25.8.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 248/1

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος και οι προτεραιότητες της πολιτικής συνοχής στη στρατηγική “Ευρώπη 2020” » (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αίτησης της ουγγρικής προεδρίας)

2011/C 248/01

Εισηγητής: ο κ. BARÁTH

Την 15η Νοεμβρίου 2010 ο κ. Péter GYÖRKÖS, Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ουγγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, εξ ονόματος της μελλοντικής Ουγγρικής Προεδρίας, να εκπονήσει διερευνητική γνωμοδότηση με θέμα:

Ο ρόλος και οι προτεραιότητες της πολιτικής συνοχής στη στρατηγική «Ευρώπη 2020».

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και Νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 31 Μαΐου 2011.

Κατά την 472η σύνοδο της ολομέλειάς της, της 15ης και 16ης Ιουνίου 2011 (συνεδρίαση της 16ης Ιουνίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 141 ψήφους υπέρ, 9 ψήφους κατά και 22 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συστάσεις και παρατηρήσεις

1.1   Γενικές συστάσεις

1.1.1   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κρίση, καθώς και η σκέψη πίσω από τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», οι στόχοι της και οι εμβληματικές πρωτοβουλίες κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση· θεωρεί επίσης ότι τα προτεινόμενα μέτρα και μέσα είναι ελπιδοφόρα. Η στρατηγική – μαζί με το «Σύμφωνο για το ευρώ +» – επικεντρώνεται στις απαραίτητες ποιοτικές διαφορές που απαιτούνται και στα στοιχεία της πιθανής ανάπτυξης.

1.1.2   Η ΕΕ εξακολουθεί να εμβαθύνει και να ενισχύει τη διαδικασία ολοκλήρωσης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της επιθυμούν να ενισχύσουν την ολοκλήρωση, θα πρέπει να προβούν σε αποφασιστικές αλλαγές έως το 2020, ιδίως όσον αφορά την ποιότητα των θεσμών, τα νομικά και οικονομικά συστήματα. Αυτά απαιτούν ταυτόχρονα (μακροπρόθεσμα) διατηρήσιμη σταθερότητα, ανταγωνιστικότητα (δυνατότητες ανάπτυξης) και ενίσχυση της (οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής) συνοχής.

1.1.3   Σε αρκετές γνωμοδοτήσεις της η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει ότι η πολιτική συνοχής αποτελεί «ιστορική αξία» της ΕΕ και ότι οι τρεις στόχοι της – η σύγκλιση, η βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και η εντατικοποίηση της εδαφικής συνεργασίας – πρέπει να διατηρηθούν και να ενισχυθούν. Πράγματι, οι λιγότερο αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες και περιφέρειες πρέπει να αυξήσουν τις επενδύσεις στις υποδομές και τα άλλα κεφάλαια που είναι απαραίτητα για την επιτάχυνση της πιθανής ανάπτυξης.

1.1.4   Μολονότι η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι οικονομικοί πόροι που διατέθηκαν για τη στήριξη της πολιτικής συνοχής παρήγαγαν καλά αποτελέσματα, θεωρεί ότι μια τέτοια χρηματοδότηση μπορεί και πρέπει να αναπτυχθεί και να αναδιαρθρωθεί περαιτέρω και ιδίως ότι η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα της χρηματοδότησης και των δαπανών μπορούν να βελτιωθούν. Τα μέσα της πολιτικής συνοχής πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», ούτως ώστε να μην πληγεί η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής.

1.1.5   Στο πλαίσιο της αναθεώρησης των στόχων και των μέσων της υφιστάμενης πολιτικής συνοχής, η ΕΟΚΕ προτείνει να εξετασθεί το ενδεχόμενο προσαρμογής των εν λόγω στόχων και μέσων σύμφωνα με τα στοιχεία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» ως εξής:

1.1.5.1   Υφιστάμενοι στόχοι και μέσα της πολιτικής συνοχής

Πολιτική συνοχής
Στόχοι	Διαρθρωτικά ταμεία και μέσα
Σύγκλιση / διατηρήσιμη ανάπτυξη	ΕΤΠΑ	ΕΚΤ	Ταμείο Συνοχής
Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση	ΕΤΠΑ	ΕΚΤ
Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία	ΕΤΠΑ

1.1.5.2   «Ευρώπη 2020»: 3 αλληλένδετες προτεραιότητες

1.	έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη οικονομίας βασιζόμενης στη γνώση και την καινοτομία·

2.	διατηρήσιμη ανάπτυξη: προώθηση πιο αποδοτικής στη χρήση πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής οικονομίας·

3.	ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς: επιδίωξη οικονομίας με υψηλή απασχόληση που θα επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή.

1.1.5.3   Η ΕΟΚΕ προτείνει να δώσει η πολιτική συνοχής σαφή έμφαση στους κοινωνιακούς και τους κοινωνικούς στόχους, στους στόχους αλληλεγγύης και στη χρήση των Διαρθρωτικών Ταμείων για επενδυτικούς σκοπούς, σε στενή συνεργασία με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά ταμεία. Διαφορετικά, ο προσανατολισμός της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» προς μια δραστική οικονομική ανάπτυξη, ο οποίος είναι απολύτως κατανοητός, μπορεί να θέσει σε δεύτερη μοίρα την κοινωνική και την εδαφική συνοχή.

