10.3.2017   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 75/138

Εισηγητής:

ο κ. Michael McLOUGHLIN

1.1.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ανακοίνωση «Ζώντας με αξιοπρέπεια» είναι ένα φιλόδοξο και επίκαιρο έγγραφο που ακολουθεί τις βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά την αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια. Η ΕΕ πρέπει να έχει επίγνωση των προκλήσεων που συνεπάγεται η υλοποίησή της.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι σαφώς καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές όπου εμφανίζονται αναγκαστικές εκτοπίσεις παρέχουν την ευκαιρία προσαρμογής και εστίασης των απαντήσεων και εξασφάλισης κοινής αντίδρασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα άλλα όργανα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, σε συνδυασμό με τα κράτη μέλη, να αναπτύξουν υψηλού επιπέδου πολιτική στρατηγική για τη συνεργασία με τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς όσον αφορά την ανακοίνωση «Ζώντας με αξιοπρέπεια», δεδομένων ορισμένων από τις βασικές γεωπολιτικές προκλήσεις που την αφορούν.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να αναπτυχθούν, παράλληλα με την ανακοίνωση, ειδικές προσεγγίσεις για βασικά ζητήματα που απασχολούν τις γυναίκες και τους νέους, και οι εν λόγω ομάδες να εκφράσουν τη γνώμη τους και να συμμετάσχουν στην υλοποίηση των προσεγγίσεων αυτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, παρότι μια αναπτυξιακή προσέγγιση μπορεί να φέρει αξιοσημείωτα αποτελέσματα με τον υφιστάμενο προϋπολογισμό, η ανάγκη για επιπρόσθετους πόρους δεν πρέπει να αποκλειστεί.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, των τελικών δικαιούχων, των αναπτυξιακών εταίρων και των ΜΚΟ στην υλοποίηση και την πραγμάτωση της ανακοίνωσης.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την ενίσχυση και τη βελτίωση των δομών και των διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου και διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών στις χώρες εταίρους και τις χώρες υποδοχής, πράγμα που θα συνδράμει στην υλοποίηση της ανακοίνωσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάληψη οικονομικής δράσης στις σχετικές περιοχές για την υποστήριξη και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας ως βιώσιμης αναπτυξιακής προοπτικής για πολλούς βίαια εκτοπισθέντες.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι δράσεις για την υγεία να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ψυχική υγεία και τις ψυχικές νόσους και να συνάδουν με το άρθρο 11 της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα άτομα με αναπηρία.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι λύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης να βασίζονται σε προσέγγιση διά βίου μάθησης, και να εξετάζεται η δυνατότητα επέκτασης των ενωσιακών προγραμμάτων στους βίαια εκτοπισθέντες όπου αυτό είναι σκόπιμο.

1.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να εφαρμόζονται τα υψηλότερα πρότυπα λογοδοσίας και διαφάνειας κατά τη μετάβαση σε μια αναπτυξιακή προσέγγιση.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την κοινοβουλευτική λογοδοσία σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο, καθώς και την εποπτεία άλλων σχετικών οργάνων στο πλαίσιο της μετάβασης σε μια αναπτυξιακή προσέγγιση.

2.1.

Ο αριθμός των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων (προσφύγων, εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων και αιτούντων άσυλο) αποτελεί καίριο ζήτημα για τη διεθνή κοινότητα, που δυστυχώς, ενόψει των συνεχιζόμενων συγκρούσεων στη Συρία, σε μέρη της Αφρικής και σε άλλες περιοχές, δεν προβλέπεται να επιλυθεί σύντομα. Στον πυρήνα αυτής της πολιτικής πρόκλησης βρίσκεται η εμφάνιση μιας μόνιμης τάξης εκτοπισθέντων ατόμων που παραμένουν επιτόπου πολλά χρόνια μετά την αρχική τους εκτόπιση.

2.2.

Η κατάσταση αυτή ενέχει διάφορα προβλήματα, με κυριότερο την πιθανότητα η απόκριση της διεθνούς κοινότητας να είναι κατά βάση «έκτακτης ανάγκης» όταν ενδείκνυται περισσότερο ένα πιο μακροπρόθεσμο και βασισμένο στην ανάπτυξη καθεστώς. Η επίλυση αυτού του διλήμματος είναι δύσκολη, καθώς κάθε αλλαγή μπορεί να εγείρει ερωτήματα για τις χώρες υποδοχής, τους χορηγούς, τις ΜΚΟ και τους ίδιους τους εκτοπισθέντες ανάλογα με τις εκάστοτε προσεγγίσεις.

