przez tego ostatniego po przeprowadzonym przez wspomnianą spółkę transporcie żywego bydła do byłej Jugosławii.

3

Zgodnie ze swym art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywa 91/628 ma zastosowanie do transportu zwierząt gospodarskich z gatunku bydła.

4

Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy obowiązują następujące definicje:

„[…]

5

Punkt 26 lit. b) ppkt i)–iii) załącznika do wspomnianej dyrektywy stanowi:

„[…]

6

Punkt 48 załącznika do dyrektywy 91/628, zatytułowany „Odstępy czasu między pojeniem i karmieniem, czas trwania podróży oraz okresu odpoczynku”, przewiduje:

„[…]

[…].

[…]

7

Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że w dniu 12 czerwca 2002 r. Interboves zgłosiła w Hauptzollamt Friedrichshafen wywóz 33 sztuk żywego bydła do byłej Jugosławii i wniosła o przyznanie refundacji wywozowej z tego tytułu.

8

Hauptzollamt odrzucił ten wiosek decyzją z dnia 23 lipca 2003 r. z tego powodu, że jego zdaniem spółka ta naruszyła pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628. Hauptzollamt stwierdził bowiem, iż z planu trasy wynika, że bydło było transportowane przez 23 godziny, mianowicie przez 14 godzin i 30 minut drogą morską na pokładzie promu typu ro-ro pomiędzy Bari (Włochy) i Igoumenitsą (Grecja) oraz 8 godzin i 30 minut drogą lądową do Evzoni, przejścia granicznego między Grecją i byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii, bez jakiegokolwiek okresu odpoczynku.

9

Interboves wniosła odwołanie od decyzji z dnia 23 lipca 2003 r., podnosząc, że czasu przeprawy morskiej nie należy wliczać do czasu transportu na podstawie pkt 48 ppkt 7 lit. a) załącznika do dyrektywy 91/628.

10

Decyzją z dnia 21 czerwca 2005 r. Hauptzollamt oddalił to odwołanie, podkreślając, iż czas przeprawy morskiej należy uznać za przedłużenie transportu drogowego. Zgodnie z tym w celu ustalenia, czy łączny czas transportu był zgodny z pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628, należało zdaniem Hauptzollamt zsumować czas transportu morskiego oraz poprzedzający go i następujący po nim czas transportu drogowego, co w niniejszym przypadku daje 32 godziny i 45 minut.

11

W dniu 21 lipca 2005 r. Interboves wniosła skargę o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia , w której podniosła ponownie, iż jej działania były zgodne z przepisami dyrektywy 91/628.

12

W tych warunkach Finanzgericht Hamburg postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

13

Sąd krajowy w swoim postanowieniu odnosi się do pkt 48 ppkt 4 lit. d) załącznika do dyrektywy 91/628, który ustanawia tak zwaną regułę „14+1+14”. Zgodnie z tym punktem po 14 godzinach transportu zwierzętom należy zapewnić okres odpoczynku trwający przynajmniej jedną godzinę, wystarczający w szczególności na pojenie i w razie konieczności karmienie. Po tym okresie odpoczynku transport może być kontynuowany przez dalsze 14 godzin.

14

Ze sformułowania drugiego pytania prejudycjalnego wynika, że sąd krajowy interpretuje regułę określoną we wspomnianym pkt 48 ppkt 4 lit. d) jako zezwalającą na maksymalny czas trwania transportu w wymiarze 29 godzin.

15

Jak stwierdził rzecznik generalny w pkt 18 opinii, pkt 48 ppkt 4 lit. d) załącznika do dyrektywy 91/628 ustanawia maksymalny 28-godzinny okres transportu, przedzielony minimalnym godzinnym okresem odpoczynku po pierwszych 14 godzinach.

16

Tak zwaną regułę „14+1+14”, wyrażoną we wspomnianym pkt 48 ppkt 4 lit. d), należy zatem rozumieć w ten sposób, że zezwala ona na maksymalny czas transportu wynoszący 28 godzin, przedzielony okresem odpoczynku wynoszącym minimum 1 godzinę.

