52003AE1390

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την "Ανακοίνωση της Επιτροπής 'Διαμόρφωση προγράμματος δράσης για την περιβαλλοντική τεχνολογία'"

(COM(2003) 131 τελικό)

(2004/C 32/07)

Στις 25 Μαρτίου 2003, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την ανωτέρω ανακοίνωση.

Το ειδικευμένο τμήμα "Γεωργία, ανάπτυξη της υπαίθρου, περιβάλλον", στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 14 Οκτωβρίου 2003 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Staffan Nilsson.

Κατά την 403η σύνοδο ολομέλειας της 29ης και 30ής Οκτωβρίου 2003 (συνεδρίαση της 29ης Οκτωβρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 116 ψήφους υπέρ, 3 ψήφους κατά και 5 αποχές.

1. Εισαγωγή

1.1. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας του Μαρτίου 2000, διαμορφώθηκε η αποκαλούμενη σήμερα στρατηγική της Λισαβόνας με στόχο να καταστεί η ΕΕ "η πλέον ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία που βασίζεται στη γνώση ανά την υφήλιο". Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης του Μαρτίου 2001 ζήτησε να διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους η περιβαλλοντική τεχνολογία θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ του Ιουνίου 2001 χάραξε μια "στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη". Όλες αυτές οι δράσεις αποτελούν τη βάση των συνεχιζόμενων προσπαθειών της Επιτροπής για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής και ενός προγράμματος δράσης για την περιβαλλοντική τεχνολογία.

1.2. Οι εργασίες της Επιτροπής περιλαμβάνουν τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο συνίστατο στην υποβολή έκθεσης, το Μάρτιο του 2002, με θέμα "Η περιβαλλοντική τεχνολογία στην υπηρεσία της αειφόρου ανάπτυξης"(1). Το δεύτερο στάδιο ολοκληρώθηκε με την υπό εξέταση ανακοίνωση με θέμα "Διαμόρφωση προγράμματος δράσης για την περιβαλλοντική τεχνολογία". Το τρίτο στάδιο θα είναι το πρόγραμμα δράσης που προβλέπεται να υποβληθεί από την Επιτροπή στα τέλη του 2003. Η διαδικασία αυτή είναι διαλογική και όλες οι ομάδες συμφερόντων έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν προτάσεις και ιδέες πριν από την οριστικοποίηση των εργασιών.

1.3. Η περιβαλλοντική τεχνολογία πρέπει να θεωρείται μια συνεχής διαδικασία που συνδυάζει την έρευνα και την ανάπτυξη, την τεχνογνωσία και την πρακτική εφαρμογή. Η αγορά μπορεί να αναπτύξει τον τομέα σε καθαρά εμπορικό επίπεδο. Πιθανόν, όμως, να απαιτηθούν διάφορες μορφές στήριξης για την προώθηση της ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ προτίθεται να λάβει ενεργό μέρος στις εργασίες αυτές.

1.4. Η στρατηγική και το πρόγραμμα δράσης μπορούν επίσης να συσχετιστούν με άλλες πρωτοβουλίες της Επιτροπής για τις οποίες η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μέσο, λ.χ.:

- την ανακοίνωση της Επιτροπής για μια "ολοκληρωμένη πολιτική προϊόντων" κατά την οποία θα συνεκτιμώνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προϊόντων από την άποψη του κύκλου ζωής(2)·

- την ανακοίνωση της Επιτροπής "Προς την αειφόρο παραγωγή" που αποβλέπει στο συντονισμό των δράσεων για την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης και στον στενότερο συσχετισμό των "βέλτιστων διαθέσιμων πρακτικών" με ένα μελλοντικό πρόγραμμα δράσης για την περιβαλλοντική τεχνολογία(3)·

- την ανακοίνωση της Επιτροπής "Προς μία θεματική στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων"(4).

1.5. Μία άλλη σημαντική εργασία στο πλαίσιο αυτό είναι η επί του παρόντος καταρτιζόμενη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ η οποία, εκκινώντας από τη διαπίστωση ότι στα νέα κράτη μέλη υφίστανται σημαντικά εμπόδια στη χρησιμοποίηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας, θα εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν κατάλληλες περιβαλλοντικές μικροτεχνολογίες στα νέα κράτη μέλη ή να προωθηθεί η χρήση τους. Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην αξιολόγηση των προγραμμάτων βοήθειας της ΕΕ, στο πλαίσιο των προενταξιακών προγραμμάτων, καθώς και της μελλοντικής χρησιμοποίησης των μέσων των Διαρθρωτικών Ταμείων και του Ταμείου Συνοχής(5).