2.3.

Πάνω από 65 εκατ. άτομα θεωρήθηκαν βίαια εκτοπισθέντες το 2015, εκ των οποίων 21,2 εκατ. πρόσφυγες, 40,8 εκατ. εσωτερικά εκτοπισθέντες και 3,2 εκατ. αιτούντες άσυλο. Οι χώρες από τις οποίες προέρχεται ο κύριος όγκος βίαια εκτοπισθέντων ατόμων είναι η Συρία, το Αφγανιστάν, η Σομαλία, το Σουδάν, το Νότιο Σουδάν και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Οι γειτονικές χώρες υποδέχονται τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων, ενώ οι εσωτερικά εκτοπισθέντες παραμένουν εντός των συνόρων των κρατών αυτών.

2.4.

Όσον αφορά τους πρόσφυγες, οι κύριες γειτονικές χώρες είναι το Πακιστάν, το Ιράν, η Τουρκία, ο Λίβανος, η Ιορδανία και η Αιθιοπία. Η Τουρκία είναι η χώρα με τους μεγαλύτερους αριθμούς προσφύγων παγκοσμίως. Οι αριθμοί είναι επίσης εξαιρετικά υψηλοί σε κατά κεφαλήν βάση για πολλές χώρες, όπως η Ιορδανία και ο Λίβανος. Όσον αφορά τους εσωτερικά εκτοπισθέντες, οι κύριες χώρες είναι η Συρία (6,6 εκατ.), η Κολομβία (3,6 εκατ.), το Ιράκ (3,3 εκατ.), το Σουδάν (3,2 εκατ.), η Υεμένη (2,5 εκατ.) και η Νιγηρία (2,1 εκατ.).

2.5.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επί του παρόντος ο βασικότερος υποστηρικτής στον τομέα της αναπτυξιακής βοήθειας και έκτακτης ενίσχυσης σε ολόκληρο τον κόσμο. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των αξιών της ΕΕ και των κρατών μελών της. Η ΕΕ επιδιώκει επίσης αύξηση της συνοχής και της αποτελεσματικότητας της βοήθειας και της αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης μέσω της αύξησης του συντονισμού στις χώρες στόχους των προσπαθειών των κρατών μελών και της ενωσιακής προσέγγισης.

2.6.

Η ΕΕ παρείχε πάνω από 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια για τους βίαια εκτοπισθέντες το 2015. Τον Απρίλιο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με την ΕΥΕΔ, υιοθέτησε μια αναπτυξιακή προσέγγιση για τις αναγκαστικές εκτοπίσεις. Η ανακοίνωση με τίτλο «Ζώντας με αξιοπρέπεια» αναφέρει για πρώτη φορά πώς βλέπει η ΕΕ τη μετάβαση προς μια νέα κατανομή στον τομέα της παροχής υποστήριξης στα βίαια εκτοπισθέντα άτομα.

2.7.

Η ανακοίνωση «Ζώντας με αξιοπρέπεια» περιγράφει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι βίαια εκτοπισθέντες. Ορίζει με σαφήνεια το επιχείρημα ότι η ευπάθεια των εκτοπισθέντων θα πρέπει να είναι το πρωταρχικό μέλημα και να προέχει του νομικού τους καθεστώτος. Η ανακοίνωση βασίζεται σε μια σφαιρική προσέγγιση απέναντι στην αναπτυξιακή βοήθεια και στην προσέγγιση της ΕΕ για την ανθεκτικότητα στον τομέα αυτόν, αποφεύγοντας με τον τρόπο αυτό μια «γραμμική προσέγγιση». Επιχειρεί να υπερβεί τα στεγανά στη διαδικασία χάραξης πολιτικής και να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ του ανθρωπιστικού και του αναπτυξιακού τομέα, που είναι ενίοτε μεγάλο.

2.8.

Η Επιτροπή πιστεύει ότι αυτή η νέα προσέγγιση δεν θα επιφέρει επιπλέον κόστος, καθώς πρόκειται για μια συνένωση της υφιστάμενης χρηματοδότησης. Μεγάλη έμφαση δίνεται στις κυβερνήσεις των χωρών υποδοχής και στους εταίρους υλοποίησης. Ομοίως, συνιστώνται συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και η έγκαιρη συμμετοχή όλων των φορέων. Παρατίθενται παραδείγματα υφιστάμενων πρακτικών κοινού σχεδιασμού σε επίπεδο χώρας και στρατηγικού προγραμματισμού. Οι κοινοί στόχοι και ο προγραμματισμός τίθενται σε προτεραιότητα.

