1.

Το αιτούν δικαστήριο ερωτά στο πλαίσιο αυτής της υποθέσεως αν τα άρθρα 28 ΕΚ έως 30 ΕΚ δεν επιτρέπουν την εφαρμογή μιας διατάξεως του βελγικού νόμου της 14ης Ιουλίου 1991, περί των εμπορικών πρακτικών και την ενημέρωση και προστασία των καταναλωτών (στο εξής: βελγικός νόμος περί προστασίας των καταναλωτών), κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί, στην περίπτωση εξ αποστάσεως συμβάσεων, να απαιτεί από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή πριν από την πάροδο επτά εργασίμων ημερών. Στο πλαίσιο αυτής της αναλύσεως, πρέπει ακόμη να εξακριβωθεί αν τα εν λόγω άρθρα της Συνθήκης δεν επιτρέπουν την εκ μέρους των βελγικών αρχών ιδιάζουσα ερμηνεία της επίμαχης διατάξεως του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών, κατά την οποία, όταν συνάπτεται σύμβαση εξ αποστάσεως, ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτήσει από τον καταναλωτή τον αριθμό της πιστωτικής του κάρτας, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως. Επομένως, στη υπόθεση αυτή ανακύπτουν τα σοβαρά ζητήματα της πωλήσεως μέσω διαδικτύου και των συναφών με αυτή πληρωμών με πιστωτικές κάρτες, χάρη στις οποίες η πώληση μέσω διαδικτύου διευκολύνεται και ενθαρρύνεται.

2.

Θεωρούμενη σε γενικότερο πλαίσιο, η υπόθεση αυτή δείχνει σαφώς ότι στην εξέλιξη της συμβάσεως πωλήσεως πρέπει να προσαρμόζονται και οι τρόποι και όροι της καταβολής του τιμήματος. Στο ρωμαϊκό δίκαιο, παραδείγματος χάριν, η σύμβαση πωλήσεως ολοκληρωνόταν μέσω παραδόσεως του πωλούμενου πράγματος από τον πωλητή στον αγοραστή με παράλληλη είσπραξη του τιμήματος από αυτόν ( 2 ). Επομένως, αμφότερες οι υποχρεώσεις έπρεπε να εκπληρούνται ταυτοχρόνως. Με τη μετεξέλιξη της συμβάσεως πωλήσεως, επήλθαν σημαντικές μεταβολές στους τρόπους και τους όρους της πληρωμής, οι οποίες με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών κατέστησαν ακόμη εμφανέστερες. Επομένως, στην ανάπτυξη τεχνολογιών, οι οποίες διευκολύνουν τις συναλλαγές και το εμπόριο μέσω του διαδικτύου, πρέπει να προσαρμόζονται και οι τρόποι πληρωμής, που πρέπει να αποβλέπουν στην ασφάλεια, στην απλότητα και, καθόσον είναι δυνατό, στην προστασία όλων των οικείων μερών. Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο της εξετάσεως αυτής της υποθέσεως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι οι συναλλαγές και το εμπόριο μέσω διαδικτύου και οι συναφείς πληρωμές με πιστωτικές κάρτες θα έχουν πολύ μεγαλύτερη έκταση στο μέλλον απ’ ό,τι σήμερα.

3.

Στο πλαίσιο της εξετάσεως της υποθέσεως βάσει του άρθρου 29 ΕΚ, πρόκειται για το σημαντικό ζήτημα του ορισμού της έννοιας των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών, στα οποία, κατά πάγια νομολογία, περιλαμβάνονται μόνο μέτρα των κρατών μελών που περιορίζουν ειδικά την εξαγωγή και επιφυλάσσουν διαφορετική μεταχείριση, τόσο από νομικής όσο και από πραγματικής απόψεως, στο εσωτερικό εμπόριο και στα ρεύματα των εξαγωγών, εξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ορισμένα πλεονεκτήματα στο εσωτερικό εμπόριο.

4.

Η αιτιολογική σκέψη 14 της οδηγίας 97/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 1997, για την προστασία των καταναλωτών κατά τις εξ αποστάσεως συμβάσεις (στο εξής: οδηγία 97/7), έχει ως εξής:

«[Ο] καταναλωτής δεν έχει τη δυνατότητα στην πραγματικότητα να δει το προϊόν ή να λάβει γνώση των χαρακτηριστικών της υπηρεσίας πριν από τη σύναψη της συμβάσεως. […] θα πρέπει επίσης να προβλεφθεί εκτός εάν η παρούσα οδηγία ορίζει άλλως, δικαίωμα υπαναχώρησης από τη σύμβαση […]».

5.

Το άρθρο 6 της οδηγίας 97/7 ορίζει τα εξής:

«1.   Για κάθε εξ αποστάσεως σύμβαση, ο καταναλωτής διαθέτει προθεσμία τουλάχιστον επτά εργάσιμων ημερών για να υπαναχωρήσει αζημίως και χωρίς να δηλώσει την αιτία. Το μόνο κόστος που ενδέχεται να βαρύνει τον καταναλωτή λόγω του ότι ασκεί το δικαίωμα υπαναχώρησης είναι το άμεσο κόστος επιστροφής των αγαθών.

Κατά την άσκηση του δικαιώματος αυτού, η προθεσμία τρέχει:

[…]

2.   Όταν το δικαίωμα υπαναχώρησης ασκήθηκε από τον καταναλωτή, σύμφωνα με το παρόν άρθρο, ο προμηθευτής υποχρεούται να επιστρέψει τα καταβληθέντα από τον καταναλωτή ποσά, χωρίς επιβάρυνση. Η μόνη ενδεχόμενη επιβάρυνση του καταναλωτή λόγω ασκήσεως του δικαιώματος υπαναχώρησης είναι το άμεσο κόστος της επιστροφής των αγαθών. Η επιστροφή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν, και εν πάση περιπτώσει, εντός τριάντα ημερών.

3.   Εκτός αντιθέτου συμφωνίας των συμβαλλομένων, ο καταναλωτής δεν μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα υπαναχώρησης το οποίο προβλέπει η παράγραφος 1 για τις συμβάσεις:

[…]

[…]».

6.

Το άρθρο 8 της οδηγίας 97/7 ορίζει τα εξής:

«Τα κράτη μέλη μεριμνούν να υπάρχουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε ο καταναλωτής:

7.

Το άρθρο 14 της οδηγίας 97/7 ορίζει τα εξής:

«Τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν ή διατηρήσουν, στον τομέα ο οποίος διέπεται από την παρούσα οδηγία, πλέον αυστηρές διατάξεις συνάδουσες προς τη συνθήκη, προκειμένου να διασφαλίσουν ένα υψηλότερο επίπεδο προστασίας του καταναλωτή. Οι διατάξεις αυτές περιλαμβάνουν, ενδεχομένως, την απαγόρευση, για λόγους γενικού συμφέροντος, της εμπορίας στο έδαφός τους, μέσω συμβάσεων εξ αποστάσεως, ορισμένων αγαθών ή υπηρεσιών, ιδίως φαρμάκων, τηρουμένης δεόντως της συνθήκης.»

8.

Το άρθρο 5 («Συμβάσεις καταναλωτών») της Συμβάσεως της Ρώμης για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές, που άνοιξε προς υπογραφή στη Ρώμη στις 19 Ιουνίου 1980 (στο εξής: Σύμβαση της Ρώμης), ορίζει τα εξής:

«1.   Το παρόν άρθρο εφαρμόζεται στις συμβάσεις που έχουν ως αντικείμενο την προμήθεια ενσωμάτων κινητών ή την παροχή υπηρεσιών σ' ένα πρόσωπο, τον καταναλωτή, για σκοπό που μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική δραστηριότητά του, καθώς και στις συμβάσεις που αφορούν τη χρηματοδότηση μιας τέτοιας συναλλαγής.

2.   Παρά τις διατάξεις του άρθρου 3, η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου από τους συμβαλλόμενους δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να στερήσει τον καταναλωτή από την προστασία που του εξασφαλίζουν οι αναγκαστικού δικαίου διατάξεις της χώρας όπου έχει τη συνήθη διαμονή του:

3.   Παρά τις διατάξεις του άρθρου 4 και εφόσον δεν έχει γίνει επιλογή σύμφωνα με το άρθρο 3, συμβάσεις που πραγματοποιούνται υπό τις περιγραφόμενες στην παράγραφο 2 του παρόντος άρθρου συνθήκες διέπονται από το δίκαιο της χώρας όπου ο καταναλωτής έχει τη συνήθη διαμονή του.»

9.

Στο Βέλγιο, το δικαίωμα υπαναχωρήσεως του καταναλωτή από συμβάσεις που συνάπτονται εξ αποστάσεως ρυθμίζεται από το άρθρο 80 του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών.

10.

Το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτή ορίζει τα εξής:

«Με επιφύλαξη την εφαρμογή του άρθρου 45, παράγραφος 1, του νόμου της 12ης Ιουνίου 1991 περί καταναλωτικής πίστεως, δεν μπορεί να απαιτείται κανενός είδους προκαταβολή ή πληρωμή από τον καταναλωτή πριν από τη λήξη της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών κατά την έννοια της παραγράφου 1.

Σε περίπτωση ασκήσεως του προβλεπόμενου στις παραγράφους 1 και 2 δικαιώματος υπαναχωρήσεως, ο πωλητής οφείλει να επιστρέψει αζημίως τα καταβληθέντα από τον καταναλωτή ποσά. Η επιστροφή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί το πολύ εντός των τριάντα ημερών που έπονται της υπαναχωρήσεως.

[…]»

11.

Η Santurel Inter BVBA (στο εξής: Santurel), διαχειριστής της οποίας είναι ο L. Gysbrechts, είναι επιχείρηση ειδικευόμενη στη χονδρική και λιανική πώληση συμπληρωμάτων διατροφής. Το μεγαλύτερο μέρος των πωλήσεων πραγματοποιείται μέσω του διαδικτύου και οι παραγγελίες διεκπεραιώνονται μέσω του ταχυδρομείου.

12.

Κατόπιν καταγγελίας ενός Γάλλου πελάτη, η βελγική υπηρεσία οικονομικής επιθεωρήσεως (Belgisch Bestuur Economische Inspectie) προέβη σε έρευνα, βάσει της οποίας απαγγέλθηκε κατηγορία κατά της Santurel και του L. Gysbrechts λόγω παραβάσεως των σχετικών με τις εξ αποστάσεως συμβάσεις διατάξεων του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών. Οι παραβάσεις συνίσταντο, μεταξύ άλλων, στη μη τήρηση της απαγορεύσεως να απαιτείται προκαταβολή ή πληρωμή από τον καταναλωτή πριν από τη λήξη της κατά το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών. Πιο συγκεκριμένα, επρόκειτο για τη μη συμμόρφωση προς την ερμηνεία που δίνουν οι βελγικές αρχές σ’ αυτή τη διάταξη και κατά την οποία απαγορεύεται να απαιτείται από τον καταναλωτή ο αριθμός της πιστωτικής του κάρτας πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών.