1.1.5.4   Εάν αλλάξει η κατάταξη των στόχων ανταγωνιστικότητας και σύγκλισης των Διαρθρωτικών Ταμείων και αν αναδειχθεί ο πολυταμειακός χαρακτήρας σε κύριο παράγοντα, τότε οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και της στρατηγικής για τη συνοχή θα καταστούν επαρκώς συμβατοί και τα Διαρθρωτικά Ταμεία θα συμβάλουν αποτελεσματικότερα στην ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας.

Στρατηγική «Ευρώπη 2020»		Πολιτική συνοχής (μεταρρυθμισμένη δομή)
Στόχοι / μέσα	Εμβληματικές πρωτοβουλίες	Στόχοι / μέσα	Διαρθρωτικά ταμεία και μέσα
Έξυπνη ανάπτυξη	«Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη», «Ένωση καινοτομίας», «Νεολαία σε κίνηση»	Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση
Έρευνα / καινοτομία, Εκπαίδευση, Ψηφιακή κοινωνία		Μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα / πιο ελκυστικός τόπος, ανάπτυξη του ανθρωπίνου κεφαλαίου / εκπαίδευση κ.λπ., καινοτομία / κοινωνία γνώσης
Διατηρήσιμη ανάπτυξη	«Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους», «Μια βιομηχανική πολιτική για την εποχή της παγκοσμιοποίησης»	Σύγκλιση
Οικολογικές μορφές ενέργειας / κοινωνία που ενδιαφέρεται για το περιβάλλον, ανάπτυξη των δικτύων / μικρές επιχειρήσεις		Ανάπτυξη των υποδομών και περιβαλλοντική ανάπτυξη οι οποίες δημιουργούν οικονομική ανάπτυξη, δημιουργία θεσμικών δομών
Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς	«Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας», «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας»	Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία
Ίση πρόσβαση / περισσότερες θέσεις απασχόλησης καλύτερης ποιότητας		Τοπική, περιφερειακή και μακροπεριφερειακή συνεργασία

1.1.6   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η διαρθρωτική εναρμόνιση που περιγράφεται ανωτέρω θα απαιτήσει ριζικές αλλαγές με επίκεντρο τον καθορισμό λεπτομερών στόχων: μεταξύ άλλων, είναι αναγκαίο να καθοριστούν συμπληρωματικοί στόχοι ανταγωνιστικότητας και να διευρυνθεί η εδαφική συνεργασία για να συμπεριληφθεί η υποστήριξη μακροπεριφερειακών εξελίξεων. Εάν δεν υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας άμεσων συνδέσμων μεταξύ της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και της ενωσιακής πολιτικής συνοχής, οι στόχοι και τα μέσα τους καθώς και η αποτελεσματικότητα της υλοποίησης των πολιτικών μπορεί να υποβαθμιστούν σημαντικά.

1.1.7   Η διαρθρωτική εναρμόνιση μπορεί να συμβεί εάν η ΕΕ αναγνωρίσει τη συνοχή και την πολιτική συνοχής, υπό την ευρεία έννοια, ως προτεραιότητες ισότιμες με την ανταγωνιστικότητα· η ισοτιμία αυτή θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται στους πόρους που διατίθενται για τις δύο αυτές προτεραιότητες. Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι μόνο να εξακολουθήσουν να δαπανώνται στο μέλλον χρήματα για τη συνοχή, αλλά να δαπανώνται πιο αποτελεσματικά.

1.1.7.1   Η ΕΟΚΕ ζητά επειγόντως τη βελτίωση των προτάσεων του καθεστώτος καθορισμού προϋποθέσεων εκ των προτέρων και εκ των υστέρων, ώστε να παρακολουθείται η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα της ενωσιακής πολιτικής συνοχής. Ωστόσο, το εν λόγω καθεστώς δεν θα πρέπει να επηρεάσει αρνητικά την απλούστευση των μέσων της συνοχής συνολικά· αντιθέτως, θα πρέπει να μειώσει το κόστος υλοποίησης και να ενισχύσει την προβλεψιμότητα. Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι οι θεσμικές και διοικητικές αλλαγές θα έχουν ως αποτέλεσμα την εισαγωγή απλούστερου και αποδοτικότερου συστήματος. Υπάρχει ανάγκη να αναπτυχθεί ένα πρότυπο που θα επιτρέπει να αξιολογούνται οι αλληλεπιδράσεις στις εργασίες υλοποίησης των στόχων που θέτουν η στρατηγική «Ευρώπη 2020», τα εθνικά μεταρρυθμιστικά προγράμματα και η πολιτική συνοχής, βάσει των ειδικών συνθηκών στις διάφορες χώρες και περιφέρειες που ωφελούνται από την πολιτική συνοχής.

1.1.8   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι όλες οι πολιτικές της Ένωσης θα πρέπει να συμβάλουν στην επιτυχία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Η επανεξέταση του προϋπολογισμού της ΕΕ περιέγραψε μια νέα προσέγγιση στρατηγικού προγραμματισμού για την πολιτική συνοχής. Η ΕΟΚΕ επικροτεί πλήρως την ανάπτυξη κοινού στρατηγικού πλαισίου (ΚΣΠ) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το οποίο θα μετουσιώσει τους στόχους και τις φιλοδοξίες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» σε προτεραιότητες επενδύσεων. Το πλαίσιο θα καλύπτει όλα τα ενωσιακά ταμεία και επιπλέον θα ενσωματώνει όλα τα υπόλοιπα ενωσιακά χρηματοδοτικά μέσα.