2.9.

Προβλέπονται δύο στοιχεία για το νέο πολιτικό πλαίσιο με συμπληρωματικές δράσεις: ισχυρότερη συσχέτιση μεταξύ ανθρωπιστικής βοήθειας και ανάπτυξης και στρατηγική συμμετοχή των εταίρων, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού τομέα. Περιγράφεται επίσης η τομεακή διάσταση με δράσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, της αγοράς εργασίας (συμπεριλαμβανομένου του κοινωνικού διαλόγου) και της πρόσβασης σε διάφορες υπηρεσίες όπως στέγαση, ύδρευση, αποχέτευση κ.λπ.

3.1.

Σε γενικές γραμμές, η ανακοίνωση «Ζώντας με αξιοπρέπεια» συνιστά αξιέπαινη πρωτοβουλία, η οποία παραθέτει τολμηρή θεώρηση στρατηγικής προσαρμογής της πολιτικής που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση πραγματικών ζητημάτων και εστιάζει στην ανάγκη αλλαγής προκειμένου να επωφεληθούν όσοι έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Είναι σύμφωνη, σε μεγάλο βαθμό, προς την εξέλιξη της θεωρίας του κλάδου των επαγγελματιών του, καθώς γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του ανθρωπιστικού έργου και της βοήθειας και επικεντρώνεται στις πιο μακροπρόθεσμες ανάγκες όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Η ΕΕ διαθέτει σημαντικές αρμοδιότητες στον τομέα αυτόν και είναι σημαντικός φορέας, ενώ μαζί με τα κράτη μέλη μπορεί να επηρεάσει πραγματικά την κατάσταση. Επικροτούμε τη φιλοδοξία των προτάσεων της ανακοίνωσης. Η ΕΕ και οι υπόλοιποι παράγοντες πρέπει να είναι σαφείς ως προς το μέγεθος του έργου διατηρώντας παράλληλα τη φιλόδοξη προσέγγισή τους.

3.2.

Θα πρέπει να λαμβάνεται δεόντως υπόψη η σημασία της γεωπολιτικής στον τομέα αυτόν. Έχουμε δει πράγματι πώς κατέληξαν στην ίδια την ΕΕ σχέδια με καλές προθέσεις για τη μετεγκατάσταση πολύ μικρότερων αριθμών προσφύγων. Οι εκτοπισθέντες προκύπτουν από περίπλοκες και ευαίσθητες συγκρούσεις και δεν παύουν, δυστυχώς, να εξαρτώνται από αυτές τις συγκρούσεις μετά τον εκτοπισμό τους. Οποιαδήποτε αλλαγή πολιτικής ή προσέγγισης, όσο καλοπροαίρετη ή ευρέως αποδεχόμενη από τους χορηγούς και αν είναι, μπορεί να οδηγήσει σε απροσδόκητα αποτελέσματα ή να επηρεάσει με απροσδόκητο τρόπο τη σύγκρουση αυτή καθαυτή. Ο αντίκτυπός της μπορεί να αφορά γειτονικά κράτη ή περιφέρειες, ή τις πολύ λεπτές ισορροπίες μεταξύ εθνοτικής καταγωγής, ισχύος ή γεωπολιτικής. Αυτό ενδέχεται να ισχύει ειδικότερα σε περιπτώσεις κατά τις οποίες κάποιοι πληθυσμοί που χαρακτηρίζονται έστω και ονομαστικά «προσωρινοί» καταλήγουν να θεωρούνται «μόνιμοι». Χώρες όπως ο Λίβανος και η Ιορδανία βιώνουν ήδη αυτές τις πιέσεις. Θετικά παραδείγματα από την ανακοίνωση, όπως η πρόσβαση σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην Ουγκάντα, μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό το πλαίσιο.

3.3.

Τα κράτη που υποδέχονται τους μεγάλους αριθμούς βίαια εκτοπισθέντων ατόμων είναι συχνά ευάλωτα ή αδύναμα κράτη, γεγονός που καθιστά το ζήτημα της γεωπολιτικής ευαισθησίας ακόμη σημαντικότερο. Σε άλλες περιπτώσεις, το κράτος «υποδοχής» μπορεί να έχει αυταρχικό καθεστώς· η ευαισθησία, όμως, παραμένει. Αναπόφευκτα, η διάκριση μεταξύ «γειτονικών χωρών», χωρών «υποδοχής» και μερών της σύγκρουσης καθίσταται δύσκολη ή αρκετά ρευστή. Μάλιστα, υπάρχουν συχνά σχέσεις μεταξύ της σύγκρουσης αυτής καθαυτής και των γειτονικών χωρών ή υποσυνόλων πληθυσμών και στις δύο πλευρές. Μια χώρα υποδοχής, μια γειτονική χώρα ή μια ευρύτερη περιοχή μπορεί να «κερδίσει» ή να «χάσει» από την όποια αλλαγή στην κατάσταση των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων και να αντιδράσει.

