F’dawn l-aħħar snin, l-inklużjoni ta’ Soluzzjoni tat-Tilwim bejn l-Investitur u l-Istat (Investor-State Dispute Settlement, ISDS) fil-ftehimiet kummerċjali u tal-investiment saret soġġetta għal aktar skrutinju u interrogazzjoni mill-pubbliku. Hemm għadd ta’ problemi li ġew identifikati bħala li jirriżultaw mill-ISDS, li hija bbażata fuq il-prinċipji tal-arbitraġġ. Dawn il-problemi jinkludu n-nuqqas ta’ leġittimità jew leġittimità limitata, u n-nuqqas ta’ konsistenza u ta’ trasparenza tal-mekkaniżmu ISDS kif ukoll in-nuqqas ta’ possibbiltà ta’ rieżami.

Biex tindirizza dawn il-limitazzjonijiet, l-approċċ tal-Unjoni mill-2015 ‘il quddiem kien li tistituzzjonalizza s-sistema għas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment fil-ftehimiet kummerċjali u ta’ investiment tal-UE permezz tal-inklużjoni tas-Sistema tal-Qorti tal-Investiment (ICS). Madankollu, minħabba n-natura bilaterali tagħha, l-ICS ma tistax tindirizza bis-sħiħ il-problemi kollha msemmija hawn fuq. Barra minn hekk, l-inklużjoni ta’ ICSs fi ftehimiet tal-Unjoni għandha kost f’termini ta’ kumplessità amministrattiva u tal-impatt baġitarju tagħha.

L-inizjattiva tal-qorti multilaterali tal-investiment għandha l-mira li tistabbilixxi qafas għas-soluzzjoni ta’ tilwimiet internazzjonali dwar l-investiment 1 li tkun permanenti, indipendenti u leġittima; li tkun prevedibbli fit-twassil ta’ ġurisprudenza stabbilita; li tkun tippermetti appell mid-deċiżjonijiet; li tkun kosteffikaċi; li tkun toffri proċeduri trasparenti u effiċjenti u tkun tippermetti interventi minn partijiet terzi (inklużi pereżempju organizzazzjonijiet interessati ambjentali jew tal-ħaddiema). L-indipendenza tal-Qorti jenħtieġ li tkun garantita permezz ta’ rekwiżiti stretti dwar l-etika u l-imparzjalità, ħatriet li ma jiġġeddux, impjieg full-time tal-aġġudikaturi u mekkaniżmi indipendenti għall-ħatra.

Din l-inizjattiva se tindirizza biss kwistjonijiet proċedurali. Kwistjonijiet bħal ma huma l-liġi applikabbli jew standards ta’ interpretazzjoni, inkluż li tiġi żgurata l-konsistenza ma’ obbligi internazzjonali oħra (pereżempju Konvenzjonijiet tal-Organizzazzjoni Internazzjonali tax-Xogħol u tan-Nazzjonijiet Uniti) se jiġu indirizzati fil-ftehimiet ta’ investiment sottostanti li għandhom jiġu applikati mill-Qorti Multilaterali tal-Investiment.

Din l-inizjattiva għandha l-għan li tallinja l-politika tal-Unjoni fis-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment mal-approċċ tal-Unjoni f’oqsma oħra tal-governanza internazzjonali u s-soluzzjoni tat-tilwim internazzjonali li jiffavorixxi soluzzjonijiet multilaterali. Din l-inizjattiva mhijiex parti mill-programm tal-Kummissjoni dwar l-Idoneità u l-Prestazzjoni tar-Regolamentazzjoni (Regulatory Fitness and Performance, REFIT).