2. Κύρια σημεία της ανακοίνωσης της Επιτροπής

2.1. Η Επιτροπή, στην έκθεση που υπέβαλε το Μάρτιο 2002, ορίζει τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες ως "όλες τις τεχνολογίες των οποίων η χρήση αποδεικνύεται ευνοϊκότερη για το περιβάλλον συγκριτικά προς τις άλλες διαθέσιμες εναλλακτικές δυνατότητες". Ωστόσο, η Επιτροπή επεκτείνει τον ορισμό ώστε να καλύπτει όχι μόνο την τεχνολογία που εξαλείφει τις εκπομπές αλλά και την τεχνολογία που προλαμβάνει τη ρύπανση κατά τη διαδικασία παραγωγής, όπως νέα υλικά, παραγωγή υψηλής απόδοσης ενέργειας και πόρων, περιβαλλοντική επιστήμη και νέες μεθοδολογίες. Κατά συνέπεια, αυτός ο διευρυμένος ορισμός περιλαμβάνει την τεχνολογία και την τεχνογνωσία.

2.2. Η περιβαλλοντική τεχνολογία αποτελεί μια διαρκώς αναπτυσσόμενη αγορά τόσο στην επικράτεια της ΕΕ όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Οι οικολογικές βιομηχανίες της ΕΕ συνέβαλαν άμεσα στη δημιουργία περίπου 1,6 εκατ. θέσεων απασχόλησης κατά το 1999 και παρέχουν περίπου 183 δις ευρώ σε αγαθά και υπηρεσίες ετησίως. Η διαχείριση της ρύπανσης και οι καθαρότερες τεχνολογίες αντιπροσωπεύουν περίπου 127 δισ. ευρώ και η διαχείριση των πόρων (εξαιρουμένων των μονάδων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές) περίπου 56 δισ. ευρώ. Στις υποψήφιες χώρες, οι οικολογικοί κλάδοι για τη διαχείριση της ρύπανσης και τις καθαρότερες τεχνολογίες παρέχουν περίπου 10,3 δις ευρώ των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών ετησίως (ποσοστό 1,9 % του ΑΕγχΠ τους). Η Επιτροπή προσφέρει σημαντική χρηματοδοτική υποστήριξη για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον στο πλαίσιο του προγράμματος - πλαισίου για την έρευνα.

2.3. Πολυάριθμοι φραγμοί, όπως οι γραφειοκρατικές διαδικασίες, το υψηλότερο κόστος και οι τάσεις της κοινής γνώμης, εξακολουθούν να παρακωλύουν την πλήρη ανάπτυξη και χρήση περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Ειδικότερα, οι οικονομικοί φραγμοί θα εξακολουθήσουν να αποτελούν πρόβλημα εκτός και εάν ληφθούν υπόψη οι πραγματικές περιβαλλοντικές δαπάνες. Άλλο πρόβλημα είναι η περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις σε συνδυασμό με τη μεγάλη διάρκεια των επενδυτικών κύκλων και την ανεπαρκή διάδοση των τεχνολογιών. Οι τεχνικοί φραγμοί καταδεικνύουν την ανάγκη καλύτερα στοχοθετημένων και αποτελεσματικότερων ερευνητικών προσπαθειών. Επιπλέον, η διείσδυση της τεχνολογίας στην αγορά επιβραδύνεται από φραγμούς οργανωτικού χαρακτήρα, αλλά και ελλείψει ευαισθητοποίησης και προσόντων.

2.4. Η Επιτροπή αποφάσισε να εστιαστεί σε τέσσερα περιβαλλοντικά θέματα: την κλιματική αλλαγή, την αειφόρο παραγωγή και κατανάλωση, την προστασία του εδάφους και το νερό. Οι εργασίες πραγματοποιούνται από τέσσερις διαφορετικές θεματικές ομάδες καθεμία εκ των οποίων ασχολείται με τον δικό της τομέα. Τα θέματα αυτά συνδέονται επίσης με τους τομείς προτεραιότητας που καθορίστηκαν στο έκτο περιβαλλοντικό πρόγραμμα δράσης. Οι εργασίες αυτές θα αποτελέσουν τη βάση του μελλοντικού προγράμματος δράσης.

2.5. Στόχος της Επιτροπής είναι επίσης να κινήσει ευρεία διαβούλευση σχετικά με τους φραγμούς που καθυστερούν την αξιοποίηση των περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Όλοι οι ενδιαφερόμενοι κλήθηκαν να διατυπώσουν τις απόψεις τους πριν από την επεξεργασία του προγράμματος. Οι απαντήσεις τους θα βοηθήσουν στην προετοιμασία ενός προγράμματος δράσης μέχρι το τέλος του έτους.

3. Οι παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ σε σχέση με την ανακοίνωση της Επιτροπής

3.1. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την κατεύθυνση των εργασιών της Επιτροπής για την προώθηση, με διάφορα μέσα, της ανάπτυξης και της εμπορευματοποίησης τεχνολογιών που μειώνουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή βελτιώνουν τη χρήση των πόρων. Ήδη διεξάγονται εργασίες σε ορισμένα κράτη μέλη, είναι ωστόσο αναγκαία μια ευρωπαϊκή προσέγγιση προκειμένου να υπάρξει η μέγιστη δυνατή επιτυχία μέσω της ευρύτερης διάδοσης των ορθών πρακτικών.