3.4.

Στην ανακοίνωση αναφέρεται συνεχώς πως πρέπει να ακούγεται η φωνή των τοπικών φορέων, και αυτό είναι απόλυτα αξιέπαινο. Εντούτοις, σε περιορισμένες περιπτώσεις, οι παράγοντες αυτοί μπορεί να ανήκουν σε ένα από τα «στρατόπεδα» ή να επηρεάζονται από τη σύγκρουση ή από το ευρύτερο σύνολο περιστάσεων που οδήγησαν στη σύγκρουση. Η πρόκληση ενθάρρυνσης της επιθυμίας περαιτέρω μονιμοποίησης των εκτοπισθέντων σε πολλές περιοχές απλώς δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Η πρόσφατη απόφαση να κλείσει το κέντρο προσφύγων Dadaab στην Κένυα, που υπήρχε για 24 χρόνια, και η προσφορά οικονομικών κινήτρων στους αφγανούς πρόσφυγες στο Πακιστάν αναδεικνύουν τις σχετικές προκλήσεις. Είναι μάλλον λυπηρό αλλά αναπόφευκτο το γεγονός ότι η κυριαρχία της χώρας υποδοχής εξακολουθεί να υπερισχύει στο διεθνές δίκαιο, παρά την ανάγκη εστίασης στους βίαια εκτοπισθέντες.

3.5.

Καθώς η ασφάλεια θεωρείται σε κάθε περίπτωση το βασικό κίνητρο που καθορίζει αν θα φύγουν ή θα μείνουν οι άνθρωποι, είναι ζωτικής σημασίας η έννοια της έγκαιρης προειδοποίησης όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση. Πολλές μετακινήσεις θεωρούνται επίσης προβλέψιμες. Αυτό ενισχύει εκ νέου την ανάγκη ανάληψης ισχυρών πολιτικών δράσεων και δεσμεύσεων για την προώθηση των στόχων της ανακοίνωσης.

3.6.

Η ανακοίνωση ορθώς αναφέρει ότι χρειάζονται κοινές πολιτικές και σκέψεις, ιδίως μεταξύ των τομέων της αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και της αναπτυξιακής πολιτικής. Χαιρετίζοντας το γεγονός αυτό, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει ακόμη περισσότερο τη φιλοδοξία προς αυτήν την κατεύθυνση. Θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξεταστούν ακόμη περισσότερες πολιτικές με τις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη ζωή των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων. Δεδομένων των σχετικών χωρών, οι πολιτικές αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν το εμπόριο, τη βοήθεια, τον οπλισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ανακοίνωση υποστηρίζει πολύ έντονα τις συνέργειες και την κοινή σκέψη, που πρέπει να υπερβαίνουν τους παραδοσιακούς τομείς της αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και της αναπτυξιακής βοήθειας. Θα ήταν, για παράδειγμα, ενδιαφέρον να ακούσουμε πως άλλες ΓΔ της Επιτροπής, όπως η ΓΔ Εμπορίου, μπορούν να συμβάλουν στο έργο αυτό. Η ανακοίνωση παρέχει ορισμένα θετικά παραδείγματα, όπως ένα έγγραφο για Κοινό Ανθρωπιστικό Πλαίσιο Ανάπτυξης για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού στο βόρειο τμήμα της Νιγηρίας, ωστόσο κρίνει σημαντικό να αναδειχθεί ο συστηματικός χαρακτήρας αυτής της προσέγγισης, ιδίως στις Βρυξέλλες.

3.7.

Ορισμένες ανθρωπιστικές ΜΚΟ έχουν εκφράσει αμφιβολίες για το κατά πόσον τα καθήκοντα αυτά ενδείκνυνται για τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και το κατά πόσον θα διατηρηθεί ο διακριτός χαρακτήρας της ανθρωπιστικής βοήθειας με τον τρόπο αυτό. Στον αντίποδα, το Overseas Development Institute (ODI) του Λονδίνου πιστεύει πως χρειάζεται ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος ανθρωπιστικής βοήθειας, δεδομένων των μεταβαλλόμενων συνθηκών που αντιμετωπίζει και του σταθερά περιορισμένου αριθμού χορηγών και αποδεκτών.

