Dowody elektroniczne w postępowaniu karnym

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Rozporządzenie (UE) 2023/1543 w sprawie europejskich nakazów wydania i europejskich nakazów zabezpieczenia dowodów elektronicznych w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu karnym wykonawczym w związku z wykonaniem kar pozbawienia wolności

Dyrektywa (UE) 2023/1544 w sprawie zharmonizowanych przepisów dotyczących wskazywania wyznaczonych zakładów i ustanawiania przedstawicieli prawnych w celu gromadzenia dowodów elektronicznych w postępowaniach karnych

JAKIE SĄ CELE ROZPORZĄDZENIA I DYREKTYWY?

Rozporządzenie (UE) 2023/1543 ma na celu:

• umożliwienie krajowym organom sądowym uczestniczącym w postępowaniu karnym nakazania dostawcom usług internetowych* świadczącym usługi na terenie Unii Europejskiej (UE) przekazanie lub zabezpieczenie dowodów elektronicznych bez względu na lokalizację danych;
• ułatwienie i przyspieszenie transgranicznego dostępu do dowodów elektronicznych oraz zapobieganie ich usuwaniu, przy jednoczesnym zapewnieniu gwarancji prawnych dla osób, których dane są pozyskiwane.

Dyrektywa (UE) 2023/1544 wymaga, aby niektórzy dostawcy usług internetowych świadczący usługi na terenie UE posiadali wyznaczone jednostki organizacyjne lub wyznaczonych przedstawicieli prawnych w UE, aby byli w stanie przyjmować i wykonywać polecenia organów krajowych w celu gromadzenia dowodów elektronicznych w postępowaniach karnych.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Rozporządzenie (UE) 2023/1543 ma zastosowanie do dostawców usług świadczących co najmniej jedną z następujących kategorii usług na terenie UE:

• łączność elektroniczna;
• nazwy domen internetowych oraz adresy IP;
• usługi w zakresie łączności, magazynowania i przetwarzania danych.

Rozporządzenie nie ma zastosowania do podmiotów świadczących:

• usługi finansowe (tj. usługi w zakresie bankowości, kredytów, ubezpieczeń, reasekuracji, emerytur pracowniczych lub indywidualnych, papierów wartościowych, funduszy inwestycyjnych, płatności i doradztwa inwestycyjnego);
• usługi wyłącznie na terenie danego państwa członkowskiego UE.

Europejskie nakazy wydania dowodów* oraz europejskie nakazy zabezpieczenia dowodów* mogą zostać wydane wyłącznie:

• w trakcie postępowania sądowego w sprawie karnej oraz w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego na okres co najmniej 4 miesięcy;
• w odniesieniu do konkretnych danych przechowywanych przez usługodawców (zob. kluczowe terminy).

Organ wydający europejski nakaz wydania dowodów musi poinformować osobę, której dane mają zostać wydane. Co do zasady, musi to nastąpić bez zbędnej zwłoki; jednakże może nastąpić z opóźnieniem, jeśli przykładowo zagroziłoby to dochodzeniu. Dana osoba może zakwestionować legalność nakazu przed sądem wydającego go państwa członkowskiego (prawo do skutecznych środków odwoławczych).

Zaświadczenia europejskich nakazów wydania i zabezpieczenia dowodów

• Sędzia, sąd, śledczy lub prokurator (w przypadku najmniej inwazyjnych kategorii danych) może wydać europejski nakaz wydania lub zabezpieczenia dowodów.
• Nakazy mogą być przekazywane bezpośrednio do dostawcy usług w innym państwie członkowskim bez uprzedniego poinformowania władz tego kraju.

Europejskie nakazy wydania dowodów:

• muszą być konieczne i współmierne do potrzeb danego postępowania w sprawie karnej;
• muszą być wydane z poszanowaniem praw podejrzanego lub oskarżonego;
• mogą być wydawane wyłącznie na takich samych warunkach, jak w przypadku podobnej sprawy prowadzonej na szczeblu krajowym;
• muszą spełniać inne warunki, w tym wszelkie przyznane wyłączenia lub prawa, a także muszą uwzględniać ograniczenie odpowiedzialności karnej w związku z wolnością prasy lub wolnością wypowiedzi, w zależności od tego, czy wniosek dotyczy danych abonenta, danych identyfikacyjnych, danych o ruchu czy danych dotyczących treści;
• muszą zawierać konkretne informacje, takie jak nazwę organu wydającego, adresata, żądane dane i zakres czasowy, odpowiednie przepisy prawa karnego państwa członkowskiego wydającego nakaz oraz opis sprawy;
• są co do zasady kierowane do dostawcy usług kontrolującego dane osobowe (administratora).