3.2. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι είναι σημαντικό και εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι η Επιτροπή υιοθετεί ευρύτερο ορισμό της έννοιας της περιβαλλοντικής τεχνολογίας αντί να την περιορίζει μόνο στην "καθαρή" τεχνολογία. Για παράδειγμα, οι επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες συχνά μειώνουν τις επιπτώσεις μιας ρυπογόνου παραγωγής. Τα οικονομικά στοιχεία που παρέχει η Επιτροπή αφορούν μόνο τον οικολογικό κλάδο. Τα στοιχεία αυτά - τα οποία μάλιστα πρέπει να ενημερωθούν - δίνουν μόνο μια μερική εικόνα του οικονομικού δυναμικού της περιβαλλοντικής τεχνολογίας. Η πρόκληση στον τομέα της περιβαλλοντικής τεχνολογίας συνίσταται στη σταδιακή βελτίωση του συνόλου της παραγωγής και των εμπορευμάτων από άποψη περιβαλλοντικής απόδοσης και πόρων. Λαμβανομένου υπόψη ότι στόχος μας είναι η επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης, είναι αναγκαίος ένας ευρύτερος ορισμός δεδομένου ότι η περιβαλλοντική τεχνολογία αφορά επίσης την τεχνογνωσία, την έρευνα και τις νέες μεθόδους παραγωγής.

3.3. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης την περιβαλλοντική τεχνολογία ως στρατηγικά σημαντικό επιχειρηματικό τομέα για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ο οποίος μπορεί να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά τους και να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης. Η σφαιρική στρατηγική για την προώθηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας πρέπει να αποβλέπει στο να την καταστήσει επωφελή για τις επιχειρήσεις και να αυξήσει την αξία των προϊόντων για τους καταναλωτές.

3.4. Οι δράσεις για την προώθηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας αποτελούν ένα μέσο στήριξης που συμπληρώνει και αλληλεπιδρά με άλλα μέσα. Άλλα μέσα του περιβαλλοντικού τομέα όπως οι φόροι και οι κανονισμοί συχνά αυξάνουν το κόστος για τις επιχειρήσεις και βραχυπρόθεσμα μπορεί να μειώσουν την ανταγωνιστικότητά τους σε διεθνή κλίμακα. Για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της Λισαβόνας πρέπει να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, η προώθηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας αποτελεί θετικό βήμα δεδομένου ότι θα μπορέσουν να επιτευχθούν περιβαλλοντικά οφέλη και παράλληλα να διατηρηθεί ή και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα.

3.5. Η επιλογή των τεσσάρων θεματικών ομάδων είναι σκόπιμη δεδομένου ότι αντιπροσωπεύουν τα τρία βασικά στοιχεία, τον αέρα, το νερό και τη γη, καθώς και την κοινωνική δραστηριότητα της παραγωγής και της κατανάλωσης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο τομέας του αέρα δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην αλλαγή του κλίματος αφού όλες οι ατμοσφαιρικές εκπομπές αποτελούν σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα και υπάρχουν ασφαλώς μεγαλύτερες δυνατότητες ανάπτυξης της περιβαλλοντικής τεχνολογίας και επιχειρηματικές ευκαιρίες σε άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με τον αέρα. Είναι επίσης σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι οι τομείς αυτοί αλληλοεπηρεάζονται και ότι οι λύσεις και οι καινοτομίες πρέπει να αφορούν επίσης την οριζόντια προοπτική. Η ΕΟΚΕ ζητεί, εξάλλου, να συμπεριληφθεί, το συντομότερο δυνατό, στις εργασίες αυτές, η συμβολή της περιβαλλοντικής τεχνολογίας στην πρόληψη της ηχορύπανσης.

3.6. Σε ένα σενάριο ανάπτυξης και εμπορευματοποίησης της περιβαλλοντικής τεχνολογίας στην Κοινότητα, είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η διαχείριση παλαιότερων και, από περιβαλλοντική άποψη, χειρότερων προϊόντων. Για παράδειγμα, λόγω της νομοθεσίας ένα προϊόν μπορεί να είναι επωφελές στην ΕΕ, για το προϊόν όμως αυτό η χρήση παλαιότερης τεχνολογίας είναι πιο επωφελής σε τρίτες χώρες και συνεπώς πιο διαδεδομένη. Με τον τρόπο αυτόν, μειώνονται τα περιβαλλοντικά οφέλη και περιορίζονται οι ευκαιρίες εξαγωγής της νέας τεχνολογίας. Κατά συνέπεια, πρέπει επίσης να συνεχιστεί η διεθνής συνεργασία στον τομέα του περιβάλλοντος προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή εναρμόνιση της περιβαλλοντικής ανάπτυξης και πρέπει ιδίως οι αναπτυσσόμενες χώρες να αποκτήσουν τεχνογνωσία και πραγματικές δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνολογίας.