13.

Στην ποινική δίκη, το πρωτοβάθμιο ποινικό δικαστήριο του Dendermond καταδίκασε κάθε έναν από τους κατηγορουμένους σε πρόστιμο 1250 ευρώ. Οι καταδικασθέντες άσκησαν έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του Hof van Beroep te Gent, το οποίο υπέβαλε στο Δικαστήριο προδικαστικό ερώτημα ως προς το αν η εν λόγω βελγική διάταξη συνάδει με το κοινοτικό δίκαιο.

14.

Το αιτούν δικαστήριο εκθέτει ότι η κατά το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών απαγόρευση συνεπάγεται τον κίνδυνο για ένα Βέλγο εμπορευόμενο να μη μπορεί να πληρωθεί για παραδόσεις σε πελάτες που βρίσκονται σε άλλο κράτος μέλος, πολλώ δε μάλλον στην περίπτωση των χαμηλότερων τιμών πωλήσεως συμπληρωμάτων διατροφής. Το αιτούν δικαστήριο συμμερίζεται την άποψη των κατηγορουμένων ότι η απαγόρευση αυτή συνιστά αδικαιολόγητο εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων εντός της Κοινότητας.

15.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το αιτούν δικαστήριο ανέστειλε τη διαδικασία με διάταξη της 20ής Μαρτίου 2007 και υπέβαλε στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Συνιστά ο βελγικός νόμος της 14ης Ιουλίου 1991, περί των εμπορικών πρακτικών και την ενημέρωση και προστασία του καταναλωτή, μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος, απαγορευόμενο από τα άρθρα 28 ΕΚ έως 30 ΕΚ, καθόσον το άρθρο 80, παράγραφος 3, του εθνικού αυτού νόμου απαγορεύει την απαίτηση προκαταβολής ή πληρωμής από τον καταναλωτή διαρκούσας της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, πράγμα που έχει ως συνέπεια ότι ο νόμος αυτός δεν επηρεάζει πραγματικώς κατά τον ίδιο τρόπο την εμπορία αγαθών στην ημεδαπή σε σύγκριση με το εμπόριο που διεξάγεται με υπηκόους άλλου κράτους μέλους και ως εκ τούτου δημιουργείται εκ των πραγμάτων εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, η οποία προστατεύεται από το άρθρο 23 ΕΚ;»

16.

Η απόφαση περί παραπομπής περιήλθε στο Δικαστήριο στις 19 Απριλίου 2007. Κατά την έγγραφη διαδικασία κατέθεσαν παρατηρήσεις η Βελγική Κυβέρνηση και η Επιτροπή. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 20ής Μαΐου 2008, η Βελγική Κυβέρνηση και η Επιτροπή ανέπτυξαν προφορικώς τις απόψεις τους και απάντησαν σε ερωτήσεις του Δικαστηρίου.

17.

Η Santurel φρονεί ότι το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών έχει την έννοια ότι στην πώληση εξ αποστάσεως ο πωλητής μπορεί να απαιτεί από τον αγοραστή τον αριθμό της πιστωτικής του κάρτας για την πληρωμή, όταν δεσμεύεται να μη χρησιμοποιήσει αυτόν τον αριθμό πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως. Η Santurel υποστηρίζει ότι η ερμηνεία κατά την οποία δεν επιτρέπεται να απαιτείται ο αριθμός της πιστωτικής κάρτας στην πώληση εξ αποστάσεως είναι αντίθετη προς τα άρθρα 28 ΕΚ έως 30 ΕΚ. Συναφώς, επικαλείται την απόφαση Dassonville ( 3 ) και την απόφαση Keck και Mithouard ( 4 ) και προβάλλει ότι το γεγονός ότι, σύμφωνα με την εκ μέρους των βελγικών αρχών ερμηνεία του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών, ο πωλητής δεν επιτρέπεται να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας επηρεάζει στην πραγματικότητα την εξαγωγή με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι την πώληση εντός του Βελγίου. Αυτή η ερμηνεία των βελγικών αρχών συνιστά πραγματικό εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και, επομένως, μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικό περιορισμό, απαγορευόμενο από τη Συνθήκη ΕΚ.

18.

Η Βελγική Κυβέρνηση εκθέτει με τις γραπτές παρατηρήσεις της ότι το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών συνάδει με τη Συνθήκη, δεδομένου ότι πρόκειται για μέτρο προς ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών κατά το άρθρο 14 της οδηγίας 97/7. Η Βελγική Κυβέρνηση παραδέχεται πάντως ότι η διάταξη αυτή συνεπάγεται για τον Βέλγο εμπορευόμενο κάποιον κίνδυνο να μη πληρωθεί για αποσταλέντα στο εξωτερικό εμπορεύματα. Αυτό, όμως, δεν είναι αντίθετο προς το κοινοτικό δίκαιο. Αν εντούτοις το Δικαστήριο δεχθεί ότι η εν λόγω βελγική διάταξη συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος κατά την έννοια του άρθρου 28 ΕΚ, το μέτρο αυτό δικαιολογείται από την προστασία των καταναλωτών. Σκοπό έχει να εξασφαλισθεί η δυνατότητα των καταναλωτών να κάνουν αποτελεσματικά χρήση του δικαιώματός τους υπαναχωρήσεως. Κατά τη Βελγική Κυβέρνηση, η διάταξη αυτή είναι ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σκοπό της προστασίας των καταναλωτών.

19.

Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η Βελγική Κυβέρνηση διευκρίνισε ακόμη ότι στο Βέλγιο είναι υπό εξέλιξη μια διαδικασία για την έκδοση βασιλικού διατάγματος προβλέποντος ένα σύστημα πληρωμών για πωλήσεις εξ αποστάσεως που θα προσφέρει ασφάλεια στον καταναλωτή, προστατεύοντας όμως συγχρόνως και τον πωλητή. Στο πλαίσιο αυτού του συστήματος πληρωμών, ο καταναλωτής θα καταβάλλει το τίμημα στον λογαριασμό ενός ανεξάρτητου τρίτου και, μετά την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, το τίμημα θα καταβάλλεται μέσω εμβάσματος στον πωλητή. Η Βελγική Κυβέρνηση προσθέτει ότι στην πώληση εξ αποστάσεως ο πωλητής δεν θα μπορεί να περιορίζει τη δυνατότητα του καταναλωτή να επιλέγει μεταξύ περισσότερων τρόπων πληρωμής.

20.

Η Επιτροπή προβάλλει ως προς την επίδραση του άρθρου 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών επί των εισαγωγών ότι η διάταξη αυτή μπορεί να έχει επιπτώσεις και σε συμβάσεις πωλήσεως, τις οποίες συνάπτουν πωλητές από άλλα κράτη μέλη με αγοραστές από το Βέλγιο, δεδομένου ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, της Συμβάσεως της Ρώμης επιτρέπει στους καταναλωτές να επικαλούνται το επίπεδο προστασίας του Βελγίου, αν αυτό είναι ανώτερο από το επίπεδο προστασίας στα κράτη μέλη των πωλητών. Στο πλαίσιο της αναλύσεώς της, η Επιτροπή λαμβάνει ως βάση τον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος κατά την απόφαση Dassonville ( 5 ) και συνεχίζει την ανάλυσή της στηριζόμενη στην απόφαση Keck και Mithouard ( 6 ). Σε σχέση με τη δεύτερη αυτή απόφαση, υποστηρίζει ότι η βελγική διάταξη αφορά όλους του εμπορευομένους και από απόψεως δικαίου επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο εγχώρια και εισαγόμενα προϊόντα. Οι πραγματικές επιπτώσεις της εν λόγω βελγικής διατάξεως πρέπει να εκτιμηθούν από το εθνικό δικαστήριο. Αν προκύψει ότι τα εισαγόμενα προϊόντα πλήττονται στην πραγματικότητα εντονότερα και, επομένως, η βελγική διάταξη συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικό περιορισμό, το μέτρο αυτό δικαιολογείται από την προστασία των καταναλωτών και είναι σύμφωνο προς την αρχή της αναλογικότητας.

21.

Ως προς την επίδραση επί των εξαγωγών, η Επιτροπή φρονεί ότι το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών δεν συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος κατά την έννοια του άρθρου 29 ΕΚ. Μολονότι η εν λόγω διάταξη μπορεί να επηρεάζει εντονότερα το εμπόριο με άλλα κράτη μέλη παρά το εμπόριο εντός του Βελγίου, δεν πρόκειται στην υπό κρίση περίπτωση για μέτρο που ειδικά επιδιώκει ή προκαλεί περιορισμό των ρευμάτων των εξαγωγών κατά την έννοια της αποφάσεως Groenveld ( 7 ) και της μετέπειτα νομολογίας. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, η Επιτροπή πρότεινε στο Δικαστήριο να τροποποιήσει τον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών και να προβεί στον ορισμό τους ως μέτρων «που έχουν ως αποτέλεσμα περιορισμό των εξαγωγών και συνιστούν διαφορετική μεταχείριση μεταξύ του εμπορίου εντός κράτους μέλους και των εξαγωγών». Με βάση αυτόν τον νέο ορισμό, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η εν λόγω βελγική διάταξη συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος, κατά την έννοια του άρθρου 29 ΕΚ. Το μέτρο αυτό μπορεί μεν να δικαιολογείται από την προστασία του καταναλωτή, πλην όμως, κατά την άποψη της Επιτροπής, δεν συνάδει με την αρχή της αναλογικότητας.

22.

Το αιτούν δικαστήριο ερωτά εν προκειμένω αν τα άρθρα 28 ΕΚ, 29 ΕΚ και 30 ΕΚ εμποδίζουν την εφαρμογή της διατάξεως του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών, κατά την οποία, στην περίπτωση συμβάσεων εξ αποστάσεως, δεν επιτρέπεται να απαιτείται από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή πριν από την παρέλευση της καθοριζόμενης στην οδηγία 97/7 προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών. Μολονότι κατά τη διατύπωσή του το ερώτημα του εθνικού δικαστηρίου αφορά το αν το άρθρο 29 ΕΚ αντίκειται στο, όπως προκύπτει από το γράμμα της, περιεχόμενο της βελγικής διατάξεως, από την απόφαση περί παραπομπής συνάγεται ότι ερωτά αν τα εν λόγω άρθρα της Συνθήκης ΕΚ δεν επιτρέπουν την εφαρμοζόμενη στην πράξη ερμηνεία της διατάξεως του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών. Σ’ αυτή την αλληλουχία, πρέπει να υπενθυμισθεί ότι το Δικαστήριο, κατά πάγια νομολογία, οφείλει να παράσχει στο εθνικό δικαστήριο όλα τα στοιχεία ερμηνείας του κοινοτικού δικαίου που μπορεί να του είναι χρήσιμα για την εκδίκαση της υποθέσεως της οποίας έχει επιληφθεί, ασχέτως αν έγινε σχετική μνεία κατά τη διατύπωση των ερωτημάτων του ( 8 ). Επομένως, όταν το Δικαστήριο εξετάζει αν το κοινοτικό δίκαιο δεν επιτρέπει την εφαρμογή μιας εθνικής διατάξεως, πρέπει να λαμβάνει υπόψη το περιεχόμενο που έχει η εθνική διάταξη κατά την ερμηνεία της από τις εθνικές αρχές ( 9 ).

