52001AE0940

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την "Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Καινοτομία στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης"

(2001/C 260/21)

Στις 3 Οκτωβρίου 2000, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανωτέρω ανακοίνωση.

Το τμήμα "Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση" στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του, στις 27 Ιουνίου 2001 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. Δημητριάδη.

Κατά την 383η σύνοδο ολομέλειας (συνεδρίαση της 12ης Ιουλίου 2001) η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 41 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 6 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

1.1. Η ΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τους στόχους της ενίσχυσης της καινοτομίας στην Ένωση.

1.2. Η σπουδαιότητα της καινοτομίας αναγνωρίστηκε ήδη από το 1995 με την Πράσινη Βίβλο για την καινοτομία(1) και, στη συνέχεια, με το Πρώτο Σχέδιο Δράσης για την Καινοτομία στην Ευρώπη το 1996(2).

Το σχέδιο αυτό καθόρισε τρεις κύριους στόχους:

- τη δημιουργία καινοτομικής κουλτούρας·

- τον καθορισμό νομικού, κανονιστικού και οικονομικού πλαισίου για την καινοτομία·

- την προώθηση της έρευνας κοντύτερα στην καινοτομία.

1.3. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας, το Μάρτιο του 2000, αναγνώρισε τη σημασία της καινοτομίας για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Ένωσης και μάλιστα εστίασε τις προσπάθειες ενίσχυσής της στα πλαίσια της οικονομίας της γνώσης. Αναγνωρίζοντας το "έλλειμμα καινοτομίας" που εξακολουθεί να υπάρχει παρά την πρόοδο από το 1996, επισημαίνει την ανάγκη για το μέγιστο δυνατό όφελος για την καινοτομία ως αποτέλεσμα της έρευνας και για τη δημιουργία ενός φιλικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων.

1.3.1. Αυτό συνοψίζεται στο στρατηγικό στόχο που τέθηκε στη Λισαβόνα για την επόμενη δεκαετία: η Ένωση θα πρέπει να γίνει η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία με βάση τη γνώση σε παγκόσμιο επίπεδο, με δυνατότητα αειφόρου οικονομικής ανάπτυξης, με περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή.

1.4. Το Πέμπτο Πρόγραμμα-Πλαίσιο Ε& ΤΑ έχει θέσει ως θεμελιώδη στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας. Η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του 5ου Προγράμματος-Πλαίσιο για την ΕΤΑ(3) θα αποτελέσει, επίσης, σημαντικό τμήμα της γραμμής δράσης.

1.5. Η ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο "Καινοτομία στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης", κινείται στη σωστή κατεύθυνση, σύμφωνα με τη γνώμη της ΟΚΕ. Η ΟΚΕ, λαμβάνοντας υπ' όψη την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής "Για έναν ευρωπαϊκό χώρο στον τομέα της έρευνας"(4) για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της καινοτόμου επίδρασης των ευρωπαϊκών ερευνητικών προσπαθειών, επαναεπιβεβαιώνει τη "συστημική" άποψη για την καινοτομία όπως ορίστηκε στο Πρώτο Σχέδιο Δράσης(5). Σύμφωνα με τη συστημική άποψη, η καινοτομία θεωρείται ότι προκύπτει από σύνθετες αλληλεπιδράσεις πολλών ατόμων, οργανισμών και περιβαλλοντικών παραγόντων μάλλον παρά από μια γραμμική πορεία από τη νέα γνώση έως το νέο προϊόν, αλλά και προχωρεί στην ανανέωση του μηνύματος με στόχο την ενίσχυση της συνοχής στην Ένωση μέσω της επίτευξης του συνδυασμού των εθνικών προσπαθειών. Η ανακοίνωση θέτει πέντε επιμέρους στόχους, οι οποίοι η ΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σωστοί, αλλά ενδέχεται να είναι και πολύ φιλόδοξοι. Για το λόγο αυτό, η ΟΚΕ ζητεί από το Συμβούλιο να μεριμνήσει ώστε να διατεθεί επαρκής χρηματοδότηση με έμφαση στην ενίσχυση των δράσεων ενίσχυσης της καινοτομίας στα πλαίσια του Έκτου προγράμματος-πλαίσιο Ε& ΤΑ. Επίσης, η ΟΚΕ πιστεύει ότι η ανακοίνωση θα πρέπει να συνδυάσει τα συμπεράσματα της ανακοίνωσης "Δημιουργία του Ευρωπαϊκού χώρου έρευνας: κατευθυντήριες γραμμές των δράσεων της έρευνας στον τομέα της έρευνας" και της αντίστοιχης γνωμοδότησης της ΟΚΕ(6).