Id-dokument kunċettwali tal-Kummissjoni ta’ Mejju 2015 “L-investiment fit-TTIP u lil hinn - it-triq tar-riforma - Insaħħu d-dritt tar-regolamentazzjoni u mmorru lil hinn mill-arbitraġġ ad hoc kurrenti lejn Qorti tal-Investiment” 2 stabbilixxa approċċ f’żewġ fażijiet għar-riforma tas-sistema tal-ISDS tradizzjonali. L-ewwel pass kien l-inklużjoni ta’ sistema tal-qorti istituzzjonalizzata għas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment fi ftehimiet kummerċjali u ta’ investiment futuri tal-Unjoni (jiġifieri l-ICS). Bħala t-tieni pass, l-Unjoni kellha taħdem favur l-istabbiliment ta’ qorti multilaterali tal-investiment. Din il-Qorti multilaterali jkollha l-għan li tieħu post l-ICSs bilaterali kollha inklużi fil-ftehimiet kummerċjali u ta’ investiment tal-Unjoni u tippermetti lill-Unjoni, lill-Istati Membri tagħha u lill-pajjiżi sħab biex jissostitwixxu d-dispożizzjonijiet tal-ISDS fil-ftehimiet ta’ investiment eżistenti tagħhom b’aċċess għall-qorti multilaterali tal-investiment.

Din ir-Rakkomandazzjoni hija konformi mal-Komunikazzjoni tal-Kummissjoni “Kummerċ għal kulħadd” 3 ta’ Ottubru 2015, li tistabbilixxi li l-Kummissjoni, b’mod parallel mal-isforzi bilaterali tagħha, se “taħdem mas-sħab biex tibni kunsens għal Qorti tal-Investiment Internazzjonali sħiħa u permanenti”.

Fil-fatt, mal-pubblikazzjoni fit-12 ta’ Novembru 2015 tat-test propost tal-UE għas-Sħubija Trans-Atlantika ta’ Kummerċ u ta’ Investiment (Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP) dwar il-protezzjoni tal-investiment u s-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment, il-Kummissjoni ddikjarat li "il-Kummissjoni se tibda taħdem, flimkien ma’ pajjiżi oħrajn, fuq it-twaqqif ta’ Qorti tal-Investiment Internazzjonali permanenti. [...] Dan għandu jwassal għas-sostituzzjoni sħiħa tal-mekkaniżmu tal-“ISDS l-antik" b’sistema moderna, effiċjenti, trasparenti u imparzjali għas-soluzzjoni tat-tilwim internazzjonali dwar l-investiment” 4 .

Din ir-Rakkomandazzjoni hija konsistenti wkoll mad-Dokument ta’ Riflessjoni tal-Kummissjoni dwar l-Immaniġġar tal-Globalizzazzjoni 5 , ta’ Mejju 2017, li jirreferi espliċitament għal din l-inizjattiva meta jafferma li "[it-tilwim internazzjonali tal-investiment] ma għandux jibqa' jiġi deċiż minn arbitraturi skont l-hekk imsejjaħ Mekkaniżmu ta' Soluzzjoni ta' Tilwim bejn Investituri u Stati. Għaldaqstant il-Kummissjoni pproponiet Qorti Multilaterali tal-Investiment li toħloq mekkaniżmu ġust u trasparenti”.

Barra minn hekk, fl-okkażjoni tal-adozzjoni mill-Kunsill tad-deċiżjoni li tawtorizza l-iffirmar tas-CETA, il-Kunsill iddikjara li “il-Kunsill jappoġġa lill-Kummissjoni Ewropea fir-rieda tagħha li taħdem biex tistabbilixxi Qorti multilaterali tal-Investiment, li ser tissostitwixxi s-sistema bilaterali stabbilita permezz tas-CETA, la darba tkun stabbilita, u f'konformità mal-proċedura prevista fis-CETA”. 6

L-Artikolu 218(3) tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE) jistipula li l-Kummissjoni għandha tippreżenta rakkomandazzjonijiet lill-Kunsill, li għandu jadotta deċiżjoni li tawtorizza l-ftuħ tan-negozjati u jinnomina n-negozjatur tal-Unjoni. Skont l-Artikolu 218(4) tat-TFUE, il-Kunsill jista’ jindirizza direttivi lin-negozjatur.

L-Artikolu 5(3) tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea (TUE) jistipula li l-prinċipju tas-sussidjarjetà ma japplikax għall-oqsma ta’ kompetenza esklussiva tal-UE.

L-Unjoni għandha kompetenza parzjalment esklussiva u parzjalment kondiviża fir-rigward tal-protezzjoni tal-investiment.