3.7. Η ανάπτυξη και η εμπορευματοποίηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας πρέπει να ενισχυθούν με διάφορες μορφές στήριξης. Σε ένα σενάριο προώθησης της περιβαλλοντικής τεχνολογίας μέσω ισχυρών οικονομικών ή νομοθετικών μέσων, υπάρχει κίνδυνος να μειωθούν τελικά οι εξαγωγικές δυνατότητες και να μεταφερθούν οι διαδικασίες παραγωγής εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων όπου οι περιορισμοί είναι λιγότερο αυστηροί. Αυτό θα οδηγήσει στην πράξη σε μικρότερα συνολικά περιβαλλοντικά οφέλη και στην εξαγωγή των περιβαλλοντικών προβλημάτων της Ευρώπης σε άλλες χώρες, γεγονός το οποίο, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι ηθικά αμφισβητήσιμο. Επιπλέον, θα μειωθούν οι δυνατότητες ανάπτυξης.

3.8. Οι δημόσιες προμήθειες διαδραματίζουν βασικό ρόλο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη και την εμπορευματοποίηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι είναι δυνατό και ευκταίο να περιλαμβάνονται στη συγγραφή υποχρεώσεων σαφείς περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός προϊόντος πρέπει να αξιολογούνται από την άποψη του κύκλου ζωής και στην αξιολόγηση αυτή να περιλαμβάνονται όλοι οι παράγοντες επίδρασης όπως λ.χ. οι μεταφορές. Πρέπει να μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι νέες περιβαλλοντικές τεχνολογίες είναι πραγματικά καλύτερες από τις υφιστάμενες τεχνολογίες. Τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να μπορούν να οργανώνουν προσκλήσεις υποβολής προσφορών σε συγκεκριμένες τεχνολογίες προκειμένου να ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις στην ανάπτυξη των προϊόντων και σε αντάλλαγμα η "κερδοφόρος" ιδέα θα προσελκύει μεγαλύτερες παραγγελίες, όπως έχει ήδη γίνει με επιτυχία σε ορισμένες χώρες. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής για μια "ολοκληρωμένη πολιτική προϊόντων", η νομοθεσία για τις δημόσιες προμήθειες παρέχει μεγάλες δυνατότητες συνεκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις προκηρύξεις και πραγματικός στόχος των οικολογικότερων δημόσιων προμηθειών είναι η αξιοποίηση των υφιστάμενων δυνατοτήτων από τους δημόσιους προμηθευτές. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ο στόχος αυτός πρέπει να προωθηθεί τόσο από την Επιτροπή όσο και από τα κράτη μέλη.

3.9. Οι εργασίες της Επιτροπής που αποβλέπουν, με τη βοήθεια των θεματικών ομάδων, στον προσδιορισμό των διαφόρων φραγμών στη συνεχιζόμενη ανάπτυξη της περιβαλλοντικής τεχνολογίας είναι σημαντικές. Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι είναι αυτοί που μπορούν να περιγράψουν καλύτερα τους φραγμούς που αντιμετωπίζουν.

3.10. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, πρέπει να περιληφθούν στο πρόγραμμα δράσης προτάσεις σχετικά με το πώς μπορούν να βελτιωθούν οι εργασίες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για τον προσδιορισμό των φραγμών και την εφαρμογή διαδικασιών για την άρση τους. Σε πολλές περιπτώσεις, είναι αναγκαίες τεχνολογικές έρευνες μεγάλης κλίμακας προκειμένου να επιτευχθούν περιβαλλοντικά οφέλη, λ.χ. ανάπτυξη συσσωρευτών καυσίμων για τα οχήματα. Ωστόσο, οι εργασίες πρέπει επίσης να εστιαστούν στην αντιμετώπιση των προβληματικών τομέων για τις μικρότερες επιχειρήσεις και στην επίτευξη θεαματικών προόδων στον τομέα της περιβαλλοντικής τεχνολογίας μικρής κλίμακας. Η παροχή στήριξης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις για περιβαλλοντικές επενδύσεις θα μπορούσε να είναι μια κατάλληλη μέθοδος για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης.

3.11. Όπως επισήμανε η Επιτροπή, υπάρχουν σήμερα νομικοί και διοικητικοί φραγμοί στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής τεχνολογίας. Ο ευρωπαίος διαμεσολαβητής διερευνά καταγγελίες σχετικά με περιπτώσεις κακής διοίκησης στα πλαίσια της δράσης των κοινοτικών οργάνων και οργανισμών. Περίπτωση κακής διοίκησης είναι όταν ένα κοινοτικό όργανο δεν ενεργεί σύμφωνα με τη δεσμευτική κοινοτική νομοθεσία. Αν και οι νομικοί φραγμοί στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής τεχνολογίας δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν αρμοδιότητα του ευρωπαίου διαμεσολαβητή, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση στην οποία να επισημαίνει σε ποιον, ή πού, θα μπορούν να απευθύνονται οι μεμονωμένες (μεγάλες και μικρές) επιχειρήσεις όταν πιστεύουν πως κάποια νομοθετική διάταξη ή κάποια πράξη των αρχών είναι επιβλαβής για το περιβάλλον. Αυτός ο "περιβαλλοντικός διαμεσολαβητής" δεν θα πρέπει μόνο να εξακριβώνει εάν οι αρχές τήρησαν τη νομοθεσία αλλά και να εντοπίζει τα κενά της ισχύουσας νομοθεσίας. Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο θέσπισης διαμεσολαβητή στον τομέα αυτόν.

