ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 20.7.2022

COM(2022) 360 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

«Εξοικονόμηση αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα»

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

«Εξοικονόμηση αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα»

Ο απρόκλητος και αδικαιολόγητος επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει αναστατώσει τις αγορές ενέργειας, προκαλώντας αστάθεια των τιμών και ενεργειακή ανασφάλεια σε ολόκληρο τον κόσμο, με ιδιαίτερο αντίκτυπο στην ΕΕ και την άμεση γειτονία της.

Στις 18 Μαΐου 2022 η Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU για τον τερματισμό της εξάρτησής μας από το ρωσικό αέριο το συντομότερο δυνατόν. Παράλληλα με τη συνέχιση των δράσεων αυτών και την πλήρη προσήλωση στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρώπη πρέπει να επιταχύνει τις προετοιμασίες της για τις άμεσες επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν πιθανές περαιτέρω διαταραχές —συμπεριλαμβανομένης της πλήρους διακοπής— του εφοδιασμού με αέριο από τη Ρωσία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στα συμπεράσματά του της 31ης Μαΐου και της 23ης Ιουνίου 2022, ζήτησε να πραγματοποιηθεί επειγόντως η προετοιμασία αυτή, ώστε να καταστεί δυνατός ο στενότερος συντονισμός τόσο με τα κράτη μέλη όσο και μεταξύ αυτών. 

Σε περίπτωση περαιτέρω διαταραχών ή πλήρους διακοπής του εφοδιασμού, η Ευρώπη οφείλει να είναι προετοιμασμένη. Στο πνεύμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και συνεργασίας, η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει τη ροή αερίου όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη, προστατεύοντας τόσο τους οικιακούς πελάτες μας όσο και τις θέσεις εργασίας μας και την οικονομία στο σύνολό της. 

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ προετοιμάζεται για μια τέτοια διαταραχή τους τελευταίους μήνες. Ειδικότερα, η Επιτροπή, στο πλαίσιο της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ, και τα κράτη μέλη συνεργάστηκαν με εναλλακτικούς προμηθευτές αερίου για τη διασφάλιση του εφοδιασμού. Βασιζόμενο στις προτάσεις της Πράσινης Συμφωνίας, το σχέδιο REPowerEU έχει ως στόχο την επιτάχυνση, αφενός, της εγκατάστασης μονάδων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ολόκληρη την ΕΕ και, αφετέρου, της υλοποίησης επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη διενήργησαν εμπεριστατωμένη επισκόπηση ετοιμότητας. Οι συννομοθέτες της ΕΕ εξέδωσαν κανονισμό της ΕΕ για την αποθήκευση με σκοπό τη θέσπιση νομικής απαίτησης για την πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης πριν από τον χειμώνα.

Η Επιτροπή εργάστηκε και συνεχίζει να εργάζεται επιμελώς για την εξασφάλιση πρόσθετων εναλλακτικών πηγών εφοδιασμού. Η παρούσα ανακοίνωση συμπληρώνει την προσέγγιση αυτή εστιάζοντας στην πλευρά της ζήτησης. Εξετάζει την τρέχουσα κατάσταση και τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί, ενώ παρουσιάζει επίσης συνοπτικά και τα μέσα αντιμετώπισης που έχει στη διάθεσή της η ΕΕ. Στη συνέχεια προτείνει πρόσθετες δράσεις για τη συντονισμένη μείωση της ζήτησης και την κλιμάκωση των κοινών προσπαθειών της ΕΕ στον τομέα της προσφοράς. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ελαχιστοποίηση της πιθανότητας και του κόστους των διαταραχών στο τέλος του έτους, καθώς και για τη διασφάλιση της αναγκαίας πρόσβασης σε αέριο για τους Ευρωπαίους καταναλωτές και τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες στο μέλλον, αξιοποιώντας τη βαρύτητα της Ένωσης.  

Για τον σκοπό αυτόν, η ανακοίνωση προτείνει ένα νέο ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου, το οποίο βασίζεται σε βέλτιστες πρακτικές από ολόκληρη την Ένωση, συνοδεύεται από κανονισμό του Συμβουλίου, ο οποίος προβλέπει άμεση σύσταση για εθελοντική μείωση της ζήτησης αερίου κατά 15 % σε όλα τα κράτη μέλη τουλάχιστον κατά τους επόμενους 8 μήνες, και θεσπίζει διαδικασία για την ενεργοποίηση δεσμευτικού στόχου μείωσης της ζήτησης, σε περίπτωση που κριθεί αναγκαίο, ανά πάσα στιγμή κατά τις επόμενες εβδομάδες ή τους επόμενους μήνες.

Το αέριο που υποκαθίσταται από άλλα καύσιμα και η ενέργεια που εξοικονομείται από όλους τους χρήστες κατά τη διάρκεια του τρέχοντος καλοκαιριού είναι η ενέργεια που θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τον χειμώνα. Η από κοινού ανάληψη δράσης τώρα δημιουργεί λιγότερες διαταραχές και δαπάνες, διευκολύνει την αλληλεγγύη και αποφεύγει την ανάγκη για απρογραμμάτιστες και ασυντόνιστες δράσεις αργότερα, σε περίπτωση ενδεχόμενης κρίσης λόγω μείωσης των αποθεμάτων αερίου. Θα προχωρήσουμε επίσης ταχύτατα προς τη συντονισμένη και εντέλει από κοινού αγορά αερίου και, στο μέλλον, ανανεώσιμου υδρογόνου, ώστε να εξασφαλίσουμε την κάλυψη μελλοντικών ενεργειακών αναγκών με εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού. Τέλος, η εφαρμογή αυτού του σχεδίου για τη μείωση της ζήτησης αερίου θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ταχύτερη και πλήρη σταδιακή διακοπή των εισαγωγών αερίου από τη Ρωσία, σύμφωνα με τους στόχους του σχεδίου REPowerEU, και θα ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια και αυτονομία της ΕΕ.

1.    Προετοιμασία για τον χειμώνα

Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; 

Η ζήτηση αερίου αντιπροσωπεύει το 24 % της συνολικής ακαθάριστης εσωτερικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη. Η Ρωσία αποτελούσε τον κύριο προμηθευτή αερίου της ΕΕ επί πολλά έτη. Κατά το προηγούμενο έτος η ΕΕ στηρίχθηκε στη Ρωσία για ποσοστό άνω του 40 % του εφοδιασμού της με αέριο και, κατά συνέπεια, για την κάλυψη του 10 % περίπου των συνολικών ενεργειακών αναγκών της. 

Από το προηγούμενο έτος, ο εφοδιασμός της ΕΕ με ρωσικό αέριο μειώνεται σημαντικά στο πλαίσιο μιας συνειδητής προσπάθειας να χρησιμοποιηθεί η ενέργεια ως όπλο. Συνολικά, τον Ιούνιο του 2022 οι ροές αερίου από τη Ρωσία προς την ΕΕ ήταν κατώτερες του 30 % του μέσου όρου της περιόδου 2016-2021. Η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά από αιφνίδιες, αδικαιολόγητες και μονομερείς ενέργειες της Ρωσίας που αποσκοπούν στη μείωση ή στη διακοπή των παραδόσεων σε Ευρωπαίους πελάτες, οι οποίες οδηγούν σε διαταραχές της οικονομικής δραστηριότητας και συνεπάγονται άνοδο των τιμών. Οι ροές αερίου μέσω αγωγών από τη Ρωσία διαμέσου της Λευκορωσίας έχουν διακοπεί, ενώ μειώνονται σταθερά και οι αντίστοιχες ροές διαμέσου της Ουκρανίας. Έχει διακοπεί επίσης ο εφοδιασμός προς τα κράτη της Βαλτικής, την Πολωνία, τη Βουλγαρία και τη Φινλανδία. Ο εφοδιασμός διαφόρων χωρών, μεταξύ των οποίων η Πολωνία, η Γερμανία, η Αυστρία, η Δανία, η Σλοβακία, οι Κάτω Χώρες, και η Ιταλία, έχει μειωθεί. Από τα μέσα Ιουνίου 2022 οι ροές μέσω του αγωγού Nord Stream 1, μιας από τις μεγαλύτερες οδούς εισαγωγής προς την ΕΕ, έχουν μειωθεί κατά 60 %.

(Γράφημα: Ροές ρωσικού αερίου το 2022 σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.) 

Αυτές οι διαδοχικές μειώσεις της προσφοράς οδήγησαν σε ιστορικά υψηλές και ασταθείς τιμές ενέργειας, συμβάλλοντας στον πληθωρισμό και αυξάνοντας τον κίνδυνο οικονομικής ύφεσης στην Ευρώπη, προκαλώντας επίσης σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση, καθώς και διανεμητικές επιπτώσεις. Τα φαινόμενα αυτά είναι πιθανό να προκαλέσουν αύξηση της ενεργειακής φτώχειας, ενώ ενέχουν επίσης τον κίνδυνο όξυνσης των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ περιφερειών.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρηθεί ότι αυτή η συμπεριφορά, που δημιουργεί αβεβαιότητες όσον αφορά την προσφορά και επακόλουθη εκτόξευση των τιμών, θα αλλάξει. Αντιθέτως, υπάρχουν διάφορες ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες αναμένεται επιδείνωση των προοπτικών ως προς τον εφοδιασμό με αέριο.

Η ΕΕ έχει προβλέψει αυτόν τον κίνδυνο και έχει αρχίσει ήδη να προετοιμάζεται για μια παρατεταμένη και ενδεχομένως πλήρη διακοπή της παροχής αερίου από τη Ρωσία ανά πάσα στιγμή. Η εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών εφοδιασμού με αέριο και η αντικατάσταση του φυσικού αερίου από καθαρή ενέργεια, όταν αυτό είναι εφικτό, και από άλλες πηγές ενέργειας εάν κρίνεται αναγκαίο, αποτελούν βασικά στοιχεία του σχεδίου REPowerEU, τα οποία ανέλαβαν να υλοποιήσουν τα κράτη μέλη, και κυρίως την ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ.

Η αλληλεγγύη, ως θεμελιώδης αρχή της Ένωσής μας, πρέπει να αποτελεί τη βάση της ετοιμότητας της ΕΕ. Επιπλέον, τα κράτη μέλη αλληλοσυνδέονται όλα μεταξύ τους μέσω της ενιαίας αγοράς, η οποία καθοδηγεί την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τις επενδύσεις. Για να αποδώσει αυτή η μορφή αλληλεγγύης, όλοι οι φορείς θα πρέπει να προσπαθήσουν να λάβουν όλα τα μέτρα που έχουν στη διάθεσή τους προκειμένου να αποτρέψουν τις επιπτώσεις μιας ενδεχόμενης πλήρους διακοπής του εφοδιασμού με ρωσικό αέριο.

Λόγω αυτής της αμοιβαίας εξάρτησης, μια μεγάλης κλίμακας κρίση θα είχε σε κάθε κράτος μέλος σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Παρότι ορισμένα κράτη μέλη είναι πιο ευάλωτα στις άμεσες επιπτώσεις μιας σημαντικής ή πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία, εάν αφεθούν οι εν λόγω χώρες να αντιμετωπίσουν αυτές τις επιπτώσεις μόνες τους, αυτό θα έχει σοβαρές αλυσιδωτές συνέπειες και σε άλλες οικονομίες. Σημαντική οικονομική ύφεση σε οποιοδήποτε κράτος μέλος θα έχει άμεσες αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στους γείτονές του και σε άλλους εξαγωγικούς εταίρους. Για τον λόγο αυτόν, απαιτούνται άμεσα μέτρα για την πρόβλεψη περαιτέρω ενεργειών που προκαλούν διαταραχές και για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ΕΕ.

Η παρούσα ανακοίνωση, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού σχεδίου για τη μείωση της ζήτησης αερίου υπό μορφή παραρτήματος, επικεντρώνεται στις αναγκαίες δράσεις που πρέπει να αναληφθούν από την πλευρά της ζήτησης, με βάση το σχέδιο REPowerEU και το σχέδιο της ΕΕ για την εξοικονόμηση ενέργειας. Οι εν λόγω δράσεις για τη μείωση της ζήτησης συμπληρώνουν τις συνεχιζόμενες εργασίες για την εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών εφοδιασμού, όπως ορίζεται στην εξωτερική ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ, και την ταχύτερη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Θα πρέπει να αναληφθούν αμέσως από τα κράτη μέλη, σε στενό συντονισμό μεταξύ τους, ώστε να μειωθούν σημαντικά οι κίνδυνοι υπερβολικής ανισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης τον επόμενο χειμώνα και μετέπειτα. Αυτή η πορεία δράσης μπορεί να μειώσει σημαντικά τους κινδύνους που συνδέονται με την έλλειψη αερίου, μεταξύ άλλων για τις βιομηχανίες που είναι ζωτικής σημασίας για τις αλυσίδες εφοδιασμού στην ΕΕ, για την απασχόληση και την ανάπτυξη, για τη συνολική ανταγωνιστικότητα και για την ευρωπαϊκή οικονομία.

Η συνοδευτική πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του πλαισίου της εν λόγω μείωσης της ζήτησης περιγράφεται λεπτομερέστερα στην ενότητα 3 της παρούσας ανακοίνωσης.

Η σθεναρή και αξιόπιστη συντονισμένη δράση της ΕΕ θα ενισχύσει τη βεβαιότητα σε μια συγκυρία αστάθειας της αγοράς, θα αυξήσει την ανθεκτικότητα της ΕΕ και θα περιορίσει τις επιπτώσεις στις τιμές που οφείλονται στην προσφορά. Θα συμβάλει στην αυξημένη πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης πριν από τον χειμώνα, όταν υπάρχει διαθέσιμη δυναμικότητα. Η ανάληψη μονομερών δράσεων από τα κράτη μέλη δεν θα αποτελούσε βέλτιστη λύση για την ΕΕ συνολικά και, κατ’ επέκταση, ούτε για κανένα επιμέρους κράτος μέλος. Οι συντονισμένες δράσεις της ΕΕ μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση της λειτουργικότητας των αλυσίδων βιομηχανικού εφοδιασμού και της ακεραιότητας της ενιαίας αγοράς σε περίπτωση σοβαρών κλυδωνισμών του εφοδιασμού.

Ποια εργαλεία έχει ήδη στη διάθεσή της η ΕΕ και ποιες δράσεις αναλήφθηκαν πριν από την τρέχουσα κρίση; 

Πρώτον, η ΕΕ διαθέτει ένα ισχυρό πλαίσιο για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 και τη μείωση των εκπομπών τουλάχιστον κατά 55 % έως το 2030. Η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας συμβαδίζει με την ασφάλεια του εφοδιασμού. Με τη σταδιακή άρση της εξάρτησής μας από τις πηγές ορυκτών καυσίμων και με τη μείωση της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ μέσω της αύξησης της ενεργειακής απόδοσης, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη προσαρμογής στον στόχο του 55 % (Fit for 55) ενισχύουν την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ.

Δεύτερον, η ΕΕ έχει αναπτύξει ένα κανονιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση ορισμένων καταστάσεων όσον αφορά την ασφάλεια του εφοδιασμού, αξιοποιώντας τα διδάγματα που αντλήθηκαν από προηγούμενες ενεργειακές κρίσεις και με βάση τις δράσεις που αναλάβαμε μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης στη Ρωσική Ομοσπονδία το 2014.