L-Artikolu 3 tat-TFUE jistipula li l-Unjoni għandha kompetenza esklussiva fir-rigward tal-politika kummerċjali komuni. Skont l-Artikolu 207 tat-TFUE, l-investiment dirett barrani (IDB), inkluża l-possibbiltà li jiġu nnegozjati u konklużi ftehimiet internazzjonali li jkopru l-IDB, huwa parti mill-politika kummerċjali komuni tal-Unjoni.

Fl-Opinjoni 2/15 tagħha dwar il-Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles UE-Singapor (EU-Singapore Free Trade Agreement, EUSFTA) il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat li l-Unjoni għandha, fuq il-bażi tal-Artikolu 207 TFUE, kompetenza esklussiva fuq l-istandards sostantivi tal-protezzjoni normalment inklużi fi ftehimiet tal-investiment sal-punt li tali standards japplikaw għall-IDB 7 . Fl-istess opinjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja ċċarat li, fil-każ tal-investiment mhux dirett, il-kompetenza fir-rigward ta’ dawk l-istandards sostantivi hija kondiviża bejn l-Unjoni u l-Istati Membri.

Fl-Opinjoni 2/15 tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja kompliet tikkjarifika li l-kompetenza fir-rigward tal-ISDS (kemm f’dak li għandu x’jaqsam mal-IDB kif ukoll f’dak li għandu x’jaqsam mal-investiment mhux dirett) hija kondiviża bejn l-Unjoni u l-Istati Membri tagħha, sa fejn l-Istati Membri huma meħtieġa li jaġixxu bħala konvenuti f’xi tilwim.

L-Unjoni hija parti, flimkien mal-Istati Membri, għal ftehimiet li jipprovdu għal ISDS tradizzjonali (it-Trattat dwar il-Karta tal-Enerġija - ECT) jew ICS (il-Ftehim Ekonomiku u Kummerċjali Komprensiv bejn l-UE u l-Kanada (EU-Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement, CETA)) - u tista’ tkun meħtieġa li tkun l-intimat f’tilwim imressaq skont dawk il-ftehimiet. Barra minn hekk, il-Kummissjoni qed tinnegozja għadd ta’ FTAs u ftehimiet ta’ investimenti awtonomi oħra li jinkludu ICS. Huwa previst li l-Unjoni tkun l-intimat f’mill-inqas xi tilwim imressaq skont dawk il-ftehimiet

Il-parteċipazzjoni tal-Unjoni fil-Konvenzjoni prevista hija għalhekk meħtieġa sabiex jiddaħħlu fil-kamp ta’ applikazzjoni tagħha dawk it-tilwimiet skont il-ftehimiet imsemmija hawn fuq fejn l-Unjoni tkun l-intimat.

Il-ftehimiet eżistenti inklużi l-ISDS jew l-ICS li fihom l-Unjoni hija parti (l-ECT u s-CETA) jistipulaw li l-Istati Membri għandhom ikunu l-konvenuti f’xi każijiet. Il-ftehimiet previsti inkluż l-ICS jistgħu bl-istess mod jistipulaw li l-Istati Membri għandhom ikunu konvenuti f’ċertu tilwim. Barra minn hekk, l-Istati Membri ġew mogħtija s-setgħa mill-Unjoni skont ir-Regolament Nru 1219/2012 8 li jżommu jew jikkonkludu madwar 1400 trattat bilaterali ta’ investiment, li jinkludu ISDS tradizzjonali. Għal dawn ir-raġunijiet, ir-riforma multilaterali tas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investimenti maħsuba minn din l-inizjattiva teħtieġ li tiġi sottoskritta mhux biss mill-Unjoni imma wkoll mill-Istati Membri.

Din ir-Rakkomandazzjoni preżenti għal Deċiżjoni tal-Kunsill li tawtorizza l-ftuħ tan-negozjati għal Konvenzjoni li tistabbilixxi Qorti multilaterali għas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment ma tmurx lil hinn minn dak li hu neċessarju biex jinkisbu l-objettivi tal-politika inkwistjoni.

