Unijny Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Rozporządzenie (UE) 2021/241 ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności

JAKIE SĄ CELE ROZPORZĄDZENIA?

Rozporządzenie ustanawia ono przeznaczony dla Unii Europejskiej (UE) Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), a także określa jego cele oraz kryteria udzielania finansowania.

W maju 2022 roku, w następstwie inwazji Rosji na Ukrainę, Komisja Europejska ogłosiła swój plan REPowerEU mający na celu uniezależnienie UE od rosyjskich paliw kopalnych. Rozporządzenie zmieniające (UE) 2023/435 pozwala państwom członkowskim UE na wprowadzenie rozdziałów REPowerEU w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności w celu umożliwienia szybszego przejścia UE na czystą energię.

Kolejne rozporządzenie zmieniające, jakim jest rozporządzenie (UE) 2024/795, ustanawiające inicjatywę Platformy Technologii Strategicznych dla Europy (STEP), umożliwia państwom członkowskim wprowadzenie środków wspierających operacje inwestycyjne, które przyczyniają się do realizacji celów STEP w ich planach odbudowy i zwiększania odporności.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Celem RRF jest wspieranie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE poprzez:

• zwiększenie odporności państw członkowskich, a także ich gotowości na sytuacje kryzysowe, zdolności dostosowawczych i potencjału wzrostu gospodarczego;
• łagodzenie społecznych i gospodarczych skutków kryzysu związanego z COVID-19, w szczególności dla kobiet;
• przyczynianie się do realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych;
• wspieranie zielonej transformacji (zob. streszczenie) oraz pomaganie w osiągnięciu unijnych celów klimatycznych na 2030 rok oraz celu polegającego na osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 roku;
• wspieranie transformacji cyfrowej;
• zwiększanie odporności, bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju systemu energetycznego UE.

Finansowanie w ramach RRF jest dostępne w przypadku działań, które są zgodne z zasadą „nie czyń poważnych szkód”, a więc które nie szkodzą środowisku i które nie są związane z powtarzającymi się wydatkami, w ramach następujących sześciu obszarów polityki:

• zielona transformacja,
• transformacja cyfrowa,
• inteligentny, zrównoważony wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu,
• spójność społeczna i terytorialna,
• opieka zdrowotna oraz odporność gospodarcza, społeczna i instytucjonalna,
• polityki na rzecz następnego pokolenia, takie jak edukacja i umiejętności.

Istnieje możliwość przyznania określonych nadzwyczajnych tymczasowych odstępstw w odniesieniu do rozdziałów REPowerEU na potrzeby wprowadzenia środków, które mają na celu zabezpieczenie najpilniejszych kwestii dotyczących bezpieczeństwa energetycznego Unii, minimalizują potencjalne szkody dla środowiska i nie zagrażają osiągnięciu celów klimatycznych UE.

Budżet RRF w kwocie 648 miliardów euro (w cenach z 2022 roku):

• obejmuje 357 miliardów euro w dotacjach;
• obejmuje 291 miliardów euro w pożyczkach;
• nie zastępuje powtarzających się krajowych wydatków budżetowych, z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków;
• uzupełnia wsparcie finansowe udzielane z innych programów unijnych;
• jest zgodny z zasadą dodatkowości* finansowania unijnego.

Wraz ze zmianą rozporządzenia RRF w celu uwzględnienia planu REPowerEU, państwom członkowskim udostępniono dodatkowe dotacje w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS) i pobrexitowej rezerwy dostosowawczej (BAR). W związku z tym kwota 357 miliardów euro w dotacjach jest obecnie podzielona na 338 miliardów euro w ramach dotacji RRF, 17,3 miliarda euro w ramach dotacji ETS i 1,6 miliarda euro w ramach dotacji BAR. Dodatkowo do sierpnia 2023 roku państwa członkowskie mogły składać wnioski o wsparcie w postaci pożyczek. Z całkowitej dostępnej puli 385 miliardów euro, do końca 2023 roku rozdysponowano blisko 291 miliardów euro. Powyższe dwie zmiany (większa liczba dotacji dostępnych w ramach ETS i BAR oraz mniejsza liczba wnioskowanych pożyczek niż całkowita dostępna pula) spowodowały, że całkowita pula RRF do końca 2023 roku wyniosła 648 miliardów euro. Poprzednia kwota 723 miliardów euro stanowiła maksymalną kwotę dotacji RRF (338 miliardów euro) i pożyczek w ramach RRF (385 miliardów euro) zgodnie z rozporządzeniem w sprawie RRF.