3.12. Η ανακοίνωση της Επιτροπής αναφέρεται στην έρευνα που διεξάγεται επί του παρόντος. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της έρευνας και της στενής συνεργασίας στον τομέα αυτόν με τους ενδιαφερόμενους. Οι επιχειρήσεις και οι οργανώσεις τους πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν τη χρηματοδότηση στον τομέα τους. Οι ερευνητικές δράσεις των επιχειρήσεων είναι αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη προϊόντων και την καινοτομία, ωστόσο τα ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ προσελκύουν επίσης την προσοχή στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στον τομέα αυτόν. Το πρόγραμμα δράσης πρέπει να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη μεθόδων για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής έρευνας στις επιχειρήσεις.

Παραγωγή και κατανάλωση

3.13. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η Επιτροπή εστιάζεται σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων στον τομέα της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η ΕΟΚΕ εκτιμά, εντούτοις, ότι ο τομέας αυτός δεν περιλαμβάνει μόνο θέματα αποβλήτων αλλά και άλλες πτυχές. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των αποβλήτων, η πολιτική πρέπει να εστιάζεται στη μείωση του όγκου των αποβλήτων, στη μεγαλύτερη ανακύκλωση των υπόλοιπων αποβλήτων και στην ανάκτηση των υλικών και της ενέργειας. Από τις εμπειρίες χωρών όπως λ.χ. της Γαλλίας προκύπτει ότι η εφαρμογή ακατάλληλων συστημάτων διαλογής των απορριμμάτων μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση των μεταφορών και, κατά συνέπεια, της χρήσης ενέργειας. Για το λόγο αυτόν, πρέπει να ενισχυθεί η ανάπτυξη προϊόντων με σκοπό τη χρήση των υλικών με μεγαλύτερη οικονομία πόρων. Επιπλέον, τα θέματα αποβλήτων πρέπει να επιλυθούν μέσω μιας τοπικής/περιφερειακής προσέγγισης που θα εστιάζεται στην αξιολόγηση των λύσεων με βάση το συνολικό περιβαλλοντικό όφελος.

3.14. Για να μπορέσει η περιβαλλοντική τεχνολογία να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην ανάπτυξη καλύτερων και λιγότερο δαπανηρών διαδικασιών, επεξεργασίας και τεχνογνωσίας με λιγότερο αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, είναι αναγκαίο να αναλυθούν οι νέες μέθοδοι και τεχνικές από την άποψη του κύκλου ζωής. Βάσει των αναλύσεων του κύκλου ζωής για τα εμπορεύματα και τις υπηρεσίες γίνεται αντιληπτό πώς και πότε προκαλούνται οι περιβαλλοντικές ζημίες. Οι νέες τεχνολογίες πρέπει να μπορούν να δείχνουν μέσω σφαιρικής προσέγγισης ότι τα προϊόντα και οι μέθοδοι οδηγούν πραγματικά σε περιβαλλοντικά οφέλη. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή πρέπει να συμπεριλάβει μια τέτοια προσέγγιση στις μελλοντικές εργασίες της για ένα πρόγραμμα δράσης στον τομέα της περιβαλλοντικής τεχνολογίας.

3.15. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη την ανακοίνωση της Επιτροπής για μια "Ολοκληρωμένη πολιτική προϊόντων" (ΟΠΠ)(6) η οποία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής τεχνολογίας. Οι άλλες παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ σε σχέση με την ανακοίνωση της Επιτροπής για την ΟΠΠ είναι διαθέσιμες στη συγκεκριμένη γνωμοδότησή της.

3.16. Η Επιτροπή αναφέρεται στις διεξαγόμενες έρευνες σύμφωνα με τις οποίες το κοινωνικό σύνολο πρέπει να υιοθετήσει μια προσέγγιση που να βασίζεται μάλλον στους πόρους και να εστιάζεται μάλλον στην ποιότητα παρά στην ποσότητα. Αυτή είναι η ορθή προσέγγιση η οποία θα είχε άμεσα και σημαντικά αποτελέσματα αν τα άτομα συνειδητοποιούσαν τη σημασία της συμπεριφοράς τους. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης πόσο δύσκολο είναι να καθοριστεί πώς αντιλαμβάνεται ο καταναλωτής την ποιότητα. Δεν πρέπει η κοινωνία να παρεμβαίνει και να καθορίζει τι πρέπει να θεωρείται ως ποιότητα και πότε η ποσότητα είναι αρνητική.

3.16.1. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν συστήματα επισήμανσης των προϊόντων που να παρέχουν στους καταναλωτές επαρκείς πληροφορίες ώστε να μπορούν οι ίδιοι να σταθμίζουν την περιβαλλοντική ποιότητα και τη γεύση, το χρώμα, το μέγεθος, την εικόνα, την τιμή, την προσβασιμότητα, τη χρησιμότητα κ.λπ. Ένα κοινό σύστημα επισήμανσης έχει ήδη αναπτυχθεί για τις οικιακές ηλεκτρικές συσκευές. Οι ετικέτες αυτές δίνουν κυρίως πληροφορίες σχετικά με την ενεργειακή απόδοση, περιλαμβάνουν όμως και άλλα στοιχεία όπως τα επίπεδα θορύβου, την καθαριστική απόδοση και την κατανάλωση νερού. Όσον αφορά τον εξοπλισμό γραφείου, υπάρχει ένα σύστημα επισήμανσης για την κατανάλωση ενέργειας.

