(1)

Το άρθρο 4 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση απαιτεί από την Ένωση και τα κράτη μέλη να εκπληρώνουν τα εκ των Συνθηκών καθήκοντα βάσει αμοιβαίου σεβασμού και αμοιβαίας συνεργασίας.

(2)

Η οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1) καθορίζει τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες που πρέπει να εφαρμόζονται στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών.

(3)

Στις 12 Σεπτεμβρίου 2018 η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας 2008/115/ΕΚ με σκοπό τη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών επιστροφής, τη διασφάλιση καλύτερης σύνδεσης μεταξύ των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής, και την αποτελεσματικότερη χρήσης των μέτρων για την πρόληψη της διαφυγής, με παράλληλη διασφάλιση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης).

(4)

Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο (2) αποσκοπεί στη θέσπιση ενός κοινού συστήματος της ΕΕ για τις επιστροφές, το οποίο συνδυάζει ισχυρότερες δομές εντός της Ένωσης με αποτελεσματικότερη συνεργασία με τρίτες χώρες ως προς την επιστροφή και την επανεισδοχή, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Η προσέγγιση αυτή συγκεντρώνει όλες τις πολιτικές στους τομείς της μετανάστευσης, του ασύλου, της ένταξης και της διαχείρισης των συνόρων, αναγνωρίζοντας ότι η συνολική αποτελεσματικότητα εξαρτάται από την πρόοδο σε όλα τα μέτωπα. Η ταχύτερη και απρόσκοπτη διαδικασία μετανάστευσης και η ισχυρότερη διακυβέρνηση των μεταναστευτικών και συνοριακών πολιτικών, η συνεργασία με τρίτες χώρες, μεταξύ άλλων για την εφαρμογή των συμφωνιών και ρυθμίσεων επανεισδοχής της ΕΕ, με την υποστήριξη σύγχρονων συστημάτων ΤΠ και σχετικών οργανισμών της ΕΕ, θα συντείνουν σε μια πιο αποτελεσματική και βιώσιμη διαδικασία επιστροφής.

(5)

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει τη σημασία μιας ενιαίας, συνολικής και αποτελεσματικής πολιτικής της Ένωσης για την επιστροφή και την επανεισδοχή, ζητώντας ταχεία δράση για τη διασφάλιση αποτελεσματικών επιστροφών από την Ένωση μέσω της επίσπευσης των διαδικασιών επιστροφής. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε επίσης τα κράτη μέλη να αναγνωρίζουν αμοιβαία τις αποφάσεις επιστροφής (3).

(6)

Η ανακοίνωση της Επιτροπής, της 10ης Φεβρουαρίου 2021, με τίτλο «Ενίσχυση της συνεργασίας για την επιστροφή και την επανεισδοχή στο πλαίσιο μιας δίκαιης, αποτελεσματικής και ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ» (4) προσδιόρισε τα εμπόδια που παρακωλύουν την αποτελεσματική επιστροφή και ανέφερε ότι, για την αντιμετώπισή τους, απαιτούνται βελτιωμένες διαδικασίες που περιορίζουν τον κατακερματισμό των εθνικών προσεγγίσεων, καθώς και στενότερη συνεργασία και ενισχυμένη αλληλεγγύη μεταξύ όλων των κρατών μελών. Ο μηχανισμός αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν που θεσπίστηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου (5) και οι πληροφορίες που συλλέγονται μέσω του ευρωπαϊκού δικτύου μετανάστευσης (6) που θεσπίστηκε με την απόφαση 2008/381/ΕΚ του Συμβουλίου επέτρεψαν τη συνολική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο τα κράτη μέλη εφαρμόζουν την πολιτική της Ένωσης για την επιστροφή, καθώς και τον εντοπισμό των υφιστάμενων κενών και εμποδίων.

(7)

Ενόψει των συνεχιζόμενων προκλήσεων στον τομέα της επιστροφής και εν αναμονή της ολοκλήρωσης των νομοθετικών διαπραγματεύσεων, ιδίως όσον αφορά την πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας 2008/115/ΕΚ, συνιστώνται πρόσθετες δράσεις για την περαιτέρω βελτίωση της αποτελεσματικής και αποδοτικής εφαρμογής του υφιστάμενου νομικού πλαισίου.

(8)

Η σύσταση (ΕΕ) 2017/432 της Επιτροπής (7), η οποία συνιστά σειρά μέτρων και δράσεων για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των επιστροφών κατά την εφαρμογή της οδηγίας 2008/115/ΕΚ, παραμένει επίκαιρη και θα πρέπει να συνεχίσει να καθοδηγεί τα κράτη μέλη με σκοπό μια ταχύτερη διαδικασία επιστροφής. Η σύσταση (ΕΕ) 2017/432 ενσωματώθηκε στη σύσταση (ΕΕ) 2017/2338 της Επιτροπής (8), γεγονός που επιτρέπει τη συνεχή αξιολόγηση της εφαρμογής της στο πλαίσιο του μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν.