Rozporządzenie zmieniające (UE) 2024/795 ustanawia inicjatywę STEP, która ma na celu wzmocnienie suwerenności i bezpieczeństwa UE, przyspieszenie jej transformacji ekologicznej i cyfrowej, zwiększenie jej konkurencyjności i zmniejszenie jej strategicznych zależności w trzech strategicznych obszarach przemysłowych: innowacjach cyfrowych i zaawansowanych technologiach, czystych i zasobooszczędnych technologiach oraz biotechnologiach. Rozporządzenie zmieniające pozwala na wykorzystanie środków z istniejących programów UE, takich jak RRF, bez konieczności ustanawiania nowych funduszy. Nowe przepisy umożliwiają państwom członkowskim uwzględnienie w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności kwoty wkładu pieniężnego na potrzeby przedziału państw członkowskich jako szacunkowych kosztów. Dotyczy to wyłącznie środków wspierających operacje inwestycyjne, które przyczyniają się do realizacji celów STEP. Państwa członkowskie mogą zdecydować się na alokację do 10 % swojej krajowej alokacji na instrumenty związane z inicjatywą STEP w ramach InvestEU (zob. streszczenie).

Aby skorzystać ze wsparcia w ramach instrumentu, państwa członkowskie przygotowały i przedłożyły krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności, określające reformy i inwestycje, które miałyby zostać wdrożone od początku pandemii w lutym 2020 roku do 31 grudnia 2026 roku wraz z jasno określonymi celami pośrednimi i końcowymi. Państwa członkowskie mogą otrzymać finansowanie do wcześniej uzgodnionej kwoty maksymalnej. Plany musiały przewidywać alokację co najmniej 37 % kwoty budżetu na działania związane z ekologią oraz co najmniej 20 % na działania związane z cyfryzacją. Plany te musiały by także zgodne z:

• krajowymi wyzwaniami i priorytetami wskazanymi w europejskim semestrze;
• krajowymi programami reform;
• krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu;
• terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji;
• planami wdrożenia gwarancji dla młodzieży;

Państwa członkowskie mogą również zmienić swoje plany w oparciu o dostępne podstawy prawne określone w rozporządzeniu RRF, w tym ich zdolność do wykazania, że obiektywne okoliczności sprawiają, że realizacja niektórych celów pośrednich i końcowych jest niewykonalna.

RRF jest oparty na wynikach. Oznacza to, że Komisja wypłaca kwoty każdemu państwu członkowskiemu dopiero po osiągnięciu przez nie uzgodnionych kamieni milowych i celów w zakresie ukończenia reform i inwestycji zawartych w ich planie. Po osiągnięciu uzgodnionych kamieni milowych i celów rządy wnioskują o wypłatę odpowiednich kwot na tej podstawie (do dwóch razy w roku).

Komisja:

• ocenia adekwatność, skuteczność, wydajność i spójność planów poszczególnych państw członkowskich;
• jeśli zwróci się do Rady z wnioskiem o zatwierdzenie krajowego planu, określa kamienie milowe i wartości docelowe, które musi osiągnąć dane państwo członkowskie w ramach realizacji reform i projektów inwestycyjnych, a także wkład finansowy w ramach RRF;
• może odrzucać lub zatwierdzać poprawki do planów;
• niezwłocznie przekazuje krajowe plany Parlamentowi Europejskiemu i Radzie;
• monitoruje wdrażanie Instrumentu i mierzy postępy w osiąganiu celów;
• ocenia wnioski o wypłatę środków składane przez państwa członkowskie w celu sprawdzenia, czy kamienie milowe i wartości docelowe zostały osiągnięte. W takim przypadku wypłaca odpowiednie środki państwom członkowskim. Może także podjąć decyzję o (częściowym) zawieszeniu płatności do czasu osiągnięcia przez państwo członkowskie odpowiedniego kamienia milowego lub celu;
• ustanawia tabelę wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności;
• składa roczne sprawozdania Parlamentowi i Radzie.