2. Σύνοψη της Ανακοίνωσης - Κύριοι στόχοι

2.1. Η Ανακοίνωση αποτελεί απόρροια των στατιστικών στοιχείων της ΕUROSTAT(7), του ΟΟΣΑ και άλλων τρίτων χωρών και περιέχει την πρώτη σκιαγράφηση και αξιολόγηση των επιδόσεων καινοτομίας στην Ευρώπη. Καθώς το συνολικό αποτέλεσμα δεν είναι αισιόδοξο, στην ανακοίνωση τονίζεται ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειες ώστε να μπορέσουν να αξιοποιήσουν πλήρως τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις της οικονομίας της γνώσης. Η εκπλήρωση του παραπάνω στόχου προϋποθέτει την ανάπτυξη μεθόδων προώθησης των νέων προϊόντων και υπηρεσιών και την άμεση ανταπόκριση στις αλλαγές της ζήτησης, ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, βάσει της καινοτομίας, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει όχι μόνο να εξαλείψει τις δυσχέρειες στην καινοτομία ώστε να κινητοποιήσει και να κρατήσει στους κόλπους της τους Ευρωπαίους επιστήμονες και επενδυτές, αλλά και να υποστηρίξει και να ενισχύσει τα συστήματα εκπαίδευσης και ανώτερης κατάρτισης των κρατών μελών ώστε να επωαστούν οι κατάλληλες δεξιότητες και το κατάλληλο πνεύμα καινοτομίας. Έμφαση θα πρέπει, επίσης, να δοθεί στις πρακτικές διάδοσης της τεχνολογίας και απορρόφησής της κυρίως από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, αλλά και στην απορρόφηση και ενίσχυση της καινοτομίας στις παραδοσιακές βιομηχανίες εφόσον, στα πλαίσια της κοινωνίας της γνώσης, όλοι οι τομείς και όλες οι επιχειρήσεις δύναται να γίνουν φορείς της γνώσης.

2.1.1. Η Επιτροπή επιπλέον τονίζει τη σημασία της διάδοσης των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών στον ευρύ κλάδο των υπηρεσιών που θα συνδράμουν στη βελτίωση της ικανότητας καινοτομίας του τομέα.

2.1.2. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι η όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για να ευδοκιμήσει η καινοτομική ανάπτυξη ώστε να καλυφθεί η ανάγκη δημιουργίας νέων προϊόντων και υπηρεσιών που βελτιώνουν τη χρήση των πόρων και συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος διευκολύνοντας παράλληλα την αειφόρο ανάπτυξη.

2.1.3. Τέλος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη συνοχής, υπό την έννοια των μεγάλων διαφορών στις επιδόσεις των κρατών μελών και των περιφερειών. Τα οφέλη από την εσωτερική αγορά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπαρκο σε αυτή την κατάσταση συνεχούς κατακερματισμού του ευρωπαϊκού συστήματος καινοτομίας.

2.2. Στα πλαίσια της ανακοίνωσης από την Επιτροπή προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αναφέρονται οι εξής πέντε γενικοί στόχοι που επιστεγάζουν τους επιμέρους στόχους και εθνικές πολιτικές καινοτομίας και δημιουργούν το διευρωπαϊκό πλαίσιο καινοτομικής ανάπτυξης:

- Συνοχή των πολιτικών για την καινοτομία·

- Ένα κανονιστικό πλαίσιο που συμβάλλει στην καινοτομία·

- Ενθάρρυνση της δημιουργίας και ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων·

- Βελτίωση των βασικών διασυνδέσεων στο σύστημα καινοτομίας·

- Μία κοινωνία ανοιχτή στην καινοτομία.

2.2.1. Οι πέντε αυτοί στόχοι αντικατοπτρίζουν τις τρέχουσες προτεραιότητες για την ενίσχυση της καινοτομίας στην Ευρώπη και συμπλέουν με τη συναίνεση στην οποία κατέληξε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας σχετικά με τους γενικούς προσανατολισμούς της πολιτικής.

3. Η σημασία της καινοτομίας

3.1. Η ΟΚΕ συμφωνεί με το συμπέρασμα που διατυπώνεται στην ανακοίνωση ότι υπάρχει "έλλειμμα" στην καινοτομία στην Ένωση και ότι, αν και αυξάνεται η εμπειρία των κρατών μελών, ο αντίκτυπος αυτής της εμπειρίας δεν είναι ακόμη επαρκής. Οι πέντε στόχοι που τίθενται στην ανακοίνωση είναι στη σωστή κατεύθυνση που, κατά τη γνώμη της ΟΚΕ, πρέπει να είναι η αναγνώριση της σπουδαιότητας της πολιτικής για την καινοτομία τόσο από τις εθνικές κυβερνήσεις, όσο και από τους Ευρωπαίους πολίτες. Η ΟΚΕ διακρίνει τρεις κρίσιμους άξονες για την ενθάρρυνση της καινοτομικής δραστηριότητας στην Ένωση:

- Πληροφόρηση για καινοτομία·

- Ευρεία κατανόηση της αξίας της·

- Λειτουργικό οργανωτικό-νομικό περιβάλλον·

- Συντονισμός των δράσεων σε εθνικό (οριζόντιο) και διατομεακό (κάθετο) επίπεδο.

3.1.1. Οι πέντε στόχοι της ανακοίνωσης εξυπηρετούν τους τρεις αυτούς άξονες, αλλά ορισμένα σημεία χρειάζονται περαιτέρω ενίσχυση κατά την ΟΚΕ, όπως παρουσιάζεται στα σημεία 3.2 - 3.6.

3.1.2. Η ΟΚΕ επιθυμεί αρχικά να τονίσει την ανάγκη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων. Η Επιτροπή βασίζει την ανακοίνωσή της σε στοιχεία του 1998 ή και σε μερικές περιπτώσεις παλαιότερα (π.χ. Αυστρία 1993). Αυτό δεν είναι αποδεκτό. Απαιτούνται ενημερωμένα, αξιόπιστα και αναλυτικά στοιχεία. Η ΟΚΕ θεωρεί απαράδεκτο να είναι αναγκασμένη να γνωμοδοτήσει χωρίς να έχει στη διάθεσή της τα πιο πρόσφατα στοιχεία. Αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις.

3.1.3. Η ΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να ορίσει πιο συγκεκριμένα την έννοια της καινοτομίας στην ανακοίνωσή της. Επί παραδείγματι, ό,τι αποτελεί σήμερα "Τεχνολογία Αιχμής" μπορεί αύριο να πάψει να είναι. Η έννοια της καινοτομίας πρέπει να διευκρινισθεί καθαρά στην ανακοίνωση.