Σύμφωνα με τον κανονισμό για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο 1 , τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέτουν εθνικά σχέδια προληπτικής δράσης και σχέδια έκτακτης ανάγκης βάσει κοινών εκτιμήσεων επικινδυνότητας που διενεργούνται από περιφερειακές ομάδες που οργανώνονται κατά μήκος των οδών εφοδιασμού. Ορίζονται τρία εθνικά επίπεδα κρίσης: επίπεδο έγκαιρης προειδοποίησης, επίπεδο επιφυλακής και επίπεδο έκτακτης ανάγκης. Τα μέτρα που μπορούν να λάβουν τα κράτη μέλη σε καθένα από τα επίπεδα αυτά καθορίζονται στα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο. Η γενική αρχή είναι ότι οι περιορισμοί της ροής αερίου, η ελεγχόμενη διανομή και η περικοπή του χρησιμοποιούνται ως έσχατη λύση, αφού έχουν εξαντληθεί όλες οι άλλες επιλογές, όπως οι επιλογές αλλαγής καυσίμου με τη μετάβαση σε εναλλακτικά καύσιμα.   

Η Επιτροπή μπορεί να κηρύξει ενωσιακή κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή περιφερειακή κατάσταση έκτακτης ανάγκης για συγκεκριμένη πληττόμενη γεωγραφική περιοχή, κατόπιν αιτήματος ενός ή περισσότερων κρατών μελών. Στις περιπτώσεις αυτές, η Επιτροπή συντονίζει τις δράσεις των οικείων κρατών μελών και μπορεί να ενεργήσει ως συντονιστής σε περίπτωση που θεσπιστούν μέτρα τα οποία μπορούν να περιορίσουν αδικαιολόγητα τη ροή αερίου προς άλλα κράτη μέλη και τρίτες χώρες, όπως τα μέλη της Ενεργειακής Κοινότητας. Αυτό συμβάλλει στη διασφάλιση των ροών αερίου προς τις χώρες και τους πελάτες που πλήττονται περισσότερο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Ο κανονισμός για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο περιλαμβάνει επίσης μηχανισμό αλληλεγγύης, ο οποίος εγγυάται τον εφοδιασμό των «προστατευόμενων πελατών», οι οποίοι ορίζονται ως τα νοικοκυριά, οι εγκαταστάσεις τηλεθέρμανσης που δεν έχουν τη δυνατότητα αλλαγής καυσίμων και ορισμένες βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη. Σε περίπτωση σοβαρής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, κατά τη διάρκεια της οποίας δεν μπορεί πλέον να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός των προστατευόμενων πελατών σε ένα κράτος μέλος, τα άμεσα συνδεδεμένα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να ενεργούν με αλληλεγγύη και να προμηθεύουν αέριο όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται την περικοπή του εφοδιασμού των δικών τους μη προστατευόμενων πελατών. Η ενέργεια αυτή υπόκειται στην καταβολή άμεσης και δίκαιης αποζημίωσης, η οποία πλαισιώνεται από διμερείς τεχνικές, νομικές και οικονομικές ρυθμίσεις επί των οποίων τα κράτη μέλη πρέπει να συμφωνήσουν εκ των προτέρων.

Μια ευρωπαϊκή ομάδα συντονισμού για το αέριο —ομάδα εμπειρογνωμόνων που τελεί υπό την προεδρία της Επιτροπής και απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες από τα κράτη μέλη, τις σχετικές ευρωπαϊκές ενώσεις και τη Γραμματεία της Ενεργειακής Κοινότητας— παρακολουθεί στενά την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ και συντονίζει τις δράσεις ανάλογα με τις ανάγκες. Η ομάδα αυτή διαδραματίζει καίριο ρόλο στη διαχείριση της κατάστασης της ασφάλειας εφοδιασμού από την έναρξη του πολέμου κατά της Ουκρανίας, ιδίως με την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συμβολή της στον συντονισμό της δράσης των κρατών μελών σε σχέση με την κήρυξη επιπέδου έγκαιρης προειδοποίησης και επιπέδου επιφυλακής 2 . 

Ωστόσο, το πλαίσιο που περιγράφεται ανωτέρω δεν είναι απολύτως κατάλληλο για την τρέχουσα κρίση, δεδομένου ότι αποσκοπεί στην αντιμετώπιση βραχυπρόθεσμων διαταραχών σε σχέση με συγκεκριμένα τμήματα της υποδομής ή βραχυπρόθεσμες ακραίες καιρικές συνθήκες, και όχι στην αντιμετώπιση μιας πιο μακροπρόθεσμης διαταραχής του εφοδιασμού από σημαντικό προμηθευτή που πλήττει ταυτόχρονα αρκετές οδούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το συγκεκριμένο πλαίσιο διακυβέρνησης πρέπει να προσαρμοστεί, ενώ κατέχει επίσης εξέχουσα θέση στο θεματολόγιο των ευρωπαϊκών και εθνικών υπουργείων βιομηχανίας.

Τρίτον, η ΕΕ αναπτύσσει ολοένα και περισσότερο ένα δίκτυο ενεργειακών διασυνδέσεων και μια εσωτερική αγορά ενέργειας με δυνατότητες μεταφοράς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας όπου υπάρχει ανάγκη. Αυτή η ενεργός πολιτική έχει συμβάλει στη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού με αέριο, καθώς και των οδών εφοδιασμού, οι οποίες είναι εξίσου σημαντικές, χάρη στην υλοποίηση επενδύσεων σε διασυνοριακές υποδομές αερίου, σε έργα αντίστροφης ροής, όπως η δυνατότητα αντίστροφης ροής στον αγωγό Yamal μεταξύ Γερμανίας και Πολωνίας, και σε τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ στην περιοχή της Βαλτικής, της Κεντροανατολικής και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Πολλά έργα κοινού ενδιαφέροντος στο πλαίσιο του διευρωπαϊκού δικτύου ενέργειας έχουν λάβει χρηματοδοτική στήριξη από την ΕΕ μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» και της πολιτικής συνοχής.

Οι ανωτέρω εξελίξεις έχουν βελτιώσει σημαντικά ή θα βελτιώσουν την κατάσταση της ασφάλειας εφοδιασμού της ΕΕ, καθιστώντας δυνατή την αποτελεσματική διαφοροποίηση των προμηθευτών και των οδών εφοδιασμού. Όλα τα επιμέρους κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικά πλέον εκτεθειμένων χωρών, όπως η Βουλγαρία και η Φινλανδία, έχουν πάψει να εξαρτώνται αποκλειστικά και μόνο από τις ρωσικές εισαγωγές αερίου.

Τι έχει κάνει η ΕΕ για να διασφαλίσει την ασφάλεια εφοδιασμού μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία;

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ΕΕ θέσπισε το σχέδιο REPowerEU με στόχο τον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα το συντομότερο δυνατόν. Για τον σκοπό αυτόν, με το σχέδιο REPowerEU θεσπίζονται μέτρα σχετικά με τη διαφοροποίηση των προμηθευτών ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση και προτείνεται η επιτάχυνση της ανάπτυξης καθαρής ενέργειας για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων στα νοικοκυριά, στη βιομηχανία και στον τομέα της παραγωγής ενέργειας, κυρίως μέσω της ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και του ανανεώσιμου υδρογόνου. Επιπλέον, τα κράτη μέλη και οι τοπικές αρχές 4 βρίσκονται σε ευνοϊκή θέση για την προώθηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας που είναι προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες.

Στο πλαίσιο του σχεδίου REPowerEU, η ΕΕ έχει λάβει μέτρα για την ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού και της ανθεκτικότητάς της, καλύπτοντας τόσο την πλευρά της προσφοράς όσο και την πλευρά της ζήτησης. Συγκεκριμένα: 

·Τον Μάρτιο του 2022 προτάθηκε νέα νομοθεσία της ΕΕ, με σκοπό τη διασφάλιση της πλήρωσης των υπόγειων δεξαμενών αποθήκευσης της ΕΕ για τον επόμενο χειμώνα, η οποία εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τον Μάιο και άρχισε να ισχύει την 1η Ιουλίου 5 . Τα επίπεδα αποθήκευσης αερίου ήταν ανησυχητικά χαμηλά κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χειμώνα —χαμηλότερα κατά 10 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερα από την περίοδο 2016-2018— αλλά, παρά τα μειωμένα επίπεδα των ρωσικών εισαγωγών και τις υψηλές τιμές που περιορίζουν το κίνητρο για αποθήκευση, τα επίπεδα έχουν επανέλθει πλέον στον ιστορικό μέσο όρο και ανέρχονται επί του παρόντος σε ποσοστό άνω του 64 %, το οποίο αντιστοιχεί σε 46 ημέρες χειμερινής κατανάλωσης.

·Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022, η Επιτροπή προέβη σε εμπεριστατωμένη επανεξέταση όλων των εθνικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο, δίνοντας με τον τρόπο αυτόν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να ενισχύσουν την ετοιμότητά τους για πιθανές διαταραχές μεγάλης κλίμακας. Η Επιτροπή προέβη επίσης σε επισταμένη παρακολούθηση της κατάστασης της ασφάλειας εφοδιασμού και εκτίμηση επικινδυνότητας, όσον αφορά τόσο το αέριο όσο και την ηλεκτρική ενέργεια, σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη, το ΕΔΔΣΜ-αερίου και το ΕΔΔΣΜ-ηλ — τις ευρωπαϊκές ενώσεις διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

·Η Επιτροπή έχει δημιουργήσει την ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ για τη συγκέντρωση της ζήτησης ενέργειας σε περιφερειακό επίπεδο και τη διευκόλυνση των εθελοντικών από κοινού αγορών, προκειμένου, αφενός, να διασφαλιστεί η βέλτιστη χρήση των υποδομών ώστε το αέριο να διοχετεύεται όπου είναι περισσότερο αναγκαίο και, αφετέρου, να προσεγγιστούν διεθνείς εταίροι εφοδιασμού, όπως οι ΗΠΑ 6 , η Νορβηγία, το Αζερμπαϊτζάν, το Κατάρ, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Αλγερία και πολλοί άλλοι. Η προσέγγιση πραγματοποιείται σύμφωνα με την εξωτερική ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ 7 . Χάρη κυρίως στις εν λόγω δράσεις, η ΕΕ έχει παραλάβει πρωτοφανείς ποσότητες ΥΦΑ από τις αρχές του έτους, καθώς και πρόσθετο αέριο αγωγών, προκειμένου να αντισταθμίσει τις απώλειες ρωσικού αερίου (βλ. πλαίσιο κατωτέρω).

·Η Επιτροπή έχει συστήσει πέντε περιφερειακές ομάδες κρατών μελών στο πλαίσιο της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ, με στόχο την αντικατάσταση του εφοδιασμού με ρωσικό αέριο και τη βελτίωση της ασφάλειας του εφοδιασμού σε κάθε περιφέρεια, για παράδειγμα, με την ανάπτυξη σχεδίων δράσης ταχείας εφαρμογής, όπως το σχέδιο που υλοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στο πλαίσιο της περιφερειακής ομάδας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι ομάδες αυτές συμπληρώνουν το έργο των υφιστάμενων περιφερειακών ομάδων υψηλού επιπέδου που επικεντρώνονται στην επιτάχυνση βασικών ενεργειακών διασυνδέσεων και έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και σημαντικών μεταρρυθμίσεων της αγοράς ενέργειας, όπως η ομάδα υψηλού επιπέδου CESEC στην Κεντρική και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

·Η Επιτροπή συνεργάζεται με εμπειρογνώμονες του κλάδου για τον προσδιορισμό των δυνατοτήτων αλλαγής καυσίμου και οικειοθελούς μείωσης της ζήτησης, καθώς και για να αξιολογήσει τις πιθανές συνέπειες ασυντόνιστων δράσεων μείωσης της ζήτησης αερίου από τους βιομηχανικούς χρήστες.

Το φάσμα των μέτρων που έχουν ληφθεί από τον Φεβρουάριο, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που αποσκοπούν στην ενίσχυση του πλαισίου της ΕΕ για την ασφάλεια του εφοδιασμού, είναι προσανατολισμένο στη διαχείριση της σταδιακής πλήρους κατάργησης των εισαγωγών ρωσικού αερίου το συντομότερο δυνατόν.  

Ωστόσο, οι τελευταίες διαταραχές του εφοδιασμού με αέριο από τη Ρωσία υποδηλώνουν ότι ο κίνδυνος απότομης πλήρους μονομερούς διακοπής του εφοδιασμού με αέριο από τη Ρωσία ήδη κατά το τρέχον έτος είναι υπολογίσιμος. Η ΕΕ πρέπει να είναι προετοιμασμένη για το σενάριο αυτό και να λάβει πρόσθετα μέτρα, τα οποία θα είναι ανάλογα με τη συνεπαγόμενη πρόκληση. Η συντεταγμένη μείωση της κατανάλωσης αερίου τώρα θα μετριάσει το μελλοντικό κόστος για την κοινωνία. Η μετάβαση προς την πραγματοποίηση κοινών αγορών στο πλαίσιο της ενεργειακής πλατφόρμας αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα για την άσκηση ενισχυμένου συντονισμού, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς, και η Επιτροπή θα επιταχύνει τις εργασίες της ώστε η πλατφόρμα να τεθεί σε επιχειρησιακή λειτουργία έως το τέλος του έτους. Παράλληλα, η από κοινού αγορά αερίου θα μπορούσε, για παράδειγμα, να ενισχύσει τον ρόλο των μικρότερων εταιρειών αερίου και να καταστήσει δυνατή τη βελτίωση της αγοραστικής μόχλευσης για την ΕΕ, τον μεγαλύτερο εισαγωγέα φυσικού αερίου παγκοσμίως, μεταξύ άλλων σε περιφερειακό επίπεδο, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτόν την ενεργειακή μας ανθεκτικότητα και τη μακροπρόθεσμη ενεργειακή μας ασφάλεια.

Τι αναμένουμε;

Παρά την ικανοποιητική πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι στιγμής όσον αφορά την πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης, οι προσομοιώσεις που διενεργήθηκαν από την Επιτροπή και το ΕΔΔΣΜ-αερίου καταδεικνύουν ότι, σε περίπτωση πλήρους διαταραχής από τον Ιούλιο έως τον χειμώνα του 2023, η πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης θα υπολείπεται του στόχου του 80 % για τον Νοέμβριο που καθορίζεται στον νέο κανονισμό της ΕΕ για την αποθήκευση. Από τις προσομοιώσεις προκύπτει ότι η αποθήκευση θα μπορούσε να μειωθεί έως και στο 65 % έως 71 % κατά την έναρξη της εποχής θέρμανσης.

Η ανάληψη ταχείας και αποφασιστικής δράσης τώρα είναι καίριας σημασίας. Χωρίς ουσιαστικές προσπάθειες υποκατάστασης και μείωση της ζήτησης κατά τις προσεχείς εβδομάδες, μια σοβαρή διαταραχή στον εφοδιασμό αερίου τον χειμώνα 2022/2023 θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία και στις αγορές εργασίας, και θα έπληττε όλα τα κράτη μέλη, άμεσα ή έμμεσα 8 .

Η ανάληψη δράσης τώρα θα μειώσει το κόστος μιας αιφνίδιας διαταραχής του εφοδιασμού.