3.8.

Η ανακοίνωση «Ζώντας με αξιοπρέπεια» αντιμετωπίζει διαφορετικά και διακριτά ζητήματα σε σχέση με τις πολιτικές της ΕΕ για τους πρόσφυγες και το άσυλο. Εντούτοις, υπάρχει κάποια συσχέτιση, ιδίως σε σχέση με την ύπαρξη μιας απτής και εξελισσόμενης πολιτικής μετεγκατάστασης για έναν ορισμένο αριθμό βίαια εκτοπισθέντων ατόμων. Επιπλέον, η ηθική υπεροχή της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα ενδέχεται να είναι μειωμένη μετά τη σύναψη συμφωνιών με την Τουρκία, ενώ το ίδιο ισχύει για ορισμένα κράτη μέλη. Το γεγονός αυτό καθιστά την τήρηση των υψηλότερων προτύπων του διεθνούς δικαίου και των βέλτιστων πρακτικών ακόμη σημαντικότερη για την υλοποίηση της εν λόγω ανακοίνωσης. Η συμμετοχή των τελικών δικαιούχων στην υλοποίηση των πολιτικών είναι σημαντική. Ο κοινωνικός διάλογος και ο διάλογος με την κοινωνία των πολιτών προσφέρουν επίσης μεγάλες δυνατότητες στο σημείο αυτό. Πρέπει να βελτιωθούν επίσης οι πολιτικές ένταξης στην ΕΕ και να έχουν συνάφεια προς τις αναγκαστικές εκτοπίσεις, καθώς η μετεγκατάσταση πολλών βίαια εκτοπισθέντων ατόμων θα πρέπει να συνιστά επιλογή. Οι πολιτικές αυτές περιλαμβάνουν το δικαίωμα στην εργασία, τη γλωσσική υποστήριξη και μέτρα για την απαγόρευση των διακρίσεων. Η πρόσφατη εξέλιξη της δημιουργίας πιλοτικών «ανθρωπιστικών διαδρόμων», ιδίως από την ιταλική κυβέρνηση αλλά και σε άλλες χώρες της ΕΕ, στην Ελβετία, στον Καναδά και στις ΗΠΑ, είναι αξιέπαινη όσον αφορά τη μετεγκατάσταση.

3.9.

Η ανάγκη για τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα λογοδοσίας και διαφάνειας για κάθε ανθρωπιστική και αναπτυξιακή χρηματοδότηση είναι σαφής. Κάθε κίνηση προς μια νέα προσέγγιση για τους βίαια εκτοπισθέντες πρέπει να πληροί τα υψηλότερα πρότυπα λογοδοσίας. Κάθε δαπάνη πρέπει να υπόκειται στην εποπτεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Ελεγκτικού Συνεδρίου, της OLAF και του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή και των αντίστοιχων εθνικών οργάνων όπου απαιτείται.

4.1.

Παρότι η ανακοίνωση εστιάζει σε ξεχασμένες συγκρούσεις και περιοχές με μεγάλο αριθμό βίαια εκτοπισθέντων, επισημαίνονται αυτές με τους μεγαλύτερους αριθμούς μακροχρόνια εκτοπισθέντων. Με την επιφύλαξη των πολιτικών ευαισθησιών συγκεκριμένων καταστάσεων, ορισμένες συγκρούσεις ενδέχεται να χρήζουν ειδικής προσοχής λόγω της ιδιαίτερα χρονίζουσας φύσης τους. Απτό παράδειγμα αποτελούν οι περιπτώσεις της Δυτικής Σαχάρας και των Παλαιστινίων. Η κατάσταση της Ουκρανίας πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής, δεδομένου ότι η χώρα γειτνιάζει άμεσα με την ΕΕ.

4.2.

Στην ανακοίνωση περιγράφεται με εύγλωττο τρόπο —και αυτό δεν μπορούμε παρά να το επικροτήσουμε— ότι το νομικό καθεστώς των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων δεν θα πρέπει να επηρεάζει την ανθρωπιστική βοήθεια και την πιο μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή βοήθεια. Εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ενδεχομένως πλεονέκτημα όταν το νομικό καθεστώς παρέχει μια κάποια ασφάλεια και σκοπιμότητα σε έναν εκτοπισθέντα, παραδείγματος χάρη όταν πληροί τα κριτήρια της σύμβασης του 1951, όταν είναι υπήκοος της χώρας υποδοχής ή τρίτης χώρας, όταν τα παιδιά του είναι υπήκοοι της χώρας υποδοχής ή τρίτης χώρας ή όταν ο ίδιος είναι ανήλικος ή βρίσκεται σε άλλη συναφή κατάσταση. Η περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

4.3.