Europejskie nakazy zabezpieczenia dowodów:

• muszą być niezbędne i proporcjonalne, aby zapobiec usunięciu, skasowaniu lub zmianie danych, które mogą być następnie przedmiotem nakazu;
• mogą być wydawane w odniesieniu do wszystkich czynów zabronionych, jeżeli możliwe byłoby ich wydanie na tych samych warunkach w podobnej sprawie krajowej;
• muszą zawierać konkretne informacje, takie jak nazwę organu wydającego, adresata, żądane dane i zakres czasowy, a także odpowiednie przepisy prawa karnego państwa członkowskiego wydającego nakaz;

Nakazy są kierowane bezpośrednio, za pośrednictwem zaświadczenia europejskiego nakazu wydania dowodów (EPOC) lub zaświadczenia europejskiego nakazu zabezpieczenia dowodów (EPOC-PR), do wyznaczonej siedziby dostawcy usług internetowych lub jego przedstawiciela prawnego.

Spełnianie wymogów określonych w świadectwach europejskiego nakazu wydania dowodów

Adresaci:

• muszą niezwłocznie podjąć działania mające na celu zachowanie żądanych danych po otrzymaniu EPOC;
• muszą przekazać dane w terminie 10 dni;
• muszą przekazać dane w ciągu 8 godzin w nagłych przypadkach (choć w niektórych przypadkach dane te nie mogą być wykorzystane, jeśli organ krajowy zgłosi sprzeciw wobec EPOC);
• muszą poinformować zarówno organy wydające, jak i organy ścigania, jeśli uważają, że zaświadczenie europejskiego nakazu wydania dowodów może naruszać prawa i przywileje bądź zasady dotyczące ustalania lub ograniczania odpowiedzialności karnej w związku z wolnością prasy lub wolnością wypowiedzi.

Adresaci muszą niezwłocznie udzielić organowi wydającemu wyjaśnień, jeżeli nie mogą przekazać wymaganych danych z powodu jednej z poniższych przyczyn:

• Zaświadczenie EPOC jest niekompletne, zawiera oczywiste błędy lub niewystarczające informacje. W takiej sytuacji organ ma 5 dni na udzielenie odpowiedzi.
• Dane są niedostępne z powodu okoliczności pozostających poza kontrolą adresatów. W przypadku pozytywnej decyzji organ informuje o tym adresata.
• Istnieje jakikolwiek inny powód ich niezastosowania się do nakazu, na przykład nakaz może być sprzeczny z prawem państwa trzeciego, w którym dane mogą być przechowywane.

Spełnianie wymogów określonych w świadectwach europejskiego nakazu zabezpieczenia dowodów

Adresaci:

• muszą niezwłocznie podjąć działania mające na celu zabezpieczenie żądanych danych po otrzymaniu EPOC-PR;
• przechowują dane przez 60 dni, z możliwością przedłużenia tego okresu o kolejne 30 dni przez organ wydający, po czym zabezpieczenie wygasa, chyba że w międzyczasie organ wydający wystosował kolejny wniosek o przekazanie lub przechowywanie danych przez kolejne 30 dni, na przykład w ramach wzajemnej pomocy prawnej;
• mogą wnieść sprzeciw wobec nakazu z tych samych powodów, co w przypadku EPOC (tj. z uwagi na przysługujące wyłączenia lub uprawnienia, niekompletność lub oczywiste błędy, okoliczności pozostające poza ich kontrolą, a także inne przyczyny).

Powiadomienie innych państw członkowskich

W przypadku niektórych europejskich nakazów wydania dowodów dotyczących danych o ruchu lub treści, organy w państwie członkowskim, w którym dostawca ma wyznaczoną siedzibę lub przedstawiciela prawnego (organy ścigania) otrzymają nakaz w tym samym czasie co dostawca. Mogą udzielić odmowy na podstawie następujących przesłanek.

• Dane objęte nakazem chronione są immunitetami lub przywilejami przysługującymi na podstawie prawa państwa wykonującego lub, że dane te podlegają w tym państwie przepisom dotyczącym ustalania i granic odpowiedzialności karnej związanym z wolnością prasy i wolnością wypowiedzi w innych mediach stosowanych w danym państwie.
• Nakaz:
  • może wiązać się z oczywistym naruszeniem praw podstawowych osoby, której dane są żądane;
  • jest sprzeczny z zasadą, że dana osoba nie może być ponownie sądzona w postępowaniu karnym za przestępstwo, za które została już prawomocnie uniewinniona lub skazana w UE (ne bis in idem).
• Czyn wskazany w nakazie nie stanowi przestępstwa w państwie egzekwującym.