23.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να τονισθεί ότι το Βέλγιο με τη θέσπιση της εν λόγω διατάξεως έκανε χρήση της κατά το άρθρο 14 της οδηγίας 97/7 δυνατότητας, κατά την οποία τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν ή να διατηρήσουν, στον τομέα ο οποίος διέπεται από την οδηγία, πλέον αυστηρές διατάξεις. Αυτές οι αυστηρότερες διατάξεις πρέπει όμως, όπως ρητώς προβλέπει το άρθρο 14 της οδηγίας 97/7, να συνάδουν με τη Συνθήκη ( 10 ). Γι’ αυτόν τον λόγο τίθεται στην υπό εξέταση υπόθεση το ζήτημα αν οι αφορώσες την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων διατάξεις της Συνθήκης δεν επιτρέπουν την εφαρμογή της βελγικής διατάξεως.

24.

Στο πλαίσιο των προτάσεών μου, θα εξετάσω κατ’ αρχάς το προδικαστικό ερώτημα σε σχέση με το άρθρο 28 ΕΚ, κατόπιν δε σε σχέση με το άρθρο 29 ΕΚ. Κατά την ανάλυση βάσει του άρθρου 29 ΕΚ, θα εξετάσω πρώτα το ζήτημα με βάση τη νυν νομολογία, κατόπιν δε θα αναλύσω και θα εκτιμήσω τους ενδεχομένως λόγους μεταβολής αυτής της νομολογίας και, τέλος, με βάση νέα και τροποποιημένα κριτήρια θα προτείνω, με γνώμονα το άρθρο 29 ΕΚ, μια απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα.

25.

Το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ αρχάς με το προδικαστικό του ερώτημα αν το άρθρο 28 ΕΚ δεν επιτρέπει την εφαρμογή της επίμαχης διατάξεως του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών. Συναφώς, η Επιτροπή προβάλλει ότι, όταν ένας Βέλγος αγοραστής αποκτά ένα εμπόρευμα από ένα πωλητή άλλου κράτους μέλους, το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών μπορεί να επηρεάσει την εισαγωγή του εμπορεύματος στο Βέλγιο. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο Βέλγος καταναλωτής μπορεί πράγματι να επικαλεσθεί το άρθρο 5, παράγραφος 2, της Συμβάσεως της Ρώμης, βάσει του οποίου επιτυγχάνει την εφαρμογή στη συμβατική σχέση του δικαίου που ισχύει στο κράτος στο οποίο έχει τη συνήθη διαμονή του. Συμφωνώ με την Επιτροπή ότι ένα τέτοιο πρόβλημα μπορεί πράγματι να ανακύψει, ακόμη και μετά τη θέση σε ισχύ του, όπως αποκαλείται, κανονισμού Ρώμη Ι ( 11 ), πλην όμως οι παρατηρήσεις της Επιτροπής δεν έχουν καμία σχέση με τα περιστατικά της κύριας δίκης.

26.

Πράγματι, τα περιστατικά της κύριας δίκης αφορούν όχι την εισαγωγή εμπορευμάτων στο Βέλγιο, αλλά την εξαγωγή εμπορευμάτων από το Βέλγιο στο εξωτερικό. Ως εκ τούτου, το άρθρο 28 ΕΚ είναι άσχετο, όσον αφορά τις περιστάσεις για τις οποίες πρόκειται στην κύρια δίκη. Όταν η ζητούμενη ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου δεν έχει καμία σχέση με το υποστατό ή το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης ή όταν το πρόβλημα είναι υποθετικής φύσεως, το Δικαστήριο μπορεί να αρνηθεί να εκδώσει απόφαση επί προδικαστικού ερωτήματος εθνικού δικαστηριου ( 12 ).

27.

Γι’ αυτόν τον λόγο, φρονώ ότι το Δικαστήριο δεν χρειάζεται να δώσει απάντηση στο προδικαστικό ερώτημα, όσον αφορά το άρθρο 28 ΕΚ.

28.

Στην υπό εξέταση υπόθεση, πρέπει να διευκρινισθεί αν το άρθρο 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών. Όπως είπα προηγουμένως, θα εξετάσω στο πλαίσιο αυτής της αναλύσεως τόσο την προκύπτουσα από το γράμμα της διατάξεως απαγόρευση αξιώσεως, στην περίπτωση εξ αποστάσεως συμβάσεων, προκαταβολής ή πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, όσο και την εκ μέρους των εθνικών αρχών ιδιάζουσα ερμηνεία αυτής της διατάξεως σε σχέση με τις πιστωτικές κάρτες, ότι δηλαδή ο πωλητής δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών.

29.

Διαφορετικά από τους καθεαυτούς ποσοτικούς περιορισμούς, τους οποίους το Δικαστήριο έχει ερμηνεύσει με τον ίδιο τρόπο στο πλαίσιο των άρθρων 28 ΕΚ και 29 ΕΚ ( 13 ), τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών ορίζονται στη νομολογία πολύ πιο στενώς απ’ ό,τι τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών.

30.

Στην παλαιότερη νομολογία του, το Δικαστήριο ερμήνευε τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών όπως ακριβώς και τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών. Στην υπόθεση Bouhelier ( 14 ), επί της οποίας το Δικαστήριο εξέδωσε απόφαση το 1977, τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών ορίσθηκαν ως μέτρα που «ενδέχεται να παρεμποδίσ[ουν] αμέσως ή εμμέσως, πραγματικά ή δυνητικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο» ( 15 ). Με τον ορισμό αυτόν, επομένως, το Δικαστήριο στηρίχθηκε στον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος στο πλαίσιο του άρθρου 28 ΕΚ που δόθηκε με την απόφαση Dassonville ( 16 ), κατά την οποία θεωρείται ως μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών «κάθε εμπορική ρύθμιση των κρατών μελών που ενδέχεται να παρεμποδίσει αμέσως ή εμμέσως, πραγματικά ή δυνητικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο» ( 17 ).

31.

Δύο έτη μετά την απόφαση στην υπόθεση Bouhelier, δηλαδή το 1979, το Δικαστήριο διατύπωσε πολύ πιο συσταλτικά τον ορισμό στο πλαίσιο του άρθρου 29 ΕΚ με την απόφασή του στην υπόθεση Groenveld ( 18 ), κρίνοντας ότι το άρθρο 29 ΕΚ (πρώην άρθρο 34 ΕΚ) «σκοπεί τα μέτρα τα οποία έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα τον περιορισμό ειδικώς των ρευμάτων των εξαγωγών και την κατ’ αυτόν τον τρόπο καθιέρωση διαφορετικής μεταχειρίσεως μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου ενός κράτους μέλους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εγχώρια παραγωγή ή στην εσωτερική αγορά του οικείου κράτους, σε βάρος του εμπορίου ή της παραγωγής άλλων κρατών μελών.» ( 19 )

32.

Με τη μετά την απόφαση Groenveld νομολογία του, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε κατ’ επανάληψη αυτόν το ορισμό (τον αποκαλούμενο κανόνα Groenveld) ( 20 ). Από τη διατύπωση στην απόφαση Groenveld το Δικαστήριο απέκλινε μόνο σε μερικές υποθέσεις, στις οποίες παρέλειψε το ήμισυ του τρίτου μέρους του κανόνα Groenveld («σε βάρος του εμπορίου ή της παραγωγής άλλων κρατών μελών»). Ως παράδειγμα, μπορούν να μνημονευθούν οι αποφάσεις Delhaize και Le Lion ( 21 ), Επιτροπή κατά Βελγίου ( 22 ) και Sydhavnens Sten & Grus ( 23 ). Ανεξαρτήτως τούτου, τα ουσιώδη στοιχεία του κανόνα Groenveld ισχύουν μέχρι σήμερα.

33.

Επομένως, ο κανόνας Groenveld εμπεριέχει τρεις αλληλοσυνδεόμενες προϋποθέσεις: Πρώτον, το μέτρο πρέπει να έχει ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα τον περιορισμό ειδικώς των ρευμάτων των εξαγωγών. Δεύτερον, πρέπει να καθιερώνει διαφορετική μεταχείριση μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου ενός κράτους μέλους. Τρίτον, πρέπει να εξασφαλίζεται ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εγχώρια παραγωγή ή στην εσωτερική αγορά του οικείου κράτους, σε βάρος του εμπορίου ή της παραγωγής άλλων κρατών μελών.

34.

Κατ’ εμέ, οι προϋποθέσεις αυτές δεν πληρούνται στην υπό εξέταση υπόθεση.

35.

Η εν λόγω βελγική διάταξη κι η ερμηνεία της δεν έχουν ούτε ως αντικείμενο ούτε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό ειδικώς των ρευμάτων των εξαγωγών, διότι η διάταξη αυτή και η ερμηνεία της αφορούν όχι ειδικώς τις εξαγωγές, αλλά γενικώς την απαγόρευση να απαιτείται πληρωμή, καθώς και την έλλειψη δυνατότητας να απαιτείται αριθμός πιστωτικής κάρτας πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως.

36.

Επίσης, η εν λόγω διάταξη και η ερμηνεία της δεν συνεπάγονται ούτε από νομικής ούτε από πραγματικής απόψεως διαφορετική μεταχείριση μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου ενός κράτους μέλους. Πράγματι, από νομικής απόψεως, η διάταξη αυτή αφορά στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο όλους τους πωλητές, ανεξαρτήτως του αν αυτοί πωλούν τα εμπορεύματά τους εντός του Βελγίου ή στο εξωτερικό. Από πραγματικής επίσης απόψεως, η διάταξη αυτή και η ερμηνεία της έχουν τις ίδιες επιπτώσεις στις πωλήσεις εντός του Βελγίου και στις πωλήσεις στο εξωτερικό. Επομένως, κατ’ εμέ, δεν μπορεί να υιοθετηθεί η εκτίμηση του αιτούντος δικαστηρίου ότι το μέτρο αυτό επιδρά, από πραγματικής απόψεως, διαφορετικά στις εγχώριες πωλήσεις εμπορευμάτων απ’ ό,τι στις εμπορικές σχέσεις με υπηκόους άλλου κράτους μέλους.

37.