3.1.4. Η έννοια της Γνώσης ως μοναδικού παράγοντα εξασφάλισης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της κοινωνίας δεν αναδεικνύεται επαρκώς στην ανακοίνωση της Επιτροπής παρά το γεγονός ότι αποτελεί κεντρικό σημείο του τίτλου της. Η ΟΚΕ επιθυμεί να τονισθεί εμφατικά η αξία της Γνώσης. Επιπλέον θα πρέπει να τονισθεί η διάκριση μεταξύ Καινοτομίας και Έρευνας ως προϊόν της Γνώσης. Η ανακοίνωση αφήνει αδιευκρίνιστο αυτό το σημείο.

3.1.5. Οι ανθρώπινοι πόροι αποτελούν ουσιαστική προϋπόθεση για τη δημιουργία μίας κοινωνίας βασισμένης στην επιστήμη. Για αυτό το λόγο, το πρώτιστο βήμα είναι να βελτιώσουμε τα εκπαιδευτικά συστήματα και ιδιαίτερα την επιστημονική εκπαίδευση - τόσο για τους καθηγητές όσο και για τους μαθητές - και την επιστημονική σταδιοδρομία. Η επιστημονική καριέρα θα πρέπει να προσελκύει τους επιστήμονες και να τους ανταμείβει ικανοποιητικά και επάξια, κινητοποιώντας έτσι τους ταλαντούχους μαθητές και πείθοντάς τους να περάσουν το απαιτητικό στάδιο της δύσκολης αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρουσας περιόδου κατάρτισής τους. Οι κατάλληλες επαγγελματικές ευκαιρίες είναι απαραίτητες όπως και το κοινωνικό κύρος και η οικονομική επιφάνεια, τα οποία είναι ανάλογα με το ρόλο της επιστήμης και της μηχανικής για το μέλλον της Ευρώπης.

3.2. Αναφορικά με το στόχο Ι, "Συνοχή των πολιτικών για την καινοτομία", η ΟΚΕ πιστεύει ότι είναι κεντρικό ζήτημα η σύγκλιση των εθνικών πολιτικών καινοτομίας. Η ΟΚΕ θεωρεί ότι η στοχοθέτηση όπως παρουσιάζεται στην ανακοίνωση είναι θετική αλλά όχι όσο τολμηρή θα έπρεπε. Η συγκριτική μελέτη των πολιτικών για την καινοτομία είναι απαραίτητη αλλά από μόνη της δεν είναι αρκετή για την επίτευξη της πραγματικής συνοχής. Η ΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να περιλάβει μία πρόσθετη δράση αναφορικά με την εκπόνηση ενός σχεδίου πρόσβασης στα εθνικά προγράμματα καινοτομίας των μελών από οποιοδήποτε φορέα ή επιχείρηση της Ένωσης ανεξαρτήτως της έδρας και περιοχής δραστηριοποίησής της. Αυτή η δυνατότητα, σε συνδυασμό με την πρώτη δράση του πρώτου στόχου "Εφαρμογή ενός πλαισίου διαλόγου, συντονισμού και συγκριτικής μελέτης των επιδόσεων και των πολιτικών των κρατών μελών για την καινοτομία" εκτιμάται ότι θα επιταχύνει την σύγκλιση στο χώρο της Ένωσης. Η ΟΚΕ εκτιμά ότι ένα σχέδιο σαν αυτό που περιγράφηκε μπορεί να έχει χρονικό ορίζοντα τεσσάρων ετών (2001-2004).

3.2.1. Μία ιδιαίτερα σημαντική πτυχή είναι η δημιουργία αλληλεπίδρασης, συντονισμού και εναρμόνισης ανάμεσα στα διάφορα εθνικά και Ευρωπαϊκά προγράμματα και τους φορείς και τις αρχές τους. Λαμβάνοντας υπόψη τη συνεισφορά και το ενδιαφέρον των εμπλεκόμενων φορέων, μία τέτοια προοπτική θα μπορούσε μόνο να είναι μία επαναστατική και επαναληπτική διαδικασία με ικανοποιητικό εύρος προσαρμογής και συνοδευόμενη από αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνεργασία, αποφεύγοντας τον αντιπαραγωγικό συγκεντρωτισμό.

3.3. Αναφορικά με το στόχο ΙΙ, "Κανονιστικό πλαίσιο που συμβάλλει στην καινοτομία", η ΟΚΕ συμφωνεί ότι είναι απαραίτητο να διευκολυνθούν οι δράσεις καινοτομικών πρωτοβουλιών από ένα ευέλικτο κανονιστικό πλαίσιο χωρίς όμως να παραγκωνίζεται και η ανάγκη για την ύπαρξη κανονισμών. Η ΟΚΕ επιθυμεί να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη προς τη γρήγορη ενεργοποίηση της δράσης, για τη θέσπιση φορολογικών μέτρων, σύμφωνα με τα άρθρα 87 και 88 της Συνθήκης, για την ενθάρρυνση των ιδιωτικών επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία και την απασχόληση ερευνητών από τον ιδιωτικό τομέα και να ζητήσει από την Επιτροπή την υποβολή εκθέσεων για την αποτελεσματικότητα και την πρόοδο της δράσης αυτής. Είναι επιτακτική ανάγκη να αρθούν τα κάθε μορφής γραφειοκρατικά κωλύματα.