1.1.9   Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο θα πρέπει να στηρίξει – ως μέσο της ΕΕ για τις επενδύσεις σε ανθρώπινους πόρους – τις τρεις προτεραιότητες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» δηλαδή την έξυπνη ανάπτυξη, τη διατηρήσιμη ανάπτυξη και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, η απασχόληση, η κατάρτιση, η εκπαίδευση, η ενεργός ένταξη και οι πολιτικές ίσων ευκαιριών είναι βασικοί παράγοντες.

1.1.10   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επίτευξη υψηλότερων στόχων προϋποθέτει ότι θα ενισχυθεί η θεσμική δομή του ΕΚΤ και ότι θα βελτιωθεί η αποδοτικότητά του, χωρίς αυτό να οδηγήσει σε αύξηση των διοικητικών βαρών. Είναι σημαντικό να διαδραματίσει το ΕΚΤ πρωταγωνιστικό ρόλο αφενός στη βελτίωση της κατάστασης των κοινωνικών ομάδων που βρίσκονται σε ιδιαιτέρως μειονεκτική θέση (ήτοι των μεταναστών, των μειονοτήτων, των ατόμων με αναπηρία ή του πληθυσμού των Ρομά) και αφετέρου στην εξασφάλιση προϋποθέσεων που συμβάλλουν στην ένταξή τους.

1.1.11   Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο συντονισμός των πολιτικών που χρηματοδοτούνται από διαφορετικά ταμεία της ενωσιακής πολιτικής συνοχής και από μέσα της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» ενδέχεται να επηρεάσει τους αρχικούς στόχους και την εδαφική ακεραιότητα των εν λόγω πολιτικών, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε αλλαγές· στο πλαίσιο της υλοποίησής τους μπορεί να προκύψουν νέες προοπτικές ουσιαστικής σημασίας. Πρέπει να δημιουργηθούν επαναληπτικοί μηχανισμοί σχεδιασμού, διαχείρισης και παρακολούθησης. Κύρια αρχή της επαναληπτικής διαδικασίας είναι ότι, στο πλαίσιο της «Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης», πρέπει να καθορίζονται όχι μόνο τα προπαρασκευαστικά βήματα της ανάπτυξης, αλλά και η πλήρης διαδικασία υλοποίησης, οι προϋποθέσεις της και οι μετρήσεις της αποδοτικότητας· ωστόσο, τα μέρη θα πρέπει να είναι προετοιμασμένα και για το ενδεχόμενο να τροποποιηθούν οι γενικοί στόχοι της διαχείρισης των επιτροπών βάσει της συνεχούς παρακολούθησης των δικαιούχων.

1.1.12   Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη, όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», να ενισχυθεί ο συντονισμός στη διαχείριση των ταμείων και ιδίως του Ταμείου Συνοχής, των διαρθρωτικών ταμείων και των ταμείων καινοτομίας.

1.1.13   Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι μακροπρόθεσμα, για να αποφευχθούν συγκρούσεις, υπάρχουν πολλά επιχειρήματα υπέρ της ένταξης όλων των στοιχείων της ενωσιακής διαρθρωτικής πολιτικής (περιλαμβανομένων π.χ. της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», της πολιτικής συνοχής, της ΚΓΠ ή της ΕΤΕπ) σε ένα πλήρως συνεκτικό πλαίσιο γενικών ενωσιακών πολιτικών, το οποίο θα μπορούσε να ονομαστεί ΕΕ 2050. Αυτό θα επιτρέψει την ενίσχυση της πολιτικής και τεχνικής συνεργασίας και του συντονισμού, χωρίς να σημαίνει το τέλος των μεμονωμένων πολιτικών. Βεβαίως αυτό θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί εφόσον οι αρμοδιότητες για διαφορετικές πτυχές των σχετικών πολιτικών εξακολουθήσουν να διατηρούνται εν μέρει από την ΕΕ και εν μέρει από τα κράτη μέλη. Η ενίσχυση της περιφερειακής διάστασης μπορεί να αποτελέσει κατάλληλο μέσο για τη σταδιακή επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου.

1.1.14   Η ανάπτυξη μιας πολυκεντρικής Ευρώπης που αποτελεί δίκτυο «έξυπνων» τόπων απαιτεί ομαδική εργασία, η οποία θα είναι δυνατή μόνο στο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ διαφόρων ενδιαφερομένων φορέων. Η συνεργασία στις διακρατικές περιοχές και οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές ανάπτυξης που συγκεντρώνουν τους ενδιαφερόμενους φορείς διάφορων χωρών και τομέων μπορούν να αποτελέσουν τρόπο για να σημειωθεί πρόοδος.

1.2   Περιφέρειες και συνοχή

1.2.1   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας.