Θα ήταν σημαντικά λιγότερο δαπανηρό να μεγιστοποιηθούν οι δυνατότητες υποκατάστασης και να ξεκινήσει η μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου τώρα και κατά μέτριες ποσότητες, όσο υπάρχει ακόμη μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο, παρά να προκύψει η ανάγκη δραστικής περικοπής της ζήτησης ξαφνικά, κατά την περίοδο αιχμής της κατανάλωσης (δηλαδή τον χειμώνα), και χωρίς κατάλληλη προετοιμασία. Προβλέποντας τη μείωση της ζήτησης, οι διαχειριστές δικτύων θα μπορούσαν να βελτιστοποιήσουν τη δυναμικότητα του δικτύου, να μεταφέρουν εγκαίρως μεγαλύτερες ποσότητες αερίου από τη Δύση προς την Ανατολή και να διασφαλίσουν υψηλότερα επίπεδα πλήρωσης των δεξαμενών αποθήκευσης όπου υπάρχει διαθέσιμη δυναμικότητα ενόψει του επόμενου χειμώνα και του χειμώνα 2023/2024. Μια τέτοια προβλεπόμενη και κατανεμημένη μείωση της ζήτησης θα μπορούσε να εξαλείψει συνολικά ή να μειώσει κατά ποσοστό άνω του 50 % οποιαδήποτε ενδεχόμενη χειμερινή έλλειψη. Η πρόβλεψη της μείωσης τώρα θα καταστήσει δυνατή την παροχή στοχευμένων κινήτρων στις βιομηχανίες που έχουν τις δυνατότητες να μειώσουν την κατανάλωσή τους, για παράδειγμα, με τη μετάβαση σε ανανεώσιμα καύσιμα ή, σε κάθε περίπτωση, όπου είναι δυνατόν, σε καύσιμα με τη χαμηλότερη δυνατή περιεκτικότητα σε εκπομπές, με την επιφύλαξη των προσπαθειών ενεργειακής απόδοσης και της αποφυγής των φαινομένων μακροπρόθεσμου εγκλωβισμού.

Όσον αφορά τις συνολικές μακροοικονομικές επιπτώσεις μιας ενδεχόμενης σοβαρής διαταραχής, η συντονισμένη αντίδραση της ΕΕ με γνώμονα την αλληλεγγύη πριν από τον χειμώνα θα περιόριζε τις αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ και στις θέσεις εργασίας. 

Με βάση τις ανάγκες που προσδιορίζονται στα σενάρια του ΕΔΔΣΜ-αερίου, και με την έγκαιρη λήψη μέτρων για τη μείωση της ζήτησης, μια διαταραχή από μέρους της Ρωσίας θα μπορούσε να μειώσει το ΑΕΠ τουλάχιστον κατά 0,4 % κατά μέσο όρο για την ΕΕ συνολικά, εάν το ψύχος του χειμώνα κυμανθεί σε μέσα επίπεδα, και έως 0,6 %, σε σενάριο ψυχρού χειμώνα.

Ωστόσο, σε περίπτωση που δεν αναληφθεί δράση εάν δεν επέλθει προηγουμένως η πλήρης διαταραχή του εφοδιασμού, η αναμονή αυτή θα αυξήσει το κόστος τουλάχιστον κατά το ένα τρίτο, εν μέρει λόγω της απώλειας της ευκαιρίας συντονισμού και ευχερέστερης προσαρμογής, γεγονός που επιτείνει περαιτέρω την αύξηση αυτή. Εάν το ψύχος του χειμώνα κυμανθεί σε μέσα επίπεδα, η αναμονή για τη λήψη μέτρων θα έχει επιπτώσεις της τάξης μεταξύ 0,6 και 1 % του ΑΕΠ.

Σε περίπτωση ψυχρού χειμώνα, το κόστος αυτό θα είναι ακόμη μεγαλύτερο. Το κόστος της καθυστέρησης όσον αφορά τη λήψη μέτρων υπό συνθήκες ψυχρού χειμώνα θα πολλαπλασιάσει σημαντικά το κόστος για την ΕΕ, με επιπτώσεις στο ΑΕΠ της τάξης μεταξύ 0,9 % και 1,5 % κατά μέσο όρο, και ιδίως για τα πλέον πληττόμενα κράτη μέλη.

Για να αποφευχθεί η έλλειψη αερίου κατά τους προσεχείς μήνες, η συνολική συνιστώμενη μείωση της ζήτησης αερίου από την 1η Αυγούστου έως τις 31 Μαρτίου 2023 είναι 15 % 9 .

2.    Σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου, με προτεραιότητα ταυτόχρονα στους κρίσιμους πελάτες

Το ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου

Η μείωση της ζήτησης κατά 15 % που περιγράφεται ανωτέρω μπορεί να επιτευχθεί εάν αναληφθεί δράση τώρα, με την εφαρμογή του σχεδίου εξοικονόμησης ενέργειας 10 και τη λήψη πρόσθετων μέτρων εξοικονόμησης αερίου σε μη προστατευόμενους τομείς, με τη χρήση των ορθών πρακτικών και των κριτηρίων έξυπνης ιεράρχησης που προσδιορίζονται στο συνημμένο ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου. Το σχέδιο καθορίζει τις αρχές και τα κριτήρια για τη συντονισμένη μείωση της ζήτησης, με στόχο την προστασία όχι μόνο του εφοδιασμού των νοικοκυριών και των βασικών χρηστών —όπως τα νοσοκομεία— με αέριο, αλλά και της παροχής βασικών προϊόντων και υπηρεσιών στην οικονομία, στις βιομηχανίες που είναι καθοριστικές για τις αλυσίδες εφοδιασμού της ΕΕ και στην ανταγωνιστικότητα. Βασίζεται στα υφιστάμενα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης, στις υφιστάμενες βέλτιστες πρακτικές και σε στοχευμένες διαβουλεύσεις με τον κλάδο.

Η διαχείριση της ζήτησης θα πρέπει να στοχεύει κατά προτεραιότητα στους τομείς με αυξημένες δυνατότητες υποκατάστασης και να επιμερίζει καλύτερα την επιβάρυνση σε ολόκληρη την οικονομία, προστατεύοντας παράλληλα το ΑΕΠ και την απασχόληση. Με τον τρόπο αυτόν θα ήταν δυνατή η μείωση των κινδύνων στα κατάντη σημεία συμφόρησης και των πληθωριστικών πιέσεων, καθώς και η αποτελεσματικότερη αντιστάθμιση άλλων κινδύνων (π.χ. βαρύς χειμώνας).

Οι βασικές αρχές του σχεδίου: υποκατάσταση, αλληλεγγύη και εξοικονόμηση

Υποκατάσταση: Συντονισμένη εξοικονόμηση της ζήτησης αερίου με την υποστήριξη των δυνατοτήτων υποκατάστασης

Όλες οι προσπάθειες σε όλα τα κράτη μέλη, όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας, τις βιομηχανίες και τα νοικοκυριά, θα πρέπει να εστιάσουν πρώτα στις δυνατότητες υποκατάστασης που μπορούν να εξασφαλίσουν τη μετάβαση από τη χρήση του φυσικού αερίου σε άλλες πηγές ενέργειας, λαμβανομένων υπόψη, σε κάθε περίπτωση, των συμβιβασμών που ενδέχεται να συνεπάγονται αυτές οι επιλογές, για παράδειγμα, κατά την (επαν)εισαγωγή του γαιάνθρακα στο ενεργειακό μίγμα, ακόμη και σε προσωρινή βάση. Προτεραιότητα είναι η αλλαγή καυσίμου για τη μετάβαση σε καθαρές πηγές ενέργειας, όπου αυτό είναι τεχνικά εφικτό, με έγκαιρο και οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Οι προσπάθειες διαφοροποίησης θα πρέπει επίσης να συνεχιστούν με την επιτάχυνση της περάτωσης των απολύτως αναγκαίων τερματικών σταθμών ΥΦΑ ή άλλων υποδομών αερίου, κυρίως των διασυνδέσεων, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες της ΕΕ για τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού με ΥΦΑ στο πλαίσιο της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ.

Θα πρέπει επίσης να αξιοποιηθούν προσωρινά οι δυνατότητες υποκατάστασης του φυσικού αερίου για τη μετάβαση σε πηγές υψηλότερης έντασης άνθρακα, όπως το ντίζελ ή ο γαιάνθρακας, με την εφαρμογή παράλληλα των αναγκαίων περιβαλλοντικών ρητρών διασφάλισης, όπου δεν είναι δυνατή η εφαρμογή άλλων καθαρότερων λύσεων. Για τον σκοπό αυτόν, μπορούν να υποστηριχθούν δυνατότητες αλλαγής καυσίμου με χρονικό περιορισμό σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών.  

Αλληλεγγύη: Πρόβλεψη και μετριασμός των κινδύνων πλήρους διακοπής του ρωσικού αερίου 

Οι κλυδωνισμοί στον εφοδιασμό με αέριο επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες. Για την αντιμετώπιση αυτών των συνεπειών, η ΕΕ πρέπει να ενεργεί με πλήρη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και μεταξύ των διαφόρων χρηστών φυσικού αερίου. Μολονότι τα κράτη μέλη θα επηρεαστούν με διαφορετικό τρόπο, η συλλογική προσπάθεια θα μειώσει τη σοβαρότητα των επιπτώσεων στα πλέον πληττόμενα κράτη μέλη, και όλα τα κράτη μέλη θα επωφεληθούν εντέλει από την κοινή δράση. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να επαγρυπνεί για την προστασία της ενιαίας αγοράς, και ειδικότερα για την πρόληψη ενδεχόμενων περιορισμών των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των κρατών μελών, και θα προσπαθήσει να διασφαλίσει ότι δεν θα διαταραχθούν οι πλέον βασικές οικονομικές δραστηριότητες και κρίσιμες κοινωνικές υπηρεσίες. Εάν λόγω της κατάστασης πρέπει να προβλεφθούν μέτρα περικοπής, τα μέτρα αυτά θα πρέπει να ληφθούν με συνεκτικό τρόπο και σε συντονισμό μεταξύ των κρατών μελών, λαμβανομένης επίσης δεόντως υπόψη της ανάγκης μετριασμού των επιπτώσεων στην απασχόληση και τα εισοδήματα.

Για να λειτουργήσει αυτή η αλληλεγγύη στην πράξη, όλα τα κράτη μέλη και όλοι οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες πρέπει να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να προετοιμαστούν και να υποκαταστήσουν ή να μειώσουν τη ζήτηση αερίου τώρα, όπου αυτό είναι εφικτό. Αυτή η διαδικασία συντονισμού απαιτεί τη θέσπιση κατάλληλου συστήματος διακυβέρνησης, το οποίο μπορεί να αξιοποιεί πόρους από τα υπουργεία ενέργειας και βιομηχανίας σε όλα τα κράτη μέλη και περιλαμβάνει ευρεία κάλυψη και συμμετοχή όλων των ομάδων καταναλωτών.

 
Εξοικονόμηση: Όλοι μπορούν να συμβάλουν

Θα πρέπει να προβλεφθεί πρόσθετη μείωση της ζήτησης στους τομείς της θέρμανσης και της ψύξης των κτιρίων ή της θέρμανσης νερού. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, εάν θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια, οι ενωσιακοί και εθνικοί κανόνες για την ασφάλεια του εφοδιασμού επιτρέπουν να δίνεται προτεραιότητα στην παροχή αερίου σε ορισμένες κρίσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με αέριο και σε ορισμένες κατηγορίες προστατευόμενων καταναλωτών. Ωστόσο, το γεγονός ότι ο εφοδιασμός με αέριο είναι εγγυημένος για τα νοικοκυριά και για ορισμένες κρίσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με αέριο δεν θα πρέπει να εμποδίζει τις δημόσιες αρχές, αφενός, να λαμβάνουν περαιτέρω μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης αερίου από τους προστατευόμενους πελάτες και στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής και, αφετέρου, να προωθούν τις εθελοντικές μειώσεις. Αυτό είναι απαραίτητο για να αποφευχθεί ο περιορισμός του εφοδιασμού βιομηχανικών πελατών που είναι ζωτικής σημασίας για την κοινωνία και την οικονομία 11 .

Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται η τελευταία εκτίμηση των δυνατοτήτων των διαφόρων ειδών μέτρων όσον αφορά τη μείωση της ζήτησης αερίου και την πλήρη σχεδόν κάλυψη της έλλειψης.

Κτίρια: Μείωση της θέρμανσης και της ψύξης

Στο σχέδιο εξοικονόμησης ενέργειας της 18ης Μαΐου 12 στο πλαίσιο του σχεδίου REpowerEU προσδιορίζεται ήδη μια σειρά πιθανών μέτρων εξοικονόμησης στα κτίρια και εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν 11 bcm. Ο αντίκτυπος απλών αλλαγών συμπεριφοράς, όπως η μείωση της θερμοκρασίας της κατοικίας, όπου δεν είναι ήδη χαμηλή, η μικρότερη παραμονή στο ντους, η απενεργοποίηση των συσκευών αντί να τίθενται σε κατάσταση αναμονής, το αποδοτικό μαγείρεμα, η αποδοτική ψύξη και κατάψυξη αποτελούν θετικά μέτρα όσον αφορά τους λογαριασμούς ενέργειας. Όσο μεγαλύτερη είναι η μείωση μέσω εθελοντικών δράσεων τόσο μικρότερη θα είναι και η ανάγκη υποχρεωτικής περικοπής για τη βιομηχανία αργότερα. Η χαμηλότερη κατανάλωση αερίου μειώνει ασφαλώς και τους λογαριασμούς.

Η εξοικονόμηση αερίου μπορεί ήδη να επιτευχθεί κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου με τη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας αιχμής (και, κατ’ επέκταση, της άμεσης μείωσης της κατανάλωσης αερίου) από την ψύξη. Κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου κατανάλωσης αερίου (Οκτώβριος-Μάρτιος) μπορεί να επιτευχθεί σημαντική εξοικονόμηση με την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών θέρμανσης για την τηλεθέρμανση, μέσω αντλιών θερμότητας και έξυπνων συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης στα νοικοκυριά, καθώς και με εκστρατείες εξοικονόμησης αερίου, π.χ., για τη ρύθμιση του θερμοστάτη κατά έναν βαθμό χαμηλότερα (με εξαίρεση τα νοικοκυριά που ;ήδη δεν έχουν τη δυνατότητα να θερμάνουν επαρκώς τα σπίτια τους) ή τη χρήση λιγότερο ζεστού νερού. Ο άρτιος σχεδιασμός συστημάτων τιμολόγησης bonus-malus μπορεί επίσης να προωθήσει αλλαγές συμπεριφοράς και πρόσθετες εξοικονομήσεις. Εξοικονόμηση μπορεί επίσης να επιτευχθεί με την επιβολή μειωμένης θέρμανσης σε δημόσια κτίρια, γραφεία, εμπορικά κτίρια και ανοιχτούς χώρους, όπως υπαίθριες αυλές, όπου αυτό είναι τεχνικά εφικτό και εφαρμόσιμο. Οι δημόσιες αρχές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο δίνοντας το παράδειγμα στον συγκεκριμένο τομέα.

Παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας: Εξοικονόμηση αερίου σε μη κρίσιμες μονάδες

Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης αερίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας μέσω της μείωσης της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, της αλλαγής πηγών ενέργειας και θερμότητας, και των εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας. Η Επιτροπή ζήτησε από το ΕΔΔΣΜ-ηλ να προβεί σε εκτίμηση των επιπτώσεων που θα έχει η πιθανή έλλειψη αερίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση, μόνο το ήμισυ του αερίου που καταναλώνεται στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας θεωρείται κρίσιμης σημασίας για την εξασφάλιση του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια. Επί του παρόντος βρίσκεται σε εξέλιξη ανάλυση σχετικά με την ετοιμότητα για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη χειμερινή περίοδο, η οποία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διαθεσιμότητα των πυρηνικών σταθμών και των αποθεμάτων υδροηλεκτρικής ενέργειας που ενδέχεται να επηρεαστούν περισσότερο κατά το τρέχον έτος. Ωστόσο, από αυτήν την πρώτη εκτίμηση προκύπτει η δυνατότητα εξοικονόμησης σημαντικής ποσότητας αερίου. Για παράδειγμα, από τις αρχές του έτους, η ΕΕ έχει αναπτύξει τουλάχιστον 20 GW νέας δυναμικότητας παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Η μετάβαση σε εναλλακτικά καύσιμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσε να εξοικονομήσει σημαντική ποσότητα κατά τους επόμενους 8 μήνες (βλ. γράφημα στη σ. 11), επιπλέον της ευελιξίας από την πλευρά της ζήτησης για τη μείωση της ζήτησης αιχμής.