3.3.1. Ιδιαίτερα, αναφορικά με τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις, η ΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι είναι αναγκαίο να επιτευχθεί στα κράτη μέλη υψηλής στάθμης επικοινωνία μεταξύ Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων και Πανεπιστημίων ή ερευνητικών κέντρων. Το διαχωριστικό σύνορο που αποτρέπει την επικοινωνία μεταξύ τους πρέπει να "γκρεμιστεί". Η εκάστοτε επιχείρηση πρέπει να βοηθά τα πανεπιστήμια ώστε να επιτυγχάνεται ώσμωση και αντιστρόφως. Επίσης η ΕΕ πρέπει να ελαχιστοποιήσει τα γραφειοκρατικά κωλύματα πρόσβασης στα ερευνητικά προγράμματα. Πρέπει τα Ευρωπαϊκά προγράμματα να παροτρύνουν τη συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων.

3.4. Ο στόχος ΙΙΙ, "Ενθάρρυνση της δημιουργίας και ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων", κρίνεται ως ο πλέον σημαντικός για την Ένωση. Παρά τις καλές επιδόσεις στην Ένωση τα τρία τελευταία χρόνια, θα πρέπει να τονιστεί ότι το 1999 οι Ηνωμένες Πολιτείες επένδυσαν τριπλάσια και πλέον κεφάλαια επενδυτικού κινδύνου στην τεχνολογία από όσα επενδύθηκαν στην Ευρώπη, ενώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ο αντίστοιχος ρυθμός ανάπτυξης σε σχέση με το προηγούμενο έτος στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν 108 %. Η ΟΚΕ θεωρεί ότι δεν υπάρχει κατάλληλο χρηματοδοτικό πλαίσιο για την υποστήριξη νέων ή νεοϊδρυόμενων επιχειρήσεων με καινοτόμο χαρακτήρα. Απουσιάζει πλήρως ένα οργανωμένο σχέδιο δημιουργίας κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου και κεφαλαίων εκκίνησης (risk/seed capitals) σε επίπεδο Ένωσης. Επιπλέον το κανονιστικό πλαίσιο επιβάλλει εμπόδια στις νέες ή μικρές επιχειρήσεις για τη συμμετοχή τους σε προγράμματα ΕΤΑ ή καινοτομίας που τις πιο πολλές φορές δρουν αποτρεπτικά. Η ΟΚΕ πιστεύει ότι στα πλαίσια της δράσης της για τη διευκόλυνση της πρόσβασης νεοϊδρυόμενων επιχειρήσεων σε δημόσιους διαγωνισμούς, κοινοτικά προγράμματα (και στα αποτελέσματά τους) καθώς και στην "Πρωτοβουλία για την Καινοτομία 2000" της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), η Επιτροπή θα ήταν χρήσιμο να:

- εκπονήσει (σε συνεργασία με την ΕΤΕπ) ένα σχέδιο προσέλκυσης και διοχέτευσης κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου·

- προχωρήσει στην μελέτη άρσης των περιορισμών χρηματοδότησης από προγράμματα καινοτομίας και ΕΤΑ.

3.4.1. Επίσης στο πλαίσιο της δράσης "Ενθάρρυνση δραστηριοτήτων δικτύωσης", όπως το δίκτυο περιφερειών αριστείας για τη δημιουργία επιχειρήσεων, τα δίκτυα υπηρεσιών κατάρτισης και υποστήριξης (φυτώρια επιχειρήσεων, κεφάλαια αρχικής ώθησης, κ.λπ.) και η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού ηλεκτρονικού καταλόγου καινοτόμων νεοϊδρυόμενων επιχειρήσεων, η ΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να προχωρήσει στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού forum αδειών και καινοτόμων έργων. Διευκρινίζεται ότι το Forum αυτό θα έχει το καθήκον της ευρύτερης ενθάρρυνσης της καινοτομικής δραστηριότητας και της δημιουργίας πρόσθετης αξίας από τις προβλεπόμενες συνέργειες. Η συμμετοχή στο Forum πρέπει να είναι απόλυτα εθελοντική ενώ σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δημιουργεί στεγανά ή άλλου είδους περιορισμούς στις καινοτομικές δραστηριότητες ή προσπάθειες των ευρωπαϊκών εταιρειών και ατόμων.

3.4.2. Αναφορικά με τα κέντρα αριστείας, η ΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει την αξία τους. Η υπεροχή των ΗΠΑ δεν αποτελεί απόρροια ενός γενικότερου υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης σε σχέση με την Ευρώπη. Το αντίθετο μάλιστα, η Ευρώπη διαθέτει πολλαπλάσια εκπαιδευτικά ιδρύματα υψηλότερου επιπέδου από τα αντίστοιχα των ΗΠΑ. Η υπεροχή των ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα της δυνατότητάς τους να συγκεντρώνουν τους καλύτερους σε ορισμένα κέντρα, τα κέντρα αριστείας. Η ΕΕ πρέπει να πράξει το αντίστοιχο.

3.4.3. Η αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου αποτελεί σημαντικό βήμα για την κατάκτηση της καινοτομίας και τη σφυρηλάτηση του πνεύματος της γνώσης. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, τα Ευρωπαϊκά Ερευνητικά Ινστιτούτα αντιμετωπίζουν προβλήματα προσέγγισης επιστημόνων λόγω χαμηλών αμοιβών και γενικότερων εργασιακών συνθηκών στον τομέα της έρευνας. Η διαρροή επιστημόνων προς τις ΗΠΑ αποτελεί μεγάλη πληγή. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η γνώση ελκύει τη γνώση. Τα κέντρα αριστείας θα παίξουν σοβαρό ρόλο εδώ. Η ΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να ληφθούν δραστικά μέτρα ανατροπής της υπάρχουσας κατάστασης και ενθάρρυνσης της εισροής επιστημόνων από τρίτες χώρες. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον ελκυστικό και προνομιακό για τους ερευνητές. Ο στόχος που πρέπει να τεθεί μακροχρόνια είναι η προσέλκυση επιστημόνων από χώρες εκτός ΕΕ προς την ΕΕ και ιδίως από προηγμένες καινοτομικά χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία προς την ΕΕ.

