52001AE0705

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την "Πράσινη Βίβλο - Προς μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού"

(2001/C 221/06)

Στις 4 Δεκεμβρίου 2000, σύμφωνα με το άρθρο 162 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, σχετικά με την Πράσινη Βίβλο.

Το τμήμα "Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών" στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών υιοθέτησε την γνωμοδότησή του στις 8 Μαΐου 2001. Εισηγήτρια η κα Sirkeinen.

Κατά την 382η σύνοδο ολομέλειάς της, της 30ής και 31ης Μαΐου 2001, (συνεδρίαση της 30ής Μαΐου 2001), η ΟΚΕ υιοθέτησε με 112 ψήφους υπέρ και 3 αποχές, την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

1.1. Η ενέργεια αποτελεί απαραίτητο βασικό αγαθό για όλους. Η σύγχρονη κοινωνία είναι ιδιαίτερα τρωτή σε ό,τι αφορά την παροχή ενέργειας και τις τιμές. Σχετικά μικρές αναστατώσεις μπορεί επηρεάσουν σημαντικά την οικονομία, την κοινωνία και την ανταγωνιστικότητα. Σημαντικές επιπτώσεις μπορεί να έχει η παραγωγή και η χρήση της ενέργειας στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

1.2. Η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ έχει τρεις παράλληλους στόχους: τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας, την επάρκεια εφοδιασμού και την προστασία του περιβάλλοντος. Αν και η αγορά και οι περιστάσεις έχουν αλλάξει, οι στόχοι αυτοί παραμένουν επίκαιροι.

1.3. Το άνοιγμα στον ανταγωνισμό των αγορών ενέργειας στο εσωτερικό των κρατών μελών, και ο στόχος δημιουργίας εσωτερικής αγοράς στον τομέα της ενέργειας και του φυσικού αερίου αλλάζουν τους βασικούς κανόνες υλοποίησης της ενεργειακής πολιτικής(1).

1.3.1. Οι επιχειρήσεις ενέργειας δεν θα είναι πλέον υποχρεωμένες σε μια συγκεκριμένη κατάσταση να πραγματοποιούν επενδύσεις ή να εφαρμόζουν μέτρα όπως συνέβαινε στην περίπτωση των κρατικών μονοπωλίων. Ούτε είναι πλέον δυνατό οι δαπάνες που δημιουργούνται λόγω του ανταγωνισμού να επιβαρύνουν τον καταναλωτή.

1.3.2. Ο ανταγωνισμός συμβάλλει γενικά στην αποτελεσματική χρήση των πόρων και στη μείωση των τιμών χάρη στην ελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου πράγμα που ενέχει τον κίνδυνο να μειωθεί το ενδιαφέρον για αποτελεσματική χρήση της ενέργειας και για εξοικονόμηση ενέργειας και να δοθεί προτεραιότητα σε βραχυπρόθεσμα οφέλη παρά σε πιθανές δαπάνες για μακροπρόθεσμες ανάγκες.

1.3.3. Η εσωτερική αγορά ενέργειας συμβάλλει στη βελτίωση του εφοδιασμού, εφόσον οι πόροι πολλών χωρών διατίθενται σε κοινή χρήση, τουλάχιστον θεωρητικά. Ωστόσο τούτο προϋποθέτει το πραγματικό άνοιγμα της εσωτερικής αγοράς στο πλαίσιο της οποίας θα παρέχονται ίσες δυνατότητες για διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές καθώς και επαρκείς συνδέσεις μεταφοράς.

1.4. Χαρακτηριστικό της παγκόσμιας αγοράς είναι ότι μόνο εν μέρει λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου ανήκει στα χέρια των καρτέλ. Λίγοι είναι οι φορείς της αγοράς του φυσικού αερίου επειδή το υψηλό κόστος των υποδομών περιορίζει το βαθμό ελευθερίας και ο καθορισμός των τιμών εξακολουθεί να εξαρτάται από την τιμή του πετρελαίου. Το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου βρίσκεται σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από έλλειψη πολιτικής σταθερότητας. Από την άλλη πλευρά η ηλεκτρική ενέργεια είναι προϊόν που δεν αποθηκεύεται και είναι δύσκολο με μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις. Αυτοί οι τεχνικοί παράγοντες περιορίζουν την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

1.5. Τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν μια νέα κατάσταση με το άνοιγμα των αγορών. Ποιά μέτρα πρέπει να ληφθούν προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι επιχειρήσεις παραγωγής ενέργειας θα προβούν σε επαρκείς και έγκαιρες επενδύσεις όσον αφορά την παραγωγή και τη διανομή ενέργειας λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη το σεβασμό του περιβάλλοντος, ούτως ώστε να προλάβουν οποιαδήποτε έλλειψη καθώς και τις αρνητικές συνέπειες που αυτή συνεπάγεται. Απτό παράδειγμα τούτου αποτελεί η κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Καλιφόρνια. Η ελευθέρωση της αγοράς υπήρξε σκέτη αποτυχία επειδή ελευθερώθηκαν μεν οι χονδρικές τιμές αλλά οι τελικές τιμές του καταναλωτή κρατήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα. Μια αιτία της έλλειψης ηλεκτρικής ενέργειας είναι ότι εδώ και περισσότερα από δέκα έτη δεν συνέβη τίποτα για την αύξηση της ικανότητας παραγωγής της πολιτείας αυτής, ούτε για την σταθεροποίηση του δικτύου μεταφοράς ενέργειας. Παράλληλα η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε ταχύτατα. Η Ευρώπη θα έπρεπε να διδαχθεί από τα σφάλματα αυτά.

1.6. Καθήκον των κυβερνήσεων στην ανοικτή αγορά ενέργειας είναι να δημιουργήσουν προϋποθέσεις ανάπτυξης που να διασφαλίζουν την αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς καθώς και την επίτευξη άλλων κοινωνικών στόχων. Ευθύνη των διοικήσεων, ή σε ορισμένες χώρες των κρατών ή των περιφερειακών κυβερνήσεων, είναι:

- η διασφάλιση ισόρροπου και αποτελεσματικού ανταγωνισμού στην αγορά, με τον οποίο εξασφαλίζεται επίσης η πρόσβαση νέων φορέων στην αγορά·

- η διασφάλιση της δημόσιας υπηρεσίας η οποία να διαθέτει επαρκείς ικανότητες υπό κανονικές συνθήκες·

- η απαιτούμενη φορολόγηση·

- η προώθηση αναπτυξιακών και ερευνητικών δράσεων·

- οι σχέσεις με τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και

- η προώθηση των περιβαλλοντικών πτυχών και του ασφαλούς εφοδιασμού στον τομέα της ενέργειας, ειδικότερα δε

- η προώθηση διαφοροποιημένων μεθόδων της διαχείρισης του ενεργειακού εφοδιασμού

- η προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

- η προώθηση παραγωγή και αποτελεσματικής χρήσης της ενέργειας καθώς και η εξοικονόμησή της

- επαρκή αποθέματα και στρατηγικό εφεδρικό παραγωγικό δυναμικό.

Τα κράτη μέλη έχουν συνεπώς το δικαίωμα και το καθήκον να επιλέγουν ανεξάρτητα τη μορφή ενέργειας που θέλουν να χρησιμοποιήσουν.