Το αιτούν δικαστήριο εκθέτει ότι η είσπραξη ποσών από καταναλωτές που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη είναι δυσχερέστερη και δαπανηρότερη, όταν αυτοί δεν καταβάλλουν το τίμημα των παραληφθέντων εμπορευμάτων. Κατ’ εμέ, η εκτίμηση αυτή δεν ευσταθεί. Πράγματι, δεν είναι δυνατό, χωρίς συγκεκριμένες αποδείξεις, να λαμβάνεται ως δεδομένο ότι η είσπραξη αυτών των ποσών είναι δυσχερέστερη και δαπανηρότερη, απλώς και μόνο διότι ο καταναλωτής έχει τη συνήθη διαμονή του σε άλλο κράτος μέλος. Ούτε το γεγονός ότι ο καταναλωτής έχει τη συνήθη διαμονή του σε άλλο κράτος μέλος σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι ο πωλητής θα πρέπει πάντοτε να ενάγει τον καταναλωτή στο κράτος, στο οποίο αυτός έχει τη συνήθη διαμονή του ( 24 ).

38.

Συναφώς, πρέπει να επισημανθεί ότι η Κοινότητα έχει θεσπίσει πολυάριθμα μέτρα στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις που έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις, τα οποία συμβάλλουν στην καλή και αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ( 25 ). Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν, σύμφωνα με το άρθρο 65 ΕΚ, τη βελτίωση και απλούστευση του συστήματος διασυνοριακής επίδοσης ή κοινοποίησης δικαστικών και εξωδίκων πράξεων, της συνεργασίας κατά την αποδεικτική διαδικασία, καθώς και της αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων αποφάσεων επί εξωδίκων υποθέσεων. Συγχρόνως, με τα μέτρα αυτά προωθείται η συμβατότητα των κανόνων που αφορούν τη σύγκρουση νόμων και δικαιοδοσίας και εξαλείφονται τα εμπόδια για την ομαλή διεξαγωγή πολιτικών δικών. Υπό το φως όλων αυτών των μέτρων της Κοινότητας δεν μπορεί να θεωρηθεί ορθός ο ισχυρισμός ότι είναι δυσχερέστερη η άσκηση αγωγής ενός πωλητή από συγκεκριμένο κράτος μέλος κατά ενός καταναλωτή από άλλο κράτος μέλος. Επί πλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι σε περιπτώσεις όπως οι εν προκειμένω, στις οποίες πρόκειται για μικρά ποσά, μελλοντικώς θα έχει εφαρμογή σε διασυνοριακές διαφορές ο κανονισμός για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών ( 26 ).

39.

Επομένως, η βελγική διάταξη, δεδομένου ότι δεν έχει ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα τον περιορισμό ειδικώς των ρευμάτων των εξαγωγών και την κατ’ αυτόν τον τρόπο καθιέρωση διαφορετικής μεταχειρίσεως μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου ενός κράτους μέλους, δεν εξασφαλίζει ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εγχώρια παραγωγή ή στην εσωτερική αγορά του οικείου κράτους, σε βάρος του εμπορίου ή της παραγωγής άλλων κρατών μελών. Συνεπώς, δεν πληρούται η τρίτη προϋπόθεση του κανόνα Groenveld.

40.

Ως εκ τούτου, διαπιστώνεται ότι, βάσει της υφιστάμενης νομολογίας, μια διάταξη όπως του άρθρου 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών και η ερμηνεία της, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί κατά την προθεσμία υπαναχωρήσεως των επτά ημερών να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, δεν συνιστούν μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς κατά την έννοια του άρθρου 29 ΕΚ.

41.

Πρέπει πάντως να εξετασθεί αν, λαμβανομένης υπόψη της γενικής εξελίξεως της νομολογίας που αφορά τις θεμελιώδεις ελευθερίες και της έντονης κριτικής, που ασκήθηκε από την επιστήμη ( 27 ) κατά της νομολογίας που αφορά τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών, είναι σκόπιμο να εξακολουθεί να έχει εφαρμογή ο κατά τα ανωτέρω κανόνας Groenveld.

42.

Πολλά επιχειρήματα συνηγορούν υπέρ μιας μεταβολής της υφιστάμενης νομολογίας ως προς τον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών.

43.

Το πρώτο επιχείρημα που πρέπει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο αυτής της αναλύσεως είναι το ότι λόγω του συσταλτικού χαρακτήρα του νυν ισχύοντος ορισμού μερικά μέτρα των κρατών μελών ουδέποτε θα μπορέσουν να χαρακτηρισθούν ως μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών, δεδομένου ότι ο έλεγχος για να διαπιστωθεί αν υπάρχει διαφορετική μεταχείριση μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου απαιτεί οπωσδήποτε μια σύγκριση μεταξύ των επιπτώσεων ενός μέτρου σε πωλούμενα εντός του κράτους μέλους εμπορεύματα και σε εισαγόμενα εμπορεύματα. Ας υποτεθεί ότι ένα συγκεκριμένο εμπόρευμα παράγεται σε ένα κράτος μέλος, πλην όμως προορίζεται μόνο για εξαγωγή και δεν διατίθεται στο εσωτερικό εμπόριο. Σ’ αυτή την περίπτωση, ουδέποτε θα μπορούσε να διαπιστωθεί αν υφίσταται διαφορετική μεταχείριση μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου και του εξαγωγικού εμπορίου, δεδομένου ότι αυτό το εμπόρευμα δεν αποτελεί αντικείμενο πωλήσεως στο εσωτερικό εμπόριο. Ως εκ τούτου, κατά μείζονα λόγο δεν θα μπορούσε να διαπιστωθεί αν ένα συγκεκριμένο μέτρο εξασφαλίζει ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην εγχώρια παραγωγή ή στην εσωτερική αγορά του οικείου κράτους μέλους ( 28 ). Ανεξαρτήτως τούτου, η εξαγωγή αυτού του εμπορεύματος μπορεί πράγματι να είναι εξαιρετικά περιορισμένη, τα μέτρα όμως που την περιορίζουν ουδέποτε θα μπορέσουν να χαρακτηρισθούν ως μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών.

44.

Το δεύτερο επιχείρημα για μεταβολή της υφιστάμενης νομολογίας παρέχει το γεγονός ότι τα άρθρα 28 ΕΚ και 29 ΕΚ επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό ( 29 ) και στηρίζονται στην ίδια αρχή, ήτοι την εξάλειψη κάθε εμποδίου στη ροή των συναλλαγών εντός του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Το ότι πρόκειται για την ίδια αρχή καθίσταται σαφές απο τις αποφάσεις Schmidberger ( 30 ) και Επιτροπή κατά Αυστρίας ( 31 ), από τις οποίες μπορεί επί πλέον να συναχθεί εμμέσως ότι είναι αναγκαίο να εναρμονισθούν οι ορισμοί των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών και των εξαγωγών. Σύμφωνα με τη σκέψη 67 της αποφάσεως Επιτροπή κατά Αυστρίας, «τα άρθρα 28 ΕΚ και 29 ΕΚ, ερμηνευόμενα εντός του πλαισίου στο οποίο εντάσσονται, έχουν την έννοια ότι σκοπούν στην εξάλειψη κάθε εμποδίου, αμέσου ή εμμέσου, πραγματικού ή εν δυνάμει, στη ροή των συναλλαγών εντός του ενδοκοινοτικού εμπορίου.» Το Δικαστήριο αναφέρθηκε συναφώς στην απόφαση Schmidberger ( 32 ), με τη σκέψη 56 της οποίας προέβη σε εξομοίωση των ορισμών των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών και των εξαγωγών. Φυσικά, τα χωρία αυτά δεν μπορούν να νοηθούν ως εγκατάλειψη της προηγούμενης νομολογίας για το άρθρο 29 ΕΚ, δεδομένου ότι κατά το ίδιο χρονικό διάστημα το Δικαστήριο εξέδωσε την απόφαση στην υπόθεση Jersey Produce ( 33 ), με την οποία επιβεβαίωσε τον κανόνα Groenveld, ήτοι τον συσταλτικό ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών. Εντούτοις, οι παρατεθείσες υποθέσεις δείχνουν ότι στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων –δηλαδή τόσο κατά την εισαγωγή όσο και κατά την εξαγωγή– πρέπει να λαμβάνεται ως βάση η αρχή της εξαλείψεως κάθε εμποδίου στη ροή των συναλλαγών εντός του ενδοκοινοτικού εμπορίου ( 34 ). Υπό το φως αυτής της αρχής, δεν βλέπω να υπάρχει κανένας λόγος για να γίνεται αυστηρή διάκριση μεταξύ του ορισμού των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών και αυτού των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών.

45.

Το τρίτο επιχείρημα, στο οποίο πρέπει να αναφερθώ, συνίσταται στη σημασία που έχει μια συνεκτική ερμηνεία όλων των τεσσάρων θεμελιωδών ελευθεριών: της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων. Ο ορισμός των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών είναι η μοναδική περίπτωση στο πλαίσιο των θεμελιωδών ελευθεριών, όπου το Δικαστήριο εμμένει στο ότι ο περιορισμός της οικείας ελευθερίας προϋποθέτει άνιση μεταχείριση ( 35 ).

46.

Όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, εξέθεσα προηγουμένως ότι τα άρθρα 28 ΕΚ και 29 ΕΚ στηρίζονται στην ίδια αρχή και, ως εκ τούτου, δεν δικαιολογούνται διαφορετικοί ορισμοί των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς ανάλογα με το αν πρόκειται για εισαγωγές ή για εξαγωγές. Γι’ αυτόν τον λόγο, συμφωνώ με τον γενικό εισαγγελέα F. Capotorti, ο οποίος ήδη στην υπόθεση Oebel επισήμανε ότι, αν τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος δεν νοούνταν ομοιομόρφως στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, θα υπήρχε φόβος δημιουργίας συγχύσεως ( 36 ).

47.

Όσον αφορά την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, πρέπει να παρατηρηθεί ότι το Δικαστήριο εξαρτούσε και σ’ αυτόν τον τομέα, επί ορισμένο χρονικό διάστημα, την ύπαρξη παραβάσεως των οικείων διατάξεων από την άνιση μεταχείριση ( 37 ), αλλά αργότερα μετέβαλε προσανατολισμό ( 38 ). Στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, το Δικαστήριο, κατά τη παλαιότερη νομολογία του, περιοριζόταν ομοίως στην απαγόρευση μέτρων των κρατών μελών που συνεπάγονται δυσμενή διάκριση, αλλά μετέπειτα αποφάνθηκε ότι και μέτρο που δεν συνιστά δυσμενή διάκριση μπορεί να εμποδίζει την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων ( 39 ). Η εγγύηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων, επίσης, περιλαμβάνει κάτι περισσότερο από απλώς μια απαγόρευση μέτρων που συνεπάγονται δυσμενή διάκριση. Από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι δεν απαγορεύονται μόνο μέτρα που συνεπάγονται δυσμενή διάκριση, αλλά σημασία έχει και η έννοια του περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων ( 40 ).