1.2.2   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι αναδυόμενες μορφές μακροπεριφερειακής συνεργασίας είναι κρίσιμες από πολλές απόψεις. Όπως έχει ήδη τονίσει σε αρκετές γνωμοδοτήσεις (σχετικά με τις περιοχές της Βαλτικής και του Δούναβη), η βοήθεια που χορηγείται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία μπορεί να επιτρέψει τη χάραξη στρατηγικών στο πλαίσιο των διευρωπαϊκών δικτύων, υλικών και άυλων, τα οποία χρειάσθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την ελκυστικότητα της επικράτειάς της.

1.2.3   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ενίσχυση της πολιτικής της ενότητας μπορεί να συναρτώνται και με την ικανότητά της να υπερβεί την περιφερειακή προσέγγιση που ερμηνεύεται με στατιστικό τρόπο και περιορίζεται από εθνικά σύνορα. Είναι προφανές ότι η πρόοδος των τελευταίων ετών προς την κατεύθυνση της περιφερειακής προσέγγισης, των σύνθετων προγραμμάτων και των οριζοντίων συνδέσμων, καθώς και προς την κατεύθυνση της ισχυροποίησης των συνεργατικών σχηματισμών, θα δώσει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν οι κοινωνικές και εδαφικές διαστάσεις της ευρωπαϊκής οικονομίας.

1.2.4   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, δεν έχει νόημα να υλοποιηθούν παράλληλοι και συχνά πανομοιότυποι στόχοι μέσω διαφορετικών τομέων πολιτικής, ούτε να δημιουργηθεί σύνολο μέσων διαφορετικό από τα μέσα της πολιτικής συνοχής, τα οποία έχουν, σε γενικές γραμμές, καθιερωθεί επιτυχώς.

1.2.4.1   Η προσεχής δεκαετία θα είναι, ολοένα και περισσότερο, η δεκαετία των λειτουργικών περιφερειών. Οι περιφέρειες ενδέχεται να έχουν ένα ή περισσότερα κέντρα, με διασυνοριακούς οριζόντιους περιφερειακούς και κάθετους οικονομικούς συνδέσμους, υποστηριζόμενες από τις νομικές, οικονομικές και θεσμικές δυνατότητες της «ενισχυμένης συνεργασίας». Συνεπώς, μια νέα σημασία της έννοιας «περιφερειακός» μπορεί να αποφέρει μια νέα διάσταση για την ευφυή Ευρώπη. Ωστόσο, δεδομένου ότι ορισμένες περιφέρειες παρουσιάζουν – και θα εξακολουθήσουν να παρουσιάζουν – υστέρηση, απαιτείται ένα πρόγραμμα που θα τους επιτρέψει να καλύψουν την εν λόγω υστέρηση.

1.2.5   Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η μετατροπή της ευρωπαϊκής οικονομίας σε επιτυχημένο παγκόσμιο παράγοντα, η ενίσχυση των δυνατοτήτων για ανάπτυξη, η μείωση των περιφερειακών διαφορών, η στήριξη των πολύ μικρών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε απόκεντρες περιοχές, η απελευθέρωση νέων πόρων, η ευαισθητοποίηση σχετικά με το περιβάλλον και τους υγιείς τρόπους ζωής, η βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης, η παροχή κινήτρων στους νέους, η προώθηση της καινοτομίας, η ενθάρρυνση των πολιτών για τη συμμετοχή σε διάφορες διαδικασίες και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι τομείς για τους οποίους θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες.

1.3   Πόλεις και αστικά κέντρα

1.3.1   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μητροπολιτικές πόλεις και περιφέρειές της, όπου οι επιχειρήσεις μπορούν να επωφεληθούν από τις οικονομίες συγκέντρωσης και από τα δίκτυα που συνδέουν τις παγκόσμιες αγορές. Οι αστικές περιοχές μπορούν, γενικώς, να αποτελέσουν κινητήριες δυνάμεις της ανάπτυξης και εστίες δημιουργικότητας και καινοτομίας. Τα ποσοστά ανάπτυξης μπορούν να βελτιωθούν και νέες θέσεις εργασίας μπορούν να δημιουργηθούν, εάν υπάρξει κρίσιμη μάζα παραγόντων όπως είναι οι επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια και οι ερευνητές. Τα αστικά προβλήματα, ανεξαρτήτως εάν σχετίζονται με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος ή με τον κοινωνικό αποκλεισμό, απαιτούν συγκεκριμένη αντίδραση και άμεση συμμετοχή των αρμόδιων αρχών.

1.3.2   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να αναπτυχθεί φιλόδοξο πρόγραμμα για το αστικό περιβάλλον, στο οποίο θα καθορίζονται με μεγαλύτερη σαφήνεια οι σχετικοί οικονομικοί πόροι και με το οποίο θα αποδίδεται σημαντικότερος ρόλος στις αστικές αρχές όσον αφορά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των στρατηγικών αστικής ανάπτυξης.

1.3.3   Ανάλογα με τη γεωγραφική τους τοποθεσία, τα αστικά συστήματα συμπληρώνονται από διάφορες ζώνες έλξης. Η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να δεχθεί τη συνέχιση του «παραδοσιακού» ανταγωνισμού μεταξύ της πόλης και της υπαίθρου. Τα πλεονεκτήματα που μπορούν να παραγάγουν οι συμπράξεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τοπικούς – και τελικά μοναδικούς – παράγοντες–πλαίσιο.