Η προσέγγιση της ανακοίνωσης μπορεί να ωφεληθεί από την εξωτερική ή ανεξάρτητη επαλήθευση και το ακαδημαϊκό κύρος των κοινωνικών επιστημών ή της ψυχολογίας. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων προσεγγίσεων είναι η ιεράρχηση των αναγκών κατά τον Maslow και η κοινοτική ανάπτυξη βάσει των στοιχείων ενεργητικού. Υπάρχουν, ασφαλώς, πολλά σχετικά παραδείγματα, όμως χρειάζεται εστίαση στις ενισχυμένες ανθρώπινες ανάγκες πάρα στην απλή ύπαρξη.

4.4.

Η κύρια προσέγγιση της ανακοίνωσης όσον αφορά την ανάδειξη της λειτουργικής διάστασης της προβλεπόμενης αλλαγής αποδεικνύεται με υφιστάμενα παραδείγματα. Τα παραδείγματα αυτά είναι εξαιρετικά πολύτιμα. Παρότι η λειτουργική διάσταση μπορεί να αφορά το μέλλον, είναι χρήσιμο να αποσαφηνιστεί και να αναπτυχθεί. Με άλλα λόγια, πώς θα μοιάζει, ποια είναι τα πραγματικά μέσα, θα καθοδηγείται μόνο από τη βοήθεια; Αυτές είναι σημαντικές ερωτήσεις για πολλά ενδιαφερόμενα μέρη, όπως τα κράτη μέλη, οι ΜΚΟ, οι εργαζόμενοι στον τομέα της βοήθειας και φυσικά οι ίδιοι οι εκτοπισθέντες. Οποιαδήποτε διαδικασία αλλαγής μπορεί να προκαλέσει φόβο. Ανεξαρτήτως της δυσλειτουργίας οποιουδήποτε καθεστώτος, η εναλλακτική λύση έχει συνήθως νικητές και ηττημένους· ο έγκαιρος καθορισμός των λειτουργικών πτυχών μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση του γεγονότος αυτού.

4.5.

Ομοίως, θα ήταν σημαντικό να καθοριστεί η προβλεπόμενη υλοποίηση και διάδοση μιας νέας προσέγγισης, ιδίως σε σχέση με τους αρμόδιους πολυμερείς οργανισμούς, τα κράτη που δεν ανήκουν στην ΕΕ και τις ΜΚΟ. Μολονότι η ΕΕ αποτελεί σημαντικό παράγοντα και κατέχει ηγετική θέση στον τομέα αυτό, δεν είναι η μόνη. Μπορεί να υπάρχουν και άλλες διαφορετικές και ανταγωνιστικές προτεραιότητες με αυτούς τους ενδιαφερόμενους φορείς. Δεδομένου του συνδυασμού πόρων και προσπαθειών για τις περισσότερες επιχειρήσεις, είναι κρίσιμης σημασίας η ύπαρξη μιας κοινής ατζέντας.

4.6.

Η δημοκρατία και η χρηστή διακυβέρνηση είναι ουσιώδους σημασίας για να είναι αποτελεσματική η βοήθεια και να φτάνει πράγματι στους δικαιούχους της. Το κράτος δικαίου είναι θεμελιώδους σημασίας στο σημείο αυτό, όπως και τα αποτελεσματικά μέτρα καταπολέμησης της διαφθοράς. Εκτιμήθηκε στο παρελθόν ότι έως και 40 % της χρηματοδότησης έχει χρησιμοποιηθεί είτε για την αγορά οπλισμού είτε για τον προσωπικό πλουτισμό πολιτικών ιθυνόντων. Το κράτος δικαίου είναι επίσης ουσιώδους σημασίας προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η κοινωνία των πολιτών μπορεί να εισακούεται και να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο παρακολούθησης, χωρίς τον φόβο επακόλουθου εκφοβισμού ή ακόμη και φυλάκισης.

4.7.

Ορθώς αποδίδεται στο έγγραφο μεγάλη έμφαση στον σχεδιασμό· εντούτοις, οι εξελίξεις μπορεί να είναι ταχύτατες σε αυτόν τον τομέα και ο χρόνος είναι καθοριστικής σημασίας. Οποιαδήποτε προσέγγιση ή επιχειρηματικό σχέδιο θα πρέπει να μπορεί να εφαρμοστεί γρήγορα.

4.8.