3.4.4. Η Επιτροπή έχει παρουσιάσει στατιστικές που υποδεικνύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σαν σύνολο υπολείπεται των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας στον αριθμό των ερευνητών ανά 1000 εργαζομένους. Ποικίλες αναφορές από το εσωτερικό της Ένωσης δίνουν την ίδια εικόνα και μαρτυρούν ότι υπάρχει μία γενικότερη έλλειψη σε καταρτισμένο ερευνητικό προσωπικό τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα της οικονομίας. Το "έλλειμμα" αυτό φαίνεται χαρακτηριστικά στον πίνακα 1, όπου παρουσιάζεται ανά κράτος μέλος ο αριθμός ερευνητών ανά 1000 κατοίκους και οι δαπάνες έρευνας ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η ΟΚΕ θα θεωρούσε ευπρόσδεκτο ένα μέτρο της Επιτροπής που θα έδινε ιδιαίτερη προτεραιότητα σε δράσεις για την ενίσχυση της εκπαίδευσης νέων ερευνητών σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη για την εδραίωση μίας Ευρωπαϊκής περιοχής έρευνας πολλών ξεχωριστών κέντρων αριστείας. Επειδή η εκπαίδευση αυτού του είδους είναι χρονοβόρα, η ανάληψη σχετικών δράσεων είναι επιτακτική.

3.5. Η μεταφορά τεχνογνωσίας από το σημείο παραγωγής της γνώσης στο σημείο αξιοποίησής της στην παραγωγή αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης από την Επιτροπή και άλλους φορείς αρκετό διάστημα τώρα. Η ΟΚΕ συμφωνεί απόλυτα με τις δράσεις που αναδεικνύει η Ανακοίνωση στο στόχο IV "Βελτίωση των βασικών διασυνδέσεων στο σύστημα καινοτομίας", και συγκεκριμένα:

- την ενίσχυση περιφερειακών πρωτοβουλιών με τη συμμετοχή των επαγγελματικών οργανώσεων και των κέντρων διάδοσης Ευρωπαϊκών ερευνητικών έργων (IRC)·

- την ενδυνάμωση της δια βίου εκπαίδευσης·

- τον προσανατολισμό των ερευνητικών φορέων σε διαδικασίες προώθησης της γνώσης·

- τη διασύνδεση των κέντρων παραγωγής γνώσης με διάφορες μορφές (δίκτυα γνώσης, διεθνικές σχέσεις)·

- τη διάδοση επιτυχημένων μοντέλων.

3.5.1. Η πιο αποτελεσματική "μεταφορά τεχνογνωσίας" λαμβάνει χώρα κατά πολύ ανάμεσα σε ανθρώπους που ήταν αναμεμειγμένοι στην απόκτηση συγκεκριμένης γνώσης την οποία και εφάρμοσαν για την ανάπτυξη προϊόντων ή/και που εργάζονταν για την ανάπτυξη προϊόντων και κατόπιν ενεπλάκησαν στην ανεύρεση πόρων, νέων διαδικασιών και τεχνολογιών. Λόγω των διαφορών στην εργασία, ακόμα και σε εθνικό επίπεδο, στην πληθώρα από τα κόστη τα οποία περιορίζουν την κινητικότητα αλλά και λόγω των διαφορών στα κριτήρια και τις επιλογές σταδιοδρομίας, αντίστοιχες ανταλλαγές συμβαίνουν σπάνια. Στην περίπτωση της διασυνοριακής κινητικότητας, επιπλέον εμπόδια δημιουργούνται από τον ακόμη ανεπαρκή συντονισμό των εθνικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και από τη συχνή έλλειψη αμοιβαίας αναγνώρισης των ακαδημαϊκών τίτλων και των περιόδων σπουδών και κατάρτισης στο εξωτερικό. Αντί να λαμβάνουν ερεθίσματα που ενθαρρύνουν τη κινητικότητα, οι επιστήμονες συχνά αποθαρρύνονται.

3.5.2. Η ΟΚΕ ενθαρρύνει με ιδιαίτερη έμφαση την προώθηση μελετών συγκριτικής ανάλυσης των επιδόσεων (benchmarking) για την αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων μεταφοράς τεχνογνωσίας.

3.6. Η ΟΚΕ συμφωνεί ότι είναι σημαντική η ευρεία διάδοση της σημασίας της καινοτομίας όπως αυτή ορίζεται στο στόχο V "Μία κοινωνία ανοικτή στην καινοτομία" της Ανακοίνωσης. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά δύσκολο και ιδιαίτερα φιλόδοξο το έργο αυτό. Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης αναγνωρίζεται ως σπουδαίος στην ανακοίνωση, ωστόσο καμία συγκεκριμένη δράση για την αξιοποίησή τους δεν προβλέπεται. Η ΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή μία πρόσθετη δράση για τη μελέτη ενός σχεδίου αξιοποίησης των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην κατεύθυνση αυτή.