3.16.2. Στο κεφάλαιο που αφορά την αλλαγή του κλίματος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι είναι αναγκαίες εκστρατείες ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης προκειμένου να καταστεί δυνατή η μείωση των εκπομπών. Για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας τέτοιων εκστρατειών, είναι σημαντικό να μπορεί ο καταναλωτής να χρησιμοποιεί τις νέες γνώσεις που αποκτά με εποικοδομητικό τρόπο για διάφορα είδη αγορών. Η ΕΟΚΕ προτείνει συνεπώς στην Επιτροπή να περιλάβει στο πρόγραμμα δράσης μνεία σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να επεκταθούν τα υφιστάμενα συστήματα επισήμανσης ώστε να περιλαμβάνουν και άλλες ομάδες προϊόντων.

3.16.3. Πολλές εμπειρίες δείχνουν επίσης ότι μια ανάπτυξη ωθούμενη από την αγορά μπορεί να επιφέρει εξίσου σημαντικές και γρήγορες μεταβολές με μια ανάπτυξη διεπόμενη από κανονιστικές και νομοθετικές διατάξεις. Μία από τις προϋποθέσεις για αυτό είναι οι καταναλωτές και τα άτομα που κάνουν τις παραγγελίες να είναι ενημερωμένα και να έχουν κριτικό πνεύμα. Πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος των οργανώσεων καταναλωτών στη διάδοση των γνώσεων και των πληροφοριών. Η Επιτροπή αναφέρει ως θετικό παράδειγμα το ότι η βιομηχανία αντικατέστησε το λευκαντικό χλωρίου στην παραγωγή χαρτιού από άλλες πιο φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους που δεν χρησιμοποιούν χλώριο. Ωστόσο, η αλλαγή αυτή είναι μάλλον ένα παράδειγμα του πώς η ζήτηση και η αγορά προώθησαν μια φιλικότερη προς το περιβάλλον παραγωγή. Η βιομηχανία υποστηρίζει επί μακρόν ότι είναι δύσκολο και αδύνατο να τροποποιηθεί η διαδικασία παραγωγής, όταν όμως η αγορά έθεσε ως προϋπόθεση τη μη χρήση χλωρίου στην παραγωγή χαρτιού, άρχισαν να αναπτύσσονται αυτές οι νέες διαδικασίες και μέθοδοι με αποτέλεσμα να μην χρησιμοποιείται σήμερα χλώριο στην παραγωγή χαρτιού.

Νερό

3.17. Όσον αφορά τη θεματική ομάδα για το νερό, έμφαση δίνεται σε τεχνικές επεξεργασίας των υδάτων και καθαρισμού των λυμάτων. Η Επιτροπή επισημαίνει ερευνητικούς τομείς καθοριστικής σημασίας οι οποίοι είναι μεν σημαντικοί αλλά ευρείς. Θα ήταν σκόπιμο να αναφερθούν δύο ερευνητικές κατευθύνσεις μεγάλης σημασίας:

- ο αντίκτυπος των υλικών σε επαφή με το νερό, δεδομένου ότι θα ήταν επωφελές να αναπτυχθούν δοκιμές αναγνωρισμένες από όλα τα κράτη μέλη και να επιτευχθεί ενιαία έγκριση των υλικών σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση·

- οι αναλύσεις σε πραγματικό χρόνο που θα επέτρεπαν σχεδόν άμεσες αντιδράσεις σε περίπτωση ατυχήματος.

3.18. Όσον αφορά τους φραγμούς, η Επιτροπή εκφράζει τη λύπη της για τον σχετικό συντηρητισμό που επιδεικνύουν οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς στον τομέα του νερού σε ό,τι αφορά την τεχνολογία. Το γεγονός αυτό οφείλεται αναμφίβολα στον τρόπο σύνταξης των συγγραφών υποχρεώσεων που είναι συχνά εξαιρετικά λεπτομερείς ως προς τις οδηγίες τους και αφήνουν ελάχιστα περιθώρια στις καινοτομίες καθώς και στη χρήση συμβούλων που τείνουν να συνιστούν δοκιμασμένες τεχνικές. Μια πιο διαδεδομένη χρήση προσκλήσεων προς υποβολή προσφορών με βάση την απόδοση θα είχε αναμφίβολα ως αποτέλεσμα τη χρήση πιο καινοτόμων τεχνολογιών.

