19.1.2011   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 18/18

1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την απόφαση να αφιερωθεί το έτος 2010 στην εντατικοποίηση των προσπαθειών για την εξάλειψη του αποκλεισμού και της φτώχειας και τονίζει ότι είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν η εκπαίδευση και η κατάρτιση ως αποτελεσματικά μέσα για την επίτευξη των στόχων αυτών. Η εκπαίδευση αναγνωρίζεται ευρέως ως σημαντικότατο μέσον για την ένταξη στην κοινωνία όσων ζουν στη φτώχεια.

1.2

Το γεγονός ότι η ενίσχυση της εκπαίδευσης ως μέσου για την καταπολέμηση των ανισοτήτων και της φτώχειας συμπεριλαμβάνεται στις προτεραιότητες της «στρατηγικής της ΕΕ για το 2020», καθώς και ότι το τρίο των εκ περιτροπής Προεδριών της ΕΕ —Ισπανία, Βέλγιο και Ουγγαρία— όρισε ως έναν από τους στόχους του την «εκπαίδευση για όλους», παρέχει τη δυνατότητα να προταθεί ένα σύνολο δράσεων με στόχο η εκπαίδευση και η κατάρτιση να αναδειχθούν σε αποτελεσματικά εργαλεία για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

1.3

Η εκπαίδευση ως θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου έχει αναγνωριστεί από τις απαρχές της ΕΕ και έχουν καταβληθεί τεράστιες εποικοδομητικές προσπάθειες προκειμένου το δικαίωμα αυτό να καταστεί δημόσιο αγαθό, προσιτό σε όλους. Η ΕΟΚΕ έχει προσφέρει τη συμβολή της με μεγάλο αριθμό σχετικών γνωμοδοτήσεων, στις οποίες αναγνωρίζεται ότι ο κεντρικός στόχος της εκπαίδευσης εξακολουθεί να συνίσταται στη διάπλαση ελεύθερων και αυτόνομων πολιτών, με κριτικό πνεύμα και με ικανότητα συνεισφοράς στην ανάπτυξη της κοινωνίας όπου ζουν, με υψηλό επίπεδο προσόντων κατάλληλων για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, ιδίως στον χώρο της εργασίας, αλλά παράλληλα και έχοντας επίγνωση ότι μοιράζονται αξίες και πολιτισμό και ότι ο κόσμος όπου ζουν πρέπει να διαφυλαχθεί για τις επερχόμενες γενεές.

1.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά, με βάση την έννοια της εκπαίδευσης για την ένταξη να αναθεωρήσουν, η ΕΕ και τα κράτη μέλη τις εκπαιδευτικές πολιτικές τους, το περιεχόμενο, την εστίαση και τις δομές της εκπαίδευσης, καθώς και την κατανομή των πόρων, και να προβούν επίσης σε αναθεώρηση ή/και εκσυγχρονισμό των πολιτικών που αφορούν την απασχόληση, τις ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, την μέριμνα για τις ιδιαιτερότητες (παιδιά, άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες κλπ.). Συνιστά, ακόμη, σε όλες αυτές τις πολιτικές να ενσωματωθεί η πτυχή του φύλου. Η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς μπορεί να αναπτυχθεί σε πολλά και διάφορα περιβάλλοντα, επίσημα και ανεπίσημα, όπως στις οικογένειες ή στην κοινότητα, και να μην επιβαρυνθεί αποκλειστικά το σχολικό σύστημα. Δεν πρέπει να θεωρείται ζήτημα περιθωρίου ή που αφορά μόνο τους φτωχούς, αλλά να είναι ανοιχτή σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που την χρειάζονται. Οι λόγοι για τους οποίους προκρίνουμε την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς είναι τριών ειδών:

1.5

Εδώ και πολλά χρόνια διεξάγονται συζητήσεις σχετικά με την αναγνώριση των αποτελεσμάτων της ανεπίσημης εκπαίδευσης, δηλαδή της εκπαίδευσης που πραγματοποιείται εκτός των παραδοσιακών εκπαιδευτικών πλαισίων, η οποία συμπληρώνει την επίσημη εκπαίδευση του πληθυσμού με την ανάπτυξη πρακτικών ικανοτήτων και μη τεχνικών δεξιοτήτων (soft skills) και με την ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής στα κοινά. Παρότι οι συζητήσεις αυτές δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε σχετικές συναινετικές συμφωνίες σε επίπεδο ΕΕ, αναγνωρίζεται γενικώς ότι η μη επίσημη εκπαίδευση διευκολύνει την πρόσβαση στην εργασία. Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να διερευνήσει η ΕΕ την κατάσταση του ζητήματος αυτού υπό το πρίσμα της «εκπαίδευσης για την ένταξη» και συνιστά, προς τούτο, τα ακόλουθα:

1.6

Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις ότι η ποιοτική δημόσια εκπαίδευση για όλους συνιστά μέσον προώθησης της ισότητας και της κοινωνικής ένταξης. Από αυτή την άποψη, έχει μεγάλη σημασία όλοι όσοι βρίσκονται σε κατάσταση αποκλεισμού να διαθέτουν πρόσβαση σε ποιοτική, κυρίως δημόσια (1) εκπαίδευση, που θα τους ανοίγει τις πόρτες της αγοράς εργασίας και θα τους επιτρέπει να ασκούν αξιοπρεπή και καλά αμειβόμενα επαγγέλματα.

1.7

Τέλος, η ΕΟΚΕ συνιστά οι ενδεχόμενες δράσεις προς ανάπτυξη, χωρίς να παραμελούν τη συνεκτικότητα με τις πολιτικές προτεραιότητες που έχουν ήδη οριστεί, να χρησιμεύουν ως κινητήρια δύναμη για πιο τολμηρές και φιλόδοξες δεσμεύσεις στον τομέα αυτόν και να αφορούν το μεγαλύτερο δυνατό φάσμα θεσμικών δομών και κοινωνικών φορέων.

1.8

Η διάσκεψη που διοργανώνει η ΕΟΚΕ από τις 20 έως τις 22 Μαΐου 2010 στη Φλωρεντία, με θέμα «Η εκπαίδευση, μέσον καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού», εντάσσεται πλήρως στην θεώρηση αυτή. Στη διάσκεψη θα συμμετάσχουν πολλοί φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτόν και το θέμα θα εξεταστεί σύμφωνα με μια εγκάρσια προσέγγιση.

2.1

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση ως θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου έχει αναγνωριστεί και συμπεριλαμβάνεται σε όλους τους μηχανισμούς που έχει υιοθετήσει, από τις απαρχές της, η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρώπη έχει πραγματοποιήσει τεράστιες εποικοδομητικές προσπάθειες προκειμένου να καταστήσει το δικαίωμα αυτό δημόσιο αγαθό, προσιτό σε όλους (2). Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν τμήματα του πληθυσμού που δεν επωφελούνται από το δικαίωμα αυτό, γεγονός που επιδεινώνει καταστάσεις φτώχειας που δεν έχουν ακόμη εξαλειφθεί. Τα κράτη μέλη, η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν προτείνει και υιοθετήσει σημαντικά μέτρα για την καταπολέμηση της φτώχειας χρησιμοποιώντας ως μέσον για την ένταξη την ποιοτική δημόσια εκπαίδευση για όλους. Με το ίδιο σκεπτικό, η ΕΕ αποφάσισε να κηρύξει το έτος 2010 Ευρωπαϊκό Έτος για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (3).

2.2

Επίσης, η κοινωνική ένταξη και η καταπολέμηση της φτώχειας συνιστούν αναπόσπαστα στοιχεία των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα ανάπτυξης και απασχόλησης. Ο συντονισμός των εθνικών πολιτικών για την κοινωνική προστασία και την κοινωνική ένταξη επιτυγχάνεται χάρη σε μια διαδικασία ανταλλαγών και μαθητείας, γνωστή ως «ανοιχτή μέθοδο συντονισμού», η οποία εφαρμόζεται στους τομείς που υπάγονται στην αρμοδιότητα των κρατών μελών με στόχο την σύγκλιση μεταξύ των εθνικών πολιτικών για την επίτευξη κοινών στόχων. Η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού συμβάλλει στον συντονισμό των κοινωνικών πολιτικών, ιδίως στα πλαίσια της ανανεωμένης στρατηγικής της Λισσαβώνας.

2.3

Εξάλλου, η εκπαίδευση και η κατάρτιση συνιστούν καθοριστικούς παράγοντες για τη βελτίωση της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής των κοινωνιών μας. Η αποτυχία των στόχων μείωσης των επιπέδων φτώχειας και οι συνέπειες από άποψη αποκλεισμού που ενδέχεται να προκύψουν από την τρέχουσα οικονομική κρίση, καθώς και η άνοδος της ανεργίας τονώνουν το ενδιαφέρον για την εξεύρεση μέσων που θα συμβάλλουν στην πρόοδο προς τον στόχο της ενεργού ένταξης.

2.4

Η πρώτη από τις προτεραιότητες της ΕΕ στη στρατηγική 2020 (4) είναι η δημιουργία αξίας με ανάπτυξη βασιζόμενη στη γνώση. Αναγνωρίζεται, λοιπόν, ότι η γνώση συνιστά την κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης και ότι η υπεροχή έγκειται στην εκπαίδευση, την έρευνα, την καινοτομία και τη δημιουργικότητα. Τα συμπεράσματα της συνόδου για την απασχόληση, που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2009, στην Πράγα, προσανατολίζονται προς την ίδια κατεύθυνση. Από αυτή την άποψη, και ενώπιον της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, που είχε σοβαρές επιπτώσεις για τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις, κυρίως τις ΜΜΕ, δεδομένου δε ότι η ανεργία ανήλθε σε υψηλότατα ιστορικά επίπεδα πλησιάζοντας το 20,2 %, με σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών της ΕΕ, καθίσταται αναγκαίο να εντατικοποιηθούν όλες οι δράσεις που μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία απασχόλησης και, ταυτόχρονα, να ενισχύσουν την ισότητα μεταξύ των Ευρωπαίων, όλως ιδιαιτέρως δε η εκπαιδευτική πολιτική.

2.5

Η δημόσια εκπαίδευση, που συνιστά ένα από τα κύρια μέσα προώθησης της ισότητας, αντιμετωπίζει σήμερα πολλές νέες προκλήσεις, σε έναν κόσμο όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένο, αλλά και περισσότερο άνισο, διαιρεμένο και ασύμμετρο. Η σχολική και η κοινωνική ένταξη όλων των σπουδαστών αποτελεί προτεραιότητα για τις δημόσιες αρχές και για τις διεθνείς ή περιφερειακές οργανώσεις. Η εκπαίδευση για την ένταξη είναι μια προσέγγιση που συνδέεται με την ικανοποίηση των αναγκών μάθησης όλων των παιδιών, όλων των νέων και ενηλίκων —και κυρίως των ομάδων που πλήττονται περισσότερο από τις διακρίσεις, την περιθωριοποίηση, τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό.

2.6

Η εκπαίδευση και η κατάρτιση μπορούν να αποτελέσουν αποτελεσματικά μέσα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι νέοι που διαθέτουν λιγότερες ευκαιρίες στην κοινωνία αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσχέρειες, επειδή ανήκουν σε μειονεκτικό περιβάλλον σε επίπεδο εκπαίδευσης, κοινωνικο-οικονομικό ή γεωγραφικό, ή επειδή έχουν κάποια αναπηρία.

2.7

Σύμφωνα με τις σχετικές κατευθυντήριες αρχές της UNESCO, η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς θεωρείται ως διαδικασία που καλείται να λαμβάνει υπόψη τις ποικίλες ανάγκες ολόκληρου του φάσματος των σπουδαστών και να ανταποκρίνεται σ’ αυτές χάρη στην αυξανόμενη συμμετοχή τους στην μάθηση, τον πολιτισμό και τις αξίες της κοινότητας, με απώτερο σκοπό την μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Η εκπαίδευση για την ένταξη απαιτεί την τροποποίηση του μαθησιακού περιεχομένου, των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων, δομών και στρατηγικών, την επακόλουθη εξέλιξη των συστημάτων κατάρτισης των εκπαιδευτικών, την εκχώρηση περισσότερων πόρων, σύμφωνα με μια θεώρηση που να καλύπτει όλους τους σπουδαστές, με την πεποίθηση ότι η μόρφωση όλων των προσώπων συνιστά ευθύνη του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ο στόχος της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς είναι να ανταποκρίνεται με τον κατάλληλο τρόπο στις διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες των κοινωνικών ομάδων και μπορεί να επιτευχθεί μέσω της επίσημης και της μη επίσημης εκπαίδευσης.

2.8

Η θεώρηση της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς δεν αποτελεί ζήτημα περιθωρίου – δηλαδή, πώς θα ενταχθούν συγκεκριμένοι σπουδαστές στο σύστημα της γενικής εκπαίδευσης – ή ζήτημα που επικεντρώνεται αποκλειστικά στους πιο φτωχούς. Αφορά την μετεξέλιξη των εκπαιδευτικών συστημάτων και των λοιπών διαύλων μάθησης ώστε να προσαρμοστούν στην ποικιλομορφία των σπουδαστών και να αποβούν ένα ισχυρό μέσον στην υπηρεσία της καταπολέμησης της φτώχειας. Πρέπει να κατορθώνει την εξοικείωση των εκπαιδευτικών και των σπουδαστών με την ποικιλομορφία, ώστε να μην την θεωρούν πρόβλημα, αλλά αντίθετα πρόκληση και πηγή πλούτου στον χώρο της μάθησης.

2.9

Η εμφάνιση μαζικής ανεργίας γεννά πρωτόγνωρες καταστάσεις φτώχειας. Στις μέρες μας (5), η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι απλώς η οδυνηρή επιβεβαίωση της κατάστασης αυτής. Η σημερινή φτώχεια δεν χαρακτηρίζεται μόνον από τα ανεπαρκή εισοδήματα· εκδηλώνεται και με την περιορισμένη ή ανύπαρκτη πρόσβαση στην υγεία και την εκπαίδευση, το επικίνδυνο περιβάλλον, την επιβίωση διακρίσεων και προκαταλήψεων και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Μία θέση εργασίας, όταν δεν είναι ποιοτική, δεν αποτελεί πλέον αφ’ εαυτής επαρκή προστασία έναντι της φτώχειας. Και η έσχατη ένδεια είναι πιο διαδεδομένη στις γυναίκες παρά στους άνδρες: στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο κίνδυνος έσχατης ένδειας είναι πολύ υψηλότερος για τις γυναίκες σε δεκαεπτά από τα κράτη μέλη. Οι μονογονεϊκές οικογένειες με αρχηγό της οικογένειας γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να περιέλθουν σε φτώχεια. Σε έναν κόσμο όπου το 60 % του πληθυσμού ζει μόνο με το 6 % των παγκόσμιων εσόδων, όπου το 50 % ζει μόνο με 2 δολάρια ημερησίως, ενώ περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο άτομα έχουν έσοδα κάτω του ενός δολαρίου ημερησίως, η Ευρώπη δεν μπορεί να μετατραπεί σε οχυρό που αγνοεί το περιβάλλον στο οποίο ζει.

2.10

Τα αυξανόμενα φαινόμενα αστικής φτώχειας, η μετακίνηση αγροτικών πληθυσμών προς βιομηχανικές ζώνες, η μαζική μετανάστευση, όλα αυτά αντιπροσωπεύουν προκλήσεις για τις κοινωνικές πολιτικές της περιοχής. Το 16 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat του 2009, ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ ένας στους δέκα Ευρωπαίους ζει σε νοικοκυριό όπου κανένα μέλος της οικογένειας δεν εργάζεται. Σε πολλά κράτη μέλη, τα παιδιά είναι περισσότερο εκτεθειμένα στη φτώχεια απ’ ό,τι ο υπόλοιπος πληθυσμός: υπολογίζεται ότι το 19 % των παιδιών (δηλαδή 19 εκατομμύρια παιδιά) κινδυνεύουν. Είναι επιτακτική ανάγκη να διακοπεί ο φαύλος κύκλος που οδηγεί τόσο κόσμο στη φτώχεια, με τη δημιουργία ενός σταθερού και ασφαλούς εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, ικανού να εξασφαλίζει σε όλους τους σπουδαστές την πλήρη άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους και την αξιοποίηση των μελλοντικών ευκαιριών.

3.1

Η καταπολέμηση της φτώχειας συνιστά θεμελιώδες συστατικό των πολιτικών ένταξης και απασχόλησης της ΕΕ, καθώς και των κρατών μελών. Η καταπολέμηση της φτώχειας, που σε άλλες εποχές θεωρούνταν ως πολιτική που διαιωνίζει την εξάρτηση, έχει μετατραπεί σε αγώνα κατά του αποκλεισμού. Το ζητούμενο δεν είναι πλέον απλώς η διαφύλαξη της κοινωνίας από την απειλή των συνεπειών της φτώχειας· είναι να εξασφαλιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα όσων πλήττονται από αυτήν. Το 2007, όταν αποφασίστηκε ότι ο στόχος του 2010 θα είναι «η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού», το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δήλωναν ότι υπάρχουν στην ΕΕ 78 εκατομμύρια άτομα εκτεθειμένα στον κίνδυνο της φτώχειας, ενώ ο αριθμός αυτός συνεχώς αυξάνεται. Και ότι, δεδομένου ότι η κατάσταση αυτή έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με τις βασικές κοινές αξίες της Ένωσης, απαιτείται η από κοινού λήψη μέτρων από την ΕΕ και από τα κράτη μέλη της.

3.2

Εξάλλου, τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησαν το 2000 τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ), με κύρια επιδίωξη την μείωση κατά το ήμισυ της έσχατης ένδειας. Οι στόχοι αυτοί, οκτώ τον αριθμό, θα έπρεπε να έχουν επιτευχθεί έως το 2015. Ωστόσο, με τις σημερινές οικονομικές συνθήκες, αναγνωρίζεται ότι θα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί η υλοποίηση όλων των στόχων εντός των προβλεπόμενων προθεσμιών. Η ΕΕ αποφάσισε ακριβώς να αφιερώσει το έτος 2010 στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, με την πρόθεση να εντείνει τις προσπάθειές της για την επίτευξη των στόχων αυτών.

3.3

Η ΕΟΚΕ έχει τηρήσει σταθερά μια συνεπή στάση όσον αφορά την κοινωνία της γνώσης ως ένα από τα καθοριστικά μέσα για την επίτευξη της πλήρους ένταξης όλων των πολιτών, και όχι μόνο μιας ελίτ, και όλως ιδιαιτέρως ως ένα από τα μέσα για την επίτευξη των στόχων που ορίστηκαν κατά τη Σύνοδο της Λισσαβώνας.

3.4

Πρόσφατα, η ΕΟΚΕ διατύπωσε την άποψη (6) ότι όσοι έχουν χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο κινδυνεύουν περισσότερο να περιέλθουν σε αποκλεισμό και ότι το δικαίωμα στην εκπαίδευση πρέπει να τους προσφέρει ευκαιρίες για βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης και της πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι οι οικονομικές, κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές απαιτούν προσαρμογές του περιεχομένου της κατάρτισης, κυρίως εάν επιδιώκεται η ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ προτείνει την τροποποίηση των σχολικών και των πανεπιστημιακών σπουδών, ώστε να μπορούν να συμπληρώνονται, σε περίπτωση εγκατάλειψης, με προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που θα διευκολύνουν την ένταξη στην αγορά εργασίας (7). Στόχος είναι η πρόληψη και αποκατάσταση των ζημιών που προκαλεί ο κοινωνικός αποκλεισμός.

3.5

Επίσης, η ΕΟΚΕ υιοθέτησε γνωμοδότηση (8) στην οποία χαιρετίζει την ανακοίνωση της Επιτροπής «Νέες δεξιότητες για νέες θέσεις εργασίας». Από τα συμπεράσματα της γνωμοδότησης αυτής, επισημαίνουμε το αίτημα για «βελτίωση της ποιότητας των δεξιοτήτων σε όλα τα επίπεδα [ως] θεμελιώδη προϋπόθεση της αναζωογόνησης της οικονομίας βραχυπρόθεσμα· [η οποία] αποτελεί επίσης, μακροπρόθεσμα, θεμελιώδη προϋπόθεση της ανάπτυξης, της βελτίωσης της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας, της απασχόλησης, της εξασφάλισης ίσων ευκαιριών, καθώς και της κοινωνικής συνοχής».

3.6

Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ένα ζήτημα που δεν μπορεί να παρακαμφθεί: πρέπει να διευκρινιστεί η έννοια που αποδίδεται στην εκπαίδευση για την ένταξη, δεδομένου ότι, πέρα από στρατηγική, συνιστά μια διαδικασία που προϋποθέτει την αναθεώρηση όχι μόνον των εκπαιδευτικών πολιτικών, αλλά και εκείνων που αφορούν την απασχόληση, την παροχή ποιοτικών δημοσίων υπηρεσιών, την μέριμνα για την ποικιλομορφία του προς εκπαίδευση κοινού, στο οποίο απαντώνται: άνδρες και γυναίκες, παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι, μετανάστες, άνεργοι, άτομα με αναπηρία ή με HIV/AIDS κλπ. Ουσιαστικά, η εκπαίδευση για την ένταξη έχει απώτερο στόχο την εξάλειψη κάθε μορφής αποκλεισμού, είτε αυτός απορρέει από αρνητικές στάσεις είτε από την απουσία ανάδειξης της ποικιλομορφίας. Η εκπαίδευση αυτή μπορεί να αναπτυχθεί σε διάφορα περιβάλλοντα, επίσημα και ανεπίσημα, όπως στις οικογένειες ή στην κοινότητα, ώστε να μην πέφτει όλο το βάρος στο σχολικό σύστημα.

3.7

Τα προγράμματα μη επίσημης εκπαίδευσης βασίζονται πολύ συχνά σε μη ιεραρχικές και σε συμμετοχικές παιδαγωγικές μορφές και μεθόδους εργασίας, και συνδέονται στενά με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες ασχολούνται με την εφαρμογή τους. Η μη επίσημη εκπαίδευση, τόσο από τη φύση της όσο και λόγω της ανιούσας προσέγγισής της, αποδείχθηκε αποτελεσματική ως μέσο για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Επομένως, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η μη επίσημη εκπαίδευση μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για το 2020.

3.8

Η επιτυχία της διά βίου μάθησης ενισχύεται από τη μη τυπική εκπαίδευση, η οποία συμπληρώνει και υποστηρίζει την επίσημη εκπαίδευση. Η διασύνδεση αυτή μπορεί, παραδείγματος χάρη, να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο προκειμένου να καταστεί η μάθηση ελκυστικότερη στους νέους, ώστε να καταπολεμηθεί η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου μέσω της εισαγωγής νέων μεθόδων, της διευκόλυνσης της μετάβασης από την επίσημη στη μη επίσημη εκπαίδευση και αντιστρόφως και της αναγνώρισης των αποκτώμενων δεξιοτήτων (9).

3.9

Ο ΟΟΣΑ έχει επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανεπίσημη εκπαίδευση, με πολλές έρευνες και σχέδια (10). Δεν υπάρχουν ακόμη γενικές συμφωνίες ως προς το πώς και μέχρι ποίου σημείου πρέπει να αναγνωρίζονται οι γνώσεις που αποκτώνται στο πλαίσιο της «μη επίσημης εκπαίδευσης» και, ακόμη λιγότερο, της «ανεπίσημης εκπαίδευσης». Αυτό προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, να αναγνωριστεί και σε άλλους φορείς, όπως π.χ. στις ΜΚΟ, η ικανότητα διδασκαλίας, πέραν του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, και να καθιερωθούν πρότυπα για την αξιολόγηση των προσόντων που αποκτώνται μέσω του διαύλου αυτού. Η αναγνώριση των προσόντων και των ικανοτήτων που αποκτώνται κατ’ αυτόν τον τρόπο έχει αναπτυχθεί μέσα από τις στρατηγικές της διά βίου μάθησης σε διάφορα κράτη μέλη, ενώ σε ορισμένα μελετώνται διαδικασίες για την νόμιμη αναγνώριση αυτών των προσόντων και δεξιοτήτων μέσω των υφιστάμενων εθνικών πλαισίων τυπικών προσόντων, ώστε να πιστοποιείται η ικανότητα ένταξης στην αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να αναλύσει η ΕΕ την κατάσταση του ζητήματος σε επίπεδο κρατών μελών και συνιστά την ανταλλαγή επιτυχών εμπειριών και παραδειγμάτων μεταξύ των κρατών μελών.

3.10

Ένας σοβαρός κίνδυνος που πρέπει να αποσοβηθεί είναι το ενδεχόμενο οι εκπαιδευτικές στρατηγικές για την ένταξη να απευθύνονται αποκλειστικά στους φτωχούς, τους μετανάστες, όσους έχουν εγκαταλείψει το σχολικό σύστημα για οποιονδήποτε λόγο. Κάτι τέτοιο θα απομόνωνε αντί να εντάσσει, να ενσωματώνει τους συμμετέχοντες. Μια πιθανή εναλλακτική λύση θα ήταν τα συστήματα αυτά να είναι προσιτά και σε άλλες ομάδες που ενδέχεται να τα χρειάζονται (11). Εξάλλου, η μη επίσημη εκπαίδευση δεν υποκαθιστά την επίσημη, αλλά την συμπληρώνει, με την αναγνώριση της αξίας των γνώσεων που αποκτώνται με τον τρόπο αυτόν, εφόσον όσοι επωφελούνται από τα μέτρα αυτά αποκτούν τη δυνατότητα να επανενταχθούν, εάν το επιθυμούν και το χρειάζονται, στους κύκλους του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος.

3.11

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει καθοριστική σημασία όλοι όσοι βρίσκονται σε κατάσταση αποκλεισμού να διαθέτουν πρόσβαση σε ποιοτική, κυρίως δημόσια (12) εκπαίδευση, που θα τους ανοίγει τις πόρτες της αγοράς εργασίας και θα τους επιτρέπει να ασκούν αξιοπρεπή και καλά αμειβόμενα επαγγέλματα. Εξίσου σημαντικό είναι η εκπαίδευση αυτή να εμφυσά τις θεμελιώδεις αξίες της αγωγής του πολίτη, της πραγματικής ισότητας μεταξύ των δύο φύλων, της ενεργού δημοκρατικής συμμετοχής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει σε μια εκπαίδευση που να συμβάλλει στην προσωπική και κοινωνική ολοκλήρωση του ατόμου και να μην αντιμετωπίζεται ως απλή μετάδοση προσόντων και ικανοτήτων (χρηστική αντίληψη της εκπαίδευσης) —μια εκπαίδευση που να διαμορφώνει ανθρώπους ανοιχτούς, με κριτικό πνεύμα και με ικανότητα ενεργού συμμετοχής σε κοινωνίες με όλο και μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική ωριμότητα.

3.12

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η προώθηση της ένταξης στην εκπαίδευση σημαίνει αύξηση της ικανότητας κριτικής ανάλυσης και συμβάλλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών οριζόντων των σπουδαστών, ώστε να αντιμετωπίζουν τις νέες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας. Τελικά, η σύνδεση της εκπαίδευσης με την κοινωνική ένταξη προϋποθέτει τον συσχετισμό της με τους στόχους ανάπτυξης της κοινωνίας και του τόπου όπου η εκπαίδευση αυτή παρέχεται. Έτσι, η εκπαίδευση θα χρησιμεύει ως μέσον για την σταδιακή εξάλειψη της φτώχειας.

3.13

Με λίγα λόγια, οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να προκριθεί μια εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς είναι τριών ειδών:

4.1

Το Ευρωπαϊκό Έτος Καταπολέμησης της Φτώχειας έχει τέσσερις ειδικούς στόχους:

—   Αναγνώριση: αφορά την αναγνώριση του δικαιώματος των ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να ζουν με αξιοπρέπεια και να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία.

—   Αίσθημα κοινής ευθύνης: το Έτος έχει επίσης ως στόχο την τόνωση της αποδοχής από την κοινή γνώμη των πολιτικών και των δράσεων που αφορούν την κοινωνική ένταξη, μέσω της επισήμανσης της συλλογικής ευθύνης για την καταπολέμηση της φτώχειας και της περιθωριοποίησης.

—   Συνοχή: θα επιδιώξει, επίσης, την προώθηση μιας συνεκτικότερης κοινωνίας, μέσω της μεγαλύτερης ευαισθητοποίησης ως προς τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται για όλους μια κοινωνία στην οποία έχει εξαλειφθεί η φτώχεια και όπου κανείς δεν είναι καταδικασμένος να ζει στο περιθώριο.

—   Δέσμευση: τέλος, στόχος του Ευρωπαϊκού Έτους είναι η επιβεβαίωση της σθεναρής πολιτικής δέσμευσης της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και η προώθηση της δέσμευσης αυτής σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης.

4.2

Τα θέματα στα οποία θα επικεντρωθεί το Ευρωπαϊκό Έτος είναι:

4.3

Επομένως, το έτος 2010 προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία στην Ευρώπη για να ευαισθητοποιηθεί και να κινητοποιηθεί μια ευρύτατη και πολυποίκιλη κοινή γνώμη ως προς το θέμα της καταπολέμησης της φτώχειας και του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση, με στόχο την πρόοδο προς την εξάλειψη της φτώχειας. Η φιλοδοξία αυτή θα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα μόνον εάν το μήνυμα είναι ισχυρό και σαφές, και όχι διασκορπισμένο και διάχυτο. Η ΕΟΚΕ προτείνει, λοιπόν, να διαρθρωθούν οι δράσεις γύρω από έναν κεντρικό άξονα: «Εκπαίδευση για την ένταξη: ένα ισχυρό μέσον για την καταπολέμηση της φτώχειας. Για μια Ευρώπη χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς».

4.4

Η ισπανική κυβέρνηση ανέλαβε την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το πρώτο εξάμηνο του 2010. Τα τελευταία χρόνια, η Ισπανία έχει επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προβληματική που αφορά την καταπολέμηση της φτώχειας, την εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού και την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Η σειρά της να αναλάβει την Προεδρία συμπίπτει με την έναρξη του Ευρωπαϊκού Έτους που έχει αφιερωθεί στο θέμα αυτό. Η επίσημη έναρξη κηρύχθηκε στη Μαδρίτη, στις 21 Ιανουαρίου 2010, ενώ στα τέλη Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί το θερινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά το οποίο η Ισπανία θα παραδώσει την εκ περιτροπής Προεδρία στο Βέλγιο. Το ενδιαφέρον και η δέσμευση που έχει αναλάβει η Ισπανία για το ζήτημα της «εκπαίδευσης για όλους» φαίνεται να αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για την ανάπτυξη ενός συνόλου δράσεων ώστε το έτος αυτό να αφήσει έντονα ίχνη, πολιτικές αποφάσεις που θα μας προσεγγίσουν στον ποθητό στόχο, την εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.