3.6.1. Πραγματική και ουσιαστικά πλατιά κοινωνική κατανόηση της σημασίας της καινοτομίας δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την έναρξη διαδικασιών ενημέρωσης και επιμόρφωσης στο βασικό κορμό της εκπαίδευσης. Και επειδή η τριτοβάθμια εκπαίδευση λόγω θέσης και αντικειμένου δείχνει να επιτυγχάνει σε ένα βαθμό το στόχο αυτό, η έμφαση πρέπει να δοθεί στις κατώτερες βαθμίδες εκπαίδευσης, δηλαδή την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια. Η επιμόρφωση πρέπει να εστιασθεί αρχικά στους δασκάλους όπου, κατά τη γνώμη της ΟΚΕ, παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις κατανόησης και εκτίμησης της αξίας της καινοτομίας οφείλονται, εν μέρει, στη μη πρόβλεψη μαθημάτων επαγγελματικής επιμόρφωσης, με αποτέλεσμα να μην αποτελούν φορείς παραγωγής νέων γνώσεων, η παραγωγή των οποίων αποτελεί φυσικά το μοναδικό δυνατό τρόπο ανάπτυξης της καινοτομίας. Στη συνέχεια μέσω ενός οργανωμένου σχεδίου προώθησης της ιδέας της παραγωγής νέας γνώσης θα κατορθωθεί το επιθυμητό, δηλαδή να γίνει βίωμα στους νέους πολίτες της ΕΕ η ανάγκη για καινοτομική δημιουργία. Αυτή η διαδικασία είναι επίπονη και μακροχρόνια και απαιτεί σημαντική υπομονή μέχρι να αποδώσει. Εν τούτοις, η ΟΚΕ πιστεύει ότι αυτός είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να ανατρέψει το έλλειμμα καινοτομίας που παρατηρείται σήμερα στην ΕΕ.

3.6.2. Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του Διαδικτύου, στη διάδοση της αξίας της καινοτομίας είναι πράγματι σημαντικός. Η ΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η προσέγγιση που υιοθετείται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι πολωμένη, τόσο λόγω του πολύπλοκου χαρακτήρα του εξεταζομένου ζητήματος όσο και λόγω των ειδικών συμφερόντων των ιδίων των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η ΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να αλλάξει η εν λόγω κατάσταση, παρά το ότι αναγνωρίζει τη δυσκολία του εγχειρήματος. Για το λόγο αυτό η ΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή στην εκπόνηση μελέτης για τη μεθοδολογία προβολής της σημασίας της καινοτομίας από μέσα επηρεασμού της κοινής γνώμης και στην παραγωγή πρότυπων προγραμμάτων που θα εξυπηρετούν την ανάγκη αυτή.

4. Ο "Ευρωπαϊκός χώρος καινοτομίας"

4.1. Το Νοέμβριο του 2000 στην Λυών της Γαλλίας οργανώθηκε από τον γάλλο υπουργό Οικονομίας, Χρηματοοικονομικών και Βιομηχανίας και το υπουργείο Έρευνας συνάντηση(8) στην οποία συμμετείχαν ερευνητές, επιχειρηματίες και φορείς νέων ιδεών εκπροσωπώντας τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η οποία ακολουθήθηκε από το δεύτερο φόρουμ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Κατά τη συνάντηση εντοπίσθηκαν οι 15 σημαντικότεροι παράγοντες για τη μελλοντική επιτυχία της Ευρωπαϊκής Καινοτομίας. Οι παράγοντες αυτοί, οι οποίοι βρίσκουν απόλυτα σύμφωνη την ΟΚΕ, είναι οι εξής:

- Κατάρτιση σε θέματα καινοτομίας και ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας·

- Προσδιορισμός των νέων ικανοτήτων που απαιτούνται και ακολούθως, προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων·

- Ανάπτυξη εργαλείων και υπηρεσιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας - συμπεριλαμβανομένου και του Διαδικτύου (Internet) - ώστε να είναι εφικτή η συμμετοχή όλων·

- Διεύρυνση της δημόσιας αντίληψης όσον αφορά τις επιστήμες·

- Προώθηση της καινοτομίας· οργάνωση·

- Υποστήριξη των αρχικών σταδίων καινοτομικής δραστηριότητας·

- Υποκίνηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης στην καινοτομία·

- Συντονισμός των εθνικών και Ευρωπαϊκών μηχανισμών που υποστηρίζουν τις καινοτομικές επιχειρήσεις·

- Προώθηση της ανάπτυξης ευρωπαϊκών κεφαλαίων υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital)·

- Αποκέντρωση της Ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την καινοτομία σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις·

- Ενθάρρυνση των πρωτοβουλιών έρευνας και ανάπτυξης στην Ευρώπη·

- Ανάπτυξη της καινοτομίας στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις βάσει των ερευνητικών αποτελεσμάτων·

- Καθιέρωση μίας Ευρωπαϊκής μεθόδου κατοχύρωσης δικαιωμάτων (διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας) που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των αιτούντων·

- Ενθάρρυνση της κινητικότητας των ευρωπαίων ερευνητών·

- Ενίσχυση της θετικής εικόνας της Ευρώπης στους παγκοσμίως καλύτερους ερευνητές.

4.2. Η ΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει με ιδιαίτερη έμφαση την ανάγκη για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας, το οποίο θα είναι ευέλικτο και προσιτό στους πρωτοπόρους των καινοτομικών εφαρμογών, όπως αναλυτικά παρουσιάστηκε στο έγγραφο της ΟΚΕ για το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας(9).