Państwa członkowskie:

• muszą zapobiegać nadużyciom finansowym, korupcji i konfliktom interesów związanym z wykorzystaniem środków unijnych, a także wykrywać i korygować takie zjawiska;
• dwa razy w roku składają, w ramach europejskiego semestru, sprawozdanie z postępów w realizacji swoich planów.

Co dwa miesiące, właściwa komisja Parlamentu może wezwać Komisję do udziału w dyskusji w celu omówienia postępów w realizacji działań związanych z instrumentem.

Komisja przedłożyła Parlamentowi Europejskiemu i Radzie następujące sprawozdania:

• sprawozdanie z przeglądu do 31 lipca 2022 roku;
• ogólne sprawozdanie z wdrażania RRF do 20 lutego 2024 roku (trafiło ono także do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Europejskiego Komitetu Regionów).

Tabela wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności

W grudniu 2021 roku Komisja uruchomiła tabelę wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności, która stanowi publiczną platformę internetową prezentującą postępy w realizacji RRF jako całości oraz w realizacji poszczególnych krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.

Akty delegowane

Rozporządzenie delegowane (UE) 2021/2105 uzupełnia rozporządzenie (UE) 2021/241 przez określenie metodyki sprawozdawczości w zakresie wydatków socjalnych. Metodyka ta, w tym dotycząca wydatków socjalnych przeznaczonych na dzieci i młodzież oraz na wspieranie równouprawnienia płci w ramach instrumentu, opiera się na szacunkowych wydatkach przewidzianych w zatwierdzonych planach odbudowy i zwiększania odporności.

Rozporządzenie delegowane (UE) 2021/2106 uzupełnia rozporządzenie (UE) 2021/241, określając wspólne wskaźniki i szczegółowe elementy tabeli wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności.

OD KIEDY ROZPORZĄDZENIE MA ZASTOSOWANIE?

• Rozporządzenie (UE) 2021/241 ma zastosowanie od 19 lutego 2021 r.
• Rozporządzenie zmieniające (UE) 2023/435 ma zastosowanie od 01 marca 2023 r.
• Rozporządzenie zmieniające (UE) 2024/795 ma zastosowanie od 01 marca 2024 r.

KONTEKST

• RRF to kluczowy element pakietu stymulacyjnego NextGenerationEU. Umożliwi on Komisji pozyskanie środków na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb gospodarczych i społecznych wynikających ze szkód spowodowanych przez pandemię COVID-19.
• Jest on ściśle związany z priorytetami Komisji w zakresie zapewnienia zrównoważonej odbudowy, która będzie sprzyjać włączeniu społecznemu oraz zielonej i cyfrowej transformacji.

Więcej informacji:

• Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17–75).

Kolejne zmiany rozporządzenia (UE) 2021/241 zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 z dnia 24 marca 2021 r. ustanawiające Program InvestEU i zmieniające rozporządzenie (UE) 2015/1017 (Dz.U. L 107 z 26.3.2021, s. 30–89).

Zob. tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2105 z dnia 28 września 2021 r. w sprawie uzupełnienia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności przez określenie metodyki sprawozdawczości w zakresie wydatków socjalnych (Dz.U. L 429 z 1.12.2021, s. 79–82).

Rozporządzenie Rady (UE) 2020/2094 z dnia 14 grudnia 2020 r. ustanawiające Instrument Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy w celu wsparcia odbudowy w następstwie kryzysu związanego z COVID-19 (Dz.U. L 433I z 22.12.2020, s. 23–27).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu Unii (Dz.U. L 433I z 22.12.2020, s. 1–10).

Zob. tekst skonsolidowany.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Europejski Zielony Ład (COM(2019) 640 final z 11.12.2019).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 z dnia 18 lipca 2018 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii, zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1296/2013, (UE) nr 1301/2013, (UE) nr 1303/2013, (UE) nr 1304/2013, (UE) nr 1309/2013, (UE) nr 1316/2013, (UE) nr 223/2014 i (UE) nr 283/2014 oraz decyzję nr 541/2014/UE, a także uchylające rozporządzenie (UE, Euratom) nr 966/2012 (Dz.U. L 193 z 30.7.2018, s. 1–222).

Zob. tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 i (WE) nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (EU) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013 (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 1–77).

Zob. tekst skonsolidowany.

Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (Dz.U. L 275 z 25.10.2003, s. 32–46).

Zob. tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 30.04.2024