F’konformità mal-prinċipju ta’ proporzjonalità, l-għażliet ta’ politika raġonevoli kollha ġew ikkunsidrati sabiex jiġu vvalutati l-effetti possibbli ta’ dawn l-interventi ta’ politika. Huma deskritti fid-dettall fir-Rapport dwar il-Valutazzjoni tal-Impatt.

Rakkomandazzjoni tal-Kummissjoni għal Deċiżjoni tal-Kunsill li tawtorizza l-ftuħ ta’ negozjati skont l-Artikolu 218(3) tat-TFUE li jistipula li l-Kummissjoni għandha tippreżenta rakkomandazzjonijiet lill-Kunsill, li għandu jadotta deċiżjoni li tawtorizza l-ftuħ tan-negozjati.

Rieżami tal-ISDS jitwettaq perjodikament fil-kuntest tal-ECT, fejn l-Unjoni u l-Istati Membri bħala Partijiet Kontraenti jieħdu sehem b’mod attiv. Għalkemm l-immodernizzar tal-protezzjoni tal-investiment inkluż is-soluzzjoni tat-tilwim tibqa’ prijorità tal-Unjoni fl-ECT, il-mezz preferut tar-riforma tas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment hi r-riforma multilaterali inkorporata minn din l-inizjattiva.

Minħabba l-introduzzjoni riċenti ħafna tagħha, għadha ma twettqet l-ebda evalwazzjoni tal-ICS.

Il-Kummissjoni ħadmet b’mod attiv mal-partijiet ikkonċernati u wettqet konsultazzjoni komprensiva tul il-proċess ta’ Valutazzjoni tal-Impatt.

Bejn il-21 ta’ Diċembru 2016 u l-15 ta’ Marzu 2017 il-Kummissjoni wettqet konsultazzjoni pubblika onlajn li ġiet imnedija fuq is-sit web tad-DG TRADE u mpoġġija fuq “EU survey” (jiġifieri l-għodda onlajn tal-Kummissjoni għat-twettiq ta’ konsultazzjonijiet pubbliċi). Il-partijiet ikkonċernati kienu mistiedna biex iwieġbu l-mistoqsijiet inkluż dwar il-problemi u l-alternattivi ta’ politika possibbli, l-aspetti tekniċi ta’ dawn l-għażliet u l-impatti possibbli. Il-konsultazzjoni wriet b’mod ġenerali appoġġ wiesa’ għal riforma multilaterali tas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment kif deskritt f’din l-inizjattiva għalkemm jibqgħu ħafna mistoqsijiet, b’mod partikolari dwar l-aspetti tekniċi tagħha.

Ir-reazzjonijiet individwali għall-konsultazzjoni pubblika ġew ippubblikati fuq is-sit web tal-konsultazzjoni. Ir-rapport sommarju tal-konsultazzjoni pubblika onlajn, kif ukoll tal-attivitajiet l-oħra kollha mwettqa mill-Kummissjoni bħala parti mill-konsultazzjoni tal-partijiet ikkonċernati, huwa mehmuż mar-Rapport tal-Valutazzjoni tal-Impatt.

Twettqet Valutazzjoni tal-Impatt dwar ir-riforma multilaterali tas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment, inkluż l-istabbiliment possibbli ta’ qorti multilaterali tal-investiment. Ir-Rapport dwar il-Valutazzjoni tal-Impatt u l-Iskeda tas-Sommarju Eżekuttiv tiegħu, kif ukoll l-opinjoni pożittiva tal-Bord tal-Iskrutinju Regolatorju, jinsabu mehmuża ma’ din ir-Rakkomandazzjoni.

Billi l-inizjattiva tal-qorti multilaterali tal-investiment tindirizza biss regoli proċedurali (jiġifieri soluzzjonijiet tat-tilwim) u mhux regoli sostantivi (li huma inklużi fil-ftehimiet ta’ investiment sottostanti), l-ebda impatti ambjentali jew soċjali ma huma mistennija li jirriżultaw minnha.