4.2.1. Η ΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχει μία διαφοροποίηση στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η παραγωγή γνώσης ανάμεσα στον ακαδημαϊκό και στον επιχειρηματικό κόσμο. Ο μεν πρώτος προτιμά την άμεση δημοσίευση καθώς αυτή η διαδικασία προσθέτει κύρος και αποτελεί κριτήριο εξέλιξης της σταδιοδρομίας, ο δε δεύτερος επιθυμεί τη μη δημοσίευση τουλάχιστον έως ότου κατοχυρωθούν τα δικαιώματα με την εκχώρηση πιστοποιητικού ιδιοκτησίας πνευματικών δικαιωμάτων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ανοικτή σύγκρουση συμφερόντων που ενδέχεται να κρατήσει τις δύο κοινότητες σε απόσταση. Η ΟΚΕ προτείνει να αξιοποιηθεί η ενδεικνυόμενη "περίοδος χάριτος καινοτομίας" από τη στιγμή που γίνεται η δημοσίευση από τον εφευρέτη μέχρι τη στιγμή που κατατίθεται η αίτηση για την εκχώρηση πατέντας. Κατ' αυτό τον τρόπο πιστεύεται ότι θα γεφυρωθεί το υπάρχον χάσμα.

4.2.2. Επιπλέον, είναι γεγονός ότι οι οργανωσιακές δομές των φορέων και των πανεπιστημίων τα οποία χρηματοδοτούνται από το δημόσιο και των κέντρων τα οποία αναπτύσσονται ιδιωτικά, δε συμβαδίζουν, ακόμα και μέσα στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου κράτους-μέλους. Οργανισμοί υπεύθυνοι για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και ινστιτούτα μεταφοράς τεχνολογίας μπορούν να διασφαλίσουν ως ένα βαθμό ότι η τεχνογνωσία, αποκτηθείσα μέσω εφαρμογών σε οργανισμούς χρηματοδοτούμενους από δημόσια κονδύλια, θα χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη προϊόντων στη βιομηχανία.

4.3. Τέλος, η ΟΚΕ θα ήθελε να ενθαρρύνει την Επιτροπή στην εντατικοποίηση των προσπαθειών της ώστε να βγει αληθινή η άποψη του Επιτρόπου Liikanen, όπως διακηρύχθηκε στη συνάντηση της Λυών: "Η Επιτροπή έχει ένα σημαντικό ρόλο στην προώθηση της καινοτομίας και στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης".

5. Συμπεράσματα

5.1. Αποδείχθηκε ήδη η σημασία της ενθάρρυνσης των δράσεων προώθησης της καινοτομίας.

5.2. Η ανακοίνωση της Επιτροπής αποτελεί θετική συμβολή στην κατεύθυνση αυτή, αλλά απαιτείται περαιτέρω ανάπτυξη σε ορισμένα σημεία.

5.3. Η ΟΚΕ θεωρεί κεφαλαιώδους σημασίας την προώθηση πρωτοβουλιών υποστήριξης των καινοτομικών προσπαθειών στην Ένωση και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην διευκόλυνση των διαδικασιών χρηματοδότησης, στην σύγκλιση των πολιτικών των μελών της Ένωσης και στην ευελιξία του κανονιστικού πλαισίου.

5.4. Η ΟΚΕ υποστηρίζει θερμά τις κύριες γραμμές δράσης του προγράμματος. Πιστεύει ότι είναι καλά σχεδιασμένες και στοχοθετημένες και ότι η σημασία τους για την οικογένεια των ευρωπαϊκών εθνών είναι τεράστια. Ωστόσο, αναπόφευκτα θα χρειαστούν περισσότερα κονδύλια.

5.5. Οι στρατηγικοί στόχοι που αναφέρονται ανωτέρω ενδέχεται να είναι φιλόδοξοι. Παρόλα αυτά, η ΟΚΕ πιστεύει ότι η ανακοίνωση θα παράσχει σημαντική συμβολή για την ενθάρρυνση της καινοτομίας στην ευρύτερη πρωτοβουλία e-Europe και ζητεί, ως εκ τούτου, από το Συμβούλιο να μεριμνήσει ώστε να διατεθεί επαρκής χρηματοδότηση.

5.6. Οι προτάσεις της ΟΚΕ αναφορικά με τις διαρθρωτικές αλλαγές, όπως κωδικοποιήθηκαν και τεκμηριώθηκαν στην παρούσα γνωμοδότηση, μπορούν να συνοψισθούν στα πιο κάτω σημεία:

5.6.1. Άμεση απελευθέρωση όλων των εθνικών προγραμμάτων Ε& Α κάθε χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κάθε ενδιαφερόμενο ερευνητικό κέντρο της ΕΕ ανεξαρτήτως της χώρας όπου αυτό λειτουργεί.

5.6.2. Μακροχρόνια επιμόρφωση στα σχολεία των κρατών μελών της ΕΕ για τη σημασία της παραγωγής γνώσης. Θα πρέπει να γίνονται ανάλογα πανεπιστημιακά και σχολικά μαθήματα και να συγκλίνουν ως προ-απαίτηση για την επιστημονική ολοκλήρωση στην Ευρώπη και τη βελτίωση της κινητικότητας των ανθρώπων της επιστήμης.

5.6.3. Μακροχρόνια τεχνικο-επαγγελματική κατάρτιση, βάσει ενιαίων Ευρωπαϊκών προτύπων και προγραμμάτων δια βίου μάθησης, αναφορικά με τη σημασία της παραγωγής γνώσης.