1.7. Ευθύνη της ΕΕ ήταν η δημιουργία ενός αναγκαίου κοινού πλαισίου δράσης με την εφαρμογή ορισμένων άρθρων σχετικά με τον ανταγωνισμό, την εσωτερική αγορά και τη συνεργασία στον τομέα της έρευνας. Τα σημαντικότερα μέτρα είναι:

- η εξασφάλιση αποθεμάτων πετρελαίου και προϊόντων πετρελαίου

- η επιβολή ελαχίστων ορίων φορολόγησης των προϊόντων πετρελαίου

- η οδηγία για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και ο έλεγχος της εφαρμογής της

- η οδηγία για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και ο έλεγχος της εφαρμογής της

- οι κανόνες για την εσωτερική αγορά ενέργειας και η σύνδεσή τους με τις προαναφερθείσες οδηγίες

- τα κοινά μέτρα για την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως το πρόγραμμα Αltener

- τα κοινά μέτρα για την αύξηση της αποτελεσματικότητας της ενέργειας, όπως το πρόγραμμα SAVE

- η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας (πρόγραμμα Synergy)

- η συνεργασία στον τομέα της έρευνας και της ενέργειας στο πλαίσιο των προγραμμάτων πλαισίων

- τα κοινά μέτρα της συνθήκης Εuratom στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.

Πολλές από τις ευρωπαϊκές διατάξεις για το περιβάλλον αφορούν άμεσα ή έμμεσα την παραγωγή και τη χρήση ενέργειας.

1.8. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σε πολλές γνωμοδοτήσεις της υποστήριξε τους προαναφερθέντες στόχους(2) της ενεργειακής πολιτικής. Προκειμένου να αποφύγουμε να επαναλάβουμε τις απόψεις της ΟΚΕ για τις διάφορες πτυχές, θα αρκεστούμε εδώ στην αναφορά ορισμένων καθοριστικής σημασίας στοιχείων. Η ΟΚΕ υποστήριξε το άνοιγμα της αγοράς 3ως μέσο διασφάλισης της ανταγωνιστικότητας, αλλά επεσήμανε ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κοινωνικές και άλλες συνέπειες. Η παροχή δημόσιας υπηρεσίας πρέπει να διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και την πρόληψη του αποκλεισμού. Η ΟΚΕ έχει κάνει έκκληση για υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος σύμφωνα με τα περιβαλλοντικά προγράμματα δράσης της ΕΕ, για το σεβασμό της αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης. Έδωσε επίσης μεγάλη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην αποτελεσματική παραγωγή και χρήση της ενέργειας.

2. Κύρια σημεία της Πράσινης Βίβλου της Επιτροπής

2.1. Η παρούσα Πράσινη Βίβλος προέκυψε ως αποτέλεσμα της εξής διαπίστωσης: ότι αυξάνει ανησυχητικά η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης. Δέον να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται κατά πολύ από τον εξωτερικό εφοδιασμό. Σήμερα 50 % των αναγκών της καλύπτονται από εισαγωγές, ενώ περίπου 70 % των αναγκών της αναμένεται ότι θα καλύπτονται επίσης με εισαγωγές το 2030, με μια ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση σε ό,τι αφορά τους υδρογονάνθρακες, αν οι σημερινές τάσεις συνεχιστούν.

2.2. Σήμερα η ενεργειακή κατανάλωση καλύπτεται κατά 41 % από το πετρέλαιο, κατά 22 % από το φυσικό αέριο, κατά 16 % από τα στερεά καύσιμα (γαιάνθρακας, λιγνίτης, τύρφη), κατά 15 % από την πυρηνική ενέργεια και κατά 6 % από τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Το ενεργειακό ισοζύγιο θα εξακολουθήσει κατά το 2030 να βασίζεται ουσιαστικά στα ορυκτά καύσιμα: 38 % πετρέλαιο, 29 % φυσικό αέριο, 19 % στερεά καύσιμα και μόλις 6 %(3) πυρηνική ενέργεια και 8 % ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

2.3. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα κατορθώσει να απαλλαγεί από τη συνεχώς αυξανόμενη ενεργειακή εξάρτηση εάν δεν εφαρμοστεί δυναμική ενεργειακή πολιτική. Στο προοίμιο της Συνθήκης του Άμστερνταμ υπάρχει απλώς αναφορά της ενέργειας. Η Πράσινη Βίβλος επισημαίνει την ανάγκη εξισορρόπησης της πολιτικής προσφοράς μέσω δράσεων που να είναι σαφώς υπέρ μίας πολιτικής για τη ζήτηση.

2.4. Η ανάλυση που επιχειρείται στην παρούσα Πράσινη Βίβλο έχει ως στόχο να αποδείξει ότι οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στον προσανατολισμό της ενεργειακής ζήτησης ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν στο Κυότο συμπεριλαμβανομένης παράλληλα της ασφάλειας του εφοδιασμού. Η ασφάλεια του εφοδιασμού δεν έχει ως στόχο να μεγιστοποιηθεί η ενεργειακή αυτονομία ή να ελαχιστοποιηθεί η εξάρτηση αλλά να μειωθούν οι κίνδυνοι που ενδεχομένως συνδέονται με αυτήν την εξάρτηση.

2.5. Η Πράσινη Βίβλος σκιαγραφεί το πλαίσιο μιας μακροπρόθεσμης ενεργειακής στρατηγικής σύμφωνα με την οποία:

- Η Ένωση καλείται να εξισορροπήσει την πολιτική προσφοράς μέσω δράσεων που να είναι σαφώς υπέρ μίας πολιτικής για τη ζήτηση (κυρίως με την προώθηση εξοικονόμησης ενέργειας στα κτήρια και στον τομέα των μεταφορών).

- Επισημαίνει την ανάγκη ανάπτυξης δράσεων με στόχο την αλλαγή των τάσεων προκειμένου να εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Κυότο.

- Τονίζει την ιδιαίτερη σημασία των φορολογικών μηχανισμών για τον προσανατολισμό της ζήτησης προς καλύτερα ελεγχόμενες μορφές κατανάλωσης, που παράλληλα να σέβονται περισσότερο το περιβάλλον.

- Η ανάπτυξη των νέων και ανανεώσιμων μορφών ενέργειας αναμένεται να αποτελέσει καθοριστικό στοιχείο της ως άνω αλλαγής. Έχει καθοριστεί ως στόχος για το 2010 να διπλασιαστεί το μερίδιό τους από 6 σε 12 % του ενεργειακού ισοζυγίου και από 14 σε 22 % στην παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας.

- Η μεσοπρόθεσμη συμβολή της πυρηνικής ενέργειας επιβάλλεται με τη σειρά της να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης χωρίς να αγνοηθεί κανένα στοιχείο: η διαχείριση των αποβλήτων, η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, η ασφάλεια του εφοδιασμού καθώς και η αειφόρος ανάπτυξη.

- Πρέπει να συνεχιστεί η έρευνα για τις τεχνολογίες διαχείρισης των αποβλήτων και την εφαρμογή τους υπό τις ασφαλέστερες δυνατές συνθήκες.

- Για τους υδρογονάνθρακες, των οποίων συνεχώς αυξάνουν οι εισαγωγές, κρίνεται σκόπιμο να προβλεφθούν ενισχυμένος μηχανισμός διατήρησης στρατηγικών αποθεμάτων, καθώς και νέες διαδρομές εισαγωγής.

2.6. Η Επιτροπή δεν προτείνει στην Πράσινη Βίβλο μια έτοιμη στρατηγική ασφάλειας του εφοδιασμού αλλά την έναρξη διαλόγου που θα καινοτομήσει και θα εξετάσει σε βάθος τα θέματα όσον αφορά τις επιλογές της ΕΕ στον τομέα της ενέργειας.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1. Η ΟΚΕ θεωρεί την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής ευπρόσδεκτη και αξιέπαινη. Τα διάφορα τμήματα της μελέτης δείχνουν ότι η ενεργειακή εξάρτηση από το εξωτερικό της ΕΕ είναι μεγάλη και αυξάνεται, και επισημαίνεται ότι οι καταστροφικές συνέπειες αυτής της εξάρτησης, που φάνηκαν ακόμη μια φορά με την αύξηση των τιμών του πετρελαίου και συνεπώς του φυσικού αερίου, δικαιολογούν πλήρως τον καθορισμό σφαιρικής θεώρησης για τη μελλοντική ανάπτυξη του τομέα αυτού. Τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και κυρίως η πρόληψη των κλιματικών αλλαγών δεν πρέπει να αγνοούνται σε μια συζήτηση για την ενέργεια, αντιθέτως αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση.

3.2. Εάν συνεχιστεί η υφιστάμενη πολιτική, η κατάσταση θα είναι ιδιαίτερα προβληματική σε τριάντα χρόνια. Η εξάρτηση από το εξωτερικό αυξάνεται και το ίδιο συμβαίνει με τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Δεν υπάρχει λόγος να υποτιμάμε τις θεωρίες και τις εκτιμήσεις που προβάλλονται. Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η εικόνα που διαφαίνεται σε όλα τα προς λήψη μέτρα.

3.3. Ωστόσο η ανάλυση της Επιτροπής επικεντρώνεται στην ΕΕ. Το θέμα όμως πρέπει να εξεταστεί και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ορυκτές πηγές ενέργειες, οι οποίες καθορίζουν το μεγαλύτερο τμήμα του ενεργειακού εφοδιασμού του πλανήτη για πολύ καιρό ακόμη στο μέλλον, είναι περιορισμένες. Η μεγαλύτερη κατανάλωση σήμερα γίνεται στη Βόρειο Αμερική και στην Ευρώπη, αλλά λόγω της αύξησης του βιοτικού επιπέδου και σε άλλα σημεία του πλανήτη, η κατανάλωση των καυσίμων αυξάνεται κι εκεί γρήγορα. Ο ανταγωνισμός για τους ενεργειακούς πόρους εντείνεται, οι προεκτάσεις της κρίσης αυξάνονται και ορισμένοι μιλούν ήδη για μελλοντικό ενεργειακό πόλεμο. Δεδομένων τούτων η Επιτροπή θα έπρεπε να είναι πιο ανήσυχη σε ό,τι αφορά την εξάρτηση της ΕΕ από το εξωτερικό.

3.4. Επίσης θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερο το χρονοδιάγραμμα της μελέτης. Μερικές βασικές πτυχές του ενεργειακού τομέα δεν μεταβάλλονται σημαντικά σε διάστημα τριάντα ετών, οι μεγαλύτερες αλλαγές για παράδειγμα που αφορούν την εφοδιασμό σε ορυκτά καύσιμα θα επέλθουν αργότερα. Από την άλλη πλευρά, οι πλέον πρόσφατες τεχνολογικές λύσεις θα αξιοποιηθούν πλήρως μόνο μακροπρόθεσμα. Είναι σαφές ότι σήμερα η λεπτομερής ανάλυση δεν αφήνει χρονικά περιθώρια. Ωστόσο ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά, όπως τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων και οι δημογραφικές αλλαγές, θα μπορούσαν να εξεταστούν περισσότερο μακροπρόθεσμα. Υπάρχουν επίσης περισσότερο μακροπρόθεσμες αξιολογήσεις των νέων τεχνολογιών.

3.5. Το πρώτο μέτρο για τη μείωση των κινδύνων σχετικά με τον ενεργειακό εφοδιασμό καθώς την μείωση άλλων κινδύνων είναι να διασφαλιστεί η όσο το δυνατό περισσότερο διαφορετική και ισορροπημένη χρήση διαφορετικών τύπων και μορφών ενέργειας. Εξάλλου θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για τη βέλτιστη χρήση κάθε μορφής ενέργειας και από οικονομική και από οικολογική πλευρά. Από αυτή την άποψη, φαίνεται προβληματική η πρόβλεψη της Επιτροπής για την ταχεία ανάπτυξη της χρήσης του φυσικού αερίου και έντονη μείωση του ποσοστού της πυρηνικής ενέργειας. Αυτή η εξέλιξη αυξάνει σημαντικά την εξάρτηση από τις εισαγωγές καθώς και τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

3.6. Η σημασία της ενέργειας για την εθνική οικονομία και ο οικονομικός αντίκτυπος των αποφάσεων για την ενεργειακή πολιτική χρήζει καλύτερης εξέτασης. Αν και σήμερα οι ενεργειακές δαπάνες αντιστοιχούν σε μερικές μόνο ποσοστιαίες μονάδες του εθνικού προϊόντος, η οικονομική ανάπτυξη και η ανταγωνιστικότητα επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση των τιμών ενέργειας. Η αύξηση της χρήσης της ενέργειας είναι ήδη κατά πολύ μικρότερη από την οικονομική ανάπτυξη, αλλά στην ΕΕ 2kWh αντιστοιχούν σε ένα ευρώ του εθνικού προϊόντος. Οι αλλαγές της τιμής του πετρελαίου επηρεάζουν άμεσα την τιμή του φυσικού αερίου και του άνθρακα και οι αλλαγές της τιμής της πρωτογενούς ενέργειας έχουν πολλαπλασιαστικές συνέπειες στην οικονομία. Επιπλέον η ισοτιμία δολαρίου/ευρώ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο εφόσον, προς το παρόν, η τιμή του πετρελαίου ορίζεται σε δολάρια. Πρέπει συνεπώς στην αγορά της ενέργειας να χρησιμοποιείται το ευρώ.

3.7. Από το έγγραφο προκύπτει ένα βασικό ερώτημα: οι δράσεις που προτείνει η Επιτροπή, δηλαδή, η ορθολογική χρήση ενέργειας και η προσφυγή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μπορούν να συμβάλλουν στην αντιστροφή των τάσεων αύξησης της εξάρτησης από το εξωτερικό και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, χωρίς να απειλήσουν τους οικονομικούς στόχους και τους στόχους για την απασχόληση; Η Επιτροπή δεν δίνει κανένα στοιχείο για το θέμα αυτό.

3.8. Για να ανταποκριθεί στις σοβαρές προκλήσεις της πράσινης βίβλου, η Επιτροπή πρέπει να αναπτύξει ένα κοινό εναρμονισμένο πλαίσιο δράσης, στόχοι του οποίου πρέπει να είναι η ευημερία των πολιτών και η διασφάλιση της οικονομικής ανάπτυξης, η εξασφάλιση του εφοδιασμού σε ενέργεια σε τιμές προσιτές για την οικιακή οικονομία και τη βιομηχανία, καθώς και η προστασία του περιβάλλοντος και ο σεβασμός της αρχής της αειφόρου ανάπτυξης. Αφετηρία πρέπει να αποτελεί το δικαίωμα των κρατών μελών να αποφασίζουν ανεξάρτητα την ενεργειακή τους πολιτική, ιδιαίτερα όσον αφορά τον τρόπο παραγωγής ενέργειας, καθώς και άλλα θέματα που αναφέρονται στην παρούσα γνωμοδότηση. Ωστόσο, ταυτόχρονα η Επιτροπή θα μπορούσε, όπως έκανε το 1973 και το 1979, να θέσει ενδεικτικούς κοινοτικούς στόχους που θα χρησιμεύουν ως βάση αναφοράς στα κράτη μέλη για να καθορίζουν τα δικά τους ενεργειακά προγράμματα με σκοπό την επίτευξη συλλογικά αυτών των κοινοτικών στόχων.