Όπως συμβαίνει σε όλους τους τομείς, στην ανακοίνωση ή σε άλλα έγγραφα μπορεί να περιλαμβάνεται ειδική γλώσσα ή ορολογία του κλάδου. Η ανάπτυξη πολιτικής θα πρέπει να αποφεύγει, στο μέτρο του δυνατού, την τεχνική γλώσσα. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται επίσης σε ιδέες όπως συνέργειες, στρατηγικές, σχέδια και συντονισμένη σκέψη. Μπορεί να εφαρμοστούν πιο συγκεκριμένες προσεγγίσεις ή κατευθύνσεις στους τομείς αυτούς.

4.9.

Οι διατάξεις για τον κοινωνικό διάλογο στην ανακοίνωση είναι ευπρόσδεκτες και πρέπει να αναγνωρίζονται σε όλες τις σχετικές διατάξεις. Το στοιχείο της εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας που περιλαμβάνεται στις προτεινόμενες δράσεις θα πρέπει να αποδίδει μεγαλύτερη βαρύτητα στην αυτοαπασχόληση και στην επιχειρηματικότητα. Η δραστηριότητα αυτή είναι συχνά εμφανέστατη στους καταυλισμούς των εκτοπισθέντων και η δημιουργικότητα μπορεί να αποτελεί αναπόφευκτο αποτέλεσμα της κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Αυτό υποστηρίζει η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις αναγκαστικές εκτοπίσεις.

4.10.

Ευλόγως μπορεί να αναρωτηθεί κανείς ποια προσέγγιση θα αναληφθεί στο μέλλον. Όπως συμβαίνει σε όλες τις αλλαγές πολιτικής, θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος. Θα υπάρξει καθυστέρηση ή δυαδικό σύστημα; 25,1 εκατ. άνθρωποι θεωρούνται εκτοπισθέντες για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Πώς θα διαχειριστούμε ένα διαφορετικό περιβάλλον εάν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση;

4.11.

Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε τοπικό επίπεδο, καθώς και των τελικών χρηστών (εκτοπισθέντων), αποτελεί σημαντικό τομέα προβληματισμού. Υπάρχουν γενικά συμβουλευτικές δομές στους καταυλισμούς σήμερα, αλλά τι συμβαίνει με τις χώρες υποδοχής; Το γεγονός αυτό μπορεί να αποτελέσει σημαντική πρόκληση, θα πρέπει εντούτοις να αποτελέσει μέρος οποιασδήποτε αλλαγής πολιτικής. Είναι εύκολο να προβλέψει κανείς πόσο δύσκολο μπορεί να είναι αυτό για τους εσωτερικά εκτοπισθέντες σε πολλές συγκρούσεις.

4.12.

Όπως συμβαίνει με οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή πολιτικής, και ιδίως δεδομένης της ανάγκης για διαφάνεια, πρέπει να διασφαλιστούν μέτρα εποπτείας της νέας προσέγγισης, συμπεριλαμβανομένων των αρμόδιων παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών και των ΜΚΟ. Το παράδειγμα των μηχανισμών παρακολούθησης της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά τα κεφάλαια Εμπορίου και Βιώσιμης Ανάπτυξης των υφισταμένων εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ ενδέχεται να είναι χρήσιμη προς τούτο.

4.13.

Θα απαιτηθεί οικονομική αναζωογόνηση των περιφερειών προκειμένου να επωφεληθούν οι βίαια εκτοπισθέντες που κατοικούν σε αυτές. Οι περιφέρειες στις οποίες συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό αναγκαστικών εκτοπίσεων είναι, ωστόσο, από τις φτωχότερες περιοχές του κόσμου και δεν διαθέτουν ευνοϊκό περιβάλλον για επιχειρηματικότητα και κοινωνική προστασία. Και πάλι, ο γεωγραφικά επικεντρωμένος χαρακτήρας του αναγκαστικού εκτοπισμού θα πρέπει να προσφέρει λύσεις, όπως περιφερειακά επενδυτικά σχέδια, φορολογικές πολιτικές και ανάπτυξη υποδομών. Η μεγαλύτερη υποστήριξη της επιχειρηματικότητας πρέπει να περιλαμβάνεται σε κάθε προσέγγιση οικονομικής ανάπτυξης. Θα πρέπει επίσης να τεθούν σε προτεραιότητα η αξιοπρέπεια στην απασχόληση και οι ποιοτικές θέσεις εργασίας, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων.

4.14.