Odrzucone nakazy zostaną wycofane. Organ egzekwujący może jednak sprzeciwić się przekazaniu tylko niektórych danych. Zanim organ egzekucyjny przedstawi podstawę odmowy, nakazy mogą zostać zmienione.

Kary i egzekwowanie

• Państwa członkowskie muszą wdrożyć skuteczne, proporcjonalne i odstraszające kary finansowe w związku z nieprzestrzeganiem przepisów. Mogą one sięgać 2% całkowitego rocznego obrotu dostawcy usług na całym świecie.
• Organy wydające mogą zwrócić się do organów egzekwujących o wykonanie nakazu, jeśli dostawca usług nie zastosuje się do EPOC lub do EPOC-PR w terminie bez podania uzasadnionych przyczyn.

Wszelka korespondencja pisemna między organami krajowymi a wyznaczonymi placówkami lub przedstawicielami prawnymi usługodawców odbywa się za pośrednictwem bezpiecznego i niezawodnego zdecentralizowanego systemu informatycznego. Załączniki do rozporządzenia zawierają formularze, które należy stosować.

Komisja Europejska:

• przyjmuje akty wykonawcze i delegowane;
• ustanawia szczegółowy program monitorowania wyniku, skutków i oddziaływania rozporządzenia do 18 sierpnia 2026 roku;
• dokonuje oceny rozporządzenia do 18 sierpnia 2029 roku.

Dyrektywa (UE) 2023/1544

Dyrektywa dotyczy dostawców usług internetowych, którzy świadczą usługi w następujących obszarach:

• łączność elektroniczna;
• nazwy domen internetowych oraz adresy IP;
• usługi w zakresie łączności, magazynowania i przetwarzania danych.

Dyrektywa nie ma zastosowania do podmiotów świadczących:

• usługi finansowe (tj. usługi w zakresie bankowości, kredytów, ubezpieczeń, reasekuracji, emerytur pracowniczych lub indywidualnych, papierów wartościowych, funduszy inwestycyjnych, płatności i doradztwa inwestycyjnego);
• usługi wyłącznie na terenie danego państwa członkowskiego UE.

Dostawcy świadczący swoje usługi na terenie UE muszą do dnia 18 sierpnia 2026 roku wyznaczyć lub powołać co najmniej jednego adresata – wyznaczoną jednostkę organizacyjną (jeśli mają siedzibę w UE) lub przedstawiciela prawnego (jeśli nie mają siedziby w UE) – w celu zapewnienia, że będą w stanie odbierać i realizować kierowane do nich nakazy.

Państwa członkowskie muszą:

• ustanowić przepisy dotyczące kar za niestosowanie się do nakazów;
• wyznaczyć jeden lub więcej organów centralnych w celu zapewnienia właściwego stosowania dyrektywy.

Komisja dokona oceny wdrożenie dyrektywy do dnia 18 sierpnia 2029 roku.

OD KIEDY ROZPORZĄDZENIE I DYREKTYWA MAJĄ ZASTOSOWANIE?

Rozporządzenie ma zastosowanie od 18 sierpnia 2026 roku.

Dyrektywa ma być transponowana do prawa krajowego do 18 lutego 2026 roku.

KONTEKST

Szacuje się, że dowody elektroniczne – dane cyfrowe, takie jak wiadomości e-mail, wiadomości tekstowe i dane dotyczące ruchu – odgrywają istotną rolę w 85% wszystkich dochodzeń w sprawach karnych w UE. Dane te są często przechowywane w innym kraju niż miejsce popełnienia przestępstwa, bez względu na to, czy chodzi o atak terrorystyczny, cyberprzestępczość, wpisy nawołujące do nienawiści w Internecie czy udostępnianie materiałów przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci. Ponadto są łatwe do usunięcia.

Więcej informacji:

• Dowody elektroniczne – transgraniczny dostęp do dowodów elektronicznych (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNE DOKUMENTY

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1543 z dnia 12 lipca 2023 r. w sprawie europejskich nakazów wydania i europejskich nakazów zabezpieczenia dowodów elektronicznych w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu karnym wykonawczym w związku z wykonaniem kar pozbawienia wolności (Dz.U. L 191 z 28.7.2023, s. 118–180).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1544 z dnia 12 lipca 2023 r. w sprawie zharmonizowanych przepisów dotyczących wskazywania wyznaczonych zakładów i ustanawiania przedstawicieli prawnych w celu gromadzenia dowodów elektronicznych w postępowaniach karnych (Dz.U. L 191 z 28.7.2023, s. 181–190).

Ostatnia aktualizacja: 17.11.2023