1.4   Αγροτικές περιοχές και γεωργία

1.4.1   Όσον αφορά την κατεύθυνση που ακολουθεί η στρατηγική «Ευρώπη 2020», η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πολιτική συνοχής αφενός και η κοινή γεωργική πολιτική αφετέρου είναι εξαιρετικά σημαντικές, ιδίως σε σχέση με την ολοκληρωμένη εδαφική ανάπτυξη. Η γεωργία, σημαντική πηγή οικονομικού δυναμισμού, παραμένει στρατηγικός τομέας για την ΕΕ, τόσο από την άποψη της επισιτιστικής ασφάλειας όσο και λόγω των δυνατοτήτων της όσον αφορά την ανάπτυξη και την απασχόληση στις αγροτικές περιοχές ή ακόμη λαμβάνοντας υπόψη τη συμβολή της στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος.

1.4.2   Στο πλαίσιο αυτό, οι εν λόγω δύο πολιτικές πρέπει να προσανατολίσουν τις συνέργειές τους προς κοινούς και ολοκληρωμένους στόχους που αποβλέπουν στη μετατροπή της ΕΕ σε μια οικονομία έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς, η οποία θα χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα απασχόλησης, παραγωγικότητας και κοινωνικής συνοχής.

1.4.2.1   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι στις αγροτικές περιοχές οι έξυπνοι και συνδεδεμένοι σε παγκόσμιο επίπεδο τόποι μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της ανάκαμψης, στην οποία αποσκοπεί η στρατηγική «Ευρώπη 2020». Όπως και στην περίπτωση των αστικών περιοχών, τα δίκτυα αποτελούν οργανωτική μορφή εξέχουσας σημασίας για τις επιχειρήσεις και την περιφερειακή ανάπτυξη.

2.   Συμπεράσματα

2.1   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι οι πολιτικές αναφορές της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» στις ανάγκες καινοτομίας σχετικά με την αλλαγή του κλίματος, την ενεργειακή απόδοση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την υγεία και τις δημογραφικές μεταβολές συνδέονται διαρθρωτικά με τους στόχους συνοχής που καθορίζονται στους τομείς της εκπαίδευσης, της έρευνας και ανάπτυξης και της ψηφιακής κοινωνίας. Αυτές οι αναφορές αποτελούν, και σε περιφερειακό επίπεδο, γέφυρα μεταξύ των στόχων της συνοχής και της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

2.1.1   Η ΕΟΚΕ παρατηρεί, εξάλλου, μια αντίφαση μεταξύ των διαφόρων θεωρητικών προσεγγίσεων και εννοιών που χρησιμοποιούνται στην πράξη. Νομιμοποιώντας τις εδαφικές πτυχές στο πλαίσιο της διαδικασίας για τη συνοχή, η Συνθήκη της Λισσαβώνας προσέδωσε νέα διάσταση στην έννοια «περιφερειακός». Ο τρόπος που θα οριστεί η «περιφέρεια» στο πλαίσιο της μελλοντικής περιφερειακής πολιτικής δεν είναι ασήμαντος. Είναι απαραίτητο να προταθεί ένας ορισμός ο οποίος θα επιτρέπει τον καθορισμό κοινού πλαισίου, είτε από περιφερειακή και θεσμική άποψη, είτε από την άποψη των σχετικών νομικών και οικονομικών μέσων, προκειμένου να διασφαλισθεί η ανανεωμένη και διατηρήσιμη ανάπτυξη στην Ευρώπη.

2.1.1.1   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η εμφάνιση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών είναι μια πολύ θετική διαδικασία, η οποία συνδέεται στενά με την έννοια της εδαφικής συνοχής που εισάγεται στη Συνθήκη της Λισσαβώνας. Οι περιφερειακές πολιτικές, υπό τη στενή έννοια, πρέπει να συμπληρώσουν αποτελεσματικά τη συνεργασία μεταξύ πιο διευρυμένων ή πιο απομακρυσμένων περιφερειών που έχουν, ωστόσο, κοινά συμφέροντα στον τομέα της συνεργασίας.

2.2   Η τομή μεταξύ «ομάδων» προγραμμάτων που καθορίζονται μεταξύ άλλων με εδαφικούς όρους (περιφερειακά, εδαφικά, υπεραστικά) αντικατοπτρίζει ζώνες με δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη, οι οποίες προφανώς περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα αστικά κέντρα, χωρίς να αποκλείουν ή να θέτουν στο περιθώριο άλλα. Τα ευρωπαϊκά «κέντρα αριστείας», τα οποία καθορίζονται από ικανότητες καινοτομίας χαρακτηριστικές ορισμένων οικονομικών τομέων, δεν είναι μια τυχαία συσσώρευση ατομικών δεξιοτήτων και προσόντων σε ορισμένο αστικό κέντρο, αλλά μάλλον γνώσεις που συγκεντρώνονται μέσω σχέσεων που καθορίζονται σαφώς στον φυσικό χώρο.