Η επιλογή των πηγών ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας εναπόκειται τελικά σε κάθε επιμέρους κράτος μέλος, το οποίο λαμβάνει ταυτόχρονα υπόψη τον κλιματικό στόχο της ΕΕ για το 2030 και τον μακροπρόθεσμο στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, καθώς και τις πολιτικές της ΕΕ για καθαρό αέρα, τον αντίκτυπο των αποφάσεών του σε άλλα κράτη μέλη και τη συλλογική ασφάλεια του εφοδιασμού. Στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων εργασιών για την ενίσχυση της εθνικής ετοιμότητας και την επανεξέταση του σχεδιασμού για τη σταδιακή εγκατάσταση και κατάργηση σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ο ευρωπαϊκός αντίκτυπος υπό το πρίσμα των νέων τρεχουσών συνθηκών, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων για την ασφάλεια του εφοδιασμού και των τιμών των εναλλακτικών καυσίμων στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Πρόκειται για βασική πτυχή των εθνικών σχεδίων ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κινδύνων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας βάσει του κανονισμού σχετικά με την ετοιμότητα αντιμετώπισης κινδύνων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας 13 , τον οποίο επανεξετάζει επί του παρόντος η Επιτροπή.

Η μετάβαση σε άλλα καύσιμα, τα οποία είτε χαρακτηρίζονται από μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση διοξειδίου του άνθρακα είτε είναι λιγότερο ή περισσότερο ρυπογόνα από το φυσικό αέριο, θα πραγματοποιείται κανονικά αυτομάτως λόγω των υψηλών τιμών του αερίου. Ωστόσο, η μετάβαση σε βιομάζα ή ντίζελ απαιτεί την εξασφάλιση επαρκών διαθέσιμων ποσοτήτων των εν λόγω εναλλακτικών καυσίμων στις εγκαταστάσεις που τα χρησιμοποιούν, καθώς και την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων για την αποθήκευση των καυσίμων αυτών και την παρακολούθηση της ασφάλειας του εφοδιασμού με τα εν λόγω καύσιμα. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναβάλει τη σταδιακή κατάργηση των πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Άλλα κράτη μέλη επέτρεψαν την επαναλειτουργία ή την αύξηση της παραγωγής μονάδων παραγωγής ενέργειας που λειτουργούν με γαιάνθρακα/λιγνίτη.

Η απαγόρευση των εισαγωγών γαιάνθρακα και πετρελαίου από τη Ρωσία στο πλαίσιο της πέμπτης και της έκτης δέσμης κυρώσεων της ΕΕ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της αλλαγής καυσίμου, διότι η απαγόρευση αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα προηγούμενων πηγών εφοδιασμού. Στην περίπτωση του πετρελαίου, η βέλτιστη διαχείριση των υφιστάμενων αποθεμάτων έκτακτης ανάγκης αποτελεί σημαντικό στοιχείο. Τα υφιστάμενα αποθέματα πετρελαίου έκτακτης ανάγκης παρέχουν ένα δίχτυ ασφαλείας, το οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ και τα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης.

Η αλλαγή καυσίμου μπορεί επίσης να έχει επιπτώσεις στην ατμοσφαιρική ρύπανση και, συνεπώς, στην υγεία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων, καθώς και στην κατανάλωση νερού. Η οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές επιτρέπει τη χορήγηση παρεκκλίσεων από τα όρια εκπομπών για τη μετάβαση μονάδων καύσης που τροφοδοτούνται με αέριο στο πετρέλαιο, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, σε περίπτωση που υπάρξει επιτακτική ανάγκη διατήρησης του ενεργειακού εφοδιασμού. Η παρέκκλιση αυτή είναι δυνατή για όσο διάστημα εξακολουθεί να υφίσταται ανάγκη, υπό την προϋπόθεση ότι η Επιτροπή ενημερώνεται δεόντως. Όπως διευκρινίστηκε από το Δικαστήριο, εάν δεν υπάρχουν εργασίες ή επεμβάσεις που τροποποιούν υφιστάμενες εγκαταστάσεις, οι σχετικές εργασίες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως έργο για το οποίο απαιτείται νέα άδεια κατά την έννοια της οδηγίας για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων 14 . Κατ’ αναλογία, η αλλαγή καυσίμου ενός σταθμού ηλεκτροπαραγωγής δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως έργο εάν δεν περιλαμβάνονται εργασίες ή επεμβάσεις. Σύμφωνα με το σχέδιο REPowerEU, η τροποποίηση του προσωρινού πλαισίου κρίσης για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης αναφέρεται στη δυνατότητα χορήγησης ενισχύσεων για την αλλαγή καυσίμου, κατά προτεραιότητα, στις καθαρές πηγές ενέργειας.  

Τα μέτρα αλλαγής καυσίμου θα πρέπει να σχεδιάζονται κατά τρόπο τέτοιον ώστε η αλλαγή καυσίμου να μην υπονομεύει τους μεσοπρόθεσμους στόχους της απανθρακοποίησης και την ανάγκη επιτάχυνσης της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και να ελαχιστοποιεί τυχόν αύξηση της ρύπανσης, ενώ δεν θα πρέπει επίσης να θέτει σε κίνδυνο τις συνολικές μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις των κρατών μελών για τη σταδιακή κατάργηση του γαιάνθρακα. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι δεν θα οδηγήσουν σε μελλοντικό εγκλωβισμό στη χρήση άνθρακα.  

Τέλος, η ΕΕ συνεργάζεται με την Ουκρανία και το ΕΔΔΣΜ-ηλ για την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της Ουκρανίας και της ΕΕ, τόσο για τη στήριξη της Ουκρανίας όσο και για την παροχή εναλλακτικής λύσης με χαμηλότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα γειτονικά κράτη μέλη.

Βιομηχανία: Αλλαγή καυσίμου, άλλα μέτρα που βασίζονται στην αγορά και κριτήρια έξυπνης ιεράρχησης

Η βιομηχανία βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με υψηλότερες τιμές ενέργειας και, κατά συνέπεια, ορισμένες βιομηχανίες αντιμετωπίζουν ήδη υψηλά ποσοστά διακοπής λειτουργίας. Οι υψηλές τιμές του αερίου ευθύνονται εν μέρει για τη μείωση της ζήτησης αερίου στην ΕΕ κατά 5 % το πρώτο εξάμηνο του 2022 σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Η τάση αυτή είναι πιθανό να συνεχιστεί για όσο διάστημα οι τιμές παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Λεπτομερέστερη περιγραφή των μέτρων εξοικονόμησης αερίου και αλλαγής καυσίμου περιλαμβάνεται στο παράρτημα της παρούσας ανακοίνωσης.

Στον βιομηχανικό τομέα, η επόμενη αντίδραση θα πρέπει να εστιάσει σε μέτρα που βασίζονται στην αγορά και στοχεύουν στην παροχή κινήτρων για τη μείωση της ζήτησης και για τον περιορισμό των ζημιών για την κοινωνία και την οικονομία. Το αέριο χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη και πηγή ενέργειας από βιομηχανίες των οποίων το τεχνικό δυναμικό και το κόστος για την αλλαγή καυσίμου ή τη μείωση της κατανάλωσης ποικίλλουν σε πολύ μεγάλο βαθμό μεταξύ των διαφόρων τομέων. Τα μέσα της αγοράς είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη διασφάλιση της επιλογής των πλέον ευνοϊκών επιλογών μείωσης.

Η Επιτροπή υποστηρίζει σθεναρά τις ορθές πρακτικές, όπως οι εθνικοί, περιφερειακοί ή κοινοί πλειστηριασμοί ή τα συστήματα υποβολής προσφορών για την παροχή κινήτρων με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης από τους βιομηχανικούς καταναλωτές, με την παροχή της δυνατότητας στις βιομηχανίες να προσφέρουν μείωση της κατανάλωσης αερίου. Η δυνατότητα αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της τρέχουσας συγκεντρωτικής κατανάλωσης αερίου, με τη διάθεση μεγαλύτερων ποσοτήτων αερίου, π.χ., για την πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης. Οι πλειστηριασμοί ή τα συστήματα υποβολής προσφορών που αναφέρονται ανωτέρω θα μπορούσαν να διοργανώνονται σε διασυνοριακό επίπεδο για τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων μείωσης της ζήτησης, κυρίως από μεγάλους διασυνοριακούς πελάτες που δραστηριοποιούνται σε πολλά κράτη μέλη. Ως προς το σημείο αυτό, όπως προβλέπεται και στο προσωρινό πλαίσιο κρίσης για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης, οι κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις εξασφαλίζουν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα παροχής κινήτρων για εθελοντικές μειώσεις της ζήτησης αερίου, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, π.χ. με την παροχή κινήτρων για τη μετάβαση σε καθαρότερες πηγές ενέργειας 15 .

Η Επιτροπή θα διερευνήσει ταχύτατα την ιδέα των ενωσιακών πλειστηριασμών σε στενή διαβούλευση με τα κράτη μέλη.

Άλλα παρόμοια μέτρα που βασίζονται στην αγορά και προβλέπονται ήδη στα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης περιλαμβάνουν τις λεγόμενες «διακοπτόμενες συμβάσεις», δηλαδή ένα μέτρο ευελιξίας βάσει του οποίου χορηγείται προκαθορισμένη οικονομική αποζημίωση για προκαθορισμένο επίπεδο μείωσης του όγκου αερίου για την περίοδο αποσύνδεσης. 

Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αφού εξαντληθούν όλα τα μέτρα, είτε αυτά βασίζονται στην αγορά είτε όχι, τα κράτη μέλη ενδέχεται να χρειαστεί να ξεκινήσουν την περικοπή, μερική ή πλήρη, της παροχής αερίου σε συγκεκριμένες ομάδες καταναλωτών που έχουν προσδιορίσει με προκαθορισμένη σειρά στα οικεία σχέδια έκτακτης ανάγκης. Οι προσεγγίσεις όσον αφορά την εν λόγω ιεράρχηση διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών και ενδέχεται είτε να συνυπολογίζονται σε αυτές οι ευρύτερες επιπτώσεις σε κρίσιμα τμήματα της ενωσιακής ή της παγκόσμιας οικονομίας είτε όχι. Σε περίπτωση ασυντόνιστων αποφάσεων, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος κατακερματισμού της ενιαίας αγοράς, με ακούσιο αντίκτυπο των εθνικών αποφάσεων σε άλλες χώρες της ΕΕ, όπως διαπιστώσαμε κατά τη διάρκεια της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19. Ο συντονισμός έχει καίρια σημασία για τη διασφάλιση της μέγιστης δυνατής ακεραιότητας της ενιαίας αγοράς. Το συνημμένο ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης παρέχει κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη μέλη για την επανεξέταση και βελτίωση της σειρά προτεραιοτήτων τους, με τη χρήση κοινών αξιών και κριτηρίων, με σκοπό τον συντονισμό και την ελαχιστοποίηση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων σε ευρύτερο ενωσιακό πλαίσιο, διατηρώντας παράλληλα την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.

Σε περίπτωση στοχευμένης περικοπής, ο μετριασμός των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεών της θα είναι καίριας σημασίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονίζονται με σαφή τρόπο με τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές κατά την επικαιροποίηση των εθνικών τους σχεδίων έκτακτης ανάγκης. Με τον τρόπο αυτόν θα διευκολύνονται μελλοντικές ενέργειες συντονισμού μόλις αυτό κριθεί αναγκαίο. Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση για τις βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις στην αγορά 16 που συνοδεύει το σχέδιο REPowerEU, σε περίπτωση περιφερειακής ή ενωσιακής κατάστασης έκτακτης ανάγκης σύμφωνα με τον κανονισμό για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο, ενδέχεται επίσης να χρειαστεί να καθοριστεί διοικητική τιμή για το αέριο για την κάλυψη της περιόδου κατάστασης έκτακτης ανάγκης που έχει κηρυχθεί στην Ένωση.

Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν νέα μέσα για τις βιομηχανίες που διαδραματίζουν στρατηγικό ρόλο για τη λειτουργία της οικονομίας και της κοινωνίας της ΕΕ, ώστε να τις ενθαρρύνουν στις προσπάθειες υποκατάστασης, διαφοροποίησης και εξοικονόμησης που καταβάλλουν, καθώς αξιοποιούνται πλήρως οι δυνατότητες των μηχανισμών των τιμών της αγοράς και εξαντλούνται οι επιλογές που βασίζονται στην αγορά.

Ενισχυμένη διακυβέρνηση για την αλληλεγγύη και μηχανισμοί για τη στήριξη της συνεργασίας

Η κατάσταση απαιτεί τη θέσπιση ενός μηχανισμού ο οποίος θα παρέχει στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να περαιτέρω ενίσχυσης της συνεργασίας τους για την αντιμετώπιση διαφόρων πτυχών της κρίσης κατά την εξέλιξή της και για την προστασία της εσωτερικής αγοράς. Η υφιστάμενη ομάδα συντονισμού για το αέριο μπορεί να καλύψει την απαίτηση αυτή μέσω τακτικών συναντήσεων και, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο, σε επίπεδο γενικών διευθυντών και με εκπροσώπους των υπουργείων βιομηχανίας. Θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στην παρακολούθηση των επιπτώσεων της μείωσης της ζήτησης σε κρίσιμους τομείς και αξιακές αλυσίδες σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς και στη διευκόλυνση της αναγκαίας ανταλλαγής πληροφοριών, με την εξασφάλιση της συμμετοχής άλλων σχετικών ενδιαφερόμενων μερών, κοινωνικών εταίρων και φόρουμ πολιτικής, κατά περίπτωση.

Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, η αποτελεσματική και έγκαιρη αλληλεγγύη διευκολύνεται με τη σύναψη διμερών συμφωνιών αλληλεγγύης βάσει του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο, οι οποίες αποσαφηνίζουν τις τεχνικές, νομικές και οικονομικές ρυθμίσεις για την παροχή αερίου στους νομίμως προστατευόμενους πελάτες γειτονικών χωρών σε περίπτωση κρίσης. Όλα τα κράτη μέλη πρέπει να ολοκληρώσουν επειγόντως τις προπαρασκευαστικές εργασίες των αναγκαίων συμφωνιών αλληλεγγύης, εάν δεν το έχουν πράξει ήδη. Ωστόσο, οι διμερείς συμφωνίες αλληλεγγύης ενδέχεται να μην είναι επαρκείς από μόνες τους. Ο συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ θα εξακολουθήσει να είναι απολύτως αναγκαίος.