3.9. Λαμβάνοντας υπόψη την παγκόσμια διάσταση του ενεργειακού εφοδιασμού, η Επιτροπή θα έπρεπε να προσθέσει την ακόλουθη ερώτηση στον κατάλογο των ερωτήσεών της:

Η μεγάλη κατανάλωση ενέργειας των άλλων βιομηχανικών χωρών και οι αυξανόμενες ανάγκες σε ενέργεια των αναπτυσσόμενων χωρών αυξάνουν σημαντικά τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Ποιά μέτρα πρέπει να λάβει η ΕΕ για να στηρίξει τη βιώσιμη ανάπτυξη της ενέργειας στις τρίτες χώρες; Δεν πρέπει να προωθηθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ιδιαίτερα δε της ηλιακής ενέργειας, και η μεταφορά τεχνογνωσίας και τεχνολογίας για την εξοικονόμηση ενέργειας;

4. Απαντήσεις στα ερωτήματα της Επιτροπής

4.1. Δύναται η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποδεχθεί την αύξηση της εξάρτησης της από εξωτερικούς ενεργειακούς πόρους χωρίς να διακινδυνεύσει τον ασφαλή εφοδιασμό και την Ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα; Για ποιες μορφές ενέργειας θα ήταν σκόπιμο, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο, να εξεταστεί το ενδεχόμενο πολιτικής-πλαισίου για τη διαχείριση των εισαγωγών; Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται σκόπιμο να δοθεί το προβάδισμα σε μια οικονομική προσέγγιση: βάσει του κόστους της ενέργειας ή σε μια γεωπολιτική προσέγγιση: με γνώμονα τον κίνδυνο της διακοπής του εφοδιασμού;

4.1.1. Αυτή τη στιγμή, η ΕΕ δεν μπορεί να αποφύγει την αύξηση της ενεργειακής εξάρτησής της, παρά τους κινδύνους για την ασφάλεια εφοδιασμού και την ανταγωνιστικότητα που συνεπάγεται η εξάρτηση αυτή. Εάν δεν είναι δυνατή η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης, είναι δυνατή - και απαραίτητη - η μείωση των κινδύνων.

4.1.2. Ορισμένες χώρες μέλη και περιφέρειες είναι ιδιαίτερα τρωτές, εφόσον η εξάρτησή τους από το εξωτερικό είναι πάνω από 50 %. Στις ενεργειακές πολιτικές των χωρών αυτών πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα του εφοδιασμού. Ειδικότερα, οι χώρες και οι περιφέρειες αυτές πρέπει να εξετάσουν ποιά κοινά μέτρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα συμβάλουν στην ενίσχυση της αδυναμίας τους. Ιδιαίτερα δε πρέπει να ληφθούν υπόψη τα προβλήματα των απομακρυσμένων περιφερειών της ΕΕ.

4.1.3. Η χάραξη μιας πολιτικής εισαγωγών για το τάδε ή δείνα καύσιμο είναι δύσκολο να προβλεφθεί στη σημερινή αγορά. Αντίθετα, σε όλες τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ, διμερείς ή πολυμερείς, πρέπει να επισημανθεί η ανάγκη για τις επιχειρήσεις να δρουν ελεύθερα και επί ίσοις όροις. Η συνεργασία μεταξύ παραγωγών χωρών και ΕΕ πρέπει να ενισχυθεί προκειμένου να δημιουργηθούν ευνοϊκές εμπορικές προϋποθέσεις. Πριν απ' όλα επείγει να δημιουργηθεί μια όσο το δυνατό περισσότερο αποτελεσματική και ανοικτή αγορά για κάθε τύπο ενέργειας σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ στον τομέα της ενέργειας.

4.2. Η υλοποίηση της εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς, η οποία καθίσταται ολοένα και πιο ολοκληρωμένη και στην οποία κάθε απόφαση που λαμβάνεται σε ένα κράτος έχει επιπτώσεις στα υπόλοιπα, δεν συνεπάγεται συνεπή και συντονισμένη πολιτική σε κοινοτικό επίπεδο; Ποια θα πρέπει να είναι τα στοιχεία μιας τέτοιας πολιτικής και ποια η θέση των κανόνων ανταγωνισμού;

4.2.1. Η εσωτερική αγορά ενέργειας θα πρέπει να σέβεται τους κανόνες του παιχνιδιού - συμπεριλαμβανομένων των κανόνων ανταγωνισμού - της εσωτερικής αγοράς. Επειδή εκ φύσεως ο τομέας της ενέργειας είναι δημόσια υπηρεσία και βασίζεται στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, απαιτούνται ειδικές σχετικές διατάξεις.

4.2.2. Κατά τη χάραξη της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής:

- Ποιά θέματα πρέπει να εξεταστούν και ποιά μέτρα να ληφθούν ώστε να είναι αποτελεσματικότερα σε κοινοτικό επίπεδο παρά σε εθνικό (επικουρικότητα);

- Ποιά από αυτά τα θέματα και μέτρα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν υπό το σημερινό καθεστώς κατανομής αρμοδιοτήτων;

- Απαιτείται ειδική πολιτική για τη διασφάλιση ισορροπίας μεταξύ των τριών πυλώνων της ενεργειακής πολιτικής: εφοδιασμού, ανταγωνιστικότητας και περιβαλλοντικών απαιτήσεων;

4.2.3. Η άποψη της ΟΚΕ για την ευθύνη των κυβερνήσεων των κρατών μελών και της ΕΕ όσον αφορά την ενεργειακή πολιτική παρουσιάζεται στα σημεία 1.6 και 1.7. Θα μπορούσε να προστεθεί ότι είναι απαραίτητη η δράση σε επίπεδο ΕΕ, τουλάχιστον για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, καθώς και οι σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες παραγωγούς και τον ΠΟΕ.

4.2.4. Η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ πρέπει να συνδέεται στενά και με άλλες κοινοτικές πολιτικές όπως η πολιτική για το κλίμα, τη γεωργία και την έρευνα.

4.3. Η ασυνέπεια των φορολογικών πολιτικών και των κρατικών ενισχύσεων στον τομέα της ενέργειας αποτελεί ή όχι εμπόδιο για την ανταγωνιστικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Δεδομένης της αποτυχίας των προσπαθειών που έχουν καταβληθεί για την εναρμόνιση της έμμεσης φορολογίας, δεν θα ήταν σκοπιμότερο να επανεξεταστεί εξ' αρχής το θέμα της ενεργειακής φορολογίας, λαμβάνοντας υπόψη ενεργειακούς και περιβαλλοντικούς στόχους;

4.3.1. Η φορολογία της ενέργειας και οι κρατικές ενισχύσεις χρησιμοποιούνται συχνά ως μέσα για την επίτευξη των κοινών στόχων όπως είναι η προστασία του περιβάλλοντος ή η προώθηση χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για να μη δημιουργούν η φορολογία και οι ενισχύσεις στρέβλωση του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών, καταβάλλονται προσπάθειες για την εναρμόνιση του τομέα. Εάν εναρμονιστούν οι φόροι επί της ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, τότε θα αποδυναμωθεί η ανταγωνιστικότητα έναντι άλλων χωρών, κυρίως των χωρών του ΟΟΣΑ.