48.

Επομένως, καμία από τις θεμελιώδεις ελευθερίες —με εξαίρεση τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς στο πλαίσιο του άρθρου 29 ΕΚ— δεν περιορίζεται στην απαγόρευση απλώς μέτρων των κρατών μελών που συνεπάγονται δυσμενή διάκριση. Αντιθέτως, σημασία έχει ο περιορισμός αυτών των ελευθεριών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο εξαιρετικά συσταλτικός ορισμός των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών αποκλίνει αισθητώς από την ερμηνεία των λοιπών θεμελιωδών ελευθεριών.

49.

Υπό το φως των επιχειρημάτων που αναπτύχθηκαν ανωτέρω, θεωρώ ότι θα ήταν εύλογο να τροποποιήσει το Δικαστήριο τον κανόνα Groenveld, δηλαδή τον συσταλτικό ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών.

50.

Για να τροποποιήσει αυτόν τον ορισμό, το Δικαστήριο έχει κατ’ αρχήν δύο δυνατότητες. Η πρώτη δυνατότητα συνίσταται στο να εφαρμόσει κατ’ αναλογία στο άρθρο 29 ΕΚ τον ορισμό που έχει διατυπώσει σε σχέση με το άρθρο 28 ΕΚ. Αυτό σημαίνει ότι για τον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών χρησιμοποιεί την προσαρμοσμένη καταλλήλως διατύπωση της αποφάσεως Dassonville ( 41 ), ότι δέχεται ρητώς τη δικαιολόγηση αυτών των μέτρων βάσει των επιτακτικών απαιτήσεων κατά την απόφαση Cassis de Dijon ( 42 ) και ότι εξαιρεί από τον ορισμό τους τρόπους πωλήσεως υπό τις προυποθέσεις που έχει θέσει με την απόφαση Keck και Mithouard ( 43 ). Η δεύτερη δυνατότητα συνίσταται στο να δώσει απλώς στα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος συσταλτικότερο ορισμό απ’ ό,τι με την απόφαση Dassonville, πράγμα που ενδεχομένως θα δικαιολογούσε επίσης τη μη εφαρμογή των κριτηρίων της αποφάσεως Keck και Mithouard σε περιορισμούς επί των εισαγωγών. Ακόμη και στο πλαίσιο της δεύτερης δυνατότητας είναι δυνατό ένα εθνικό μέτρο να δικαιολογείται από τις κατά την απόφαση Cassis de Dijon επιτακτικές απαιτήσεις.

51.

Αμφότερες οι δυνατότητες έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Το πλεονέκτημα της δεύτερης δυνατότητας έγκειται στο ότι με αυτή αποφεύγεται ένας ευρύς ορισμός των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών, ο οποίος θα περιελάμβανε απεριόριστο αριθμό μέτρων των κρατών μελών. Παρά ταύτα, κατά τη διαμόρφωση αυτού του συσταλτικότερου ορισμού τίθεται και πάλι το ζήτημα των κατάλληλων κριτηρίων, βάσει των οποίων είναι δυνατή η διατύπωση ενός τέτοιου συσταλτικότερου ορισμού. Ένα περαιτέρω μειονέκτημα της δεύτερης δυνατότητας συνίσταται στο ότι η διατύπωση ενός νέου, ιδιαίτερου ορισμού των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών θα είχε και πάλι ως συνέπεια αντιφάσεις προς τη νομολογία για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και τις θεμελιώδεις ελευθερίες γενικώς.

52.

Ως εκ τούτου, θεωρώ πιο ενδεδειγμένο να εφαρμόζονται και στο πλαίσιο της ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ οι ορισμοί, οι περιορισμοί και τα κριτήρια που έχουν διαμορφωθεί με τις αποφάσεις Dassonville και Cassis de Dijon, καθώς και Keck και Mithouard. Η νομολογία αυτή πρέπει πάντως να προσαρμοσθεί προς το άρθρο 29 ΕΚ. Στη συνέχεια, επομένως, θα εκθέσω ποια κριτήρια θα έπρεπε να εφαρμόζει το Δικαστήριο, όταν εξετάζει αν πρόκειται για μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών.

53.

Κατ’ αρχάς, προτείνω στο Δικαστήριο να ορίσει το μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών ως κάθε μέτρο που ενδέχεται να παρεμποδίσει αμέσως ή εμμέσως, πραγματικά ή δυνητικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο.

54.

Συναφώς, δεν πρέπει να παροράται ότι σε ένα τόσο ευρύ ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών εμπίπτει ένας πολύ μεγάλος αριθμός μέτρων. ( 44 ) Ουσιαστικώς, αυτό σημαίνει ότι μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος θα μπορούσαν επίσης να είναι, παραδείγματος χάριν, όλοι οι όροι παραγωγής και οι αντίστοιχοι περιορισμοί, όλα τα μέτρα που με οποιονδήποτε τρόπο αυξάνουν το κόστος παραγωγής ( 45 ), ή μέτρα που αφορούν τους όρους εργασίας. Αυτό θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια ότι αντικείμενο αιτιάσεων θα μπορούσαν να είναι και μέτρα των κρατών μελών που δεν έχουν επαρκώς στενό σύνδεσμο με την εξαγωγή.

55.

Στην περίπτωση της εισαγωγής εμπορευμάτων σε συγκεκριμένο κράτος μέλος δεν υφίσταται καμία δυνατότητα επιρροής των ανωτέρω παραγόντων, διότι τα εισαγόμενα εμπορεύματα παράγονται σε άλλο κράτος μέλος. Οι εν λόγω παράγοντες, επομένως, μπορούν το πολύ να επιδρούν περιοριστικώς στην εξαγωγή από το κράτος μέλος. Πρέπει όμως να τονισθεί ότι οι περιοριστικές επιδράσεις αυτών των παραγόντων επί της εξαγωγής είναι όλως έμμεσες και, γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει να αποκλεισθεί η δυνατότητα χαρακτηρισμού τους ως μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς.

56.

Ως εκ τούτου, προτείνω στο Δικαστήριο να διατυπώσει στενότερα τον ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε από τον ορισμό αυτόν να εξαιρούνται μέτρα, των οποίων η επίδραση επί της εξαγωγής έχει υπερβολικά υποθετικό και έμμεσο χαρακτήρα. Υπενθυμίζω ότι με τη μέχρι τούδε νομολογία του για το άρθρο 29 ΕΚ το Δικαστήριο έχει ήδη εξαιρέσει από το πεδίο εφαρμογής αυτού του άρθρου –παρά τον συσταλτικό ορισμό των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών– μερικά από τα προπαρατεθέντα μέτρα. Με την απόφαση Oebel ( 46 ), το Δικαστήριο αποφάνθηκε, παραδείγματος χάριν, ότι η απαγόρευση νυκτερινής εργασίας στα αρτοποιεία και ζαχαροπλαστεία –επομένως μέτρο που αφορά τους όρους εργασίας– δεν συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών. Με την απόφαση ED ( 47 ), το Δικαστήριο τόνισε ότι το ενδεχόμενο η διάταξη του ιταλικού κώδικα πολιτικής δικονομίας, κατά την οποία απαγορεύεται η έκδοση διαταγής πληρωμής στην περίπτωση κατά την οποία η επίδοση στον καθού πρέπει να πραγματοποιηθεί σε αλλο κράτος μέλος, να επηρεάζει τους πωλητές στο οικείο κράτος μέλος κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτοί θα δίσταζαν να πωλήσουν εμπορεύματα στο εξωτερικό έχει υπερβολικά υποθετικό και έμμεσο χαρακτήρα (trop aléatoire et indirecte, too uncertain and indirect, zu ungewiß und zu mittelbar) για να θεωρηθεί η διάταξη αυτή ικανή να εμποδίσει το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών ( 48 ). Το κριτήριο αυτό εφάρμοσε επίσης το Δικαστήριο, μεταξύ άλλων, σε μερικές υποθέσεις σε σχέση με μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών ( 49 ), με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων ( 50 ) και με την ελευθερία εγκαταστάσεως ( 51 ). Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά το κριτήριο αυτό απαιτείται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ του μέτρου και του περιορισμού επί των εξαγωγών, χωρίς να τίθεται το ζήτημα του βαθμού της επιδράσεως του περιορισμού επί των εξαγωγών.

57.

Στη συνέχεια, πρέπει να εξετασθεί το πώς μπορούν τα κριτήρια της αποφάσεως Keck και Mithouard ( 52 ), βάσει των οποίων τρόποι πωλήσεως που δεν συνιστούν δυσμενή διάκριση αποκλείονται από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 28 ΕΚ, να έχουν επίσης εφαρμογή στο πλαίσιο της ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ. Κατ’ εμέ, ο κανόνας που διαμόρφωσε το Δικαστήριο με την απόφαση Keck και Mithouard μπορεί μεν να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο της αναλύσεως βάσει του άρθρου 29 ΕΚ, πλην όμως πρέπει να προσαρμοσθεί στα χαρακτηριστικά της εξαγωγής.

58.

Σε σχέση με αυτό το ζήτημα, προτείνω κατ’ αρχάς, όσον αφορά μέτρα που αφορούν την εξαγωγή, να προβεί το Δικαστήριο σε μια προσαρμογή της διατυπώσεως που περιέχεται στη σκέψη 16 της αποφάσεως Keck και Mithouard, υπό την έννοια ότι η εφαρμογή εθνικών διατάξεων, οι οποίες περιορίζουν ή απαγορεύουν ορισμένους τρόπους πωλήσεως, σε προϊόντα που εξάγονται σε άλλα κράτη μέλη δεν ενδέχεται να παρεμποδίσει αμέσως ή εμμέσως, πραγματικά ή δυνητικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο, εφόσον οι διατάξεις αυτές έχουν εφαρμογή σε όλους τους οικείους επιχειρηματίες που ασκούν τις δραστηριότητές τους εντός της χώρας και εφόσον επηρεάζουν εξίσου, τόσον από νομικής όσον και από πραγματικής απόψεως, την πώληση των εγχωρίων προϊόντων και αυτή των προϊόντων που εξάγονται σε άλλα κράτη μέλη.

59.

Πρέπει πάντως, κατ’ εμέ, να ληφθεί υπόψη ότι ορισμένοι τρόποι πωλήσεως εμποδίζουν ή περιορίζουν την έξοδο από την αγορά, μολονότι ούτε από νομικής ούτε από πραγματικής απόψεως συνιστούν δυσμενή διάκριση. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για μια τέτοια προσαρμογή του κανόνα της αποφάσεως Keck και Mithouard.

60.