Il-qorti multilaterali tal-investiment se ttaffi l-piż amministrattiv relatat mas-soluzzjoni tat-tilwim dwar l-investiment billi tiċċentralizza kull tilwima skont sett wieħed ta’ regoli proċedurali. Hija se tiżgura l-aċċess tal-investituri għal sistema leġittima, indipendenti u effettiva għar-riżoluzzjoni tat-tilwim internazzjonali dwar l-investiment, ikun xi jkun id-daqs u/jew il-fatturat tagħhom. L-SMEs jistgħu jibbenefikaw minn għajnuna addizzjonali sabiex jittieħed kont tal-fatturat aktar baxx tagħhom. Il-proċedimenti tal-qorti huma mistennija li jkunu iqsar u għalhekk irħas għall-investituri meta mqabbla mas-sistema tradizzjonali mhux riformata. Barra minn hekk, aktar prevedibbiltà u konsistenza fl-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet sostantivi tal-investiment se jikkontribwixxu għal tnaqqis fit-tilwim.

F’konformità mal-Artikolu 21(1) tat-TUE, l-Unjoni se tkun iggwidata mill-prinċipji tad-demokrazija, tal-istat tad-dritt, tad-drittijiet tal-bniedem u tal-libertajiet fundamentali kif inhuma relatati ma’ din l-inizjattiva, inkluż b’mod partikolari l-Artikolu 47 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali.

L-azzjoni mill-Unjoni fil-livell multilaterali ma tistax tikkomprometti l-livell ta’ protezzjoni tad-drittijiet fundamentali fl-Unjoni. Il-qorti multilaterali tal-investiment hija maħsuba biex toħloq rimedju addizzjonali skont il-liġi internazzjonali għall-infurzar tal-obbligi imposti fuq l-Istati mill-ftehimiet internazzjonali. Hija għalhekk mingħajr preġudizzju għad-drittijiet eżistenti tal-investituri barranin skont il-Liġi tal-Unjoni u l-liġijiet tal-Istati Membri jew ir-rimedji għall-infurzar ta’ dawn id-drittijiet tal-liġi domestika.

Huwa impossibbli li l-implikazzjonijiet finanzjarji eżatti ta’ din l-inizjattiva jiġu stabbiliti f’dan l-istadju sa fejn l-elementi ewlenin tal-qorti multilaterali tal-investiment għadhom iridu jiġu nnegozjati b’mod multilaterali. Hija meqjusa bħala anqas għalja mill-alternattiva li jinżamm l-ICS fil-ftehimiet diġà nnegozjati jew li huma soġġetti għan-negozjar u s-sistema eżistenti. Saru numru ta’ kalkoli msejsa fuq għadd ta’ suppożizzjonijiet, u dawn huma inklużi fir-Rapport dwar il-Valutazzjoni tal-Impatt.

Il-Kummissjoni se twettaq monitoraġġ regolari ladarba l-qorti multilaterali tkun operazzjonali. Se tawditja wkoll b’mod regolari l-kontribuzzjonijiet finanzjarji tal-Unjoni għall-ispejjeż tal-qorti. Evalwazzjoni tal-funzjonament tal-qorti multilaterali tal-investiment se titwettaq meta tkun ilha fis-seħħ għal perjodu suffiċjenti ta’ żmien li jippermetti d-disponibbiltà ta’ dejta sinifikanti. Ir-Rapport tal-Valutazzjoni tal-Impatt mehmuż fih informazzjoni ddettaljata ulterjuri dwar l-attivitajiet previsti ta’ monitoraġġ u ta’ evalwazzjoni.

Il-Kummissjoni tilqa’ l-fatt li l-Membri tal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea qed jinteraġixxu dejjem aktar fi stadju bikri mal-parlamenti tagħhom dwar in-negozjati tal-investiment f’konformità mal-prattiki istituzzjonali tagħhom. Hija tħeġġeġ lill-Membri tal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea biex jagħmlu l-istess fir-rigward ta’ din ir-Rakkomandazzjoni għal Deċiżjoni tal-Kunsill b’kont meħud tad-Deċiżjoni tal-Kunsill 2013/488/UE dwar ir-regoli ta’ sigurtà għall-protezzjoni ta’ informazzjoni klassifikata tal-UE 9 .