Kontrole graniczne

Art. 77 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wymaga od Unii Europejskiej (UE), aby rozwinęła politykę dotyczącą kontroli osób i skutecznego nadzoru na granicach zewnętrznych, braku kontroli osób na granicach wewnętrznych oraz stopniowego wprowadzania zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi.

Dwadzieścia dwa państwa członkowskie UE są częścią strefy Schengen – obszaru obejmującego te państwa członkowskie, a także Islandię, Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię. Na granicach między tymi krajami nie przeprowadza się wewnętrznych kontroli granicznych. Działając wspólnie, kraje te realizują cel, którym jest poprawa bezpieczeństwa poprzez efektywne kontrole na granicach zewnętrznych, a także ułatwienie przekraczania granicy osobom, które mają uzasadniony powód do wjazdu na terytorium UE. Kontrole osób nadal przeprowadza się na granicach między państwami członkowskimi, które nie są częścią strefy Schengen (Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Irlandia i Rumunia), a tymi, które do niej należą (na przykład w przypadku podróży z Irlandii, która nie jest częścią strefy Schengen, do Francji, która przystąpiła do tej strefy).

Europejskie zintegrowane zarządzanie granicami opiera się na rozporządzeniu (UE) 2019/1896 w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Państwa członkowskie przygotowały projekty strategii krajowych, by umożliwić i ułatwić praktyczną realizację tej koncepcji. Jednym z jego centralnych elementów jest wspomaganie wdrażania przez państwa członkowskie efektywnych kontroli na granicach zewnętrznych UE.

Zasady dotyczące przekraczania granic UE – zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych – określa kodeks graniczny Schengen (rozporządzenie (UE) 2016/399), który zawiera także definicje najważniejszych pojęć związanych z tym zagadnieniem, takich jak kontrola graniczna, odprawa graniczna i ochrona granicy.

Podczas przekraczania granic zewnętrznych obywatele państw trzecich podlegają szczegółowej kontroli zgodnie z warunkami wjazdu do danego kraju, która obejmuje m.in. rutynowe przeglądanie informacji w odpowiednich bazach danych, takich jak System Informacyjny Schengen (SIS), oraz sprawdzanie w wizowym systemie informacyjnym, czy dana osoba jest objęta obowiązkiem wizowym. Przy przekraczaniu granicy obywatele UE również podlegają kontroli z użyciem SIS – jest to podyktowane względami bezpieczeństwa. Ramy prawne SIS zmodyfikowano w 2018 r. Zmiany wprowadzone w tym systemie, w tym nowe funkcje i dane, wejdą w życie na początku 2022 r.

Na mocy rozporządzenia (UE) 2017/2226 w sprawie inteligentnych granic wprowadzony został zautomatyzowany, scentralizowany elektroniczny systemu wjazdu/wyjazdu (EES) rejestrujący dane dotyczące przekraczania granic zewnętrznych UE przez obywateli państw trzecich w związku z pobytem krótkoterminowym. W EES rejestrowane i przechowywane są – przy pełnym poszanowaniu podstawowych praw i ochrony danych – imię i nazwisko osoby, rodzaj dokumentu podróży, informacje biometryczne (dane daktyloskopijne i wizerunek twarzy) oraz data i miejsce wjazdu i wyjazdu. System będzie rejestrował także odmowy wjazdu i generował wpisy informujące kraje strefy Schengen o upływie okresu dozwolonego pobytu.

UE stworzyła Europejski system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) – zautomatyzowany system informatyczny, którego celem jest określanie ryzyka związanego z bezpieczeństwem, nielegalną migracją lub wysokim zagrożeniem epidemiologicznym, stwarzanego przez odwiedzających zwolnionych z obowiązku wizowego, przyjeżdżających do krajów strefy Schengen na pobyt krótkoterminowy, jeszcze przed ich podróżą. ETIAS ułatwi równocześnie przekraczanie granic zdecydowanej większości podróżnych, którzy nie stwarzają tego typu ryzyka. Gdy system ETIAS zostanie uruchomiony, obywatele ponad 60 krajów będą mogli składać wnioski o zezwolenie na podróż.

Współpraca operacyjna między państwami członkowskimi, umożliwiająca zintegrowane zarządzanie granicami UE, prowadzona jest w ramach Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej, którą tworzą Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) i organy zarządzające granicami państw członkowskich.

Kraj będący częścią strefy Schengen może wydawać wizy krótkoterminowe. Upoważniają one do podróżowania po terytorium krajów strefy Schengen przez nie więcej niż 90 dni w okresie 180 dni. Wykaz państw, których obywatele podlegają obowiązkowi wizowemu, stanowi załącznik do rozporządzenia (UE) 2018/1806.

Zgodnie z Protokołem nr 19 unijna polityka dotycząca granic jest częścią dorobku Schengen (układ i konwencja) i ma zastosowanie do państw członkowskich i państw stowarzyszonych w ramach Schengen (Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein). Irlandia nie podlega części dorobku Schengen dotyczącej granic.

ZOB. TAKŻE:

• Unia Europejska
• Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
• Prawa podstawowe
• Państwa członkowskie
• Migracja i azyl
• Układ i konwencja z Schengen
• Wzmocniony System Informacyjny Schengen (streszczenie)
• Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna (streszczenie)
• Przepisy dotyczące dostępu do wizowego systemu informacyjnego (VIS) (streszczenie)
• Zasady dotyczące przekraczania granic UE (streszczenie)
• System informacyjny Schengen drugiej generacji (SIS II) (streszczenie)
• Inteligentne granice: Unijny system wjazdu/wyjazdu (streszczenie)
• Europejski system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) (streszczenie)
• Kodeks wizowy (streszczenie)
• Obowiązki wizowe dla obywateli państw trzecich (streszczenie)
• Strefa Schengen (Komisja Europejska).