17

W pytaniu pierwszym i drugim, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia w pierwszej kolejności, czy transport promem typu ro-ro, łączącym w sposób stały i bezpośredni dwa punkty geograficzne Wspólnoty, o którym mowa w pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628, może być zakwalifikowany jako transport morski w rozumieniu pkt 48 ppkt 7 lit. a) tego załącznika. Na wypadek odpowiedzi twierdzącej sąd ten pyta następnie, czy okresy transportu drogowego poprzedzające transport promem typu ro-ro i następujące po nim są ze sobą powiązane. W końcu sąd pyta, czy po transporcie promem typu ro-ro, którego czas przekroczył 14 godzin, to jest maksymalny okres transportu przewidziany w pkt 48 ppkt 4 lit. d) załącznika do dyrektywy 91/628, poprzedzonym co najmniej jednogodzinnym okresem odpoczynku, zwierzętom należy zapewnić 12-godzinny odpoczynek na podstawie wspomnianego pkt 48 ppkt 7 lit. b), czy też transport drogowy można kontynuować bezpośrednio po wyładunku przez okres maksymalny 28 godzin, przedzielony okresem odpoczynku wynoszącym co najmniej 1 godzinę.

18

Zdaniem sądu krajowego pkt 48 ppkt 7 lit. a) załącznika do dyrektywy 91/628 ustanawia zasadnicze wymogi znajdujące zastosowanie do transportu morskiego, włączając w to transport promem typu ro-ro.

19

Wynikać ma z tego po pierwsze, że przepisy dotyczące czasu transportu i okresów odpoczynku nie znajdują zastosowania do transportu morskiego, jeżeli spełnione są wymogi określone w pkt 48 pkt 3 i 4 tego załącznika. Po drugie, okresy transportu drogowego poprzedzające transport morski i następujące po nim nie są ze sobą związane. Po trzecie, nowy okres maksymalny 28 godzin transportu zgodnie z pkt 48 ppkt 4 lit. d) załącznika do dyrektywy 91/628, przedzielony okresem odpoczynku wynoszącym co najmniej 1 godzinę, może rozpocząć się bezpośrednio po przybyciu promu typu ro-ro do portu przeznaczenia.

20

Na początek należy przypomnieć, że pkt 48 załącznika do dyrektywy 91/628 z jednej strony ustanawia reguły dotyczące odstępów czasu między pojeniem i karmieniem oraz czas trwania przewozu i okresy odpoczynku zwierząt, w tym z gatunku bydła, wymienionych w art. 1 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy, podczas ich transportu z wyjątkiem transportu lotniczego.

21

Z drugiej strony reguły dotyczące okresów przewozu i odpoczynków w przypadku transportu morskiego są ustanowione w pkt 48 ppkt 7 lit. a) i b) wspomnianego załącznika. W pierwszej z tych liter zawarte są przepisy ogólne stosowane do transportu morskiego, a w drugiej określone są warunki, w których należy zapewnić 12-godzinny okres odpoczynku w przypadku transportu promem typu ro-ro łączącym w sposób stały i bezpośredni dwa punkty geograficzne Wspólnoty (zob. podobnie wyrok z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C-207/06 Schwaninger, Zb.Orz. s. I-5561, pkt 23, 24 i 30).

22

Jeżeli chodzi w pierwszej kolejności o zakwalifikowanie transportu promem typu ro-ro łączącym w sposób stały i bezpośredni dwa punkty geograficzne Wspólnoty jako transportu morskiego, należy stwierdzić, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 28 opinii, że zarówno z treści pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628, jak i z pkt 26 tego załącznika wynika, iż mimo swojej specyfiki, jest on transportem morskim.

23

Z jednej strony bowiem pkt 48 ppkt 7 lit. b) wspomnianego załącznika odnosi się wyraźnie do tego rodzaju transportu jako transportu morskiego; z drugiej strony z pkt 26 tego załącznika wynika, że prawodawca wspólnotowy, przyjmując przepisy szczególne dotyczące środków transportu zwierząt, włączył ten rodzaj statków do transportu morskiego.