Ο πρώτος λόγος συνίσταται στο ότι μια τέτοια ερμηνεία του άρθρου 29 ΕΚ ανταποκρίνεται περισσότερο στο πνεύμα και τον σκοπό της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Στο πλαίσιο ήδη των υποθέσεων που αφορούσαν το άρθρο 28 ΕΚ προέκυψε ότι με την αυστηρή εφαρμογή του κανόνα Keck και Mithouard θα μπορούσαν να αποκλείονται αδικαιολόγητα μερικοί τρόποι πωλήσεως, οι οποίοι επιδρούν σε σημαντικό βαθμό περιοριστικώς επί των εισαγωγών. Γι’ αυτόν τον λόγο, σε μερικές προτάσεις γενικών εισαγγελέων ( 53 ) και στην επιστήμη ( 54 ) τονίσθηκε κατ’ επανάληψη ότι οι τρόποι πωλήσεως που εμποδίζουν ή περιορίζουν την πρόσβαση στην αγορά πρέπει να θεωρούνται ως μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εισαγωγών. Προς στήριξη αυτής της απόψεως εκτίθεται ότι τα κριτήρια της αποφάσεως Keck και Mithouard ενεργοποιούνται μόνον αφού το εμπόρευμα έχει πλέον εισαχθεί στην αγορά του οικείου κράτους μέλους ( 55 ). Όπως στην περίπτωση της εισαγωγής ορισμένοι τρόποι πωλήσεως μπορούν να περιορίζουν την πρόσβαση στην αγορά, έτσι και στην περίπτωση της εξαγωγής ορισμένοι τρόποι πωλήσεως μπορούν να περιορίζουν την έξοδο από την αγορά.

61.

Είναι αληθές ότι οι πλείστες των εθνικών διατάξεων που αφορούν τους τρόπους πωλήσεως δεν επιδρούν τόσο άμεσα περιοριστικώς στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, ώστε να μπορούν να θεωρηθούν ότι συνιστούν περιορισμό της εξόδου από την αγορά. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται, παραδείγματος χάριν, ορισμένες διατάξεις για τις ώρες λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων ( 56 ), καθώς και για τον περιορισμό της πωλήσεως συγκεκριμένων προϊόντων εντός ορισμένων καταστημάτων ( 57 ) ή από ορισμένους πωλητές ( 58 ). Αυτοί οι τρόποι πωλήσεως ( 59 ) πρέπει σε κάθε περίπτωση να εξετάζονται με βάση τον κανόνα Keck και Mithouard, διότι άλλως θα υφίστατο επάνοδος στην πριν από την έκδοση της αποφάσεως Keck και Mithouard κατάσταση, καθόσον οι επιχειρηματίες θα αμφισβητούσαν το κύρος κάθε είδους ρυθμίσεων «που έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίζουν την εμπορική τους ελευθερία» ( 60 ). Ορισμένοι τρόποι πωλήσεως μπορούν πάντως να περιορίζουν άμεσα την εξαγωγή, δεδομένου ότι συνδέονται στενότερα με την καθεαυτή διέλευση του εμπορεύματος από τα σύνορα ( 61 ). Αυτό συμβαίνει, παραδείγματος χάριν, στην περίπτωση διατάξεων που απαγορεύουν την πώληση ορισμένων προϊόντων μέσω του διαδικτύου ( 62 ). Δύσκολα πάντως μπορούν, με βάση τα χαρακτηριστικά αυτών των τρόπων πωλήσεως, να δημιουργηθούν δύο εκ των προτέρων καθορισμένες και σαφώς οριοθετημένες μεταξύ τους κατηγορίες τρόπων πωλήσεως και γι’ αυτόν τον λόγο παραθέτω εδώ μόνο μερικά παραστατικά παραδείγματα. Είναι αντικειμενικώς ορθότερο να γίνεται διάκριση μεταξύ των τρόπων πωλήσεως ανάλογα με τις επιπτώσεις τους, δηλαδή ανάλογα με το αν έχουν επίδραση στην πρόσβαση στην αγορά ή στην έξοδο από την αγορά.

62.

Ο δεύτερος λόγος για να εξαιρεθούν από τον κανόνα Keck και Mithouard οι τρόποι πωλήσεως που περιορίζουν την έξοδο από την αγορά συνίσταται στο ότι κατά την εφαρμογή στην πράξη των αρχών που απορρέουν από τον κανόνα Keck και Mithouard πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά της εξαγωγής. Τα αρχικά κριτήρια της αποφάσεως Keck και Mithouard, που διατυπώθηκαν αναφορικά με τους περιορισμούς επί των εισαγωγών, στηρίζονται στην αρχή ότι οι τρόποι πωλήσεως δεν περιορίζουν την εισαγωγή, όταν για την πώληση εγχωρίων και εισαγομένων εμπορευμάτων ισχύουν στην αγορά, στην οποία διατίθενται οι ίδιοι από νομικής και πραγματικής απόψεως όροι. Μια παρόμοια αρχή μπορεί έχει αναλογικώς εφαρμογή στην εξαγωγή: για εμπορεύματα που διατίθενται στην αγορά ορισμένου κράτους μέλους και για εμπορεύματα που προορίζονται για εξαγωγή από αυτό το κράτος μέλος πρέπει να ισχύουν οι ίδιοι από νομικής και πραγματικής απόψεως όροι, ώστε το εθνικό μέτρο να μην έχει εντονότερες επιπτώσεις στα εξαγόμενα εμπορεύματα απ’ ό,τι στα εμπορεύματα που πωλούνται εντός της χώρας.

63.

Η εφαρμογή αυτής της αρχής στην πράξη μπορεί όμως να έχει διαφορετικές συνέπειες για την εξαγωγή απ’ ό,τι για την εισαγωγή. Στην περίπτωση της εισαγωγής, εξετάζεται κατά τον κανόνα Keck και Mithouard αν δεν υφίσταται άνιση μεταχείριση μεταξύ του εγχωρίου και του αλλοδαπού προϊόντος στην εγχώρια αγορά, ενώ στην περίπτωση της εξαγωγής αν δεν υφίσταται άνιση μεταχείριση μεταξύ δύο εγχωρίων προϊόντων —από τα οποία το ένα εξάγεται— στην εγχώρια αγορά. Όταν το εθνικό μέτρο δεν κάνει διάκριση από νομικής απόψεως μεταξύ του εξαγόμενου προϊόντος και του πωλούμενου εντός της χώρας, η διαπίστωση ότι υπάρχει πράγματι άνιση μεταχείριση κατά την εξαγωγή είναι ενδεχομένως δυνατή στις περισσότερες των περιπτώσεων μόνο βάσει περιστάσεων που υφίστανται όχι στην αγορά στην οποία πωλείται το προϊόν, αλλά εκτός αυτής. Η μετά βεβαιότητας διαπίστωση της πραγματικής επιδράσεως τέτοιων αλλοδαπών παραγόντων είναι όμως συχνότατα άκρως δυσχερής. Είναι αληθές, πάντως, ότι από καθαρά θεωρητικής απόψεως δεν μπορεί να αποκλεισθεί ότι ένα εθνικό μέτρο μπορεί επίσης να έχει διαφορετικές πραγματικές επιπτώσεις σε ένα εξαγόμενο και σε ένα πωλούμενο εντός της χώρας προϊόν συνεπεία παραγόντων που υφίστανται στην αγορά, εντός της οποίας πωλείται το προϊόν.

64.

Ο τρίτος λόγος, επίσης, συνδέεται ειδικά με την εξαγωγή, διότι αυτή συχνότατα εμποδίζεται κυρίως από τους τρόπους πωλήσεως και όχι από σχετικούς με το προϊόν όρους. Κατά τούτο, επομένως, η κατάσταση διαφέρει από την περίπτωση της εισαγωγής, στην οποία περιοριστικά αποτελέσματα έχουν κυρίως οι σχετικοί με το προϊόν όροι που επιβάλλονται από συγκεκριμένο κράτος μέλος. Πράγματι, τα αποτελέσματα των σχετικών με το προϊόν όρων στα εξαγόμενα εμπορεύματα είναι διαφορετικά απ’ ό,τι στα εισαγόμενα. Ένα εμπόρευμα που εισάγεται από ένα κράτος μέλος σε ένα άλλο πρέπει να πληροί δύο ειδών όρους, ήτοι, πρώτον, τους όρους που προβλέπει το κράτος μέλος στο οποίο πραγματοποιείται η παραγωγή, και, δεύτερον, τους όρους που υφίστανται στο κράτος μέλος της εισαγωγής. Με τον ορισμό των σχετικών με τα προϊόν όρων ως μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος επί των εισαγωγών επιδιώκεται να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να εμποδίζεται ή να παρακωλύεται η είσοδος εμπορευμάτων στο κράτος μέλος εισαγωγής από το γεγονός ότι οι σχετικοί με την παραγωγή όροι του κράτους μέλους εισαγωγής διαφέρουν από αυτούς του κράτους μέλους, στο οποίο πραγματοποιείται η παραγωγή. Όταν εξάγονται εμπορεύματα από ορισμένο κράτος μέλος, μόνον οι σχετικοί με το προϊόν όροι αυτού του κράτους μέλους πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εξέταση του ζητήματος αν υφίσταται εμπόδιο στην εξαγωγή και όχι αυτοί τους οποίους πρέπει να πληρούν τα εμπορεύματα στο κράτος μέλος, προς το οποίο εξάγονται. Δεδομένου, επομένως, ότι πολύ συχνά οι τρόποι πωλήσεως εμποδίζουν την εξαγωγή, δικαιολογημένα μπορούν να εξαιρούνται από τον κανόνα Keck και Mithouard οι τρόποι πωλήσεως που εμποδίζουν ή παρακωλύουν άμεσα την έξοδο από την αγορά.

65.

Για τους ανωτέρω λόγους, προτείνω στο Δικαστήριο να θεωρήσει ως μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών τις σχετικές με τους τρόπους πωλήσεως διατάξεις των κρατών μελών, οι οποίες εμποδίζουν ή παρακωλύουν άμεσα την έξοδο από την αγορά.

66.

Στη συνέχεια, θα εξετάσω την υπόθεση Gysbrechts με βάση την κατά την προτεινόμενη μεταβολή ερμηνεία του άρθρου 29 ΕΚ.

67.

Από την εκτεθείσα ανωτέρω επιχειρηματολογία προκύπτει ότι κατά το παρόν στάδιο εξελίξεως του κοινοτικού δικαίου ενδείκνυται μεταβολή της ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ. Κατά συνέπεια, θα εξετάσω στη συνέχεια την υπόθεση Gysbrechts με βάση αυτή την κατά την προτεινόμενη μεταβολή ερμηνεία του άρθρου 29 ΕΚ.

68.

Στο πλαίσιο της εξετάσεως του άρθρου 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ δύο πτυχών. Αφενός, πρέπει να εξετασθεί αν το άρθρο 29 ΕΚ εμποδίζει την εφαρμογή αυτής καθεαυτήν της διατάξεως, δηλαδή της απαγορεύσεως να απαιτείται από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών. Αφετέρου, πρέπει υπό το πρίσμα του άρθρου 29 ΕΚ να εξετασθεί επίσης η ιδιάζουσα ερμηνεία της βελγικής διατάξεως, η οποία στην πράξη εφαρμόζεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο πωλητής να μη μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών.