2.2.1   Η «αριστεία» δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ποσοτικές εξελίξεις που επιδρούν στο σύστημα στόχων της συνοχής: περιβάλλον, υποδομές, εκπαίδευση ή επαγγελματική κατάρτιση. Αυτό που χαρακτηρίζει τους εν λόγω τομείς είναι ο ανοικτός χαρακτήρας. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη, αλλά, για λόγους ποιότητας, ευκαιρίες εμφανίζονται μακροπρόθεσμα γύρω από κέντρα βάρους. Η προβλεψιμότητα θεμελιώνεται συγκεκριμένα στην ιστορική σταθερότητα των περιφερειακών πολυδιάστατων ικανοτήτων.

2.3   Για την επίτευξη της καινοτομίας, είναι απαραίτητο να υποστηριχθούν οι νέες μορφές δημοκρατίας. Οι συνήθεις μορφές της κοινωνικής διαβούλευσης πρέπει να αναπτυχθούν και, με τη βοήθεια εργαλείων που βασίζονται στη συμμετοχική δημοκρατία, πρέπει να ελευθερωθούν ικανότητες προκειμένου να ενθαρρυνθεί η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών να έχει μεγαλύτερη τάση ή προθυμία για συμμετοχή, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές των Συνθηκών της ΕΕ.

2.4   Η καινοτομία συνίσταται στην πρακτική εφαρμογή νέων ιδεών και προτάσεων, ενεργώντας πριν από τους ανταγωνιστές. Σκοπός της είναι η πρωτοπορία στις προβλεπόμενες διαδικασίες με την αξιοποίηση των γνώσεων. Η πολυπλοκότητα της καινοτομίας της επιτρέπει να συνδυάζει, σε όλη την πολυμορφία τους, τις ανθρώπινες ικανότητες, τις τεχνικές δεξιότητες και τις οικονομικές σχέσεις. Είναι φυσικό τα αστικά κέντρα, ως πόλοι, να προσφέρουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις, το πλαίσιο ζωτικής σημασίας χωρίς το οποίο όλα είναι θεωρητικά.

2.5   Για τον λόγο αυτόν, βάσει των εδαφικών αναλύσεων, εγγενές στοιχείο των συστημάτων και των πολιτικών οικονομικής στήριξης πρέπει να είναι μια παράλληλη και συντονισμένη στήριξη στην καινοτομία και στην κάλυψη της υστέρησης.

2.6   Οπωσδήποτε, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» είναι ένα συνολικό πρόγραμμα ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας, βιωσιμότητας και διαρθρωτικής πολιτικής· όμως, σε ευρύτερη, παγκόσμια οπτική, η εν λόγω στρατηγική είναι ταυτόχρονα ένα πρόγραμμα στήριξης της προσπάθειας που καταβάλλει η Ευρώπη να είναι ανταγωνιστική στην παγκόσμια αγορά.

2.7   Οι στόχοι τόσο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» όσο και της πολιτικής συνοχής συμφωνούν με τα προαναφερθέντα. Ωστόσο, όσον αφορά τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», απουσιάζουν από το θεσμικό πλαίσιο της εφαρμογής τους τα κοινά και νέα οικονομικά και νομικά στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν, μέσω της αλληλεπίδρασης, να μετατραπούν σε παράγοντες αύξησης της αποτελεσματικότητας. Το επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο η αναμόρφωση και η ενσωμάτωση μέσων συνοχής θα επιταχύνει τη δημιουργία μιας «έξυπνης» Ευρώπης προσανατολισμένης στην καινοτομία είναι μεν ορθό, αλλά μόνο υπό την προϋπόθεση της διεύρυνσης των οικονομικών μέσων με τη δημιουργία συνεργειών που δημιουργούνται από την ενοποίηση διαφορετικών πηγών.

3.   Συζήτηση

3.1   Την πολιτική ανανέωση της Ευρώπης επιτάχυνε η έναρξη της κρίσης στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας.

3.1.1   Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι υποχρεωμένη, εν μέρει λόγω της παγκόσμιας κρίσης, να προβεί σε μια ενισχυμένη οικονομική ολοκλήρωση. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, αυτή η διαδικασία είναι μεν θετική διότι ενισχύει την ΕΕ, είναι όμως δύσκολη διότι η συνεργασία μεταξύ 27 χωρών δεν πραγματοποιείται εύκολα. Παρά τα προβλήματά της, η εν λόγω ενισχυμένη οικονομική (και κατά συνέπεια πολιτική) ολοκλήρωση διέπεται από την κεντρική ιδέα της χάραξης «οικονομικής πολιτικής της ΕΕ». Βασίζεται σε τρεις κύριες πτυχές  (1):

α)	Σταθερότητα Μέσω του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, η ΕΕ επεκτείνει τον κοινό έλεγχο των τομέων που δημιουργούν κινδύνους για τη σταθερότητα και θεσπίζει μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης και Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας).

β)	Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΕ υιοθέτησε τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και το «Σύμφωνο για το ευρώ +».

γ)	Συνοχή Η ΕΕ εφαρμόζει την πολιτική συνοχής και την κοινή γεωργική πολιτική προκειμένου να περιορίσει τις κοινωνικές, οικονομικές και εδαφικές ανισότητες.