3.19. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι εναπομένουν να γίνουν σημαντικές επενδύσεις για την κατασκευή νέων αποχετευτικών εγκαταστάσεων και νέων δικτύων που να καταστούν δυνατή την επίτευξη των στόχων της οδηγίας για τα απόβλητα. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το βασικό ενδιαφέρον που δίδεται στις τεχνικές επεξεργασίας υδάτων και καθαρισμού λυμάτων. Η ΕΟΚΕ εκτιμά επίσης ότι το βασικό ερώτημα πρέπει να είναι αν είναι κατάλληλα τα σημερινά συστήματα που χρησιμοποιούν καθαρό νερό ως μέσο μεταφοράς και στα οποία αναμιγνύεται η οικιακή και η βιομηχανική ρύπανση ή αν πρέπει να αναζητηθούν νέα συστήματα για μια μακροπρόθεσμα βιώσιμη λύση. Ωστόσο, η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να συμβάλει βραχυπρόθεσμα στην επίτευξη μικρότερων ροών υλικών και καθαρότερων εκπομπών, υπάρχει όμως επίσης κίνδυνος να διατηρηθούν δομές που δεν είναι οι καλύτερες από περιβαλλοντική άποψη.

Αλλαγή του κλίματος

3.20. Μία μέθοδος για την τήρηση των δεσμεύσεων του πρωτοκόλλου του Κιότο είναι η αύξηση της χρήσης βιοκαυσίμων και η ανακοίνωση της Επιτροπής αναφέρει προηγούμενες προτάσεις για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης τέτοιων καυσίμων. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή, μέσω ενός ή δύο παραδειγμάτων, σε ορισμένες πτυχές που είναι πολύ σημαντικές στην πράξη για την ανάπτυξη βιοκαυσίμων και οι οποίες, όμως, σύμφωνα με την πρόταση, δυσχεραίνουν την ανάπτυξη αυτή.

3.20.1. Στην πρόταση της Επιτροπής για μια νέα γεωργική πολιτική(7), προτείνεται να μην είναι πλέον δυνατή η χρησιμοποίηση των γαιών υπό καθεστώς παύσης καλλιέργειας για καλλιέργειες που προορίζονται λ.χ. για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στη δραστική μείωση της παραγωγής βιοκαυσίμων. Η ΕΟΚΕ τάχθηκε κατά της πρότασης αυτής στη σχετική γνωμοδότησή της(8). Το Συμβούλιο ακολούθησε τις προτάσεις της ΕΟΚΕ κατά τη συνεδρίασή του τον Ιούνιο του 2003 και θα εξακολουθήσει να είναι δυνατή η χρησιμοποίηση των γαιών υπό καθεστώς παύσης καλλιέργειας για καλλιέργειες που προορίζονται για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Επιπλέον, θα είναι δυνατή, στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής, η χορήγηση πριμοδότησης διοξειδίου του άνθρακα για τις καλλιέργειες βιοκαυσίμων. Στον τομέα της γεωργίας αναπτύσσονται επίσης ακριβέστερες μέθοδοι και συστήματα για τη μείωση της χρήσης χημικών και την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των θρεπτικών ουσιών μέσω της περιβαλλοντικής τεχνολογίας και με μεγαλύτερη ακρίβεια.

3.20.2. Όσον αφορά την πρόταση οδηγίας που δίνει στα κράτη μέλη το δικαίωμα φοροαπαλλαγής των βιοκαυσίμων(9), η απαλλαγή αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο 6 έτη τη φορά. Το αποτέλεσμα είναι αύξηση της αβεβαιότητας σε περίπτωση επένδυσης σε μονάδα παραγωγής βιοκαυσίμων, όταν η περίοδος απόσβεσης είναι σημαντικά μεγαλύτερη από 6 έτη. Μια πιο μακροπρόθεσμη οικονομική ασφάλεια θα ενίσχυε την επενδυτική βούληση και θα ενθάρρυνε την περιβαλλοντική τεχνολογία. Η ΕΟΚΕ καλεί συνεπώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να λάβουν το στοιχείο αυτό υπόψη στην εν εξελίξει διαδικασία λήψης αποφάσεων.

3.20.3. Μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα διαρρέουν και συσσωρεύονται συνεχώς στο έδαφος. Από την ισορροπία μεταξύ της συσσώρευσης και της αποσύνθεσης των οργανικών υλών εξαρτάται το αν θα υπάρχουν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ή καθαρή απορρόφηση. Συμπληρωματικά προς τις προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι δυνατότητες συγκράτησης του διοξειδίου του άνθρακα σε οργανικούς συλλέκτες άνθρακα ενώ πρέπει επίσης να επισημαίνονται στο πρόγραμμα δράσης ενδεχόμενοι τρόποι εμπορευματοποίησης της διαδικασίας αυτής στη γεωργία και τη δασοκομία.