(9)

Ως εφαλτήριο προς ένα κοινό σύστημα της ΕΕ για τις επιστροφές, η αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής μπορεί να διευκολύνει και να επιταχύνει τις διαδικασίες επιστροφής για το κράτος μέλος που είναι υπεύθυνο για την επιστροφή και να ενισχύσει τη συνεργασία και την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών για την περαιτέρω αύξηση της σύγκλισης μεταξύ τους όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης. Η αμοιβαία αναγνώριση αποφάσεων επιστροφής που έχουν εκδοθεί προηγουμένως σε άλλο κράτος μέλος μπορεί επίσης να συμβάλει στην αποτροπή της αντικανονικής μετανάστευσης και στην αποθάρρυνση των μη επιτρεπόμενων δευτερογενών μετακινήσεων εντός της Ένωσης. Η οδηγία 2001/40/ΕΚ του Συμβουλίου (9) θεσπίζει πλαίσιο για την αμοιβαία αναγνώριση. Το πλαίσιο αυτό συμπληρώθηκε με την απόφαση 2004/191/ΕΚ του Συμβουλίου (10) σχετικά με τη θέσπιση των κριτηρίων και των πρακτικών λεπτομερειών εφαρμογής για την αντιστάθμιση των οικονομικών ανισορροπιών που προκύπτουν από την εφαρμογή της οδηγίας 2001/40/ΕΚ, η οποία προηγήθηκε μεγάλου μέρους της στήριξης που έχει αναπτυχθεί έκτοτε σε επίπεδο Ένωσης. Η πρόοδος όσον αφορά την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής θα πρέπει επίσης να τροφοδοτήσει τις εν εξελίξει συζητήσεις σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής για αναδιατύπωση της οδηγίας 2008/115/ΕΚ.

(10)

Η έλλειψη συστήματος σε επίπεδο Ένωσης που να αναφέρει αν έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος απόφαση επιστροφής για συλληφθέντα υπήκοο τρίτης χώρας, έχει παρεμποδίσει στο παρελθόν την προσφυγή στην αμοιβαία αναγνώριση.

(11)

Από τις 7 Μαρτίου 2023, όταν άρχισε να εφαρμόζεται ο κανονισμός (ΕΕ) 2018/1860 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (11), τα κράτη μέλη υποχρεούνται να εισάγουν καταχώριση με σκοπό την επιστροφή στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν χωρίς καθυστέρηση μετά την έκδοση απόφασης επιστροφής. Μέσω του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν, τα κράτη μέλη είναι πλέον σε θέση να διαπιστώνουν αμέσως αν υπήκοος τρίτης χώρας που συλλαμβάνεται από την αρμόδια αρχή υπόκειται ήδη σε απόφαση επιστροφής η οποία έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος.

(12)

Η προστιθέμενη αξία αυτού του νέου χαρακτηριστικού στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν εξαρτάται από την ενεργό χρήση και την κατάλληλη παρακολούθηση των καταχωρίσεων με σκοπό την επιστροφή, μεταξύ άλλων μέσω της αμοιβαίας αναγνώρισης αποφάσεων επιστροφής που έχουν εκδοθεί προηγουμένως από άλλα κράτη μέλη. Αυτό μπορεί να επισπεύσει σημαντικά και να καταστήσει αποτελεσματικότερη τη διαδικασία επιστροφής, ιδίως όταν η επιστροφή μπορεί να εκτελεστεί αμέσως, μεταξύ άλλων όταν έχει λήξει η προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης που τάσσεται στην απόφαση επιστροφής από το κράτος μέλος καταχώρισης και όταν έχουν εξαντληθεί τα ένδικα μέσα κατά της εν λόγω απόφασης επιστροφής.

(13)

Ειδική χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (12) θα στηρίξει την εφαρμογή της παρούσας σύστασης και ιδίως την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής μεταξύ των κρατών μελών. Επιπλέον, κατά την εφαρμογή της παρούσας σύστασης θα πρέπει να παρέχεται πρακτική και επιχειρησιακή υποστήριξη από τους αρμόδιους οργανισμούς της ΕΕ.

(14)

Τα εμπόδια στη συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ των εθνικών αρχών που είναι αρμόδιες για τις διαδικασίες ασύλου και επιστροφής αποτελούν βασική διαρθρωτική πρόκληση για μια αποτελεσματικότερη διαδικασία επιστροφής. Όλες οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών που συμμετέχουν στα διάφορα στάδια της διαδικασίας επιστροφής θα πρέπει να συνεργάζονται και να συντονίζονται στενά.