Πολλές περιοχές και χώρες που φιλοξενούν βίαια εκτοπισθέντες έχουν κακές επιδόσεις στους περισσότερους οικονομικούς δείκτες και θεωρούνται δυσχερείς για τη λειτουργία επιχειρήσεων. Η Παγκόσμια Τράπεζα, μεταξύ άλλων φορέων, επισήμανε επίσης ότι χρειάζονται ποιοτικά δεδομένα. Η οικονομική ευκαιρία πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο μιας αναπτυξιακής απόκρισης στον αναγκαστικό εκτοπισμό· το γεγονός αυτό ενισχύει την ανάγκη ενεργής υποστήριξης της ανακοίνωσης και από άλλους παράγοντες της ΕΕ.

4.15.

Η απασχόληση από τοπικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εντός των καταυλισμών, καθώς και στο πλαίσιο της γενικής αντιμετώπισης των εκτοπίσεων, είναι συνηθισμένη επί του παρόντος και θεωρείται βέλτιστη πρακτική. Αυτό θα πρέπει να αποτελέσει σημαντική και σαφή πτυχή των δράσεων για την απασχόληση.

4.16.

Οι δράσεις για την υγεία θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στην ψυχική υγεία και στις ψυχικές νόσους, έναν εξαιρετικά σημαντικό και συχνά παραμελημένο τομέα για τους βίαια εκτοπισθέντες. Οι περισσότεροι από τους βίαια εκτοπισθέντες πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικής καταπόνησης (PTSD) και άλλα ψυχικά νοσήματα λόγω των ψυχοφθόρων αλλαγών. Η συστηματική και μακροπρόθεσμη φροντίδα όσον αφορά την ψυχική τους υγεία στις χώρες υποδοχής υπονομεύεται από την έλλειψη ειδικευμένων φροντιστών. Αυτή η έλλειψη θα μπορούσε να αντισταθμιστεί από τη συμμετοχή βίαια εκτοπισθέντων με ψυχικά νοσήματα στις δημόσιες υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και από τη συνδρομή στις πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών για την παροχή υπηρεσιών ψυχολογικών συμβουλών στους εκτοπισθέντες σε τοπικό επίπεδο.

4.17.

Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, και συγκεκριμένα το άρθρο 11, θα πρέπει να αποτελεί το έγγραφο αναφοράς όσον αφορά τις διατάξεις για τους βίαια εκτοπισθέντες με αναπηρία.

4.18.

Ο αντίκτυπος του αναγκαστικού εκτοπισμού στις γυναίκες και στα κορίτσια είναι ιδιαιτέρως εμφανής. Μολονότι χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες, βασικά ζητήματα αποτελούν ο αυξημένος κίνδυνος σεξουαλικής βίας και βίας λόγω φύλου, ακόμη και εμπορίας ανθρώπων. Επιπλέον, θα πρέπει να συνεκτιμάται η διάσταση του φύλου κατά την παροχή υπηρεσιών, για παράδειγμα όσον αφορά ζητήματα όπως η ιδιωτικότητα. Έχουν παρατηρηθεί επίσης υψηλότεροι κίνδυνοι επιπλοκών κατά την εγκυμοσύνη.

4.19.

Η παροχή εκπαίδευσης αποτελεί προφανώς ζωτικής σημασίας απάντηση. Οποιαδήποτε μετάβαση προς μια πιο μακροπρόθεσμη, αποτελεσματικότερη προσέγγιση θα πρέπει να είναι εμφανής στο είδος, στο επίπεδο και στον όγκο της υποστήριξης στον τομέα της εκπαίδευσης. Μια προσέγγιση διά βίου μάθησης μπορεί να συμβάλει εν προκειμένω στην αναγνώριση των διαφοροποιημένων αναγκών. Δεδομένης της σημασίας και του αριθμού των παιδιών και νεαρών ατόμων μεταξύ των βίαια εκτοπισθέντων, θα πρέπει να εξεταστεί η επέκταση των ενωσιακών προγραμμάτων, όπως το Erasmus+ και άλλα συναφή προγράμματα, στους βίαια εκτοπισθέντες νέους.

4.20.

Ο αναγκαστικός εκτοπισμός αποτελεί ολοένα πιο αστικού χαρακτήρα ζήτημα και δεν περιορίζεται στους καταυλισμούς. Πρέπει να αλλάξει η αντίληψη του κοινού και των χορηγών εν προκειμένω. Είναι σαφές πως αυτό πρέπει να αντικατοπτρίζεται στο μείγμα πολιτικής για τη μετάβαση προς μια αναπτυξιακή προσέγγιση όσον αφορά τον σχεδιασμό και ζητήματα όπως η στέγαση, η μεταφορά, η υγεία και η εκπαίδευση.