Προστασία του εδάφους

3.21. Το τμήμα της ανακοίνωσης της Επιτροπής που αφορά την προστασία του εδάφους είναι περιορισμένο. Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η κάπως καθυστερημένη θεματική δραστηριότητα της προστασίας του εδάφους θα καταλήξει σε συγκεκριμένες προτάσεις για την περιβαλλοντική τεχνολογία. Μπορούμε επίσης να διαπιστώσουμε πόσο στενά συνδέονται τα θέματα του εδάφους και του αέρα όταν για παράδειγμα οι εκπομπές αερομεταφερόμενων όξινων ουσιών μολύνουν το έδαφος. Υπάρχει επίσης στενή σχέση με την αλλαγή του κλίματος, αφού μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη γη είναι η απώλεια οργανικών υλών που επίσης προκαλεί εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα - που είναι αέριο του θερμοκηπίου. Για το λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ τονίζει εκ νέου τη σημασία της ανάπτυξης στον τομέα αυτόν και την ανάγκη συμπερίληψης όλων των θεματικών τομέων σε μια οριζόντια στρατηγική.

4. Συμπεράσματα

- Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη θέση της Επιτροπής υπέρ μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη και τη στήριξη της περιβαλλοντικής τεχνολογίας καθώς και τους τέσσερις καθορισμένους θεματικούς τομείς: αλλαγή του κλίματος, αειφόρος παραγωγή και κατανάλωση, νερό και προστασία του εδάφους.

- Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον ευρύτερο ορισμό σύμφωνα με τον οποίο η περιβαλλοντική τεχνολογία καλύπτει την τεχνογνωσία, την έρευνα και τις τεχνικές παραγωγής.

- Η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να αναπτυχθεί σε οικονομικό τομέα στρατηγικής σημασίας αν ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σύμφωνα με τη στρατηγική της Λισαβόνας.

- Πρέπει να ενισχυθούν η ανάπτυξη και η εμπορευματοποίηση της περιβαλλοντικής τεχνολογίας μέσω διαφόρων μορφών στήριξης και όχι μέσω οικονομικών και νομοθετικών απαιτήσεων που μπορούν αφενός να θέσουν εμπόδια στις εξαγωγές και αφετέρου να οδηγήσουν στη μεταφορά της παραγωγής εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων.

- Είναι ήδη σήμερα δυνατή η αξιοποίηση των δημοσίων προμηθειών για την ενθάρρυνση της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών που ενδείκνυνται για την περιβαλλοντική τεχνολογία.

- Πρέπει επίσης να αντιμετωπιστούν οι προβληματικοί τομείς για τις μικρές επιχειρήσεις και να στηριχθεί η επίτευξη προόδου στον τομέα της περιβαλλοντικής τεχνολογίας μικρής κλίμακας, ενδεχομένως μέσω των επενδύσεων.

- Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να καθορίσει σε ποιον και πού μπορεί να απευθύνεται μια μεμονωμένη επιχείρηση για να επισημαίνει τους φραγμούς που θέτουν τα νομικά πλαίσια ή οι αρχές και οι οποίοι οδηγούν σε περιβαλλοντικές ζημίες.

- Τα θέματα αποβλήτων πρέπει να επιλυθούν μέσω σφαιρικής προσέγγισης που θα επιτρέπει την αξιολόγηση των λύσεων από τοπική/περιφερειακή σκοπιά.

- Η ανάλυση του κύκλου ζωής πρέπει να αποτελεί μέσο με το οποίο θα αξιολογείται κατά πόσο μια νέα περιβαλλοντική τεχνολογία οδηγεί σε περιβαλλοντικά οφέλη.

- Η ΕΟΚΕ τονίζει πόσο δύσκολο είναι να καθοριστεί πώς αντιλαμβάνεται ο καταναλωτής την ποιότητα και ότι δεν πρέπει να αποφασίζει η κοινωνία τι πρέπει να θεωρείται ποιότητα και πότε η ποσότητα είναι αρνητική. Το σύστημα επισήμανσης των προϊόντων αποτελεί καλύτερη μέθοδο.

- Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι πολλές φορές μια ανάπτυξη που ωθείται από την αγορά επιφέρει εξίσου ταχείες μεταβολές με μια ανάπτυξη που διέπεται από κανονιστικές και νομοθετικές διατάξεις. Οι οργανώσεις των καταναλωτών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό.

- Η καθαρότητα του νερού πρέπει κατά κύριο λόγο να επιτευχθεί μέσω της μη ρύπανσής του. Η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να συμβάλει βραχυπρόθεσμα σε καθαρότερες εκπομπές.

- Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι συνεχίζουν να υπάρχουν φραγμοί που δεν επιτρέπουν να διασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη σταθερή παραγωγή βιοκαυσίμων.

Βρυξέλλες, 29 Οκτωβρίου 2003.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Roger Briesch

(1) COM(2002) 122 τελικό.

(2) COM(2003) 302 τελικό. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ υπό κατάρτιση.

(3) COM(2003) 354 τελικό. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ υπό κατάρτιση.

(4) COM(2003) 301 τελικό. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ υπό κατάρτιση.

(5) Υπό κατάρτιση γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα "Προοπτικές και πραγματικότητα σχετικά με τις κατάλληλες περιβαλλοντικές τεχνολογίες στις υποψήφιες χώρες".

(6) COM(2003) 302 τελικό.

(7) COM(2003) 23 τελικό - CNS 2003/0006.

(8) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ 591/2003, ΕΕ C 208 της 3.9.2003, σ. 64-71.

(9) COM(2001) 547 τελικό, ΕΕ C 103 της 30.4.2002.