3.2   Οι μεταρρυθμίσεις, τα βασικά έγγραφα και οι στρατηγικές που υιοθετήθηκαν αποτελούν σχέδιο ανανέωσης· το σχέδιο αυτό καθορίζει τις προϋποθέσεις και μέσα τα οποία οι πολιτικοί ιθύνοντες της ΕΕ και των κρατών μελών έχουν την κοινή ευθύνη να αξιοποιήσουν. Τα διάφορα μέσα διατίθενται ώστε να επιτύχουν από κοινού τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, καθώς και να υλοποιήσουν τη συνοχή.

3.3   Ο συντονισμός της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και της πολιτικής συνοχής ενέχει ήδη, ως αποστολή, μια διχοτομία. Αποτελεί ένδειξη του κινδύνου που ελλοχεύει στην αντίθεση μεταξύ της ελευθερίας των αγορών και της επίτευξης κοινωνικής/εδαφικής ισότητας. Ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος επί του παρόντος δεδομένου ότι, ελλείψει πόρων, η υποστήριξη της μίας αποβαίνει σε βάρος της άλλης. Η ενίσχυση της συνοχής πρέπει να επιτευχθεί με τη βελτίωση των συνθηκών για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Τα κράτη μέλη ή οι περιφέρειες που υστερούν στην ανάπτυξη δεν πρέπει να καθυστερήσουν άλλο υπό τις παρούσες παγκόσμιες συνθήκες.

3.4   Τα δημόσια οικονομικά αποδυναμώνονταν συνεχώς λόγω της κρίσης σε αρκετά κράτη μέλη και η εξυγίανσή τους θα είναι δύσκολη τη στιγμή που γίνεται ήδη αισθητό το κόστος της δημογραφικής γήρανσης. Εν συντομία, οι περισσότερες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο μέλλον.

3.5   Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» ορθώς δεν διακρίνει μεταξύ των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που μπορούν να εφαρμοστούν μόνο μακροπρόθεσμα και των μέτρων προώθησης της βραχυπρόθεσμης ανάκαμψης.

3.6   Η επιτυχία της στρατηγικής αυτής δεν θα πρέπει να εξαρτάται από βραχυπρόθεσμες οικονομικές τάσεις. Οι πόροι που επενδύονται σε αργές διαρθρωτικές μεταβολές είναι εκείνοι που «κατευθύνουν» τους τομείς οι οποίοι, χάρις στην ανταγωνιστική καινοτομία τους, μπορούν να ανανεώσουν το ίδιο το σύστημα.

3.7   Τα στοιχεία των δυνατοτήτων ανάπτυξης και οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μπορούν να αντιστοιχισθούν σε αρκετά σημεία (και καλώς συμβαίνει αυτό), αλλά υπάρχουν επίσης ορισμένες ακούσιες αποκλίσεις.

3.7.1   Μεταξύ των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» – από την άποψη των δυνατοτήτων ανάπτυξης – η αύξηση της απασχόλησης και η βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης καλύπτουν την ποσοτική και την ποιοτική πτυχή του εργατικού δυναμικού. Οι στόχοι που σχετίζονται με τις δαπάνες για την έρευνα και την ανάπτυξη, καθώς και οι στόχοι για την ενέργεια και το κλίμα, συνδέονται με την ποιότητα του κεφαλαίου που επενδύεται και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Ωστόσο, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» δεν περιλαμβάνει ορισμένους παράγοντες που καθορίζουν την ποσότητα και την ποιότητα των αναγκαίων κεφαλαίων (τις επενδύσεις και τα τεχνικά πρότυπά τους), καθώς και τη συνολική παραγωγικότητα των παραγόντων. Η εν λόγω στρατηγική αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στις δαπάνες για την έρευνα και ανάπτυξη, όμως δεν εξετάζει επαρκώς τις διαδικασίες καινοτομίας σε εταιρίες ή την οικονομική και κοινωνική καινοτομία, η οποία δεν ταυτίζεται με την έρευνα και ανάπτυξη.

3.7.2   Βάσει των στοιχείων αυτών, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» αντικατοπτρίζει μια οικονομική προσέγγιση η οποία ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στα χαρακτηριστικά των ανεπτυγμένων οικονομιών με αργή ανάπτυξη, οι οποίες διαθέτουν σημαντικές ικανότητες στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης και στις οποίες το ποσοστό επενδύσεων είναι σχετικά χαμηλό, δεδομένου ότι ακόμα και τέτοια χαμηλά ποσοστά επενδύσεων αποδείχθηκε μακροπρόθεσμα ότι επαρκούν για την εξασφάλιση των αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Στις ανεπτυγμένες χώρες δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έρευνα και ανάπτυξη και η καινοτομία διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη. Από αυτήν τη σκοπιά, η ανταγωνιστικότητα, ακόμη και εάν δεν έρχεται σε αντίθεση με τη συνοχή, τη θέτει σε δεύτερη μοίρα.

3.7.3   Ωστόσο, για να καλυφθεί η υστέρηση των νέων κρατών μελών της ΕΕ που έχουν χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης απαιτούνται επενδύσεις σε υποδομές και άλλους τομείς. Στις χώρες αυτές, κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης δεν είναι τόσο η έρευνα και ανάπτυξη αλλά οι επενδύσεις. Το έγγραφο της Επιτροπής (2) αναφέρει βεβαίως τη συνοχή, όμως εντός του σχεδίου δεν δίδεται επαρκώς έμφαση στην κάλυψη της υστέρησης των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών μελών.

3.8   Η στρατηγική «Ευρώπη 2020»δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς να γνωρίζει κανείς τον τρόπο με τον οποίο κατανέμονται οι πόροι. Αφενός, υπάρχει μια «γκρίζα ζώνη» μεταξύ 2010 και 2013: κατά την περίοδο αυτήν, οι υφιστάμενες δημοσιονομικές προοπτικές εξακολουθούν να ισχύουν, αλλά δεν επιτρέπουν πάντοτε την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» (για παράδειγμα, όσον αφορά την ψηφιακή στρατηγική). Αφετέρου, οι στόχοι που τέθηκαν στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το σκέλος των δαπανών του επόμενου προϋπολογισμού της ΕΕ. Βάσει της διαπίστωσης αυτής μπορούμε να συστήσουμε τη σύνδεση των στόχων της εν λόγω στρατηγικής με τις προτεραιότητες του δημοσιονομικού πλαισίου.

3.9   Αναλύσεις καταδεικνύουν ότι η ενέργεια που επενδύεται στην κάλυψη της υστέρησης αποδίδει πολλαπλάσιο όφελος, πέραν των πολυάριθμων άλλων πλεονεκτημάτων που συνεπάγεται:

—

πρώτον, καταδεικνύεται ότι οι επενδύσεις που προέρχονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ συνεπάγονται ανάπτυξη η οποία υπερβαίνει τον μέσο όρο στα οικονομικά αποτελέσματα της ενωσιακής οικονομίας (ΑΕγχΠ), χάρις στις προηγμένες τεχνολογικές μεταφορές, στο σημαντικό μερίδιο των εισαγωγών στις επενδύσεις, στο καταρτισμένο εργατικό δυναμικό, στα οφέλη των λιγότερο δαπανηρών υποδομών και στις επενδύσεις που επωφελούνται από χρηματοδοτική στήριξη και βασίζονται σε σύγχρονες υποδομές·

—	δεύτερον, η επέκταση της ενιαίας αγοράς, η γενίκευση των δραστηριοτήτων υπηρεσιών και η αύξηση της γνωστικής βάσης αποτελούν παράγοντες που συμβάλλουν, καθαυτοί, ήδη σημαντικά στις δραστηριότητες καινοτομίας·

—	τρίτον, για τον κλάδο των ΜΜΕ η χρηματοδότηση από τα Διαρθρωτικά Ταμεία σημαίνει συχνά αγορές, πρόσβαση σε αγορές ή αναπτυξιακή χρηματοδότηση·

—	τέλος, είναι σημαντικός ο ενδεχόμενος θετικός αντίκτυπος της ένταξης και της κάλυψης της υστέρησης για τις πλέον μειονεκτούσες κοινωνικές ομάδες που αποκλείονται με διάφορους τρόπους από την αγορά εργασίας.

3.10   Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν παρουσίασε ένα σενάριο ανάπτυξης που να μεγιστοποιεί τις δυνατότητες της ενιαίας αγοράς, αλλά επικεντρώνεται μάλλον σε μια δραστική δημοσιονομική εξυγίανση ως προϋπόθεση της ανάπτυξης. Θα έπρεπε να δοθεί πολύ περισσότερη προσοχή στις κινητήριες δυνάμεις της ανάπτυξης, οι οποίες θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να εξυγιάνουν τους προϋπολογισμούς τους ακολουθώντας ταυτόχρονα την οδό της διατηρήσιμης ανάπτυξης. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μία ισορροπημένη μακροοικονομική πολιτική, η οποία να συνδυάζει αρμονικά πτυχές που αφορούν την προσφορά και τη ζήτηση, πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος κάθε οικονομικής στρατηγικής προσανατολισμένης στο μέλλον.

3.11   Θα ήταν ιδιαιτέρως καλό εάν τα προγράμματα καθορίζονταν από την ύπαρξη «οικονομικών πόλων» που να ορίζονται βάσει των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων και της ανάλυσης κινδύνου. Αυτό είναι απαραίτητο, διότι η παγκοσμιοποίηση υπερβαίνει τους εδαφικούς περιορισμούς, η δε παγκόσμια εμβέλεια των «μοχλών» καινοτομίας που οικοδομούνται σε ορισμένες περιοχές καθώς και η συγκεντρωτική λειτουργία τους θα εξακολουθήσουν να ενισχύονται.

3.11.1   Είναι αναγκαίο οι περιοχές αυτές να διατηρούν τον έλεγχο των δημοσιονομικών πόρων τους και να μπορούν να αποφασίζουν οι ίδιες σχετικά με τον βαθμό προτεραιότητας που θα δώσουν στους διάφορους παράγοντες ανάπτυξης κατά την κατανομή των εν λόγω πόρων· μέσω δε της μακροπρόθεσμης συμμετοχής τους σε διαδικασίες καινοτομίας και χάρις στην προστιθέμενη αξία που παράγεται, θα πρέπει επίσης να μπορούν να αποφασίσουν εάν θα εγκρίνουν ή θα αποσύρουν την οικονομική στήριξη.

---

(1)  Βλ. Συνθήκη της Λισσαβώνας, άρθρα 3.3 και 174.

(2)  COM(2010) 2020 τελικό

---