4.3.2. Οι φόροι επί της ενέργειας, εάν χρησιμοποιηθούν κατάλληλα μπορούν να οδηγήσουν σε επιλογές εναλλακτικών λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον, εάν βέβαια υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Τούτο συμφωνεί με την ιδέα της εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους των διαφόρων μορφών ενέργειας, αλλά το εξωτερικό κόστος είναι δύσκολο να προσδιοριστεί και διαφέρει πολύ ανάλογα με την περίπτωση. Για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ενδείκνυται η επιβολή φόρου διοξειδίου του άνθρακα, αλλά στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς τούτο είναι δυνατό μόνο εάν γίνει εντελώς εναρμονισμένα.

4.3.3. Η φορολόγηση της χρήσης της ενέργειας, θα οδηγήσει, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα, σε εξοικονόμηση ενέργειας. Ωστόσο η φορολόγηση αυτή θα έχει άλλες συνέπειες. Ελλείψει εναρμόνισης σε διεθνές επίπεδο, θα αποδυναμώσει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας και θα μειώσει τη ζήτηση κατανάλωσης της οικιακής οικονομίας, πράγμα που θα έχει αρνητικές συνέπειες στην οικονομική ανάπτυξη. Οι συνέπειες αυτές πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά το σχεδιασμό της φορολόγησης της ενέργειας και να αντισταθμιστούν όσο αυτό είναι δυνατό.

4.3.4. Για να διασφαλιστεί η βελτίωση του περιβάλλοντος, πρέπει τα πιθανά έσοδα από την φορολογία της ενέργειας να διατίθενται σε σχέδια που αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος.

4.3.5. Η φορολογία στον τομέα της ενέργειας πρέπει απαραίτητα να έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον. Πρέπει ωστόσο να αποφευχθεί να έχει αρνητικές συνέπειες όσον αφορά για παράδειγμα την ανταγωνιστικότητα ή τις κοινωνικές πτυχές. Οι προτάσεις του 1992 και του 1997 δεν πληρούν σε καμιά περίπτωση αυτές τις προϋποθέσεις. Η Επιτροπή θα πρέπει να εξεύρει τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να πληρωθούν αυτές οι προϋποθέσεις.

4.3.6. Για να μειωθούν οι εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, συχνά είναι προτιμότερη η επίτευξη εθελοντικών συμφωνιών παρά η προσφυγή στη φορολογία. Καλά διατυπωμένες συμφωνίες αποτελούν συνήθως τον καλύτερο τρόπο για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί.

4.4. Στο πλαίσιο ενός διαρκούς διαλόγου με τις χώρες παραγωγούς ποιό θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο των συμφωνιών για τον εφοδιασμό και για την προαγωγή των επενδύσεων; Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που θα πρέπει να αποδοθεί ιδίως στην εταιρική σχέση με τη Ρωσία, πως θα ήταν δυνατόν να εξασφαλιστεί η σταθερότητα των ποσοτήτων, των τιμών και των επενδύσεων;

4.4.1. Η ΕΕ οφείλει να καταβάλει προσπάθειες για τη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος όσον αφορά τις επενδύσεις και το εμπόριο με την υποστήριξη, παραδείγματος χάριν, της ανάπτυξης της διάρθρωσης της αγοράς ενέργειας και των εμπορικών συνθηκών. Η δυνατότητα στρατηγικής εταιρικής σχέσης και μακροπρόθεσμης συνεργασίας ΕΕ και ορισμένων παραγωγών χωρών αποτελεί σημαντικό μέσο για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ.

4.4.2. Πρέπει να προωθηθεί η συνεργασία ΕΕ/Ρωσίας στον τομέα της ενέργειας και η Ρωσία θα πρέπει να ενθαρρυνθεί να υπογράψει το Χάρτη Ενέργειας.

4.4.3. Στην αγορά ενέργειας θα πρέπει να επιδιωχθεί η χρήση του ευρώ.

4.5. Η συγκρότηση αποθεμάτων ασφαλείας, όπως ήδη έχει πραγματοποιηθεί για το πετρέλαιο, θα έπρεπε να ενισχυθεί και να επεκταθεί και σε άλλες ενεργειακές μορφές όπως για παράδειγμα το φυσικό αέριο ή ο άνθρακας; Θα ήταν δυνατό να εξεταστεί το ενδεχόμενο μιας περισσότερο κοινοτικής διαχείρισης των αποθεμάτων και αν ναι, με ποιούς στόχους και διαδικασίες εφαρμογής; Μήπως ο κίνδυνος της φυσικής διακοπής του εφοδιασμού σε ενεργειακά προϊόντα δικαιολογεί τη λήψη ακριβότερων μέτρων για την πρόσβαση σε πόρους;

4.5.1. Δεν είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η ασφάλεια εφοδιασμού σε άνθρακα σε όλα τα κράτη μέλη ή τουλάχιστον σε κοινοτικό επίπεδο, επειδή η ΕΕ έχει τη δική της παραγωγή άνθρακα και η Επιτροπή προτείνει τη διατήρησή της στα απαιτούμενα επίπεδα για την εξασφάλιση της ασφάλειας εφοδιασμού.

4.5.2. Τα κράτη μέλη θα αντιμετωπίσουν προβλήματα ασφάλειας του εφοδιασμού λόγω της αύξησης της κατανάλωσης του φυσικού αερίου. Απαιτείται να τεθούν κοινοί στόχοι για το σχηματισμό αποθεμάτων. Για το λόγο αυτό πρέπει να προβλεφθεί ένα κατάλληλο σύστημα σχηματισμού αποθεμάτων τόσο για το φυσικό αέριο όσο και τα καύσιμα υποκατάστασης. Είναι πρακτικά αδύνατο να δημιουργηθεί ένα ενιαίο πρότυπο εφόσον η χρήση, η ποσότητα και οι πηγές φυσικού αερίου διαφέρουν τόσο πολύ όσο και οι δυνατότητες καυσίμων υποκατάστασης.

4.5.3. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας η ΕΕ πρέπει να λειτουργεί ως ανεξάρτητος φορέας.

4.6. Πως θα ήταν δυνατόν να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη και η καλύτερη λειτουργία των δικτύων για τη μεταφορά της ενέργειας στην Ένωση και στις γειτονικές χώρες, κατά τρόπο που να επιτρέπει την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και να εξασφαλίζει την ασφάλεια του εφοδιασμού;

4.6.1. Η βελτίωση, η κατασκευή και η χρήση δικτύων μεταφοράς ενέργειας πρέπει να βασίζονται κυρίως και πρωτίστως στην αγορά, στις επιχειρήσεις που λειτουργούν σε αυτήν και στην επαρκή αυτοχρηματοδότησή τους. Η Επιτροπή πρέπει να υλοποιήσει αποτελεσματικά το σχέδιό της για την ενίσχυση των μεταφορών. Πρέπει δε να θεσπιστούν γρήγορα οι κανόνες που θα διέπουν την πρόσβαση και τη χρήση των δικτύων.

4.6.2. Εάν χρειαστεί, ενδείκνυται η προώθηση επενδύσεων σε γειτονικές χώρες και σε άλλες σημαντικές περιοχές μέσω ειδικής χρηματοδότησης της ΕΕ και δανείων της ΕΤΕ. Εν προκειμένω η περιοχή των Βαλκανίων είναι ιδιαίτερα σημαντική.