3.    Κοινό εργαλείο της ΕΕ για τον συντονισμό της μείωσης της ζήτησης αερίου

Η αναγκαία μείωση της ζήτησης μπορεί να μειώσει τους κινδύνους για τον επόμενο χειμώνα μόνον εάν βασίζεται στη σταθερή δέσμευση όλων των κρατών μελών για την επίτευξη του συλλογικού μας στόχου. Επιπλέον, δεδομένου του πρωτοφανούς χαρακτήρα της κρίσης εφοδιασμού με αέριο και των διασυνοριακών επιπτώσεών της, κανένα κράτος μέλος δεν μπορεί, ενεργώντας μεμονωμένα, να αντιμετωπίσει με επαρκή ή αποτελεσματικό τρόπο τον κίνδυνο σοβαρών οικονομικών δυσχερειών που προκύπτουν από αυξήσεις των τιμών ή σημαντικές διαταραχές του εφοδιασμού. Η κοινή προετοιμασία της ΕΕ για τον χειμώνα, για να είναι απολύτως αποτελεσματική, πρέπει να στηρίζεται σε ένα στιβαρό κανονιστικό πλαίσιο το οποίο θα εξασφαλίζει συντονισμένη και ταχεία δράση. Οι τρέχουσες περιστάσεις δικαιολογούν την προσφυγή στις εξουσίες έκδοσης κανονιστικών πράξεων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης που προβλέπονται στο άρθρο 122 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Επομένως, η Επιτροπή προτείνει κανονισμό του Συμβουλίου ώστε να καταστεί δυνατή η ανάληψη αποτελεσματικής δράσης για την αντιμετώπιση του κινδύνου ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στην ευρωπαϊκή αγορά αερίου, μεταξύ άλλων μέσω του αναγκαίου πλαισίου διακυβέρνησης. Σε πρώτο στάδιο, τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν τις αναγκαίες μειώσεις σε εθελοντική βάση. Εάν η κατάσταση επιδεινωθεί και κριθεί αναγκαία η ενεργοποίηση επιπέδου επιφυλακής στην ΕΕ, σύμφωνα με το πλαίσιο που προβλέπεται στην πρόταση έκτακτης ανάγκης, θα τεθεί σε εφαρμογή δεσμευτικός στόχος για τη μείωση της ζήτησης αερίου. Κάθε κράτος μέλος θα ορίσει μέτρα μείωσης της ζήτησης, σε διαβούλευση με τις γειτονικές χώρες. Ως εκ τούτου, το σχέδιο κανονισμού:

·ζητεί από όλα τα κράτη μέλη να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να συνεχίσουν να επενδύουν σε εναλλακτικές λύσεις αντί του ρωσικού αερίου και να επιτύχουν τον μη δεσμευτικό στόχο για τη μείωσης της ζήτησής τους κατά 15 % τουλάχιστον κατά τους επόμενους οκτώ μήνες σε σύγκριση με τη μέση ζήτηση της τελευταίας πενταετίας (2016-2021). Με τον τρόπο αυτόν θα καταστεί εφικτή η εξοικονόμηση 45 bcm αερίου σε ευρωπαϊκή κλίμακα κατά την εν λόγω χρονική περίοδο. Οι σχετικές προσπάθειες μείωσης θα πρέπει να βασίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές του ευρωπαϊκού σχεδίου για τη μείωση της ζήτησης·

·ζητεί από τα κράτη μέλη να επικαιροποιήσουν, έως το τέλος Σεπτεμβρίου, τα υφιστάμενα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης ώστε να προσδιορίσουν τα ειδικά μέτρα μείωσης της ζήτησης που θα αποφασίσουν να λάβουν αναλόγως·

·καθορίζει πλαίσιο διακυβέρνησης για τη διευκόλυνση της αξιολόγησης των προσπαθειών που καταβάλλουν όλα τα κράτη μέλη όσον αφορά τις επενδύσεις σε εναλλακτικές λύσεις αντί του ρωσικού αερίου, τη μείωση της ζήτησης αερίου και τη συνεκτίμηση των διαταραχών που συνεπάγονται τα εθνικά μέτρα στις αλυσίδες εφοδιασμού της ΕΕ·

·καθιερώνει διαδικασία για την κήρυξη, ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια των προσεχών εβδομάδων ή μηνών, επιπέδου επιφυλακής στην ΕΕ, σε περίπτωση αρνητικής εξέλιξης της κατάστασης και των προοπτικών όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, με κινδύνους σοβαρής έλλειψης αερίου και σημαντικής επιδείνωσης της ασφάλειας του εφοδιασμού. Στην περίπτωση αυτή, η Επιτροπή μπορεί να ενεργοποιήσει δεσμευτική μείωση κατά 15 %, ώστε να εξασφαλίσει την αναγκαία συνολική μείωση στην ΕΕ για έναν ασφαλέστερο χειμώνα για όλους.

4.    Συμπέρασμα και επόμενα βήματα

Είναι πλέον η κατάλληλη στιγμή η ΕΕ να προβλέψει τους κινδύνους και να ενισχύσει με προορατικό τρόπο την ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο. Πρόκειται για ένα μήνυμα προς όλους τους δημόσιους φορείς, τους καταναλωτές, τα νοικοκυριά, τους ιδιοκτήτες δημόσιων κτιρίων, τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας ότι πρέπει να λάβουν τώρα έκτακτα και ταχύτατα μέτρα για την εξοικονόμηση αερίου, ώστε να μειωθούν οι συνέπειες πιθανών διαταραχών για την οικονομία της ΕΕ κατά τους προσεχείς μήνες.

Η προετοιμασία για πιθανές σημαντικές διαταραχές πριν από τον επόμενο χειμώνα ή κατά τη διάρκειά του έχει ζωτική σημασία για την ανθεκτικότητα της ΕΕ και για την αξιοπιστία της αντίδρασής της στα γεγονότα που εξελίσσονται στη γεωπολιτική σκηνή. Η προσπάθεια αυτή θα είναι επιτυχής μόνον εάν τύχει αποδοχής από τους πολίτες και άλλους καταναλωτές, και η αποδοχή αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί μέσω της συμμετοχής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Ανεξάρτητα από μια βραχυπρόθεσμη πλήρη διακοπή των ροών αερίου από τη Ρωσία, η έγκαιρη κοινή δράση σε επίπεδο ΕΕ σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή της διαδικασίας πλήρωσης των δεξαμενών αποθήκευσης θα μειώσει την ανάγκη μιας πιθανής και πιο οδυνηρής μείωσης της ζήτησης αργότερα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Με την επιτάχυνση της διαφοροποίησης και την εφαρμογή αξιόπιστης μείωσης της ζήτησης με συντονισμένο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη, η ΕΕ μπορεί να στείλει ηχηρό μήνυμα στην αγορά ότι η Ευρώπη είναι προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο περαιτέρω διαταραχών. Είναι πιο ανθεκτική και πιο ικανή να αντιμετωπίσει απρόβλεπτες εξελίξεις, ενώ μπορεί επίσης να συμβάλει και στον μετριασμό των επιπτώσεών τους στις τιμές και την οικονομία.

Η ΕΕ θα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στην ικανότητά της όσον αφορά την αντιμετώπιση των συνεπειών σοβαρών διαταραχών του εφοδιασμού και τη δραστική κλιμάκωση των προσπαθειών της για τον τερματισμό της εξάρτησής της από το ρωσικό αέριο. Ο συνημμένος προτεινόμενος κανονισμός του Συμβουλίου και το ευρωπαϊκό σχέδιο ετοιμότητας για τον χειμώνα παρέχουν στα κράτη μέλη ένα κοινό κανονιστικό εργαλείο και κατευθυντήριες γραμμές για τη μείωση, με ταχύτατο και οικονομικά αποδοτικό τρόπο, της ζήτησης σε επαρκές επίπεδο, ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες του επόμενου χειμώνα και να προετοιμαστούν με ασφάλεια για τα επόμενα βήματα. Στόχος είναι να καταστεί δυνατή η εφαρμογή συντονισμένων μέτρων και κριτηρίων από την πλευρά της ζήτησης σε ολόκληρη την ΕΕ, με πνεύμα αλληλεγγύης και ευθύνης, όπως ζητήθηκε από τους ηγέτες της ΕΕ. Θα πρέπει να εξεταστούν επειγόντως βέλτιστες πρακτικές, π.χ. κοινοί πλειστηριασμοί για τη μείωση της κατανάλωσης και μείωση της θέρμανσης στα δημόσια κτίρια.

Η Επιτροπή θα υποβάλλει εκθέσεις στο Συμβούλιο ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Η συνεχής πολιτική δέσμευση θα εξασφαλίσει τον προορατικό και αποτελεσματικό συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ ανάλογα με τις μελλοντικές προκλήσεις.

Παράλληλα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να επιταχυνθεί η έγκριση της αναθεώρησης του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο που προτάθηκε στο πλαίσιο της αναθεώρησης του κανονισμού για την αγορά αερίου τον Δεκέμβριο του 2021, με την οποία θα θεσπιστούν αυτόματες και εναρμονισμένες ρήτρες αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών για τη διασφάλιση του εφοδιασμού των προστατευόμενων πελατών ακόμη και σε συνθήκες ακραίας κρίσης.

Η προώθηση και η άμεση εφαρμογή του παρόντος σχεδίου θα μειώσει την αβεβαιότητα, θα περιορίσει τα ασφάλιστρα κινδύνου στις αγορές ενέργειας, θα συμβάλει στην αύξηση της πλήρωσης των δεξαμενών αποθήκευσης και θα δώσει προτεραιότητα στην κατανάλωση αερίου όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη. Τέλος, θα ενισχύσει την ΕΕ και τα κράτη μέλη της έναντι πιθανών σοβαρών διαταραχών του εφοδιασμού με αέριο έως τον επόμενο χειμώνα και κατά τη διάρκειά του.

(1)

   Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1938.

(2)

   11 κράτη μέλη έχουν κηρύξει επίπεδο έγκαιρης προειδοποίησης και ένα κράτος μέλος, η Γερμανία, έχει κηρύξει επίπεδο «επιφυλακής».

(3)

   Ο αγωγός διασύνδεσης αερίου Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας.

(4)

   Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1032 σχετικά με την αποθήκευση αερίου.

(5)

   Στο τέλος του Μαρτίου 2022, η ΕΕ και οι ΗΠΑ συμφώνησαν για την έκδοση κοινής δήλωσης για την πρόβλεψη αύξησης κατά 15 bcm των εισαγωγών ΥΦΑ από τις ΗΠΑ στην ΕΕ το 2022. Το πρώτο εξάμηνο του 2022 οι εισαγωγές ΥΦΑ από τις ΗΠΑ ανήλθαν σε 30 bcm, έναντι συνολικά 22 bcm το 2021. Το μερίδιο των ΗΠΑ στις εισαγωγές ΥΦΑ της ΕΕ ήταν περίπου 46 % τον Ιούνιο.

(6)

   Εξωτερική ενεργειακή δέσμευση της ΕΕ σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο {SWD(2022) 152 final}.

(7)

   Οι επιπτώσεις σε κάθε κράτος μέλος θα εξαρτηθούν από το υφιστάμενο επίπεδο εισαγωγών ρωσικού αερίου, τις δυνατότητες διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού σε σύντομο χρονικό διάστημα, τον ρόλο του αερίου στο ενεργειακό μείγμα και τον βιομηχανικό ιστό.

(8)

   Σε σύγκριση με τη μέση ζήτηση αερίου στην ΕΕ κατά την περίοδο 2017-2021 — εύρος που χρησιμοποιείται για την εξασφάλιση της δυνατότητας συνεκτίμησης διαφόρων επιπέδων χειμερινού ψύχους κατά τα τελευταία έτη.

(9)

    https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52022DC0240&from=EL

(10)

   Σύμφωνα με το άρθρο 2 σημείο 5 του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1938 ο όρος «προστατευόμενοι πελάτες» περιλαμβάνει επίσης εγκαταστάσεις τηλεθέρμανσης και ορισμένες βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, όπως οι υπηρεσίες παροχής υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις που υπολείπονται ενός ορισμένου ορίου.

(11)

    https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52022DC0240&from=EL  

(12)

    EUR-Lex - 32019R0941 - EL - EUR-Lex (europa.eu)

(13)

C-275/09, C-121/11, C-411/17, C-254/19.

(14)

   Επιπλέον, η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να στοχεύει στην εξοικονόμηση ενέργειας, τόσο με τη στήριξη της ενεργειακής απόδοσης όσο και με την παροχή κινήτρων για τη μείωση της ζήτησης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσαρμόσουν τις πολιτικές οικονομικής προσιτότητας για την ενίσχυση της μείωσης της ζήτησης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να κάνουν χρήση του νομικού πλαισίου για τον ΦΠΑ και να στραφούν προς την εφαρμογή μηδενικών συντελεστών ΦΠΑ για τις εγκαταστάσεις ηλιακών συλλεκτών, να μειώσουν τους συντελεστές για την εγκατάσταση συστημάτων θέρμανσης χαμηλών εκπομπών και να θέσουν σε εφαρμογή άλλα μέτρα τιμολόγησης της ενέργειας, καθώς και να προωθήσουν τη μετάβαση σε αντλίες θερμότητας και την αγορά αποδοτικότερων συσκευών. Οι φορολογικές ελαφρύνσεις μπορούν να συμπληρωθούν με επιδοτήσεις για επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης που απευθύνονται σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και σε ευάλωτες πολύ μικρές επιχειρήσεις.

(15)

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52022DC0236&from=EL

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 20.7.2022

COM(2022) 360 final

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

της

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

«Εξοικονόμηση αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα»

Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου    

Εισαγωγή    

1.    Εθελοντικά μέτρα εξοικονόμησης και ορθές πρακτικές    

α)    Μέτρα αλλαγής καυσίμου    

β)    Μέσα που βασίζονται στην αγορά    

Πλειστηριασμοί ή συστήματα υποβολής προσφορών    

Συμβάσεις ανταλλαγής μεταξύ μεγάλων πελατών    

Διακοπτόμενες συμβάσεις    

γ)    Εξοικονόμηση στη θέρμανση και την ψύξη    

Εκστρατείες ευαισθητοποίησης    

Στοχευμένη υποχρέωση μείωσης της θέρμανσης και της ψύξης    

2.    Κριτήρια ιεράρχησης κρίσιμων μη προστατευόμενων πελατών    

α)    Κριτήρια για τη μείωση της ζήτησης προτού ή αφού κηρυχθεί επίπεδο έκτακτης ανάγκης    

Κοινωνική κρισιμότητα    

Κρισιμότητα των διασυνοριακών αξιακών αλυσίδων    

Πιθανή ζημία σε εγκαταστάσεις    

Δυνατότητες υποκατάστασης και μείωσης    

Οικονομικές πτυχές    

β)    Διασυνοριακή συνεργασία για τη χρήση των κριτηρίων    

3.    Διακυβέρνηση και στάδια αντιμετώπισης της κρίσης    

Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μείωση της ζήτησης αερίου

Εισαγωγή

Το παρόν σχέδιο ετοιμότητας της ΕΕ για τον χειμώνα αποσκοπεί στην περαιτέρω στήριξη των κρατών μελών κατά τη διάρκεια των προσεχών εβδομάδων και μηνών, καθώς και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της εσωτερικής αγοράς σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο. Το παρόν σχέδιο συμπληρώνει προηγούμενες προσπάθειες για την ενίσχυση της ετοιμότητας της Ένωσης, όπως η προσέγγιση διεθνών εταίρων με σκοπό την αύξηση της προσφοράς και άλλα μέτρα που εξαγγέλθηκαν στο πλαίσιο του σχεδίου REPowerEU. Η μείωση της ζήτησης θα πρέπει να προβλέπεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό και η εξοικονόμηση θα πρέπει να εστιάζει σε τομείς και δραστηριότητες όπου η μείωση έχει το μικρότερο κόστος. Όλοι μπορούν να εξοικονομήσουν αέριο, ακόμη και προστατευόμενοι πελάτες, όπως νοικοκυριά, κτίρια που στεγάζουν δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, βιομηχανίες με δυνατότητες αλλαγής καυσίμου και, ανάλογα με το εθνικό πλαίσιο, ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας.

Το σχέδιο βασίζεται στα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων με τα κράτη μέλη και τις βιομηχανίες που βασίζονται στο φυσικό αέριο.

Στο πρώτο κεφάλαιο προσδιορίζονται ορθές πρακτικές για τα μέτρα από την πλευρά της ζήτησης, είτε αυτά βασίζονται στην αγορά είτε όχι, τα οποία μπορούν να ληφθούν αμέσως για την απελευθέρωση ποσοτήτων αερίου. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρέχονται κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τα κριτήρια προσδιορισμού κρίσιμων τομέων της οικονομίας και βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Στο τρίτο κεφάλαιο συνοψίζονται τα τρία διαδοχικά στάδια της αντίδρασης της ΕΕ σε περίπτωση κινδύνου σοβαρής διαταραχής του εφοδιασμού με αέριο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού, καθώς και τα νέα μέτρα που προβλέπονται στον προτεινόμενο κανονισμό.