69.

Η εξέταση βάσει της προτεινόμενης μεταβολής ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ περιλαμβάνει διάφορα στάδια.

70.

Αρχίζω με τη διαπίστωση ότι η εν λόγω βελγική διάταξη και η ερμηνεία της συνδέονται με τους τρόπους πωλήσεως και, ως εκ τούτου, στο πλαίσιο της εξετάσεως πρέπει να εφαρμοσθούν κατ’ αρχάς τα κριτήρια της αποφάσεως Keck και Mithouard. Μολονότι η βελγική διάταξη ρυθμίζει τους όρους πληρωμής και η ερμηνεία αυτής της διατάξεως αφορά ένα συγκεκριμένο τρόπο πληρωμής, πρόκειται πράγματι για μια σημαντική πτυχή της συμβάσεως πωλήσεως, συγκεκριμένα δε για την πώληση μέσω διαδικτύου, η οποία επομένως πρέπει να χαρακτηρισθεί ως τρόπος πωλήσεως. Το Δικαστήριο έχει διαπιστώσει με τη νομολογία του για το άρθρο 28 ΕΚ ότι η πώληση μέσω διαδικτύου περιλαμβάνεται στους τρόπους πωλήσεως ( 63 ).

71.

Στο πλαίσιο αυτής της εξετάσεως, πρέπει κατ’ αρχάς να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν η εν λόγω διάταξη και η ερμηνεία της, πρώτον, έχουν εφαρμογή σε όλους τους οικείους επιχειρηματίες που ασκούν τη δραστηριότητά τους εντός της χώρας και, δεύτερον, αν επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο, από νομικής και πραγματικής απόψεως, την εμπορία των εγχωρίων προϊόντων και την εμπορία αυτών που εξάγονται σε άλλα κράτη μέλη.

72.

Το πρώτο κριτήριο της αποφάσεως Keck και Mithouard πληρούται, διότι τόσο η διάταξη όσο και ερμηνεία της έχουν εφαρμογή σε όλους τους επιχειρηματίες που πωλούν εμπορεύματα εντός του Βελγίου μέσω συμβάσεων εξ αποστάσεως.

73.

Ως προς το δεύτερο κριτήριο, διαπιστώνεται κατ’ αρχάς ότι τόσο η διάταξη όσο και η ερμηνεία της επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο, από νομικής απόψεως, την εμπορία των εγχωρίων προϊόντων και την εμπορία αυτών που εξάγονται, δεδομένου ότι δεν περιέχουν κανέναν ιδιαίτερο κανόνα για την πώληση εγχωρίων εμπορευμάτων ή την πώληση εξαγόμενων εμπορευμάτων. Όσον αφορά τις πραγματικές επιπτώσεις στην εξαγωγή, εξέθεσα στο πλαίσιο της εξετάσεως βάσει της υφιστάμενης νομολογίας ότι τόσο η εν λόγω βελγική διάταξη όσο και η ερμηνεία της επηρεάζουν, από πραγματικής απόψεως, με τον ίδιο τρόπο την εγχώρια πώληση και την εξαγωγή. Σύμφωνα, πάντως, με την προτεινόμενη μεταβολή ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ, πρέπει να εξετασθεί αν είτε η βελγική διάταξη είτε η ερμηνεία της –μολονότι ούτε από νομικής ούτε από πραγματικής απόψεως συνεπάγονται δυσμενή διάκριση– παρακωλύει την έξοδο από την αγορά.

74.

Λόγω της απαγορεύσεως να απαιτείται πληρωμή κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών, ο πωλητής αποστέλλει το εμπόρευμα στον καταναλωτή, χωρίς να ξέρει αν θα πληρωθεί ποτέ γι’ αυτό. Αυτή η κατάσταση αβεβαιότητας στην οποία βρίσκεται ο πωλητής ως προς την πληρωμή μπορεί να τον αποτρέπει από την πώληση εμπορευμάτων μέσω συμβάσεων εξ αποστάσεως. Συναφώς, δεν έχει σημασία αν ο σχετικός με την πληρωμή κίνδυνος είναι διαφορετικός στην περίπτωση πωλήσεως στο εξωτερικό από αυτόν στην περίπτωση πωλήσεως εντός του Βελγίου. Η ερμηνεία της βελγικής διατάξεως, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, σημαίνει για τον πωλητή την ίδια αβεβαιότητα, δεδομένου ότι δεν έχει καμία εγγύηση ότι κάποτε θα πληρωθεί. Αυτή η αβεβαιότητα του πωλητή μπορεί να έχει ως συνέπεια ότι αυτός, φοβούμενος ότι δεν θα πληρωθεί, διακόπτει την εξαγωγή εμπορευμάτων μέσω του διαδικτύου ή μειώνει τον όγκο αυτών των εξαγωγών. Ακριβώς λόγω αυτού του φόβου, η επιχείρηση Santurel ζήτησε από τους αγοραστές της στο εξωτερικό αριθμό πιστωτικής κάρτας.

75.

Επομένως, διαπιστώνεται ότι, βάσει της προτεινόμενης μεταβολής ερμηνείας του άρθρου 29 ΕΚ, μια διάταξη όπως του άρθρου 80, παράγραφος 3, του βελγικού νόμου περί προστασίας των καταναλωτών και η ερμηνεία αυτής της διατάξεως υπό την έννοια ότι ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας παρακωλύουν την έξοδο από την αγορά και, κατά συνέπεια, συνιστούν μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών.

76.

Κατά τη σχετική με το άρθρο 28 ΕΚ πάγια νομολογία –την οποία για τους μνημονευθέντες προηγουμένως λόγους μπορώ να εφαρμόσω κατ’ αναλογία στο άρθρο 29 ΕΚ– μια εθνική ρύθμιση η οποία συνιστά μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς επί των εξαγωγών μπορεί να δικαιολογείται από έναν από τους μνημονευόμενους στο άρθρο 30 ΕΚ λόγους ή από επιτακτικές απαιτήσεις ( 64 ). Σε κάθε περίπτωση, η εθνική διάταξη πρέπει να είναι ικανή να διασφαλίσει την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού και να μην βαίνει πέραν εκείνου που απαιτείται για την επίτευξη αυτού του σκοπού ( 65 ).

77.

Επομένως, το επόμενο ερώτημα στο οποίο πρέπει να δοθεί απάντηση είναι το αν το βελγικό μέτρο μπορεί να δικαιολογείται από μια από τις αιτίες που μνημονεύονται στο άρθρο 30 ΕΚ ή από μια από τις επιτακτικές απαιτήσεις που έχει δεχθεί το Δικαστήριο με την απόφαση Cassis de Dijon ( 66 ), και τη μετέπειτα νομολογία. Στην υπό εξέταση υπόθεση, καμία από τις μνημονευόμενες στο άρθρο 30 ΕΚ αιτίες δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη. είναι όμως δυνατή η επίκληση της προστασίας του καταναλωτή, η οποία είναι μία από τις επιτακτικές απαιτήσεις.

78.

Σκοπός της απαγορεύσεως να απαιτείται πληρωμή ή προκαταβολή κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως των επτά εργασίμων ημερών, καθώς και της συνδεόμενης με αυτή ερμηνείας, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί πριν από την πάροδο αυτής της προθεσμίας να ζητεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, είναι αναμφιβόλως η προστασία των καταναλωτών. Με την απαγόρευση να απαιτείται πληρωμή ή προκαταβολή κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, το Βέλγιο ήθελε να ενισχύσει το δικαίωμα υπαναχωρήσεως του καταναλωτή στην περίπτωση πωλήσεως εξ αποστάσεως ( 67 ), το οποίο διασφαλίζεται με το άρθρο 6 της οδηγίας 97/7, και να δημιουργήσει γι’ αυτόν συνθήκες, υπό τις οποίες μπορεί να κάνει χωρίς κανένα κίνδυνο χρήση του δικαιώματός του υπαναχωρήσεως. Είναι κατανοητό το να προστατεύεται ισχυρότερα ο καταναλωτής στην περίπτωση εξ αποστάσεως πωλήσεως απ’ ό,τι στην περίπτωση συνήθους πωλήσεως. Το δικαίωμα υπαναχωρήσεως του κατανωλωτή στηρίζεται στη σκέψη ότι αυτός, στην περίπτωση εξ αποστάσεως πωλήσεως, βλέπει το προϊόν στην πραγματική του μορφή μόνον αφού το έχει πια παραγγείλει ( 68 ). Στη δέκατη τέταρτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 97/7, εκτίθεται συναφώς ότι πρέπει να υπάρχει δικαίωμα υπαναχωρήσεως, διότι «ο καταναλωτής δεν έχει τη δυνατότητα […] να δει το προϊόν ή να λάβει γνώση των χαρακτηριστικών της υπηρεσίας πριν από τη σύναψη της συμβάσεως».

79.

Κατά συνέπεια, το Βέλγιο αποφάσισε, με το άρθρο 80, παράγραφος 3, του νόμου περί προστασίας των καταναλωτών, να εξασφαλίσει υψηλότερο επίπεδο προστασίας των καταναλωτών από το προβλεπόμενο από την οδηγία 97/7. Θέλησε με αυτόν τον τρόπο να αποτρέψει το ενδεχόμενο να είναι αναγκασμένος ο καταναλωτής, στην περίπτωση υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση, να αναμένει την επιστροφή των πληρωμών, στις οποίες προέβη. Κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 97/7, η επιστροφή πρέπει να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν, και εν πάση περιπτώσει, εντός τριάντα ημερών. Το Βέλγιο θέλησε συγχρόνως να προστατεύσει τον καταναλωτή από τον κίνδυνο να μη του επιστρέφει ο πωλητής πληρωμές που έχει ήδη λάβει. Γι’ αυτούς τους λόγους, μπορεί να γίνει δεκτό ότι η προστασία των καταναλωτών μπορεί να δικαιολογεί τη βελγική διάταξη και την ερμηνεία της.

80.

Τέλος, πρέπει ακόμη να εξετασθεί αν η εν λόγω βελγική διάταξη και η ερμηνεία της συνάδουν προς την αρχή της αναλογικότητας. Στο πλαίσιο της εξετάσεως της αναλογικότητας, πρέπει να ερευνηθεί αν η διάταξη και η ερμηνεία της είναι πρόσφορες και αναγκαίες για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας των καταναλωτών ή αν υπάρχει ένα μέτρο με το οποίο ο σκοπός αυτός μπορεί να επιτευχθεί το ίδιο αποτελεσματικά, αλλά με λιγότερους περιορισμούς για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων ( 69 ). Κατ’ αρχάς, θα εξετάσω υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας τη γενική απαγόρευση αξιώσεως προκαταβολής ή πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, κατόπιν δε την ερμηνεία, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας πριν από την πάροδο αυτής της προθεσμίας.