5.6.4. Εκπόνηση μεθοδολογίας και πρότυπων προγραμμάτων προώθησης της ιδέας της καινοτομίας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

5.6.5. Επιμόρφωση των μεσαίων και κατώτερων διοικητικών υπαλλήλων με έμφαση στους υπαλλήλους τοπικής αυτοδιοίκησης σε θέματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με στόχο την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

5.6.6. Διευκόλυνση των διαδικασιών απόκτησης μίας Ευρωπαϊκής πατέντας, οι οποίες πρέπει να γίνουν πιο απλές, λιγότερο χρονοβόρες και με μικρότερο κόστος.

5.6.7. Θα πρέπει να διαμορφωθεί το κατάλληλο νομικό και κανονιστικό πλαίσιο ώστε να δοθεί η δυνατότητα δημοσίευσης των ερευνητικών αποτελεσμάτων από τον εφευρέτη εντός της ενδεικνυόμενης "περιόδου χάριτος καινοτομίας" πριν την υποβολή αίτησης για την εκχώρηση πατέντας, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η πρωτοτυπία της. Κατ' αυτό τον τρόπο θα αρθούν σημαντικά εμπόδια στην επικοινωνία και ανταλλαγή εμπειριών δημόσιου και ιδιωτικού ερευνητικού τομέα.

5.6.8. Ενίσχυση και προστασία των ΜΜΕ στις ερευνητικές τους δραστηριότητες με στόχο τη μετατροπή της επιχειρηματικής κουλτούρας από προστατευτική σε ανάληψη ρίσκου.

5.7. Οι προτάσεις της ΟΚΕ αναφορικά με τη δημιουργία κέντρων αριστείας μπορούν να συνοψισθούν στα παρακάτω σημεία:

5.7.1. Δημιουργία Ευρωπαϊκών κεφαλαίων εκκίνησης και ρίσκου τα οποία θα λειτουργούν αυτόνομα, ακολουθώντας τα αντίστοιχα πρότυπα των ΗΠΑ, χωρίς αδικαιολόγητους κανονιστικούς περιορισμούς όπως αυτοί που εισάγουν τα σημερινά προγράμματα ενθάρρυνσης της καινοτομίας της ΕΕ.

5.7.2. Δημιουργία Ευρωπαϊκών Κέντρων Αριστείας Καινοτόμου Δραστηριότητας, τα οποία θα συγκεντρώνουν με ανοικτές και διαφανείς διαδικασίες ερευνητές από τα Πανεπιστήμια, τα μη πανεπιστημιακά ινστιτούτα και τη βιομηχανία. Ένας σημαντικός παράγοντας σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να είναι η προτίμηση στη χρήση της αγγλικής ως κοινή γλώσσα.

5.7.3. Εντατικοποίηση των σχημάτων κινητικότητας των ερευνητών μεταξύ Πανεπιστημίων και βιομηχανίας και ανατροπή της εσωστρέφειας και των συνθηκών αποκλεισμού που βιώνουμε σήμερα.

5.7.4. Εκπόνηση προγραμμάτων προσέλκυσης επιστημόνων (μη πολιτών της ΕΕ) σε ερευνητικές θέσεις στην Ευρωπαϊκή βιομηχανία και ακαδημαϊκή κοινότητα.

5.8. Από μόνη της η ανακοίνωση δεν μπορεί να εκπληρώσει τους στρατηγικούς στόχους που έχουν τεθεί για αυτό, ακόμη και με τις βελτιώσεις που προτείνει η ΟΚΕ στη γνωμοδότηση αυτή. Μπορεί, όμως, να συμβάλει στην ανάπτυξη αυτών των στρατηγικών ως τμήμα ενός συνόλου πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση αυτή.

Βρυξέλλες, 12 Ιουλίου 2001.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) COM(95) 688 τελικό: Γνωμοδότηση της ΟΚΕ, ΕΕ C 212 της 22.7.1996, σ. 52.

(2) "Πρώτο σχέδιο δράσης για την καινοτομία στην Ευρώπη - Η καινοτομία στην υπηρεσία της ανάπτυξης και της απασχόλησης", COM(96) 589 τελικό.

(3) "5ο Πρόγραμμα-πλαίσιο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης (1998-2002) - Έγγραφο εργασίας της Επιτροπής σχετικά με τα ειδικά προγράμματα: πρώτο υλικό για συζήτηση" COM(97) 553 τελικό της 5.11.1997· Ειδικά προγράμματα, COM(98) 305 τελικό και COM(98) 306 τελικό, βλ. ΕΕ C 260 της 18.8.1998· Γνωμοδότηση της ΟΚΕ: ΕΕ C 407 της 28.12.1998, σ. 123-159.

(4) COM(2000)6 τελικό της 18ης Ιανουαρίου 2000· Γνωμοδότηση της ΟΚΕ, ΕΕ C 204 της 18.7.2000, σ. 70.

(5) "Πρώτο σχέδιο δράσης για την καινοτομία στην Ευρώπη - Η καινοτομία στην υπηρεσία της ανάπτυξης και της απασχόλησης", COM(96) 589 τελικό.

(6) Γνωμοδότηση της ΟΚΕ, ΕΕ C 204 της 18.7.2000, σ. 70.

(7) EUROSTAT: Επιστήμη, Τεχνολογία και Καινοτομία: Στοιχεία-Κλειδιά 2000.

(8) "Ετήσιο ευρωπαϊκό φόρουμ για τις καινοτόμους επιχειρήσεις"και, στη συνέχεια, συμπόσιο: "Προς ένα ευρωπαϊκό χώρο καινοτομίας", Λυών, Γαλλία, 21 Νοεμβρίου 2000.

(9) Γνωμοδότηση της ΟΚΕ σχετικά με την "Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για το κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας" COM(2000) 412 τελικό - 2000/0177(CNS), ΕΕ C 155 της 29.05.2001 σ. 80.