4.6.3. Κατά την εξέταση της δυνατότητας κατασκευής νέων υποδομών για τη μεταφορά φυσικού αερίου δεν αναφέρεται πουθενά η "βόρεια" εναλλακτική λύση, παρόλο που παρέχει πολλά οφέλη και συμβαδίζει με την πολιτική της ΕΕ για τη βόρεια διάσταση. Στόχος της βόρειας διάστασης, όπως και της μεσογειακής συνεργασίας, είναι η μείωση των διαφορών του βιοτικού επιπέδου στην περιφέρεια, η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και η ανάπτυξη πολυμερούς συνεργασίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η ισόρροπη ανάπτυξη της περιφέρειας. Τα σημαντικότερα θέματα της συνεργασίας στο πλαίσιο της βόρειας διάστασης είναι η ενέργεια και περιβάλλον. Οι πηγές ενέργειας της περιοχής είναι εκτενείς και ποικίλες.

4.7. Η ανάπτυξη ορισμένων ανανεώσιμων μορφών ενέργειας προϋποθέτει να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες όσον αφορά την Έρευνα και την Τεχνολογική Ανάπτυξη, τις επενδυτικές ενισχύσεις ή τις ενισχύσεις για την λειτουργία. Μια συγχρηματοδότηση των ενισχύσεων αυτών δεν θα πρέπει να προέλθει από τους τομείς, των οποίων η ανάπτυξη επωφελήθηκε εξ' αρχής από σημαντικές ενισχύσεις και οι οποίοι σήμερα έχουν καταστεί ιδιαζόντως αποδοτικοί (φυσικό αέριο, πετρέλαιο, πυρηνική ενέργεια);

4.7.1. Δεν αναμένεται η συμβολή άλλων τομέων στις ενισχύσεις έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης. Εξάλλου, τα ποσά των ενισχύσεων που έχουν δοθεί, ο προορισμός τους και η απόδοσή τους διαφέρει πολύ από τη μια χώρα στην άλλη και από επιχείρηση σε επιχείρηση, πράγμα που καθιστά αδύνατη την εξεύρεση μιας δίκαιης λύσης.

4.7.2. Με τη φορολογία και τα σχετικά μέτρα, καθώς και με ορισμένους τύπους ενισχύσεων (τιμές εγγύησης, υποχρέωση αγοράς), οι επιχειρήσεις παραδοσιακών μορφών ενέργειας συμμετέχουν ήδη, τουλάχιστον εν μέρει, στη χρηματοδότηση των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας.

4.7.3. Για την αξιοποίηση του δυναμικού που παρέχουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απαιτούνται μέτρα στήριξης. Πρέπει ωστόσο το συντομότερο δυνατό να θεσπιστούν κοινοί κανόνες σε εθνικό επίπεδο, ούτως ώστε να είναι ισόρροπες οι προϋποθέσεις δραστηριότητας των επιχειρήσεων και να μη ζημιωθεί η ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς(4).

4.8. Δεδομένου ότι η πυρηνική ενέργεια αποτελεί ένα από τα στοιχεία του διαλόγου για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος και την ενεργειακή αυτονομία, πώς θα μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να δώσει λύσεις στα προβλήματα των αποβλήτων, της ενίσχυσης της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων και της ανάπτυξης της έρευνας για τους αντιδραστήρες του μέλλοντος, και ιδίως μάλιστα της σύντηξης;

4.8.1. Στις γενικές της παρατηρήσεις, η ΟΚΕ επεσήμανε την ανάγκη ανάπτυξης και της συνέχισης της χρήσης όλων των μορφών ενέργειας. Η σύσταση αφορά και την πυρηνική ενέργεια και τον άνθρακα.

4.8.2. Το πρόβλημα με την πυρηνική ενέργεια είναι η πολιτική της αποδοχή σε ορισμένα κράτη μέλη, πράγμα που προϋποθέτει ανοικτή και πλήρη ενημέρωση για τα σχετικά με αυτήν θέματα.

4.8.3. Η ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας στην ΕΕ είναι ιδιαίτερα υψηλή, και η ασφάλεια των αντιδραστήρων βελτιώνεται συνεχώς. Υπάρχουν τεχνικές λύσεις για την αποθήκευση και την οριστική αποθήκευση των ραδιενεργών αποβλήτων, για τις οποίες όμως οι αποφάσεις πρέπει να ληφθούν σε πολιτικό επίπεδο. Εξάλλου πρέπει να συνεχιστεί η έρευνα για την εξεύρεση πιθανών εναλλακτικών λύσεων. Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας και η διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων υπάγονται στην ευθύνη και στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Η ΕΕ μπορεί να υποστηρίξει τα κράτη μέλη στον τομέα της έρευνας και στην ανταλλαγή πληροφοριών. Ενόψει της διεύρυνσης η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι η πυρηνική ενέργεια είναι ύψιστης ασφάλειας στα μελλοντικά κράτη μέλη. Επίσης, πρέπει να προωθηθεί η μεταφορά από τα κράτη μέλη των υψηλών ευρωπαϊκών προτύπων ασφαλείας στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες που χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια.

4.8.4. Η παραγωγή ηλεκτρισμού από πυρηνική ενέργεια δεν δημιουργεί εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η Επιτροπή αναφέρει ότι η σημερινή παραγωγή πυρηνικής ενέργειας, που αντιστοιχεί στο 35 % της ηλεκτρικής ενέργειας, ισοδυναμεί με την απόσυρση από την κυκλοφορία 75 εκατομμυρίων αυτοκινήτων. Εξάλλου η πυρηνική ενέργεια δεν αυξάνει την εξάρτηση από το εξωτερικό. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος από το κόστος που συνεπάγεται η πυρηνική ενέργεια αφορά δαπάνες επενδύσεων κεφαλαίων, η τιμή της πυρηνικής ενέργειας στις χρηματαγορές είναι σήμερα σταθερή και προβλέψιμη.

4.8.5. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη λήψη αποφάσεων όσον αφορά τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, και η ανεξαρτησία τους αυτή πρέπει να συνεχιστεί και στο μέλλον. Είναι ωστόσο δύσκολο να εννοηθεί πώς μπορεί η ΕΕ να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της ασφάλειας του εφοδιασμού, της εξασφάλισης προσιτής τιμής και των κλιματικών αλλαγών εάν η πυρηνική ενέργεια δεν διατηρήσει το σημερινό ποσοστό της στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι πιθανό, η πυρηνική ενέργεια να συμβάλει στην μελλοντική ανάπτυξη της οικονομίας του υδρογόνου, πράγμα που θα απαιτήσει την εξασφάλιση του εφοδιασμού τόσο σε ηλεκτρισμό όσο και σε φυσικό αέριο.

4.8.6. Στα κοινοτικά προγράμματα δράσης για την έρευνα πρέπει να συνεχιστεί η ενίσχυση της έρευνας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης κυρίως της σύντηξης, μέσω ευρείας διεθνούς συνεργασίας. Τούτο είναι σημαντικό τόσο για την ανάπτυξη των τεχνολογιών του μέλλοντος όσο και για τη διατήρηση της απαραίτητης τεχνογνωσίας.

4.9. Ποιές πολιτικές θα μπορούσαν να επιτρέψουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της βάσει του πρωτοκόλλου του Κυότο; Ποια μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες εξοικονόμησης της ενέργειας, που θα επέτρεπαν την παράλληλη μείωση της εξωτερικής εξάρτησης και των εκπομπών του CO2;

4.9.1. Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει τις προσπάθειές της για την πρόληψη των κλιματικών αλλαγών με βάση τη συμφωνία του Κυότο.

4.9.2. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών και η Επιτροπή σχεδιάζουν προγράμματα δράσης, ορισμένες δε χώρες έχουν ήδη δημοσιοποιήσει τα δικά τους. Επειδή το έργο αυτό έχει ανατεθεί στα κράτη μέλη, αυτά έχουν και την ευθύνη για την εφαρμογή του. Τα τομεακά μέτρα σε κοινοτικό επίπεδο ενδέχεται να ζημιώσουν μια υπεύθυνη και οικονομικά αποδοτική δράση.

4.9.3. Η Επιτροπή παρουσίασε ένα πρόγραμμα δράσης για την αποτελεσματική χρήση της ενέργειας, για το οποίο έχουν εκφραστεί απόψεις και το οποίο πρέπει να αποτελέσει τη βάση για κάθε σχετική δράση. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες στην ανάπτυξη και την εφαρμογή νέων τεχνολογιών ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της παραγωγής και της χρήσης ενέργειας. Αρχή πρέπει να είναι η μέγιστη παραγωγή από το ελάχιστο.

4.9.4. Πώς μπορεί να υλοποιηθεί σήμερα η εξοικονόμηση ενέργειας, και ταυτόχρονα να διασφαλιστεί η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική συνοχή;

4.10. Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα υπέρ των βιοκαυσίμων και των άλλων καυσίμων υποκατάστασης, συμπεριλαμβανομένου του υδρογόνου, σε ποσοστό έως και 20 % της συνολικής κατανάλωσης καυσίμων ενόψει του 2020, μπορεί να εξακολουθήσει να αποτελεί αποκλειστικά και μόνο αντικείμενο των εθνικών προγραμμάτων ή θα πρέπει να προέλθει από συντονισμένες αποφάσεις στο επίπεδο της φορολογίας, της διανομής και των προοπτικών της γεωργικής παραγωγής;

4.10.1. Ένα κοινό πρόγραμμα σε επίπεδο ΕΕ μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη και στη χρήση βιοκαυσίμων στις μεταφορές, καθώς και στην εναρμόνιση των δράσεων στήριξης και το όλο θέμα να συμπεριληφθεί καταλλήλως στην κοινή αγροτική πολιτική. Την κύρια ευθύνη ωστόσο την έχουν τα κράτη μέλη.

4.11. Η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια (40 % της ενεργειακής κατανάλωσης) ανεξαρτήτως του κατά πόσον είναι δημόσια ή ιδιωτικά, νεόδμητα ή υπό ανακαίνιση, κρίνεται σκόπιμο να αποτελέσει το αντικείμενο κινήτρων, για παράδειγμα φορολογικών, ή προϋποθέτει επίσης τη λήψη μέτρων κανονιστικού χαρακτήρα κατά το πρότυπο των εφαρμοσθέντων στις μεγάλης κλίμακας βιομηχανικές εγκαταστάσεις;

4.11.1. Η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια αποτελεί πρωτίστως αρμοδιότητα των κρατών μελών, λόγω των διαφορετικών συνθηκών. Είναι σαφές ότι οι κανόνες κατασκευής αποτελούν εν προκειμένω ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο. Στον τομέα αυτό δεν ενδείκνυνται ομοιόμορφοι κανόνες σε κοινοτική κλίμακα.

4.11.2. Πρέπει ωστόσο να ερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο η ΕΕ μπορεί να επιταχύνει την εφαρμογή δράσεων από τα κράτη μέλη, για παράδειγμα στον τομέα της τυποποίησης και των προτύπων κατανάλωσης. Η ΟΚΕ θα εξετάσει το θέμα αυτό αναλυτικότερα με την κατάρτιση γνωμοδότησης για την σχετική πρόταση οδηγίας.

4.12. Η εξοικονόμηση ενέργειας στις μεταφορές (32 % της ενεργειακής κατανάλωσης) προϋποθέτει ότι θα διορθωθεί η ολοένα αυξανόμενη ανισοκατανομή των μεταφορών εμπορευμάτων υπέρ των οδικών μεταφορών και σε βάρος των σιδηροδρόμων. Η ανισοκατανομή αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί ως αναπόφευκτη, ή θεωρείται ότι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα αντιμετώπισής της, ανεξάρτητα εντελώς της δημοτικότητάς τους, προκειμένου να μειωθεί η χρήση των αυτοκινήτων στις πόλεις; Με ποιόν τρόπο θα μπορούσαν να συμβιβαστούν η καθιέρωση του ανταγωνισμού στις μεταφορές, οι επενδύσεις σε υποδομές για την εξάλειψη των συμφορήσεων και η διευκόλυνση εναλλαγής μεταφορικών μέσων;

4.12.1. Η ΟΚΕ αναμένει τις προτάσεις της Επιτροπής για την εξοικονόμηση ενέργειας στον τομέα των μεταφορών στην υπό προετοιμασία Λευκή Βίβλο για την πολιτική μεταφορών, και θα εκφράσει τις απόψεις της για το θέμα αυτό στη σχετική γνωμοδότησή της.

4.12.2. Οι σιδηροδρομικές μεταφορές πρέπει να καταστούν αποτελεσματικότερες με την ελευθέρωση της αγοράς, αλλά τούτο πρέπει να γίνει προσεκτικά.

4.12.3. Το θέμα των μεταφορών στα αστικά κέντρα είναι καθαρά τοπικό ή εθνικό. Η ΕΕ μπορεί να προβεί στην υλοποίηση δράσεων ανάπτυξης και εκπαίδευσης.

4.13. Πως θα ήταν δυνατόν να αναπτυχθούν καλύτερα προσεγγίσεις κοινού σχεδιασμού και να ενταχθεί η μακροπρόθεσμη διάσταση στον προβληματισμό και τη δράση των δημοσίων αρχών και των φορέων εκμετάλλευσης ώστε να καταλήξουμε σε ένα αειφόρο σύστημα ενεργειακού εφοδιασμού; Πως είναι δυνατόν να προπαρασκευαστούν οι εναλλακτικές δυνατότητες στον τομέα της ενέργειας για το μέλλον;

4.13.1. Η δράση ΕΤΑ και το 6ο πρόγραμμα πλαίσιο είναι καθοριστικής σημασίας.

4.13.2. Όσον αφορά τη διαχείριση ενεργειακών πόρων, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί καμιά εναλλακτική λύση.

4.13.3. Είναι δυνατή η εξεύρεση κατάλληλων μορφών συνεργασίας με τις εθνικές αρχές.

5. Συμπεράσματα

5.1. Η ΟΚΕ θεωρεί την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής ευπρόσδεκτη και αποδεκτή. Δείχνει ότι η υφιστάμενη πολιτική θα είναι ιδιαίτερα προβληματική τα επόμενα τριάντα χρόνια όσον αφορά τον ενεργειακό εφοδιασμό και τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε μια διευρυμένη ΕΕ.

5.2. Η ανάλυση της Επιτροπής πρέπει να είναι σφαιρικότερη. Ο πλανήτης έχει περιορισμένα αποθέματα ορυκτών καυσίμων, για τη χρήση των οποίων ήδη ανταγωνίζονται οι βιομηχανικές χώρες και στη συνέχεια θα προστεθούν και οι αναπτυσσόμενες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό αυξάνεται ο κίνδυνος όσον αφορά την εξάρτηση από το εξωτερικό. Επίσης το χρονοδιάγραμμα της μελέτης πρέπει να είναι μεγαλύτερο εφόσον η ανάπτυξη στον τομέα της ενέργειας είναι αργή και τα προβλήματα θα επιδεινωθούν έως το δεύτερο ήμισυ του αιώνα.