1.    Εθελοντικά μέτρα εξοικονόμησης και ορθές πρακτικές

Τα κράτη μέλη έχουν στη διάθεσή τους ευρύ φάσμα μέτρων για τη μείωση της ζήτησης αερίου σε όλους τους τομείς. Πριν από την εφαρμογή περικοπής σε μη προστατευόμενους πελάτες, όπως η βιομηχανία, τα κράτη μέλη θα πρέπει, από κοινού με τα ενδιαφερόμενα μέρη, να εξαντλήσουν όλες τις δυνατότητες υποκατάστασης, όλα τα συστήματα εξοικονόμησης μη υποχρεωτικού χαρακτήρα και όλες τις χρήσεις υφιστάμενων εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στις εν λόγω λύσεις, εφόσον εξακολουθούν να είναι οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προτιμότερες από τις εναλλακτικές λύσεις που συνίστανται στην υποχρεωτική μείωση της ζήτησης. Θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα, όπου είναι δυνατόν, στην ταχεία και αποφασιστική μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή σε καθαρότερες επιλογές με μικρότερη ένταση άνθρακα. Η ενεργοποίηση μέτρων για την περαιτέρω μείωση της ζήτησης αερίου, είτε αυτά βασίζονται στην αγορά είτε όχι, μπορεί να έχει καίρια σημασία για την πρόβλεψη και τον μετριασμό των κινδύνων που συνδέονται με πιθανές ελλείψεις αερίου για την κοινωνία και την οικονομία.

1)Μέτρα αλλαγής καυσίμου

Τα κράτη μέλη μπορούν να δώσουν προτεραιότητα στα μέτρα αλλαγής καυσίμου και να τα επιταχύνουν, τόσο στη βιομηχανία όσο και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, με σκοπό την προορατική εξοικονόμηση αερίου και την ενίσχυση της ετοιμότητας, εφαρμόζοντας ταυτόχρονα και μέτρα ενεργειακής απόδοσης. Στα κράτη μέλη υπάρχουν διάφορες επιλογές για τη λήψη μέτρων αλλαγής καυσίμου:

·Παροχή κινήτρων για την ικανότητα αλλαγής καυσίμου από τις βιομηχανίες και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας (απόφαση αγοράς), συμπεριλαμβανομένης της μετάβασης στην ηλιακή ενέργεια, τη βιώσιμη βιομάζα, το βιομεθάνιο από απόβλητα και κατάλοιπα, την ηλιακή ενέργεια και άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

·Χρήση οξυγόνου αντί του φυσικού αερίου σε ορισμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και αντικατάσταση ατμομηχανών που χρησιμοποιούν αέριο από ηλεκτρικές μηχανές.

·Αύξηση της χρήσης ενεργοβόρων πρώτων υλών από απορρίμματα και απόβλητα στη βιομηχανία για τη μείωση της χρήσης αερίου.

·Εφαρμογή πιο σύνθετων μέτρων αλλαγής καυσίμου, π.χ. μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με αέριο, οι οποίες μεταβαίνουν σε πετρέλαιο εσωτερικής καύσης, ανάλογα με την εξέλιξη της διαθεσιμότητας ποσοτήτων στις αγορές αερίου.

·Υποχρέωση των φορέων εκμετάλλευσης μονάδων θερμικής ηλεκτροπαραγωγής που διαθέτουν εφεδρικές γεννήτριες ντίζελ να λάβουν τις αναγκαίες προφυλάξεις για την αδιάλειπτη λειτουργία των μονάδων τους σε περίπτωση που χρειαστεί να στραφούν στο ντίζελ.

Η αλλαγή καυσίμου αποτελεί επιλογή προτεραιότητας, παρότι το κόστος, η τεχνική σκοπιμότητα και η διαθεσιμότητα οικονομικά προσιτών εναλλακτικών καυσίμων μπορεί ασφαλώς να επιφέρει ορισμένους περιορισμούς, ενώ πρέπει επίσης να διενεργείται προσεκτική εκτίμηση των ενδεχόμενων επιπτώσεων στην υγεία και το περιβάλλον. Θα πρέπει να αποφευχθεί ο μακροπρόθεσμος εγκλωβισμός στη χρήση άνθρακα, ενώ η αλλαγή καυσίμου, εξαιρουμένων των ανανεώσιμων καυσίμων, πρέπει να έχει τη χαμηλότερη δυνατή περιεκτικότητα σε εκπομπές και να είναι χρονικά περιορισμένη, ώστε να συμβάλει στη διαθεσιμότητα αερίου κατά την επόμενη χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρακολουθούν την έλλειψη εναλλακτικών καυσίμων που δημιουργείται από την αλλαγή καυσίμου σε μεγάλη κλίμακα, καθώς και τις επιπτώσεις στις τιμές.

Τα κριτήρια για τον προσδιορισμό βασικών μη προστατευόμενων πελατών και αλυσίδων εφοδιασμού στο κεφάλαιο 2 έχουν καίρια σημασία για τη διευκόλυνση των κρατών μελών κατά τη λήψη απόφασης σχετικά με τους μηχανισμούς στήριξης, δεδομένου ιδίως του γεγονότος ότι οι μηχανισμοί των τιμών της αγοράς ενδέχεται να μην είναι επαρκείς ως αποκλειστικός οδηγός για την εν λόγω αλλαγή καυσίμου. Επομένως, τα καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων που καθιστούν δυνατή την αναγκαία, αναλογική και κατάλληλη στήριξη με στόχο την ενίσχυση της οικονομικής βιωσιμότητας των εν λόγω δραστηριοτήτων σε τομείς που θεωρούνται κρίσιμης σημασίας θα αναλύονται από την Επιτροπή κατά περίπτωση. Επιπλέον, το αναθεωρημένο προσωρινό πλαίσιο κρίσης για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης παρέχει κίνητρα για τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κατά προτεραιότητα, ενώ στηρίζει επίσης τη μετάβαση σε άλλες πηγές ενέργειας σε περίπτωση απόλυτης ανάγκης. 

Η αλλαγή καυσίμου μπορεί να αυξήσει τις εκπομπές, αύξηση που επιτρέπεται σε ορισμένες περιπτώσεις βάσει της οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές. Ο έκτακτος και προσωρινός χαρακτήρας της εν λόγω παρέκκλισης απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και κοινοποίηση στην Επιτροπή.

Η επέκταση της χρήσης των υφιστάμενων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με καύση γαιάνθρακα, καθώς και η προσωρινή αναστολή των νομικών περιορισμών για τη λειτουργία τους, έχουν εφαρμοστεί σε περιορισμένο αριθμό κρατών μελών. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να θεωρούνται βραχυπρόθεσμα, προσωρινά και αναστρέψιμα, ώστε να μην δημιουργείται μακροπρόθεσμος εγκλωβισμός στη χρήση άνθρακα, σύμφωνα με τον στόχο της δίκαιης μετάβασης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και θα πρέπει να συνάδουν με το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να κοινοποιούν στην Επιτροπή κάθε χαλάρωση των κανόνων για τις εκπομπές ρύπων η οποία θεωρείται μέρος των σχεδίων αλλαγής καυσίμου. Η χαλάρωση αυτή θα πρέπει να αποτελεί έσχατη λύση και να εξετάζεται μόνο αφού έχουν εξαντληθεί όλα τα άλλα μέτρα διαχείρισης της ζήτησης και όλες οι άλλες δυνατότητες μετάβασης σε καθαρότερα καύσιμα. Επιπλέον, θα πρέπει να ελαχιστοποιεί το μέγεθος και τη διάρκεια τυχόν αυξήσεων των εκπομπών ρύπων. Η Επιτροπή θα συνεργάζεται βάσει των κριτηρίων αυτών με όλα τα κράτη μέλη που προβαίνουν σε σχετικές κοινοποιήσεις και θα παρακολουθεί την εφαρμογή των εθνικών μέτρων που διασφαλίζουν την επαναφορά της πλήρους συμμόρφωσης με τους κανόνες της ΕΕ για τις εκπομπές ρύπων.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναβάλει τη διακοπή λειτουργίας πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής.

Η απόφαση όσον αφορά την πιθανή αναβολή της σταδιακής κατάργησης πυρηνικών σταθμών, όπου αυτό είναι τεχνικά εφικτό, αποτελεί επιλογή πολιτικής για τα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, ισχύουν και υπερισχύουν τα πρότυπα ασφάλειας της συνθήκης Ευρατόμ, καθώς και το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ.

Τέλος, στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, οι δράσεις για τη μείωση της κατανάλωσης αερίου θα πρέπει να αξιολογούνται δεόντως στα εθνικά σχέδια ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κινδύνων, τα οποία πρέπει να θεσπιστούν δυνάμει του κανονισμού σχετικά με την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κινδύνων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

2)Μέσα που βασίζονται στην αγορά

Πλειστηριασμοί ή συστήματα υποβολής προσφορών

Ένα συνιστώμενο μέτρο αφορά εθνικούς ή από κοινού πλειστηριασμούς ή συστήματα υποβολής προσφορών μέσω των οποίων τα κράτη μέλη παρέχουν κίνητρα για μείωση της κατανάλωσης από μεγάλους καταναλωτές (κυρίως βιομηχανίες). Οι βιομηχανίες που είναι οι πλέον κατάλληλες για τη μείωση της ζήτησης θα προσφέρονταν οικειοθελώς να το πράξουν. Ανάλογα με τον σχεδιασμό, θα μπορούσαν να λάβουν οικονομική αποζημίωση ως αντάλλαγμα για τυχόν πρόσθετη εξοικονόμηση. Οι βιομηχανικοί καταναλωτές μπορούν να καθορίσουν οι ίδιοι πότε είναι συνετό να διακόψουν ή να μειώσουν προσωρινά τη ζήτηση, με βάση τα δικά τους ατομικά χαρακτηριστικά και λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις στην απασχόληση. Ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε επίσης να προωθεί την εξοικονόμηση αερίου από επιχειρήσεις που σχεδιάζουν να διακόψουν τη λειτουργία τους για λόγους συντήρησης ή εκσυγχρονισμού.

Όταν ένα τέτοιο μέτρο περιλαμβάνει κρατική ενίσχυση, και όπως διευκρινίζεται στην τροποποίηση του προσωρινού πλαισίου κρίσης για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης, τα κράτη μέλη μπορούν να παρέχουν κίνητρα για εθελοντικές μειώσεις της ζήτησης αερίου στο πλαίσιο της τρέχουσας κρίσης, οι οποίες θα αξιολογούνται κατόπιν απευθείας από την Επιτροπή βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ 1 .

Θα μπορούσε επίσης να διερευνηθεί μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών η ιδέα ενωσιακών πλειστηριασμών ή συστημάτων υποβολής προσφορών. Μια τέτοια διαδικασία θα ήταν επωφελής για μεγάλους διασυνοριακούς πελάτες με διαδικασίες παραγωγής σε πολλά κράτη μέλη. Η ζήτηση μειώνεται όταν είναι λιγότερο δαπανηρή συνολικά (όχι μόνο λιγότερο δαπανηρή στο εσωτερικό ενός συγκεκριμένου κράτους μέλους), μεταξύ άλλων, όσον αφορά τις ενδεχόμενες δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις και την απώλεια θέσεων εργασίας.

Συμβάσεις ανταλλαγής μεταξύ μεγάλων πελατών

Άλλη μία δυνατότητα που προσφέρεται στους βιομηχανικούς πελάτες είναι να συμφωνήσουν εκ των προτέρων συμβατικές ανταλλαγές της παραγωγής τους από μια περιφέρεια που είναι εκτεθειμένη σε διαταραχές σε κάποια άλλη περιφέρεια που είναι λιγότερο εκτεθειμένη σε περίπτωση μεγάλης έλλειψης. Σε επίπεδο «επιφυλακής» ή «έκτακτης ανάγκης στην ΕΕ», ο παραγωγός που βρίσκεται στη λιγότερο πληττόμενη περιοχή από την έλλειψη αερίου εγγυάται την προμήθεια της παραγωγής για τον παραγωγό που έπρεπε να διακόψει την παραγωγή του λόγω έλλειψης αερίου στην πληττόμενη περιοχή. Μια τέτοια ανταλλαγή προστατεύει, με τη σειρά της, την εγκατάσταση και την περιφέρεια που πλήττονται από μη προγραμματισμένη αναγκαστική περικοπή.

Η εν λόγω συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων δεν θεωρείται, καταρχήν, προβληματική βάσει των ενωσιακών κανόνων περί ανταγωνισμού στον βαθμό που i) είναι σχεδιασμένη και αντικειμενικά αναγκαία για την αντιμετώπιση της έλλειψης αερίου που συνδέεται με την κήρυξη επιπέδου «επιφυλακής» ή «έκτακτης ανάγκης» σε μία ή περισσότερες ευρωπαϊκές αγορές αερίου, ii) έχει προσωρινό χαρακτήρα (δηλαδή εφαρμόζεται μόνο για όσο διάστημα εξακολουθεί να ισχύει το επίπεδο επιφυλακής ή έκτακτης ανάγκης) και iii) δεν υπερβαίνει τα απολύτως αναγκαία όρια για την επίτευξη του στόχου της αντιμετώπισης της έλλειψης αερίου που συνδέεται με την κήρυξη επιπέδου «επιφυλακής» ή «έκτακτης ανάγκης» σε μία ή περισσότερες ευρωπαϊκές αγορές αερίου 2 .

Διακοπτόμενες συμβάσεις

 
Η χρήση διακοπτόμενων συμβάσεων για την κατανάλωση αερίου, ως εθελοντικό μέτρο που βασίζεται στην αγορά, προωθείται όπου αυτό είναι εφικτό, δεδομένου ότι αποτελεί σημαντική πηγή ευελιξίας. Τα εν λόγω μέτρα εφαρμόζονται σε επίπεδο «έγκαιρης προειδοποίησης» ή «επιφυλακής» (δηλαδή σε επίπεδα κρίσης που προηγούνται της έκτακτης ανάγκης) σε αρκετά κράτη μέλη. Η ενεργοποίηση της διακοπής συνοδεύεται από προκαθορισμένη οικονομική αποζημίωση, η οποία αντιστοιχεί σε προκαθορισμένο επίπεδο μείωσης του όγκου ή σε προκαθορισμένη περίοδο αποσύνδεσης. Μολονότι, καταρχήν, η αποζημίωση και οι ποσότητες δεν είναι προσαρμοσμένες για παρατεταμένη και πλήρη διακοπή του εφοδιασμού με αέριο από τη Ρωσία, οι βραχυπρόθεσμες μειώσεις της ζήτησης αερίου σε επίπεδο ΕΕ, οι οποίες ενεργοποιούνται από διακοπτόμενες συμβάσεις, μπορούν να έχουν σημαντικό σωρευτικό αντίκτυπο στην απελευθέρωση αερίου, π.χ. για την επαναπλήρωση δεξαμενών αποθήκευσης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν την αυξημένη χρήση αυτών των τύπων συμβάσεων το συντομότερο δυνατόν, ώστε να αυξηθεί η εξοικονόμηση ήδη από τώρα για τον ερχόμενο χειμώνα.

Ευελιξία από την πλευρά της ζήτησης στην ηλεκτρική ενέργεια

Γενικότερα, η απόκριση της ζήτησης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να συμβάλει στη μείωση της κατανάλωσης αερίου. Αυτό μπορεί να αυτοματοποιηθεί μέσω έξυπνων τεχνολογιών ευελιξίας από την πλευρά της ζήτησης και μέσω υπηρεσιών που μειώνουν τη ζήτηση κατά τρόπο συναρτώμενο με τον χρόνο, όταν η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από αέριο, σε περιόδους αιχμής. Η δυναμική εξοικονόμηση ενέργειας από ορυκτά καύσιμα θα πρέπει να συμπληρώνει τη στατική εξοικονόμηση που προκύπτει από μέτρα ενεργειακής απόδοσης ή, για παράδειγμα, από μακροπρόθεσμους πλειστηριασμούς, όπως περιγράφεται ανωτέρω. Αυτή η απόκριση της ζήτησης θα μπορούσε να στοχεύει στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από τους τομείς της βιομηχανίας, των κατοικιών, των κτιρίων γραφείων και των εμπορικών κτιρίων, καθώς και των μεταφορών. Για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της απόκρισης της ζήτησης ήδη από τώρα για τον επόμενο χειμώνα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ανοίξουν όλες τις αγορές σε ευέλικτους πόρους από την πλευρά της ζήτησης, ώστε να καταστεί δυνατή η συμμετοχή τους. Βάσει των εκτιμήσεων του κλάδου 3 , εάν η ευέλικτη δυναμικότητα του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας αξιοποιηθεί πλήρως και ενεργοποιηθεί σε όλες τις αγορές, θα μπορούσε να μειώσει τις εισαγωγές ρωσικού αερίου στην ΕΕ κατά 5 %.

3)Εξοικονόμηση στη θέρμανση και την ψύξη 

Εκστρατείες ευαισθητοποίησης

Όλοι μπορούν να εξοικονομήσουν αέριο, ακόμη και οι προστατευόμενοι πελάτες. Οι εκστρατείες ενημέρωσης που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τους καταναλωτές να συνειδητοποιήσουν ότι θα πρέπει, όπου είναι δυνατόν, να αρχίσουν να εξοικονομούν τόσο αέριο όσο και ηλεκτρική ενέργεια, η οποία βασίζεται συχνά στο αέριο, μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική μείωση της κατανάλωσης αερίου. Το μέτρο αυτό καθορίζεται στα σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο πολλών κρατών μελών στο στάδιο της έγκαιρης προειδοποίησης. Η ιδέα είναι να αυξηθεί εξίσου η ευαισθητοποίηση όλων των καταναλωτών, των βιομηχανιών, των επιχειρήσεων, των δημόσιων αρχών και των νοικοκυριών, αλλά και να δοθούν συγκεκριμένα και λειτουργικά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο μπορεί να μειωθεί η κατανάλωση αερίου π.χ. μέσω αλλαγών συμπεριφοράς. Επιπλέον, συνιστάται η εφαρμογή μέτρων, στο πλαίσιο των εν λόγω εκστρατειών, τα οποία διευκολύνουν τους πολίτες να μειώσουν την κατανάλωση αερίου, για παράδειγμα, ρυθμίζοντας τον θερμοστάτη σε χαμηλότερη θερμοκρασία ή μειώνοντας τη θερμοκρασία του νερού κατά τη διάρκεια της εποχής θέρμανσης, δεδομένου ότι με τις ενέργειες αυτές θα μπορούσε να εξασφαλιστεί σημαντική εξοικονόμηση αερίου. Η Επιτροπή καλεί όλα τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν αυτά τα θετικά μέτρα, στηρίζοντας παράλληλα τα πλέον ευάλωτα και ενεργειακά φτωχά νοικοκυριά, τα οποία σε ορισμένες χώρες έχουν περιορίσει ήδη την κατανάλωση ενέργειας κάτω από τα επίπεδα άνεσης.

Στο πλαίσιο του σχεδίου REPowerEU, η Επιτροπή παρουσίασε το «Σχέδιο εξοικονόμησης ενέργειας» της ΕΕ 4 , στο οποίο προβλέπεται επίσης ευρύ φάσμα βραχυπρόθεσμων μέτρων που μπορούν να ληφθούν από τα κράτη μέλη με σκοπό την παροχή κινήτρων για δράσεις που θα αποφέρουν επίσης άμεση εξοικονόμηση αερίου (όπως η μείωση της θέρμανσης, η συντήρηση και η μείωση της θερμοκρασίας των λεβήτων). Η Επιτροπή εξακολουθεί επίσης να συνεργάζεται με τους τοπικούς φορείς για τη διάδοση αυτών των μηνυμάτων, π.χ. με την εκστρατεία «Energy Savings Sprint» (Αγώνας ταχύτητας για την εξοικονόμηση ενέργειας) από κοινού με το Σύμφωνο των Δημάρχων. Τα μέτρα αυτά μπορούν επίσης να τεθούν σε εφαρμογή από δήμους, μεταξύ άλλων μέσω της αποστολής «100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις».

Είναι επιτακτική η ανάγκη όλα τα κράτη μέλη να ξεκινήσουν αμέσως την εφαρμογή των εν λόγω μέτρων, ακόμη και εκείνα που δεν έχουν κηρύξει ακόμη επίπεδο έγκαιρης προειδοποίησης. Στην πραγματικότητα, πολλά κράτη μέλη έχουν αναφέρει ότι εφαρμόζουν μέτρα αύξησης της ευαισθητοποίησης, αλλά και καθεστώτα επιδοτήσεων για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, με έμφαση στην ανακαίνιση των κτιρίων, την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας και άλλες μορφές αλλαγής καυσίμου, καθώς και την αντικατάσταση υφιστάμενων συσκευών και υφιστάμενου εξοπλισμού από συσκευές και εξοπλισμό μεγαλύτερης απόδοσης.

Κατά προτίμηση, τα κράτη μέλη θα στρέφουν ολοένα και περισσότερο τις πολιτικές αποζημίωσης που εφαρμόζουν σε εισοδηματικά μέτρα, με κάποια μορφή χρηματικής αποζημίωσης για τους καταναλωτές ενέργειας. Μέσω του ελέγχου των πόρων, τα μέτρα αυτά θα πρέπει να απευθύνονται ειδικά σε ευάλωτες ομάδες.

Στοχευμένη υποχρέωση μείωσης της θέρμανσης και της ψύξης

Κατά τη διάρκεια ισχύος επιπέδου «επιφυλακής», τα μέτρα που λαμβάνονται στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν υποχρεωτική εθνική μείωση της κατανάλωσης στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης. Τα εν λόγω μέτρα, όταν είναι στοχευμένα, δεν θέτουν σε κίνδυνο την αρχή βάσει της οποίας τα νοικοκυριά, η τηλεθέρμανση και ορισμένες βασικές υπηρεσίες αποτελούν προστατευόμενους πελάτες προς τους οποίους η παροχή είναι εγγυημένη. Λόγω των υψηλότερων τιμών, είναι πιθανό οι καταναλωτές να έχουν ήδη μειώσει εν μέρει τη χρήση αερίου, ωστόσο ενδέχεται να απαιτείται η επιβολή σχετικών υποχρεώσεων όταν οι τιμές από μόνες τους δεν αρκούν για τη μείωση της θέρμανσης και της ψύξης. Θα είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η δίκαιη κατανομή των υπηρεσιών και η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες για όλους τους πελάτες, ιδίως για τους ευάλωτους πελάτες που είναι συνδεδεμένοι με δίκτυα ενεργειακού εφοδιασμού. Ένας αποτελεσματικός και εφαρμόσιμος τρόπος συνίσταται στην επιβολή στοχευμένης μείωσης της θερμοκρασίας και του νερού στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης, σε κτίρια που ανήκουν σε δημόσιες αρχές ή χρησιμοποιούνται από δημόσιες αρχές ή λειτουργούν για λογαριασμό τους, καθώς και σε εμπορικά κέντρα, κτίρια γραφείων και δημόσιους χώρους. Οι επιτυχείς εμπειρίες του παρελθόντος από την εφαρμογή συστημάτων τιμολόγησης bonus-malus ως κίνητρο εξοικονόμησης θα μπορούσαν επίσης να εξεταστούν και να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες περιστάσεις των κρατών μελών 5 .

2.    Κριτήρια ιεράρχησης κρίσιμων μη προστατευόμενων πελατών

Η βασική αρχή του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο συνίσταται στην προστασία συγκεκριμένων ομάδων καταναλωτών που δεν διαθέτουν τα μέσα για να εξασφαλίσουν τον δικό τους εφοδιασμό, σε περίπτωση σχετικής κρίσης, ούτε βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης (προστατευόμενοι πελάτες). Οι ομάδες αυτές μπορούν να περιλαμβάνουν τα νοικοκυριά, την τηλεθέρμανση νοικοκυριών (μόνο των νοικοκυριών χωρίς δυνατότητα αλλαγής καυσίμου) και, προαιρετικά και υπό ορισμένες προϋποθέσεις, βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και ΜΜΕ. Ο κανονισμός επιτρέπει επίσης στα κράτη μέλη να δίνουν προτεραιότητα σε ορισμένες κρίσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με αέριο έναντι ορισμένων ομάδων προστατευόμενων πελατών.

Το παρόν σχέδιο παρέχει κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίον μπορούν να συμπληρώσουν αποτελεσματικά τις διατάξεις του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο για τις μη προστατευόμενες ομάδες καταναλωτών με συντονισμένο τρόπο και βάσει κοινών κριτηρίων και αρχών, προκειμένου να διατηρηθεί η ακεραιότητα της εσωτερικής αγοράς και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητά της. Αναμένεται ότι θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να εντοπίζουν, από τις «μη προστατευόμενες» ομάδες καταναλωτών τους, τους πλέον κρίσιμους πελάτες ή τις πλέον κρίσιμες εγκαταστάσεις και να τους ιεραρχούν κατά προτεραιότητα, κυρίως στη βιομηχανία, ώστε οι ομάδες αυτές να είναι οι τελευταίες στις οποίες θα εφαρμοστούν μέτρα περικοπής πριν από τους προστατευόμενους πελάτες. Κατά την εν λόγω ιεράρχηση θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κρισιμότητά τους για την ΕΕ στο σύνολό της, καθώς και οι κρίσιμοι δεσμοί της αλυσίδας εφοδιασμού με τους διεθνείς εμπορικούς εταίρους της. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η οικονομική σημασία τους και η προστιθέμενη αξία τους για την απασχόληση. Όταν προβλέπονται οικονομικές αποζημιώσεις, ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων συμβάλλει στη διασφάλιση της συμβατότητας των μέτρων αυτών με την εσωτερική αγορά.

Η Επιτροπή συνιστά στα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τις κατευθυντήριες γραμμές που παρατίθενται κατωτέρω κατά την επικαιροποίηση της σειράς προτεραιοτήτων τους και των σχετικών μέτρων στα εθνικά τους σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο έως το τέλος του Σεπτεμβρίου 2022. 

1)Κριτήρια για τη μείωση της ζήτησης προτού ή αφού κηρυχθεί επίπεδο έκτακτης ανάγκης

Για την ιεράρχηση μεταξύ των μη προστατευόμενων πελατών σε περίπτωση σοβαρών διαταραχών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα κριτήρια (συνδυαστικά):

Εκτός από αυτά τα τέσσερα κριτήρια, τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να λαμβάνουν υπόψη οικονομικές παραμέτρους ως πρόσθετο στοιχείο του κριτηρίου εξισορρόπησης.

Κοινωνική κρισιμότητα

Συνιστάται να δίνεται προτεραιότητα στις βιομηχανίες που θεωρούνται κρίσιμης ή στρατηγικής σημασίας από κοινωνική άποψη, σε περίπτωση που μια διαταραχή θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στις αλυσίδες εφοδιασμού που επηρεάζουν την υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον, την προστασία, την άμυνα και άλλους κρίσιμους τομείς, όπως τα τρόφιμα και τα διυλιστήρια. Για παράδειγμα, η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον μπορούν να επηρεαστούν από τη μη επεξεργασία των αποβλήτων και των υδάτων, καθώς και από τη μη προστασία της ασφάλειας, π.χ., χημικών μονάδων. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον προσδιορισμό συγκεκριμένων προϊόντων, εγκαταστάσεων και στοιχείων της αξιακής αλυσίδας που έχουν αντίκτυπο σε κρίσιμες κοινωνικές υπηρεσίες.

Παρότι κάθε κράτος μέλος ενδέχεται να επιθυμεί να ορίσει την έννοια του όρου «κοινωνική κρισιμότητα» στο αντίστοιχο εθνικό του πλαίσιο, η Επιτροπή συνιστά να συμπεριληφθεί τουλάχιστον στην εθνική τους ιεράρχηση μια μη εξαντλητική ανάλυση των επιπτώσεων στην υγεία, τα τρόφιμα, την ασφάλεια και το περιβάλλον, την προστασία, και την άμυνα.

Κρισιμότητα των διασυνοριακών αξιακών αλυσίδων

Η Επιτροπή συνιστά στα κράτη μέλη να λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τις επιπτώσεις που έχει η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας σε έναν τομέα σε ολόκληρη την ενωσιακή ή παγκόσμια αξιακή αλυσίδα. Ο τρόπος συντονισμού των παραμέτρων αυτών εξετάζεται στην τελευταία ενότητα του παρόντος κεφαλαίου.

Κατά την κατάρτιση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο, τα κράτη μέλη εστιάζουν κυρίως στις εθνικές επιπτώσεις πιθανών διαταραχών του εν λόγω εφοδιασμού. Ωστόσο, δεδομένου του βαθμού βιομηχανικής ολοκλήρωσης και διασύνδεσης σε ολόκληρη την ενιαία αγορά, οι διαταραχές σε συγκεκριμένους (ανάντη) τομείς που ενδέχεται να μη θεωρούνται κρίσιμοι σε ένα κράτος μέλος είναι πιθανό να έχουν σοβαρές επιπτώσεις (κατάντη) σε κρίσιμους τομείς σε άλλα κράτη μέλη. Επιπλέον, οι αξιακές αλυσίδες των περισσότερων βιομηχανιών περιλαμβάνουν τμήματα τα οποία έχουν εξευρωπαϊστεί ή διεθνοποιηθεί και τα οποία είναι σημαντικά για την απασχόληση και την παροχή κρίσιμων κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών.

Για παράδειγμα, η βιομηχανία παραγωγής φαρμάκων και ιατρικού εξοπλισμού, ορισμένα τμήματα της χημικής βιομηχανίας (π.χ. που χρησιμοποιούνται στα συστήματα τροφίμων και υγείας) ή ορισμένα τμήματα των κλωστοϋφαντουργικών βιομηχανιών (που χρησιμοποιούνται σε προϊόντα υγειονομικής περίθαλψης και άμυνας), αποτελούν μέρος των αξιακών αλυσίδων που είναι κρίσιμες για βασικούς ή στρατηγικούς τομείς.

Μία προσέγγιση που μπορεί να υιοθετηθεί για την εξέταση των διασυνοριακών επιπτώσεων είναι η εστίαση σε επίπεδο προϊόντων και όχι σε επίπεδο τομέα, ώστε να προσδιορίζονται με τον τρόπο αυτόν βασικά προϊόντα και όχι βασικοί τομείς. Ορισμένα παραδείγματα περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής γυαλιού που χρησιμοποιείται απευθείας από τη βιομηχανία τροφίμων και φαρμάκων (περιέκτες τροφίμων, φιαλίδια και σύριγγες), καθώς και στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αλλά και στην παραγωγή καθαρής τεχνολογίας (φωτοβολταϊκά, αιολική ενέργεια) και σε εφαρμογές εξοικονόμησης ενέργειας. Για τον σκοπό αυτόν θα απαιτούνταν εκτενής χαρτογράφηση των αξιακών αλυσίδων που σχετίζονται με τα εν λόγω βασικά προϊόντα. Για παράδειγμα, μπορεί να μη φαίνεται εκ πρώτης όψεως ότι οι βασικές χημικές ουσίες αποτελούν τον πλέον κρίσιμο τομέα από κοινωνική άποψη. Ωστόσο, τα προϊόντα του εν λόγω τομέα χρησιμοποιούνται ευρέως σε διάφορους άλλους τομείς, γεγονός που σημαίνει ότι οι επιπτώσεις του στις (διασυνοριακές) αξιακές αλυσίδες είναι πιθανότατα σημαντικές. Ακόμη ένα παράδειγμα αποτελούν τα λιπάσματα, ένας τομέας ο οποίος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αέριο και προμηθεύει τον κοινωνικά κρίσιμο τομέα της γεωργίας σε ολόκληρη την ΕΕ, αλλά η παραγωγή του είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένη. Επομένως, η κάλυψη μόνο των τοπικών αναγκών δεν επαρκεί από τη σκοπιά της ΕΕ.

Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να συνεκτιμάται είναι ο αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε μια κρίσιμη αξιακή αλυσίδα σε ολόκληρη την ΕΕ ή παγκοσμίως και, κατά συνέπεια, η δυνατότητα ή η αδυναμία εισόδου άλλων επιχειρήσεων. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το ενδεχόμενο η μείωση της ζήτησης μιας εγκατάστασης να συνεπάγεται αδυναμία παραγωγής ενός βασικού προϊόντος σε ολόκληρη την ΕΕ ή και ευρύτερα. Στην επόμενη υποενότητα προτείνεται ένας μηχανισμός, ο οποίος θα διευκολύνει τα κράτη μέλη να προσδιορίζουν τις επιπτώσεις των τομέων τους σε διασυνοριακό επίπεδο.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διερευνούν την αξιακή αλυσίδα και τον βαθμό στον οποίον μια διακοπή της παροχής αερίου σε συγκεκριμένο τομέα μπορεί να συνεπάγεται περισσότερες διαταραχές σε ορισμένες αξιακές αλυσίδες απ’ ό,τι σε κάποιες άλλες.

Πιθανή ζημία σε εγκαταστάσεις

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάζουν τις παρατεταμένες επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια αποσύνδεση, π.χ. όσον αφορά τις πιθανές ζημίες σε βιομηχανικά εργαλεία και τον χρόνο και το κόστος που ενδέχεται να απαιτείται για την επισκευή των μηχανημάτων. 

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στους τομείς οι οποίοι πρέπει να λειτουργούν σε συνεχή βάση και στους οποίους η απότομη διακοπή της παροχής αερίου θα μπορούσε να προκαλέσει ζημίες στις εγκαταστάσεις (π.χ. η παραγωγή αερίων, η βιολογική ιατρική και άλλα τμήματα της ιατρικής βιομηχανίας, ορισμένα τμήματα της μηχανολογίας, η κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία, και ιδίως ο υποτομέας των φινιρισμάτων της εν λόγω βιομηχανίας, τα φάρμακα, η πλειονότητα των χημικών διεργασιών, οι τομείς των λιπασμάτων, του γυαλιού, του χάλυβα, του αλουμινίου, των διυλιστηρίων, του ασβέστη και των κεραμικών, η χρήση υπολειμματικών αερίων σε τομείς έντασης ηλεκτρικής ενέργειας όπως το αλουμίνιο), οι οποίοι θα μπορούσαν να έχουν με τη σειρά τους μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή και την απασχόληση. Αρκετές βιομηχανίες, τόσο σε ενεργοβόρους όσο και σε μη ενεργοβόρους τομείς, χρειάζονται μια ελάχιστη ποσότητα αερίου για τη συνέχεια της παραγωγής, δεδομένου ότι σε περίπτωση διακοπής της παραγωγής, δεν είναι εύκολη η επανέναρξή της χωρίς σημαντικές καθυστερήσεις, κανονιστική έγκριση και κόστος. Η Επιτροπή συνιστά στα κράτη μέλη να καθορίσουν αναλόγως το ελάχιστο επίπεδο κατανάλωσης αερίου ως κρίσιμο επίπεδο και ως επίπεδο προτεραιότητας, σε συνάρτηση επίσης με την αξιολόγηση των εν λόγω βιομηχανιών με βάση τα υπόλοιπα κριτήρια.

Δυνατότητες υποκατάστασης και μείωσης

Αρκετά κράτη μέλη προσεγγίζουν την ιεράρχηση μέσω του προσδιορισμού κοινωνικά κρίσιμων προϊόντων, βιομηχανιών ή εταιρειών, αξιολογώντας παράλληλα τις τεχνικές και οικονομικές δυνατότητες των εν λόγω βιομηχανιών ή εταιρειών να αναβάλουν ή να προγραμματίσουν εκ νέου την παραγωγή. Η εν λόγω αξιολόγηση μπορεί να διενεργηθεί για τομείς που χαρακτηρίζονται ως κρίσιμοι για την κοινωνία, αλλά και για τομείς που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή, γεγονός που καθιστά δυνατή την περαιτέρω ιεράρχηση των βιομηχανιών που δεν χαρακτηρίζονται ως κρίσιμες από την άποψη αυτή.

Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό, μπορεί να υπάρξει διαφοροποίηση μεταξύ των βιομηχανιών που μπορούν να αναβάλουν ή να διακόψουν την παραγωγή, π.χ. κατά τις ώρες αιχμής, και των βιομηχανιών που χρειάζονται συνεχή ροή φυσικού αερίου για τις δραστηριότητές τους. Μπορεί επίσης να υπάρχει η δυνατότητα εστίασης σε ορισμένους τομείς στους οποίους η παραγωγή μπορεί να μετεγκατασταθεί εντός της ΕΕ, σε περιοχές με διαθέσιμο αέριο (βλ. συμβάσεις ανταλλαγής στην προηγούμενη ενότητα), λαμβανομένης ταυτόχρονα υπόψη την ανάγκης εξασφάλισης της δίκαιης μετάβασης σε περιφερειακό επίπεδο.

Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας στις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες μπορεί επίσης να προσφέρει επιλογές υποκατάστασης και να μειώσει την πίεση σε περίπτωση διαταραχών της παροχής αερίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, η προσωρινή εισαγωγή ορισμένων προϊόντων και υπηρεσιών (αντί της παραγωγής τους στην Ευρώπη για την αποφυγή της κατανάλωσης αερίου) δεν αποτελεί επιλογή, δεδομένου ότι τα στάδια για τα οποία απαιτούνται οι μεγαλύτερες εισροές αερίου μπορούν επίσης να είναι τα στάδια που προσθέτουν τη μεγαλύτερη αξία στα τελικά προϊόντα. Επιπλέον, σε ορισμένες βιομηχανίες (π.χ. φάρμακα), η υποκατάσταση των εισροών για τις εισαγωγές υπόκειται σε κανονιστικές εγκρίσεις και είναι δύσκολο να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα. Οι διεθνείς δευτερογενείς επιπτώσεις των παγκόσμιων κυρώσεων κατά της Ρωσίας στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, σε συνδυασμό με τα υφιστάμενα διεθνή σημεία συμφόρησης του εφοδιασμού, θα μπορούσαν να περιορίσουν περαιτέρω τις εναλλακτικές επιλογές εισαγωγής, να αυξήσουν την πίεση για άνοδο των τιμών ή να προκαλέσουν μεγάλες καθυστερήσεις στις παραδόσεις.

Οικονομικές πτυχές

Η ανάλυση των δεδομένων σε επίπεδο κρατών μελών αναδεικνύει τις διαφορές στα εθνικά βιομηχανικά οικοσυστήματα. Ειδικότερα, το εγχώριο μερίδιο της ενσωματωμένης κατανάλωσης φυσικού αερίου στην τελική παραγωγή αναδεικνύει τις διαφορές ως προς τη σημασία ορισμένων εθνικών βιομηχανιών.

Μετά τα κριτήρια της κοινωνικής κρισιμότητας, των επιπτώσεων στις διασυνοριακές αξιακές αλυσίδες και των τεχνικών περιορισμών, του κινδύνου ζημιών ή των δυνατοτήτων υποκατάστασης, θα μπορούσε να λαμβάνεται υπόψη η οικονομική σημασία των διαφόρων τομέων για την ιεράρχηση των υπόλοιπων κλάδων. Οι πιθανοί δείκτες που πρέπει να συνεκτιμώνται περιλαμβάνουν την προστιθέμενη αξία (τόσο απόλυτη όσο και σε σχέση με τη χρήση του αερίου) και την απασχόληση που σχετίζεται με το επίπεδο χρήσης του φυσικού αερίου και τη σημασία συγκεκριμένου τομέα στην αξιακή αλυσίδα. Ωστόσο, ορισμένοι τομείς με χαμηλή προστιθέμενη αξία σε σχέση με τη χρήση αερίου ενδέχεται ασφαλώς να παρέχουν και βασικές εισροές σε άλλους κατάντη τομείς.

Επομένως, μια σημαντική πτυχή που πρέπει να εξετάζεται είναι η ενσωμάτωση μιας συγκεκριμένης βιομηχανίας μέσω συνεργατικών σχηματισμών, δεδομένου ότι οι σχηματισμοί αυτοί συνδέονται στενά με πολλαπλές διαδικασίες παραγωγής μέσω της θερμότητας και ενδιάμεσων προϊόντων.

Οι διάφοροι κλάδοι διαθέτουν διαφορετικούς βαθμούς ευελιξίας όσον αφορά τη μετάβαση σε άλλα καύσιμα. Για παράδειγμα, οι περισσότερες μονάδες παραγωγής τσιμέντου χρησιμοποιούν γαιάνθρακα ή απόβλητα και μόνον ένας μικρός αριθμός εξ αυτών χρησιμοποιούν αέριο. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και αν ο τομέας παραγωγής τσιμέντου καταργήσει πλήρως τη χρήση αερίου, θα παραμείνει κατά το μεγαλύτερο μέρος του ανεπηρέαστος. Με τον συνδυασμό των παραμέτρων σχετικά με την ένταση αερίου και των παραμέτρων ευελιξίας, μπορούν να εντοπιστούν σε κάθε κράτος μέλος οι τομείς για τους οποίους η περικοπή συνεπάγεται το μικρότερο κόστος (πριν από τις επιπτώσεις στις ανάντη και κατάντη αξιακές αλυσίδες και τις παραμέτρους των στρατηγικών τομέων).

2)Διασυνοριακή συνεργασία για τη χρήση των κριτηρίων 

Δεδομένου του μεγάλου βαθμού διασυνοριακής ολοκλήρωσης των αξιακών αλυσίδων στην ενιαία αγορά της Ευρώπης και της ανάγκης προστασίας της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας, ιδίως σε περίπτωση ευρείας διαταραχής του εφοδιασμού με αέριο, η διασυνοριακή συνεργασία είναι ουσιώδης προκειμένου τα κράτη μέλη να μπορούν να σχεδιάσουν βέλτιστα κριτήρια ιεράρχησης, με σκοπό τη μείωση των αλυσιδωτών επιπτώσεων σε διασυνοριακό επίπεδο και σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά της ΕΕ. Η συνεργασία αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με δομημένο τρόπο για τα κράτη μέλη κατά την κατάρτιση ή την επικαιροποίηση της σειράς προτεραιοτήτων τους στα οικεία σχέδια έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο. Οι μηχανισμοί διακυβέρνησης για την εν λόγω διαβούλευση και τον συντονισμό, πέραν των διμερών επαφών και των υφιστάμενων περιφερειακών φόρουμ, θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στη ομάδα συντονισμού για το αέριο, η οποία θα διευρυνθεί ώστε να συμπεριλαμβάνονται εκπρόσωποι των υπουργείων βιομηχανίας, εάν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να ζητεί τη γνώμη υφιστάμενων φόρουμ, όπως η ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου του Συμβουλίου για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη ή το βιομηχανικό φόρουμ της ΕΕ υπό τη διαχείριση της Επιτροπής.

Κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να διενεργήσει πρώτα ανεξάρτητη ανάλυση του εθνικού βιομηχανικού τοπίου και της κρισιμότητας του —με την άμεση συμμετοχή των βιομηχανικών φορέων και των κοινωνικών εταίρων— και στη συνέχεια, με βάση την ανάλυση αυτή, να αξιοποιήσει τις προαναφερόμενες δομές για τον προσδιορισμό των πιθανών κρίσιμων συνδέσεων με τα άλλα κράτη μέλη, στα οποία βρίσκονται οι ροές εφοδιασμού.

Στο πλαίσιο αυτό, μετά τον προσδιορισμό των τομέων προτεραιότητας που προκύπτουν από την εφαρμογή του προαναφερόμενου κριτηρίου της κοινωνικής κρισιμότητας, και ενόψει της κατά το δυνατόν ομαλότερης διατήρησης της συνέχειας της οικονομικής δραστηριότητας, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να προβούν στην από κοινού χαρτογράφηση των διασυνοριακών αξιακών αλυσίδων και να επαληθεύσουν τον κίνδυνο συγκεκριμένων διαταραχών του εφοδιασμού. Ως εκ τούτου, ο εντοπισμός της διασυνοριακής ευαισθησίας αποτελεί τη βάση για την περαιτέρω βελτίωση του καταλόγου προτεραιοτήτων των κρατών μελών. Για τον σκοπό αυτόν ενδέχεται να απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες, ιδίως για τα μεγαλύτερα κράτη μέλη με σύνθετα οικοσυστήματα που καταναλώνουν αέριο και με σημαντική συμμετοχή στις διεθνείς αξιακές αλυσίδες. Η Επιτροπή είναι διατεθειμένη να υποστηρίξει το εγχείρημα αυτό.

3.    Διακυβέρνηση και στάδια αντιμετώπισης της κρίσης 

Τα στάδια που περιγράφονται κατωτέρω καταδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο υλοποιείται ο συντονισμός της απόκρισης της ζήτησης σε επίπεδο ΕΕ χάρη στις υφιστάμενες διατάξεις του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο, καθώς και στα νέα μέτρα του παρόντος σχεδίου.

Στάδιο 1: Εξοικονόμηση αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα» — πριν από την κήρυξη επιπέδου επιφυλακής στην ΕΕ

Στάδιο 2: Επίπεδο επιφυλακής στην ΕΕ

Στάδιο 3: Συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ των μέτρων έκτακτης ανάγκης κατά τη διάρκεια ενωσιακής/περιφερειακής κατάστασης έκτακτης ανάγκης

(1)

Τα ακόλουθα στοιχεία είναι σημαντικά για την αξιολόγηση από την Επιτροπή: 1) η χρήση ανταγωνιστικής και διαφανούς διαδικασίας, 2) η απουσία διασυνοριακών περιορισμών, 3) ο περιορισμός της αποζημίωσης για μελλοντικές μειώσεις της ζήτησης και 4) η μείωση της συγκεντρωτικής κατανάλωσης αερίου με αποτέλεσμα την αύξηση της διαθεσιμότητας αερίου στις δεξαμενές αποθήκευσης και την αποφυγή της μετατόπισης της ζήτησης από τους συμμετέχοντες στους μη συμμετέχοντες.

(2)

Οι υπηρεσίες της Επιτροπής είναι διατεθειμένες να παράσχουν άτυπη καθοδήγηση σε εταιρείες που εξετάζουν το ενδεχόμενο μιας τέτοιας συνεργασίας σε περίπτωση που δεν είναι βέβαιες αν ορισμένα στοιχεία της προγραμματιζόμενης συνεργασίας τους συνάδουν με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.

(3)

   SmartEN.

(4)

    https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52022DC0240&from=EL  

(5)

   Analysis of behaviour change due to electricity crisis: Japanese household electricity consumer behaviour since the earthquake, Murakoshi κ.ά., 2013. Can Rationing Affect Long Run Behavior? Evidence from Brazil, Costa, 2012. Βλ. επίσης Policies for energy conservation and sufficiency: Review of existing policies and recommendations for new and effective policies in OECD countries, Bertoldi, 2022 (https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2022.112075).