81.

Κατ’, εμέ, η γενική απαγόρευση αξιώσεως προκαταβολής ή πληρωμής πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως συνιστά μέτρο που είναι ανάλογο προς τον σκοπό της προστασίας του καταναλωτή. Το Βέλγιο προέβη στην επιλογή ενός επιπέδου προστασίας των καταναλωτών, με το οποίο ο καταναλωτής δεν διατρέχει κανενός είδους κίνδυνο στην περίπτωση υπαναχωρήσεως από τη σύμβαση πωλήσεως εξ αποστάσεως. Λαμβανομένου υπόψη ότι η οδηγία 97/7 προβλέπει προθεσμία επτά εργασίμων ημερών για την υπαναχώρηση, είναι αποδεκτό να μη ζητείται από τον καταναλωτή κατά το χρονικό αυτό διάστημα πληρωμή για το εμπόρευμα που παρέλαβε.

82.

Επομένως, το άρθρο 29 ΕΚ δεν εμποδίζει την εφαρμογή εθνικής διατάξεως, η οποία απαγορεύει, στην περίπτωση πωλήσεως εξ αποστάσεως, να απαιτείται από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως.

83.

Τέλος, πρέπει να εξετασθεί αν η ερμηνεία της βελγικής διατάξεως, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, είναι σύμφωνη προς την αρχή της αναλογικότητας. Συναφώς, πρέπει να υπογραμμισθεί ότι κατά την εξέταση του ζητήματος αν μια διάταξη του κοινοτικού δικαίου εμποδίζει την εφαρμογή διατάξεως του εθνικού δικαίου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο το γράμμα της εθνικής διατάξεως, αλλά και η ερμηνεία της από τις εθνικές αρχές ( 70 ). Πράγματι, το κοινοτικό δίκαιο μπορεί να αντίκειται τόσο στο γράμμα εθνικών διατάξεων όσο και στην ερμηνεία τους, δεδομένου ότι η ερμηνεία αυτή είναι δεσμευτική σε εθνικό επίπεδο για όλους όσους αφορούν αυτές οι διατάξεις. Επομένως, οι εθνικές αρχές υποχρεούνται να ερμηνεύουν το εθνικό δίκαιο σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο ( 71 ).

84.

Όσον αφορά την ερμηνεία, κατά την οποία ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως, επιβάλλεται, κατ’ εμέ, η διαπίστωση ότι η ερμηνεία αυτή υπερβαίνει αυτό που είναι αυστηρά αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού υψηλής προστασίας των καταναλωτών. Μπορούν να παρατεθούν πολλά επιχειρήματα προς στήριξη αυτής της διαπιστώσεως.

85.

Πρώτον, σ’ αυτή την περίπτωση, ο πωλητής ζητεί τον αριθμό της πιστωτικής κάρτας όχι για να πληρωθεί για το εμπόρευμα, αλλά μόνο χάριν της προστασίας του, στην περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής δεν προβεί στην πληρωμή του εμπορεύματος. Αν αποστείλει το εμπόρευμα, χωρίς να έχει ζητήσει αριθμό πιστωτικής κάρτας, κινδυνεύει να μη πληρωθεί ποτέ για το εμπόρευμα. Αν ο πωλητής δεν αποσύρει μέσω της πιστωτικής κάρτας το πληρωτέο ποσό, ουδόλως θίγεται το επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Φυσικά, είναι δικαιολογημένος ο φόβος των βελγικών αρχών ότι ο πωλητής θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει δολίως την πιστωτική κάρτα, προκειμένου να πληρωθεί πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως ή ότι μάλιστα θα αποσύρει μέσω της πιστωτικής κάρτας το πληρωτέο ποσό και ουδόλως θα αποστείλει το εμπόρευμα. Η ερμηνεία της εν λόγω βελγικής διατάξεως, μέσω της οποίας οι βελγικές αρχές θέλουν να εμποδίσουν μια τέτοια δόλια χρησιμοποίηση, είναι πάντως αντίθετη προς την αρχή της αναλογικότητας. Η ανακοίνωση του αριθμού της πιστωτικής κάρτας καθιστά δυνατή την κατάλληλη εξισορρόπηση μεταξύ ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών και της προστασίας του πωλητή από τον κίνδυνο να μη πληρωθεί. Ο πωλητής μπορεί πράγματι –αν ο καταναλωτής δεν υπαναχωρεί από τη σύμβαση και δεν πληρώνει– να εισπράξει το τίμημα μέσω της πιστωτικής κάρτας.

86.

Δεύτερον, στο Βέλγιο προβλέπεται ότι ο πωλητής ευθύνεται ποινικώς, όταν παραβαίνει την υποχρέωσή του να μη προβεί σε ανάληψη του πληρωτέου ποσού κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως. Αν επιτραπεί η ανακοίνωση του αριθμού πιστωτικής κάρτας, γίνεται ταυτόχρονα αποδεκτή η δυνατότητα δόλιας χρησιμοποιήσεως σε μερικές περιπτώσεις, πλην όμως η πιθανότητα αυτή είναι λιγότερο μεγάλη, αν στην περίπτωση παραβάσεων εξασφαλίζεται η επιβολή αποτελεσματικής κυρώσεως. Μια τέτοια ρύθμιση δεν θα είναι ίσως πλήρως αποτελεσματική, πλην όμως μέσω της εγγυήσεως κατάλληλης κυρώσεως θα μπορεί να διασφαλίζει το επιδιωκόμενο στο Βέλγιο υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Εξάλλου, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα κράτη μέλη μεριμνούν, κατά το άρθρο 8 της οδηγίας 97/7, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να ζητήσει την ακύρωση μιας πληρωμής σε περίπτωση που χρησιμοποιηθεί δολίως η κάρτα της πληρωμής, στα πλαίσια συμβάσεων εξ αποστάσεως και, σε περίπτωση δόλιας χρήσης, να επαναπιστωθεί για τα ποσά που έχουν καταβληθεί, ή να του επιστραφούν τα ποσά αυτά. Επομένως, παράλληλα με την επιβολή ποινικής κυρώσεως σε σχέση με τον πωλητή, προβλέπεται επίσης μια ιδιαίτερη προστασία του καταναλωτή στην περίπτωση δολίας χρήσεως πιστωτικής κάρτας.

87.

Τρίτον, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη η οικονομική πραγματικότητα των πληρωμών μέσω πιστωτικής κάρτας, οι οποίες περιλαμβάνονται στους αποκαλούμενους «νέους τρόπους πληρωμής», και τα πλεονεκτήματα που παρέχει αυτός ο τρόπος πληρωμής. Με τους άλλους, συνήθεις, τρόπους πληρωμής, που είναι στη διάθεση του πωλητή στην πώληση εξ αποστάσεως (π.χ. το τραπεζικό έμβασμα), εξασφαλίζεται υψηλό επίπεδο προστασίας μόνο για τον καταναλωτή, όταν ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτήσει την πληρωμή πριν από την πάροδο της προθεσμίας υπαναχωρήσεως. Η πληρωμή με πιστωτική κάρτα παρέχει εν προκειμένω μεγάλο πλεονέκτημα, διότι καθιστά δυνατή συγχρόνως την προστασία αμφοτέρων των μερών, δηλαδή του καταναλωτή και του πωλητή, χωρίς κατ’ αρχήν να κατέρχεται σημαντικά το επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Το επίπεδο προστασίας των καταναλωτών κατέρχεται μόνον εν δυνάμει και μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις. Αν η προβλεπόμενη για την τήρηση αυτής της ρυθμίσεως κύρωση είναι κατάλληλη, σπάνια θα εμφανίζονται περιπτώσεις δολίας χρήσεως πιστωτικής κάρτας. Αν παρείχετο στον καταναλωτή απόλυτη προστασία, ενώ στον πωλητή κανενός είδους προστασία, μολονότι υφίσταται η δυνατότητα προστασίας αμφοτέρων, θα μπορούσε αυτό να θεωρηθεί ως περίπτωση του summum ius summa iniuria (μέγιστη δικαιοσύνη, μέγιστη αδικία). Το ότι με άλλους τρόπους πληρωμής δεν είναι δυνατή η ταυτόχρονη προστασία του καταναλωτή και του πωλητή δεν πρέπει να έχει ως συνέπεια την πεπλανημένη εκτίμηση ότι δεν πρέπει να προστατεύονται αμφότερα τα μέρη, όταν ένα ορισμένο είδος πληρωμής το επιτρέπει.

88.

Γι’ αυτόν τον λόγο, φρονώ ότι η ερμηνεία της βελγικής διατάξεως, κατά την οποία, όταν συνάπτεται σύμβαση εξ αποστάσεως, ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, είναι αντίθετη προς την αρχή της αναλογικότητας.

89.

Κατά συνέπεια, διαπιστώνεται ότι το άρθρο 29 ΕΚ δεν επιτρέπει να ερμηνεύεται μια εθνική διάταξη υπό την έννοια ότι, όταν συνάπτεται σύμβαση εξ αποστάσεως, ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως.

90.

Επομένως, από την ανωτέρω εξέταση προκύπτει ότι το άρθρο 29 ΕΚ δεν αντίκειται μεν στην κατ’ αυστηρώς γραμματική ερμηνεία έννοια της βελγικής διατάξεως, πλην όμως δεν επιτρέπει την πραγματοποιούμενη από τις εθνικές αρχές ερμηνεία αυτής της διατάξεως. Όπως τόνισα προηγουμένως, οι εθνικές αρχές υποχρεούνται να ερμηνεύουν το εθνικό δίκαιο σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο. Συνεπώς, διαπιστώνεται ότι το άρθρο 29 ΕΚ επιτρέπει την εφαρμογή εθνικής διατάξεως που απαγορεύει, στην περίπτωση εξ αποστάσεως συμβάσεων, να απαιτείται από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή πριν από την πάροδο της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, εφόσον η διάταξη αυτή δεν ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο αυτής της προθεσμίας.

91.

Βάσει όλων των ανωτέρω εκτιμήσεων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο προδικαστικό ερώτημα που υπέβαλε το Hof van Beroep te Gent ως ακολούθως:

«Το άρθρο 29 ΕΚ επιτρέπει την εφαρμογή εθνικής διατάξεως που απαγορεύει, στην περίπτωση εξ αποστάσεως συμβάσεων, να απαιτείται από τον καταναλωτή προκαταβολή ή πληρωμή πριν από την πάροδο της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, εφόσον η διάταξη αυτή δεν ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι ο πωλητής δεν μπορεί να απαιτεί από τον καταναλωτή αριθμό πιστωτικής κάρτας κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής προθεσμίας υπαναχωρήσεως, ακόμη κι αν δεσμεύεται να μη τη χρησιμοποιήσει προς είσπραξη της πληρωμής πριν από την πάροδο αυτής της προθεσμίας.»