5.3. Το σημαντικότερο μέτρο για την μείωση των κινδύνων που αφορούν τον ενεργειακό εφοδιασμό είναι η εξασφάλιση της όσο το δυνατόν περισσότερο διαφοροποιημένης και ισόρροπης χρήσης διαφόρων τύπων και μορφών ενέργειας.

5.4. Στην Πράσινη Βίβλο τίθεται ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: τα μέτρα που προβλέπει η Επιτροπή, κυρίως π.χ. να καταστεί αποτελεσματικότερη η χρήση της ενέργειας και να αυξηθεί η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μπορούν να αντιστρέψουν την τάση αύξησης της εξάρτησης από το εξωτερικό και αύξησης των εκπομπών που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στο πλαίσιο του προτεινόμενου χρονοδιαγράμματος χωρίς να τεθούν σε κίνδυνο οι στόχοι για την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση;

5.5. Για να ανταποκριθεί σε αυτές τις μείζονες προκλήσεις η Επιτροπή πρέπει να αναπτύξει ένα κοινό πλαίσιο δράσης και να θέσει στόχους σε επίπεδο Ένωσης. Αφετηρία πρέπει να είναι η αρχή ότι τα κράτη μέλη διατηρούν το δικαίωμα να αποφασίζουν ανεξάρτητα για την ενεργειακή τους πολιτική, ιδιαίτερα όσον αφορά τις μορφές παραγωγής ενέργειας.

5.6. Η ΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να προσθέσει το εξής στα ερωτήματα που θέτει η Επιτροπή: ποιά δράση προτίθεται να αναλάβει η ΕΕ για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των τρίτων χωρών να επιτύχουν τη βιώσιμη ανάπτυξη;

5.7. Οι κυριότερες απαντήσεις της ΟΚΕ στις ερωτήσεις της Επιτροπής είναι οι ακόλουθες:

5.7.1. Η ΕΕ δεν μπορεί να αποφύγει την αύξηση της εξάρτησης από εξωτερικές πηγές ενέργειας, αλλά οι κίνδυνοι είναι δυνατό και πρέπει να κρατηθούν σε χαμηλό επίπεδο.

5.7.2. Στόχος των εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ πρέπει να είναι η διασφάλιση των δυνατοτήτων των εταιρειών να ασκούν ελεύθερα εμπορικές δραστηριότητες στον τομέα της ενέργειας καιεπί ίσοις όροις. Πρέπει δε να αναπτυχθούν μακροπρόθεσμα οι σχέσεις με τις χώρες παραγωγούς.

5.7.3. Κατά την άσκηση της ενεργειακής πολιτικής πρέπει να τηρείται η αρχή της επικουρικότητας. Η δράση σε κοινοτικό επίπεδο είναι σημαντική, τουλάχιστον για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς καθώς και οι εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες παραγωγούς και τον ΠΟΕ.

5.7.4. Η φορολόγηση της ενέργειας πρέπει να έχει σαφή αντίκτυπο στο περιβάλλον, αλλά θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την αποφυγή αρνητικών συνεπειών σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα ή άλλα κοινωνικά θέματα.

5.7.5. Η εξασφάλιση του εφοδιασμού σε άνθρακα με την δημιουργία αποθεμάτων δεν είναι απαραίτητη σε όλες τις χώρες. Για να εξασφαλιστούν αποθέματα φυσικού αερίου, η χρήση του οποίου αυξάνεται, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προβούν σε ενέργειες ανάλογα με τις ανάγκες τους. Πρέπει να διευκρινιστούν οι απαιτήσεις που αφορούν τους στόχους για το σχηματισμό κοινών αποθεμάτων.

5.7.6. Η ενίσχυση, η διάρθρωση και η χρήση των δικτύων μεταφοράς ενέργειας πρέπει να βασίζεται στην αγορά. Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την ενίσχυση των μεταφορών και να θεσπίσει κοινούς κανόνες. Στην ανάγκη, θα πρέπει να προωθηθούν οι επενδύσεις για τη δημιουργία δικτύων με τις γειτονικές χώρες και άλλες σημαντικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Ρωσίας, με τη χρησιμοποίηση ειδικών πόρων της ΕΕ.

5.7.7. Για την αξιοποίηση του δυναμικού των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας απαιτείται η λήψη μέτρων στήριξης και κοινών κανόνων το συντομότερο δυνατό. Δεν υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι ή προηγούμενα που να αιτιολογούν τη συμμετοχή των παραδοσιακών μορφών ενέργειας σε αυτή τη χρηματοδότηση έστω και αν σήμερα αυτό γίνεται.

5.7.8. Σε ό,τι αφορά την πυρηνική ενέργεια υπάρχουν προβλήματα αλλά και σαφή οφέλη. Για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας αποφασίζουν τα κράτη μέλη. Είναι ωστόσο δύσκολο να κατανοήσει κανείς πώς θα μπορέσει στο μέλλον η ΕΕ να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του ενεργειακού εφοδιασμού σε λογικές τιμές και της αλλαγής του κλίματος χωρίς η πυρηνική ενέργεια να συνεχίσει να συμβάλλει στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

5.7.9. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες για την ανάπτυξη και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών για την παραγωγή και την αποτελεσματική χρήση της ενέργειας.

5.7.10. Όσον αφορά το θέμα των μεταφορών, η ΟΚΕ αναμένει τη Λευκή Βίβλο της Επιτροπής πριν λάβει θέση επί του θέματος.

5.7.11. Η θέσπιση προτύπων είναι ένα αποτελεσματικό μέσο όσον αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια, αλλά δεν τίθεται θέμα θέσπισης ενιαίων κανόνων σε επίπεδο ΕΕ λόγω των διαφορετικών και άλλων κλιματικών συνθηκών. Η ΟΚΕ θα εξετάσει το θέμα αναλυτικότερα με την κατάρτιση γνωμοδότησης για τη σχετική οδηγία.

5.7.12. Ενόψει της προετοιμασίας των μελλοντικών επιλογών ενέργειας και της βιώσιμης ανάπτυξης, οι δράσεις έρευνας και ανάπτυξης και το 6ο πρόγραμμα πλαίσιο είναι καθοριστικής σημασίας.

Βρυξέλλες, 30 Μαΐου 2001.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που τροποποιεί τις οδηγίες 96/92/ΕΚ και 98/30/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες της εσωτερικής αγοράς στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου CΟΜ(2001) 125 τελικό.

(2) Γνωμοδότηση της ΟΚΕ για την ενεργειακή πολιτική της Κοινότητας (πρωτοβουλία) της 14.9.1994, ΕΕ C 393, 31.12.94. Γνωμοδότηση της ΟΚΕ για την Πράσινη Βίβλο "Για μια ενεργειακή πολιτική της ΕΕ" CΟΜ(94) 659 τελικό της 5.7.1995 ΕΕ C 256, 2.10.1995.

(3) Εάν τα κράτη μέλη και η ΕΕ δεν λάβουν μέτρα τουλάχιστον για την αντικατάσταση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων που φθάνουν ήδη στο τέλος της λειτουργικής τους ζωής.

(4) Βλ. γνωμοδότηση της ΟΚΕ για την Πρόταση οδηγίας του ΕΚ και του Συμβουλίου όσον αφορά την προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. ΕΕ C 387 της 20.12.2000.