24

Ponieważ transport promem typu ro-ro jest transportem morskim, wynika z tego, że znajduje do niego zastosowanie pkt 48 ppkt 7 lit. a) i b) załącznika do dyrektywy 91/628.

25

Jeżeli chodzi następnie o to, czy okresy transportu drogowego poprzedzające transport promem typu ro-ro i następujące po nim mają być ze sobą powiązane, należy najpierw zaznaczyć, że pkt 48 załącznika do dyrektywy 91/628 nie przewiduje w sposób wyraźny takiego rozwiązania.

26

Niemniej z brzmienia pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628, jak również z celu tej dyrektywy wynika, że istnienie związku między tymi okresami transportu drogowego należy oceniać, uwzględniając ewentualne przekroczenie maksymalnego czasu transportu promem typu ro-ro wynoszącego 28 godzin zgodnie z pkt 48 ppkt 4 lit. d) tego załącznika.

27

Należy przypomnieć w tym względzie, że pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628 stanowi, iż należy zapewnić zwierzętom 12-godzinny okres odpoczynku po ich wyładowaniu w porcie przeznaczenia lub jego najbliższym otoczeniu, chyba że czas trwania transportu morskiego pozwala na objęcie przewozu zasadami ogólnymi określonymi w tymże pkt 48 ppkt 2–4.

28

Odesłanie do tych zasad ogólnych świadczy o tym, że zamiarem prawodawcy wspólnotowego było, aby reguła ustanawiająca maksymalny czas transportu w wymiarze 28 godzin, o którym mowa w pkt 48 ppkt 4 lit. d) załącznika do dyrektywy 91/628, została uwzględniona w przypadku transportu promem typu ro-ro, wyłączywszy jednakże okres odpoczynku wynoszący co najmniej 1 godzinę.

29

Jak bowiem zauważył rzecznik generalny w pkt 33 opinii, wymóg zachowania tego okresu odpoczynku w transporcie morskim nie ma uzasadnienia.

30

Z jednej strony zachowanie takiego okresu odpoczynku na pełnym morzu jest praktycznie niewykonalne, gdyż wymagałoby ono, by po 14 godzinach na morzu statek przybił do brzegu na co najmniej 1 godzinę, zanim wyruszy w morze na kolejne 14 godzin.

31

Z drugiej strony należy stwierdzić, że w przeciwieństwie do transportu drogowego, który wymaga zatrzymania samochodu ciężarowego w celu nakarmienia, napojenia i oporządzenia zwierząt, specyfika transportu morskiego pozwala na przeprowadzenie tych czynności w trakcie transportu, zgodnie z pkt 26 załącznika do dyrektywy 91/628.

32

Z pkt 48 ppkt 7 lit. b) wspomnianego załącznika wynika więc, że jeżeli maksymalny okres 28 godzin transportu promem typu ro-ro został przekroczony, należy bezwzględnie zapewnić zwierzętom 12 godzin odpoczynku, zanim będą mogły być ponownie transportowane przez nowy okres transportu wynoszący maksymalnie 28 godzin, przedzielony co najmniej godzinnym okresem odpoczynku, zgodnie z pkt 48 ppkt 4 lit. d) tego załącznika.

33

W tych okolicznościach różne okresy transportu drogowego nie muszą być sumowane, gdyż automatyczną konsekwencją 12-godzinnego okresu odpoczynku jest zneutralizowanie okresów transportu, które miały miejsce przed tym odpoczynkiem. 12 godzin przewidziane w tym przepisie ma tę samą funkcję neutralizacji okresów transportu, które miały miejsce przed tym odpoczynkiem, jak okres 24 godzin wskazany w pkt 48 pkt 5 załącznika do dyrektywy 91/628, który stosuje się do transportu drogowego.

34

Jeżeli natomiast czas transportu promem typu ro-ro pozwala na objęcie przewozu zasadami ogólnymi określonymi w pkt 2–4, w szczególności jeżeli nie przekracza on maksymalnego czasu transportu wynoszącego 28 godzin i w konsekwencji nie jest konieczny 12-godzinny okres odpoczynku, nowy okres transportu drogowego może rozpocząć się bezpośrednio po przybyciu statku do portu przeznaczenia.

35

Niemniej przy takim założeniu w celu określenia czasu trwania tego nowego transportu drogowego należy uwzględnić czas transportu drogowego poprzedzający transport promem typu ro-ro, chyba że przed załadunkiem zwierząt na ten prom miał miejsce okres odpoczynku wynoszący 24 godziny. Jeżeli bowiem miało to miejsce, związek między okresami transportu drogowego nie jest uzasadniony, gdyż 24-godzinny odpoczynek powoduje neutralizację okresu transportu drogowego poprzedzającego okres transportu promem typu ro-ro.

36

Zatem jeżeli czas transportu promem typu ro-ro jest krótszy niż 28 godzin, a czas poprzedzającego go transportu drogowego nie został zneutralizowany 24-godzinnym odpoczynkiem zgodnie z pkt 48 pkt 5 załącznika do dyrektywy 91/628, należy zsumować czasy transportów drogowych, które poprzedziły transport promem typu ro-ro i nastąpiły po nim.

37

Jeżeli natomiast czas transportu promem typu ro-ro jest krótszy niż 28 godzin, a czas poprzedzającego go transportu drogowego został zneutralizowany 24-godzinnym odpoczynkiem, nowy okres transportu drogowego trwającego maksymalnie 28 godzin, przedzielonego okresem odpoczynku przez co najmniej 1 godzinę, może rozpocząć się bezpośrednio po wyładunku, bez uwzględniania czasu transportu drogowego poprzedzającego transport promem typu ro-ro.

38

Jakakolwiek inna wykładnia pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628 prowadziłaby do przyznania, że po transporcie promem typu ro-ro przez mniej niż 28 godzin może rozpocząć się nowy okres maksymalny 28 godzin transportu drogowego, przedzielony okresem odpoczynku przez co najmniej 1 godzinę, bez uwzględnienia czasu transportu drogowego poprzedzającego transport promem typu ro-ro. To umożliwiłoby akumulację wielu transportów przeprowadzonych różnymi środkami transportu bez 12- lub 24-godzinnego odstępu czasu.

39

Taka wykładnia wspomnianego pkt 48 ppkt 7 lit. b) prowadziłaby bezpośrednio do sprzeczności z zasadniczym celem dyrektywy 91/628, to jest ochroną zwierząt podczas transportu (zob. podobnie wyrok z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawach połączonych C-37/06 i C-58/06 Viamex Agrar Handel i ZVK, Zb.Orz. s. I-69, pkt 29), oraz z celem tej dyrektywy, który wynika w szczególności z jej motywu ósmego, zgodnie z którym ze względów związanych z opieką nad zwierzętami transport zwierząt, w tym zwierząt rzeźnych, na duże odległości należy ograniczyć w jak największym stopniu.

40

Jeżeli chodzi w końcu o to, czy po transporcie promem typu ro-ro, którego czas przekroczył 14 godzin, zwierzętom należy zapewnić 12-godzinny odpoczynek na podstawie pkt 48 ppkt 7 lit. b) załącznika do dyrektywy 91/628, czy też można kontynuować transport drogowy bezpośrednio po wyładunku przez okres maksymalny 28 godzin, przedzielony okresem odpoczynku przez co najmniej godzinę, wystarczy zaznaczyć, podobnie jak wynika to z pkt 34 niniejszego wyroku, że jeżeli czas transportu promem typu ro-ro nie przekracza maksymalnego czasu transportu wynoszącego 28 godzin i w konsekwencji nie jest konieczny 12-godzinny okres odpoczynku, okres transportu drogowego może rozpocząć się bezpośrednio po przybyciu statku do portu przeznaczenia, a jego długość należy obliczyć zgodnie z metodą wskazaną w pkt 36 niniejszego wyroku.

41

W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze i drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że:

42

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: