15.12.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 303/12

1.

Σκοπός των κατευθυντηρίων γραμμών είναι να υποδείξουν τρόπους με τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα όργανα και οι οργανισμοί της θα μπορέσουν να προωθήσουν τη συμμόρφωση με τους κανόνες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου (ΔΑΔ). Υπογραμμίζουν τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προάγει τη συμμόρφωση αυτή κατά τρόπο εμφανή και συνεπή. Οι κατευθυντήριες γραμμές απευθύνονται σε όσους αναλαμβάνουν δράση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο βαθμό που τα αναφερόμενα θέματα εμπίπτουν στην αρμοδιότητά τους. Συμπληρώνουν κατευθυντήριες γραμμές και άλλες κοινές θέσεις που έχουν ήδη θεσπισθεί στο πλαίσιο της ΕΕ σε σχέση με θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα βασανιστήρια και η προστασία του άμαχου πληθυσμού (1).

2.

Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές είναι σύμφωνες με την προσήλωση της ΕΕ και των κρατών μελών της στις αρχές του ΔΑΔ, και αφορούν το θέμα της συμμόρφωσης τρίτων κρατών με το ΔΑΔ, και, κατά περίπτωση, μη κρατικών φορέων οι οποίοι δρουν σε τρίτα κράτη. Ενώ η αυτή δέσμευση εκτείνεται σε μέτρα τα οποία λαμβάνονται από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της για να εξασφαλίσουν τη συμμόρφωση με το ΔΑΔ στις δικές τους ενέργειες, μεταξύ άλλων εκ μέρους των δικών τους δυνάμεων, τα μέτρα αυτά δεν καλύπτονται από τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές (2).

3.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εδράζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου. Εδώ συμπεριλαμβάνεται ο στόχος της προώθησης της συμμόρφωσης με το ΔΑΔ.

4.

Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (ΔΑΔ) — επίσης γνωστό ως το δίκαιο των ένοπλων συγκρούσεων ή το δίκαιο του πολέμου — έχει σκοπό να ανακουφίσει τις συνέπειες των ένοπλων συγκρούσεων με την προστασία εκείνων οι οποίοι δεν λαμβάνουν — ή δεν λαμβάνουν πλέον — μέρος στις συγκρούσεις και με τη ρύθμιση των μέσων και μεθόδων των εχθροπραξιών.

5.

Τα κράτη υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τους κανόνες του ΔΑΔ στους οποίους υπάγονται δυνάμει συνθηκών ή οι οποίοι αποτελούν μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου. Οι κανόνες αυτοί μπορούν να ισχύουν και για μη κρατικούς φορείς. Η συμμόρφωση αυτή είναι θέμα διεθνούς ενδιαφέροντος. Επιπλέον, ο πόνος και η καταστροφή που προκαλούνται λόγω παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου καθιστούν δυσχερέστερη την εξεύρεση διακανονισμού μετά το πέρας των συγκρούσεων. Υπάρχει επομένως πέραν του πολιτικού, και ανθρωπιστικό ενδιαφέρον για τη βελτίωση της συμμόρφωσης με το ΔΑΔ παγκοσμίως.

6.

Οι κανόνες του ΔΑΔ έχουν εξελιχθεί ως αποτέλεσμα της εξισορρόπησης στρατιωτικών αναγκών και ανθρωπιστικών επιταγών. Το ΔΑΔ περιέχει κανόνες σκοπός των οποίων είναι η προστασία προσώπων τα οποία δεν εμπλέκονται, ή δεν εμπλέκονται πλέον, άμεσα στις εχθροπραξίες — όπως ο άμαχος πληθυσμός, οι αιχμάλωτοι πολέμου και άλλοι κρατούμενοι, και οι τραυματίες και ασθενείς — καθώς και ο περιορισμός των μέσων και μεθόδων διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων — συμπεριλαμβανομένων της τακτικής και του εξοπλισμού — προκειμένου να αποφεύγεται η άνευ λόγου πρόκληση πόνου και καταστροφών.

7.

Όπως και άλλα τμήματα του διεθνούς δικαίου, το ΔΑΔ έχει δύο πηγές: διεθνείς συνθήκες (συμβάσεις) και εθιμικό διεθνές δίκαιο. Το εθιμικό διεθνές δίκαιο διαμορφώνεται βάσει της πρακτικής κρατών, την οποία τα κράτη παραδέχονται ως δεσμευτική. Οι δικαστικές αποφάσεις και τα συγγράμματα διακεκριμένων συγγραφέων αποτελούν επικουρικά μέσα πορισμού του δικαίου.

8.

Οι κυριότερες Συμβάσεις ΔΑΔ απαριθμούνται στο Παράρτημα των κατευθυντηρίων γραμμών. Μεταξύ των σημαντικότερων είναι οι Κανονισμοί της Χάγης του 1907, οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης από το 1949 και τα Πρόσθετα Πρωτόκολλά τους του 1977. Οι κανονισμοί της Χάγης και οι περισσότερες των διατάξεων των Συμβάσεων της Γενεύης και των Πρόσθετων Πρωτοκόλλων του 1977 αναγνωρίζονται γενικά ως εθιμικό δίκαιο.

9.

Το ΔΑΔ ισχύει για οιαδήποτε ένοπλη σύγκρουση, διεθνή και μη, ανεξαρτήτως της αιτίας της σύγκρουσης. Ισχύει επίσης για καταστάσεις κατοχής συνεπεία ένοπλης σύρραξης. Διαφορετικά έννομα καθεστώτα ισχύουν για τις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα μεταξύ κρατών, και για τις εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό ενός κράτους.

10.

Το ερώτημα αν μία κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί ένοπλη σύγκρουση και αν πρόκειται για διεθνή σύγκρουση ή όχι έχει μικτό χαρακτήρα, πραγματικό και νομικό, η δε απάντηση σε αυτό εξαρτάται από πλήθος παραγόντων. Για να καθορισθεί αν σε συγκεκριμένη κατάσταση πρόκειται για ένοπλη σύγκρουση, και άρα αν τυγχάνει εφαρμογής το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, απαιτείται η δέουσα νομική εκτίμηση μαζί με επαρκείς πληροφορίες για τη συγκεκριμένη περίπτωση.

11.

Οι διατάξεις των συνθηκών για τις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις είναι λεπτομερέστερες και εκτενέστερες. Οι μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις υπάγονται στις διατάξεις του άρθρου 3 που υπάρχει σε όλες τις Συμβάσεις της Γενεύης και, εφόσον το οικείο κράτος είναι συμβαλλόμενο μέρος, στις διατάξεις του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου ΙΙ του 1977. Οι κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου ισχύουν τόσο για τις διεθνείς όσο και για τις εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις, αλλά και πάλι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο καθεστώτων.

12.

Είναι σημαντικό να διακρίνει κανείς μεταξύ του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Αποτελούν διακριτά σώματα δικαίου και ενώ πρωταρχικός σκοπός αμφοτέρων είναι η προστασία των ατόμων, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Ειδικότερα το ΔΑΔ τυγχάνει εφαρμογής σε καιρούς ένοπλων συγκρούσεων και κατοχής μετά από ένοπλη σύγκρουση. Αντιστρόφως, το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ισχύει για όλα τα άτομα που υπάγονται στη δικαιοδοσία του οικείου κράτους εν καιρώ ειρήνης καθώς και εν καιρώ ένοπλης σύγκρουσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι, καίτοι διακριτά, τα δύο σύνολα κανόνων ενδέχεται να ισχύουν αμφότερα σε συγκεκριμένη περίπτωση και άρα πρέπει ενίοτε να εξετάζεται η μεταξύ των σχέση. Ωστόσο, οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές δεν ασχολούνται με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

13.

Ορισμένες σοβαρές παραβιάσεις του ΔΑΔ ορίζονται ως εγκλήματα πολέμου. Εγκλήματα πολέμου είναι δυνατόν να συντρέχουν υπό τις αυτές συνθήκες με τη γενοκτονία και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα τελευταία όμως αυτά, αντιθέτως προς τα εγκλήματα πολέμου, δεν συνδέονται με την ύπαρξη ένοπλης σύγκρουσης.

14.

Τα άτομα φέρουν προσωπική ευθύνη για εγκλήματα πολέμου. Τα κράτη οφείλουν, σύμφωνα με το εθνικό τους δίκαιο, να εξασφαλίζουν την προσαγωγή των εικαζομένων υπευθύνων ενώπιον των δικαστηρίων της πατρίδας των ή την παράδοσή τους για να δικασθούν ενώπιον των δικαστηρίων άλλου κράτους ή ενώπιον διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, όπως το διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (3).

15.

Τα προβλεπόμενα στον παρόντα τίτλο μέτρα συμπεριλαμβάνουν τα εξής:

16.

Η ΕΕ έχει διάφορα μέσα στη διάθεσή της. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: