3.5.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 132/78

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Επανεξέταση της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο»

COM(2010) 723 τελικό

2011/C 132/14

Εισηγήτρια: η κ. LE NOUAIL- MARLIÈRE

Στις 7 Δεκεμβρίου 2010, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

«Επανεξέταση της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο»

COM(2010) 723 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 28 Φεβρουαρίου 2011.

Κατά την 470ή σύνοδο ολομέλειας της 15ης και 16ης Μαρτίου 2011 (συνεδρίαση της 15ης Μαρτίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 173 ψήφους υπέρ, 6 ψήφους κατά και 12 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα

Η εφαρμογή της στρατηγικής του 2005 για τον υδράργυρο βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Έχει επιτύχει αποτελέσματα σε όλες σχεδόν τις δράσεις της και πρόκειται οπωσδήποτε να συνεχιστεί και να ενισχυθεί.

1.1   Παρότι υποστηρίζει τα συμπεράσματα του Συμβουλίου (1) επί του θέματος, η ΕΟΚΕ συνιστά εντούτοις στην Επιτροπή, στα κράτη μέλη και στους κοινωνικούς εταίρους:

α)	να αναγνωρίσουν ότι είναι απαραίτητο και σημαντικό να διατηρήσει η ΕΕ την πρωτοστασία της σε παγκόσμιο επίπεδο, αναλαμβάνοντας ενεργά περαιτέρω δεσμεύσεις για τη μείωση της χρήσης, της προσφοράς και των εκπομπών υδραργύρου·

β)

να θεωρηθεί πως ένας γενικός στόχος θα πρέπει να συνοδευθεί από συνολική μείωση, με δυνατότητα παρεκκλίσεων όποτε το επιβάλλει η κατάσταση (ειδικές τεχνικές ή οικονομικές δυσκολίες), αντί να υιοθετηθεί μια προσέγγιση βασισμένη σε χωριστούς περιορισμούς για κάθε προϊόν και εφαρμογή και για κάθε στάδιο του κύκλου ζωής του υδραργύρου·

γ)

να συνεχιστεί και να αυξηθεί η στήριξη για την υλοποίηση σχεδίων στις αναπτυσσόμενες χώρες και στις χώρες που τελούν υπό οικονομική μετάβαση, παράλληλα με τις εργασίες της Διακυβερνητικής Διαπραγματευτικής Επιτροπής (ΔΔΕ) και τις γενικότερες διεθνείς εργασίες στους τομείς που αναφέρονται στο σημείο 34 της απόφασης 25/5 του διοικητικού συμβουλίου του προγράμματος του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP)·

δ)

να συμφωνήσουν ότι πρέπει να τεθεί τέλος στη χρήση υδραργύρου στη βιομηχανία χλωριούχων αλκαλίων και να παρουσιάσει η Επιτροπή, το αργότερο έως τον Ιανουάριο του 2012, πρόταση για νομικώς δεσμευτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης συγκεκριμένης προθεσμίας για την οριστική κατάργηση της χρήσης του υδραργύρου στην εν λόγω βιομηχανία όσο το δυνατόν συντομότερα και πριν από το 2020·

ε)

να υπογραμμιστεί η ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων για τις εκπομπές υδραργύρου από βιομηχανικές πηγές και να εγκρίνει η Επιτροπή ταχέως τα συμπεράσματα για τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές (ΒΔΤ) και τα συνδεόμενα με τις ΒΔΤ επίπεδα εκπομπών για όλες τις βιομηχανικές διεργασίες που περιλαμβάνουν υδράργυρο, προς υποστήριξη της εφαρμογής της νέας οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές·

στ)	να αξιολογηθεί η δυνατότητα περιορισμού της χρήσης υδραργύρου στις κομβιόσχημες μπαταρίες και να προταθούν περιορισμοί της διάθεσής τους στο εμπόριο μέχρι την 1η Ιουλίου 2012·

ζ)	να αξιολογηθεί περαιτέρω η δυνατότητα σταδιακής κατάργησης της χρήσης υδραργύρου στην οδοντιατρική μέχρι την 1η Ιουλίου 2012, με συνεκτίμηση όλων των διαθέσιμων μελετών και εξελίξεων, καθώς και των ενδεχόμενων εναλλακτικών επιλογών·

η)	να ληφθούν μέτρα για να εξασφαλιστεί η εγκατάσταση διαχωριστών αμαλγαμάτων υψηλής απόδοσης σε όλα τα οδοντιατρεία της ΕΕ·

θ)	να διερευνηθούν η χρήση υδραργύρου στα εμβόλια, οι υφιστάμενες εναλλακτικές επιλογές και ο βαθμός στον οποίο ο υδράργυρος μπορεί να καταργηθεί με ασφάλεια από αυτή τη χρήση, για την καλύτερη προστασία της δημόσιας υγείας, μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2012·

ι)	να διοργανωθεί ένα πρώτο πρόγραμμα ελέγχου του μεθυλυδραργύρου στα ψάρια και να επικαιροποιηθεί αναλόγως η ανακοίνωση σχετικά με τον κίνδυνο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2012·

ια)	να ληφθούν μέτρα για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των καταναλωτών για το γεγονός ότι οι λαμπτήρες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης περιέχουν υδράργυρο και ότι θα πρέπει να συλλέγονται χωριστά, με ασφαλή τρόπο και με προσοχή να μην σπάσουν·

ιβ)	να ενθαρρυνθεί η χορήγηση εγγυήσεων όσον αφορά την εξάλειψη των καταλοίπων υδραργύρου στα απόβλητα·

ιγ)	να καλυφθούν από κοινοτική νομοθεσία οι εκπομπές από τις αποτεφρώσεις και τις μικρές μονάδες καύσης·

ιδ)	να αυξηθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία της υγείας όλων των εργαζομένων που είναι πιθανό να έλθουν σε επαφή με υδράργυρο·

ιε)	στο πλαίσιο αυτό, να ληφθούν μέτρα για τον δυνητικό αντίκτυπο στην απασχόληση για όλους τους εργαζομένους, ανεξαρτήτως των προσόντων τους, ώστε να ελαφρυνθούν οι επιπτώσεις των βιομηχανικών μεταλλαγών·

ιστ)

να ληφθούν μέτρα για να διασφαλιστεί η χωριστή και ασφαλής συλλογή των προϊόντων που περιέχουν υδράργυρο, η οποία δεν είναι σήμερα νομικώς επιβεβλημένη, και να διοργανωθούν ενημερωτικές εκστρατείες ευρείας κλίμακας για την πληροφόρηση των χρηστών και των καταναλωτών σχετικά με την ιδιαίτερη πτητική και τοξική φύση του στοιχείου του υδραργύρου.

2.   Εισαγωγή

2.1   Ο υδράργυρος και οι περισσότερες ενώσεις του θεωρούνται ιδιαίτερα τοξικές ουσίες, βλαβερές για τη βιοποικιλότητα, τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία. Ο υδράργυρος είναι επίσης βιοσυσσωρεύσιμη ουσία, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να συσσωρεύεται στους έμβιους οργανισμούς και να περνά από τον ένα κρίκο της τροφικής αλυσίδας στον επόμενο. Τέλος, ο υδράργυρος έχει την ιδιότητα να εξατμίζεται σε θερμοκρασία περιβάλλοντος ή να μετατρέπεται σε μεθυλυδράργυρο, που είναι η πιο διαδεδομένη, αλλά και η πιο τοξική μορφή του. Πρόκειται, επομένως, για μια ανθεκτική, δυσαποδόμητη ουσία, που μπορεί να εξαπλωθεί σε μεγάλες αποστάσεις στο νερό, στο έδαφος, στον αέρα ή στους έμβιους οργανισμούς (2).

2.2   Οι ανθρωπογενείς εκλύσεις υδραργύρου στο περιβάλλον απορρέουν από τις διάφορες εφαρμογές του, όπως η χρήση του σε ορισμένα προϊόντα και διαδικασίες παραγωγής, και από τις ατμοσφαιρικές εκπομπές ή τις τυχαίες εκλύσεις. Οι κυριότεροι χρήστες υδραργύρου (86 % των ετήσιων ποσοτήτων) είναι η βιομηχανία χλωριούχων αλκαλίων, η χημική βιομηχανία πολυμερών και οι παρασκευαστές οδοντιατρικών αμαλγαμάτων.

2.3   Οι εκπομπές υδραργύρου στην ατμόσφαιρα από τους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς και άλλες εγκαταστάσεις καύσης που λειτουργούν κυρίως με άνθρακα αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50 % των συνολικών εκπομπών υδραργύρου από βιομηχανικές πηγές (3).

Προέλευση των πιθανών ανθρωπογενών εκλύσεων υδραργύρου

α)	Χρήση σε προϊόντα — Όργανα μέτρησης — Οδοντιατρικά αμαλγάματα — Λαμπτήρες φθορισμού, λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης — Ηλεκτρικές στήλες (μπαταρίες) — Διακόπτες — Εμβόλια (θειομερσάλη ή θειμεροσάλη)

β)	Χρήση σε διαδικασίες παραγωγής — Ως καταλύτης για πολυμερή και πολυουρεθάνη — Παραγωγή χλωριούχων αλκαλίων — Εξόρυξη χρυσού

γ)	Ατμοσφαιρικές εκπομπές — Θερμοηλεκτρικοί σταθμοί (με καύση άνθρακα) — Αποτέφρωση (υδράργυρος που έχει προσληφθεί μέσω της διατροφής + οδοντιατρικά αμαλγάματα) — Μη ανακυκλωμένα και αποτεφρούμενα απόβλητα (που περιέχουν υδράργυρο)

δ)	Τυχαίες εκλύσεις — Βιομηχανικές διαρροές (κατά την επεξεργασία, την αποθήκευση κλπ.)

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2001 ξεκίνησε με πρωτοβουλία του προγράμματος του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP) μία μελέτη σχετικά με την παρουσία και τις επιπτώσεις του υδραργύρου, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ενδείξεις σοβαρών επιπτώσεων δικαιολογούσαν την ανάληψη διεθνούς δράσης (4). Τον Φεβρουάριο του 2008, οι κυβερνήσεις χωρών από όλον τον κόσμο αποφάσισαν, στο διοικητικό συμβούλιο του UNEP, να αναπτύξουν νομικώς δεσμευτική συνθήκη για τον υδράργυρο έως το 2013.

3.2   Τον Δεκέμβριο του 2002 η Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο έκθεση σχετικά με τον υδράργυρο από τη βιομηχανία χλωριούχων αλκαλίων· σε συνέχεια εκείνης της έκθεσης, το Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να μελετήσει ευρύτερα το ζήτημα και να παρουσιάσει μια «συνεκτική στρατηγική που θα περιλαμβάνει μέτρα προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από την ελευθέρωση του υδραργύρου (…) θα βασίζεται σε προσέγγιση κύκλου ζωής και θα λαμβάνει υπόψη την παραγωγή, τη χρήση, την επεξεργασία των αποβλήτων και τις εκπομπές».

3.3   Βάσει αυτών των προσεγγίσεων, η κοινοτική στρατηγική για τον υδράργυρο εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 28 Ιανουαρίου 2005. Βασικός της στόχος είναι «να μειωθούν τα επίπεδα του υδραργύρου στο περιβάλλον, καθώς και η αντίστοιχη έκθεση του ανθρώπου, ιδίως μάλιστα του μεθυλυδραργύρου στα ψάρια» (5).

3.4   Η στρατηγική αυτή οργανώνεται γύρω από έξι άξονες (και 20 δράσεις προτεραιότητας), με τους εξής στόχους:

—	μείωση των εκπομπών (εκλύσεων) υδραργύρου·

—	μείωση της εισόδου υδραργύρου στο αντίστοιχο κύκλωμα κυκλοφορίας σε επίπεδο κοινωνίας μειώνοντας την προσφορά και τη ζήτηση·

—	αντιμετώπιση του απώτερου μέλλοντος των πλεονασμάτων υδραργύρου και των κοινωνικών αποθεμάτων (προϊόντων τα οποία είναι αποθηκευμένα ή εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται)·

—	προστασία από την έκθεση στον υδράργυρο·

—	βελτίωση της κατανόησης του προβλήματος του υδραργύρου και των αντίστοιχων λύσεων·

—	υποστήριξη και προαγωγή διεθνών δράσεων για τον υδράργυρο.

3.5   Η στρατηγική εκείνη περιλάμβανε ρήτρα αξιολόγησης και επανεξέτασης για το 2010. Η Επιτροπή διαβίβασε στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο την παρούσα επανεξέταση της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο στις 7 Δεκεμβρίου 2010.

3.6   Παράλληλα, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) παρουσίασε προτάσεις για την επέκταση των περιορισμών στα όργανα μέτρησης που περιέχουν υδράργυρο και προορίζονται για επαγγελματική ή βιομηχανική χρήση (6), στο πλαίσιο της ρήτρας επανεξέτασης που περιέχεται στον κανονισμό REACH. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2010 πραγματοποιήθηκε δημόσια διαβούλευση και οι γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων επιτροπών δυνάμει του κανονισμού REACH αναμένεται να υποβληθούν στην Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2011.

3.7   Δύο γνωμοδοτήσεις που εξέδωσε η ΕΟΚΕ για αυτές τις εξελίξεις υποστήριξαν την ενεργό δέσμευση της Επιτροπής να περιορίσει την παραγωγή και τη χρήση του υδραργύρου στην ΕΕ και στον κόσμο και να εγγυηθεί την ασφαλή αποθήκευσή του, όπως και τον στόχο της πλήρους κατάργησης της χρήσης υδραργύρου σε ορισμένα όργανα μέτρησης (7).

3.8   Στις γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ καλούσε, ωστόσο, την Επιτροπή «να θέσει σε εφαρμογή και τα λοιπά στοιχεία της στρατηγικής της περί υδραργύρου το συντομότερο δυνατό και να αναπτύξει μέτρα για τον μεγαλύτερο περιορισμό της χρήσης του υδραργύρου σε προϊόντα και διεργασίες στην Ευρώπη και για την εξασφάλιση της ακίνδυνης διάθεσης των ροών αποβλήτων υδραργύρου» και της ζητούσε να διασφαλίσει ότι οι επαγγελματικοί και βιομηχανικοί χρήστες οργάνων μέτρησης που περιέχουν υδράργυρο θα υποχρεωθούν να συμμορφωθούν με τον στόχο της μη ελευθέρωσης υδραργύρου στο περιβάλλον.

3.9   Η διεξοδική αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε το 2010 (8) και τα συνοδευτικά έγγραφα των διάφορων ενδιαφερόμενων μερών (9) ανέδειξαν την πραγματική πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο και τη σημαντική συμβολή της ΕΕ στη στήριξη των διεθνών πρωτοβουλιών και διαπραγματεύσεων για μια νομικά δεσμευτική συνθήκη υπό την αιγίδα του UNEP.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1   Η εφαρμογή της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο στηρίζεται σε ορισμένα γενικότερα νομικά μέσα (συγκεκριμένα την οδηγία (10) για τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών, τον κανονισμό REACH, την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα και την οδηγία σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης), προσαρμόζοντας ενίοτε αυτά τα μέσα στον στόχο της μείωσης του υδραργύρου στην ΕΕ:

—

με τα έγγραφα αναφοράς των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών (ΒΔΤ - «BREF») και την υιοθέτηση της νέας οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές (ΟΒΕ) επικαιροποιήθηκαν και αναδιατυπώθηκαν επτά οδηγίες, μεταξύ των οποίων και η οδηγία για την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης, που ενισχύει τον ρόλο των ΒΔΤ (με υποχρέωση συμμόρφωσης από το 2012 και εξής για τις νέες εγκαταστάσεις και από το 2016 και εξής για τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις)·

—	με την οδηγία 2006/66/ΕΚ σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές και τα απόβλητά τους μειώθηκε το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο υδραργύρου σε σύγκριση με την προηγούμενη οδηγία του 1991.

4.2   Η εφαρμογή της εν λόγω στρατηγικής παρήγαγε επίσης τα δικά της μέσα και κανόνες, που κατέστησαν την ΕΕ παγκόσμια πρωτοστάτιδα στη μείωση του υδραργύρου, όπως:

—	η απαγόρευση των εξαγωγών μεταλλικού υδραργύρου και ορισμένων ενώσεων και μειγμάτων υδραργύρου και η υποχρέωση ασφαλούς αποθήκευσης του μεταλλικού υδραργύρου (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1102/2008, της 22ας Οκτωβρίου 2008) με έναρξη ισχύος τον Μάρτιο του 2011·

—

η οδηγία σχετικά με περιορισμούς διάθεσης στην αγορά της ΕΕ ορισμένων οργάνων μέτρησης που περιέχουν υδράργυρο (απαγορεύεται η διάθεση αυτών των οργάνων στην αγορά πλήν εξαιρέσεων, η οποία αφορά συγκεκριμένα τα βαρόμετρα υδραργύρου), που εγκρίθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2007 και σήμερα έχει ενταχθεί στο Παράρτημα XVII, λήμμα 18α, του κανονισμού REACH. Εν εξελίξει βρίσκεται διαδικασία για την επέκταση αυτών των περιορισμών και στις επαγγελματικές χρήσεις (βιομηχανική, ιατρική κλπ.).

Τέλος, η Euro Chlor μελετά τη σταδιακή κατάργηση της χρήσης του υδραργύρου στη βιομηχανία παραγωγής χλωριούχων αλκαλίων έως το 2020, με εθελοντική συμφωνία.

4.3   Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, κατά την αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1102/2008, είναι σημαντικό να επεκταθεί η απαγόρευση των εξαγωγών και σε άλλες ενώσεις του υδραργύρου και προϊόντα που περιέχουν υδράργυρο και να προβλεφθεί η ασφαλής αποθήκευση του μεταλλικού ή/και στερεοποιημένου υδραργύρου.

4.4   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι:

—

στη μελέτη (11) εμπειρογνωμόνων BIO-IS, που διενεργήθηκε κατά παραγγελία της ΓΔ Περιβάλλοντος το 2010, προτείνεται να τεθεί ως βασικός στόχος της στρατηγικής ο γενικός στόχος της «προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από την ελευθέρωση του υδραργύρου και των ενώσεών του, με την ελαχιστοποίηση και ει δυνατόν την ολοσχερή εξάλειψη της παγκόσμιας ανθρωπογενούς ελευθέρωσης υδραργύρου στον αέρα, το νερό και το έδαφος»·

—

ότι υπάρχει σήμερα δυνατότητα περαιτέρω προόδου προς τον γενικό στόχο της μείωσης της χρήσης του υδραργύρου, αφού για τα περισσότερα προϊόντα και εφαρμογές υπάρχουν οικονομικά βιώσιμα υποκατάστατα χωρίς υδράργυρο και επίσης επειδή οι περισσότερες επιχειρήσεις που παράγουν προϊόντα με υδράργυρο παράγουν συγχρόνως και εναλλακτικά προϊόντα, γεγονός που επιτρέπει: — τον περιορισμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων (θέσεις απασχόλησης) μιας σημαντικής μείωσης της χρήσης υδραργύρου· — την ενίσχυση της θέσης της ΕΕ από άποψη καινοτομίας και οικονομίας (προηγμένη τεχνολογία) — την εδραίωση της θέσης της στις διεθνείς και στις παγκόσμιες συζητήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διάσκεψης κορυφής Ρίο+20 και της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εξωτερική διάσταση της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής.

---

(1)  Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την επανεξέταση της κοινοτικής στρατηγικής για τον υδράργυρο, που υιοθετήθηκαν στις 14 Μαρτίου /2011 (7774/11).

(2)  UNEP Chemicals, Global Mercury Assessment (Σφαιρική αξιολόγηση για τον υδράργυρο), Δεκέμβριος 2002-2010

(3)  http://prtr.ec.europa.eu/PollutantReleases.aspx

(4)  UNEP Chemicals, Global Mercury Assessment (Σφαιρική αξιολόγηση για τον υδράργυρο), Δεκέμβριος 2002

(5)  COM(2005) 20 τελικό

(6)  ECHA - Παράρτημα XV της έκθεσης περί περιορισμών, Ιούνιος 2010

(7)  ΕΕ C 168, 20.7.2007, σ. 44 – ΕΕ C 318, 23.12.2006, σ. 115

(8)  http://mercury.biois.com (σ. 74)

(9)  ZMWG (Zero Mercury Working Group) www.zeromercury.org/+ EEB (Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος) www.eeb.org /

(10)  Οδηγία 2002/95/ΕΚ - Περιορισμός της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού

(11)  http://mercury.biois.com (σ. 74).

---