(15)

Οι στενότεροι δεσμοί μεταξύ των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής και οι ταχείες διαδικασίες στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα των επιστροφών. Όταν δεν εφαρμόζεται η παρέκκλιση από την εφαρμογή της οδηγίας 2008/115/ΕΚ βάσει του άρθρου 2 παράγραφος 2 στοιχείο α), είναι αναγκαίο να επισπεύδεται, εντός του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, ιδίως η αποτελεσματική επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών των οποίων η αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας έχει απορριφθεί και για περιπτώσεις κοντά στις περιοχές των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών, μέσω της ταχύτερης διαδικασίας επιστροφής, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζεται ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιστροφής.

(16)

Το άρθρο 3 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1860 προβλέπει τη δυνατότητα μη εισαγωγής καταχωρίσεων με σκοπό την επιστροφή στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν όταν η απόφαση επιστροφής εκδίδεται στα εξωτερικά σύνορα κράτους μέλους και εκτελείται αμέσως. Ωστόσο, το άρθρο 3 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1860 απαιτεί από τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι οι καταχωρίσεις εισάγονται στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν χωρίς καθυστέρηση όταν η επιστροφή δεν εκτελείται αμέσως από τα εξωτερικά σύνορα.

(17)

Προκειμένου να δοθούν κίνητρα και να ενθαρρυνθούν οι οικειοθελείς επιστροφές, οι δυνατότητες που παρέχει η οδηγία 2008/115/ΕΚ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να εξεταστεί το ενδεχόμενο μη έκδοσης απαγόρευσης εισόδου για υπηκόους τρίτων χωρών που συνεργάζονται με τις αρχές και συμμετέχουν σε πρόγραμμα υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής και επανένταξης, με την επιφύλαξη των υποχρεώσεων που ορίζονται στο άρθρο 11 παράγραφος 1 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κράτη μέλη παρατείνουν την προθεσμία οικειοθελούς αναχώρησης, κατά περίπτωση, σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ.

(18)

Η πρόληψη της διαφυγής και των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων εντός της Ένωσης είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του κοινού συστήματος της ΕΕ για τις επιστροφές. Απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, συμπεριλαμβανομένων των βασικών εργαλείων για την αξιολόγηση και την πρόληψη του κινδύνου διαφυγής, προκειμένου να διευκολυνθεί και να εξορθολογιστεί η αξιολόγηση του εν λόγω κινδύνου σε μεμονωμένες περιπτώσεις, να ενισχυθεί η χρήση αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων αντί της κράτησης και να διασφαλιστεί επαρκής ικανότητα κράτησης, όταν η κράτηση χρησιμοποιείται ως μέτρο έσχατης ανάγκης και για όσο το δυνατόν μικρότερο χρονικό διάστημα σύμφωνα με το άρθρο 15 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ.

(19)

Παρέχεται στήριξη σε επίπεδο Ένωσης για την εφαρμογή της παρούσας σύστασης, μεταξύ άλλων από τον συντονιστή επιστροφών της ΕΕ και το δίκτυο υψηλού επιπέδου για τις επιστροφές, με γνώμονα μια επιχειρησιακή στρατηγική για τις επιστροφές. Επιχειρησιακή στήριξη διατίθεται επίσης μέσω των αρμόδιων οργανισμών της Ένωσης, ιδίως του Frontex, του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο και του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

(20)

Οι εθνικές αρμόδιες για την επιστροφή αρχές αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής της ευρωπαϊκής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων. Ο Frontex διαδραματίζει κεντρικό ρόλο ως επιχειρησιακό σκέλος του κοινού συστήματος της ΕΕ για τις επιστροφές και παρέχει συνδρομή στα κράτη μέλη σε όλα τα στάδια της διαδικασίας επιστροφής στο πλαίσιο της εντολής του σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2019/1896 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (13).

(21)

Η παρούσα σύσταση απευθύνεται σε όλα τα κράτη μέλη που δεσμεύονται από την οδηγία 2008/115/ΕΚ.

(22)

Συνιστάται στα κράτη μέλη να δώσουν εντολή στις εθνικές τους αρχές οι οποίες είναι αρμόδιες για την εκτέλεση των καθηκόντων που σχετίζονται με την επιστροφή, να εφαρμόζουν την παρούσα σύσταση κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.

(23)

Η παρούσα σύσταση συνάδει με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις αρχές που αναγνωρίζονται από τον Χάρτη. Συγκεκριμένα, η παρούσα σύσταση εξασφαλίζει τον πλήρη σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την εφαρμογή των άρθρων 1, 4, 14, 18, 19, 21, 24 και 47 του Χάρτη και πρέπει να εφαρμοστεί αναλόγως,