Kontrole graniczne

Art. 77 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wymaga od Unii Europejskiej (UE), aby rozwinęła politykę dotyczącą kontroli osób i skutecznego nadzoru na granicach zewnętrznych, braku kontroli osób na granicach wewnętrznych oraz stopniowego wprowadzania zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi.

Dwadzieścia pięć państw członkowskich UE jest członkami strefy Schengen bez granic wewnętrznych. Obszar ten obejmuje również Islandię, Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię. Na granicach między tymi krajami nie przeprowadza się wewnętrznych kontroli granicznych.

Państwa te wspólnie dążą do poprawy bezpieczeństwa poprzez stosowanie skutecznych kontroli na swoich granicach zewnętrznych, jednocześnie umożliwiając osobom mającym prawo wjazdu do UE sprawne przekraczanie granic.

Cypr jest państwem należącym do strefy Schengen, co oznacza, że kraj ten uczestniczy w ściślejszej współpracy w ramach Schengen. Kontrole graniczne z Cyprem nie zostały jednak jeszcze zniesione, ponieważ obecnie trwa jego pełna integracja ze strefą Schengen.

Irlandia jest wyłączona ze stosowania zasad strefy Schengen. Na mocy Protokołu Schengen kraj ten skorzystał z klauzuli opt-out i prowadzi własną politykę w zakresie granic i wiz. Irlandia zdecydowała się jednak na uczestnictwo w niektórych obszarach Schengen, takich jak System informacyjny Schengen (SIS) oraz współpraca sądowa i policyjna. Europejskie zintegrowane zarządzanie granicami opiera się na rozporządzeniu (UE) 2019/1896 w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Państwa członkowskie przyjęły strategie krajowe, aby zastosować tę koncepcje w praktyce. Głównym celem jest wspomaganie wdrażania przez państwa członkowskie efektywnych kontroli na granicach zewnętrznych UE.

Zasady dotyczące przekraczania granic UE – zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych – określa kodeks graniczny Schengen (rozporządzenie (UE) 2016/399), który zawiera także definicje najważniejszych pojęć związanych z tym zagadnieniem, takich jak kontrola graniczna, odprawa graniczna i ochrona granicy.

Podczas przekraczania granic zewnętrznych obywatele państw trzecich podlegają szczegółowej kontroli zgodnie z warunkami wjazdu do danego kraju, która obejmuje rutynowe przeglądanie informacji w odpowiednich bazach danych, takich jak system SIS, oraz sprawdzanie w wizowym systemie informacyjnym, czy dana osoba jest objęta obowiązkiem wizowym. Obywatele UE również podlegają kontroli z użyciem SIS ze względów bezpieczeństwa. Na mocy rozporządzenia (UE) 2017/2226 w sprawie inteligentnych granic wprowadzony został zautomatyzowany, scentralizowany elektroniczny system wjazdu/wyjazdu (EES) rejestrujący dane dotyczące przekraczania granic zewnętrznych UE przez obywateli państw trzecich w związku z pobytem krótkoterminowym. Kiedy zostanie uruchomiony, EES będzie rejestrować i przechowywać – przy pełnym poszanowaniu podstawowych praw i ochrony danych – imię i nazwisko osoby, rodzaj dokumentu podróży, informacje biometryczne (dane daktyloskopijne i wizerunek twarzy) oraz datę i miejsce wjazdu i wyjazdu. System będzie rejestrować także odmowy wjazdu i generował wpisy informujące kraje strefy Schengen o upływie okresu dozwolonego pobytu.

UE stworzyła Europejski system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) – zautomatyzowany system informatyczny, którego celem jest określanie ryzyka związanego z bezpieczeństwem, nielegalną migracją lub wysokim zagrożeniem epidemiologicznym, stwarzanego przez odwiedzających zwolnionych z obowiązku wizowego, przyjeżdżających do krajów strefy Schengen na pobyt krótkoterminowy, jeszcze przed ich podróżą. System ETIAS ułatwi także przekraczanie granic zdecydowanej większości podróżnych, którzy nie stwarzają tego typu ryzyka. Gdy system ETIAS zostanie uruchomiony, obywatele ponad 60 krajów będą mogli składać wnioski o zezwolenie na podróż.

Współpraca operacyjna między państwami członkowskimi, umożliwiająca zintegrowane zarządzanie granicami UE, prowadzona jest w ramach Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej, którą tworzą Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) i organy zarządzające granicami państw członkowskich.

Wiza Schengen jest dokumentem upoważniającym obywateli państw trzecich do podróżowania na terytorium krajów strefy Schengen i pobytu krótkoterminowego przez nie więcej niż 90 dni w okresie 180 dni.

Zgodnie z Protokołem nr 19 unijna polityka dotycząca granic jest częścią dorobku Schengen i ma zastosowanie do 26 państw członkowskich i czterech państw stowarzyszonych w ramach Schengen (Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein). Irlandia, jak już wspomniano, korzysta z klauzuli opt-out na mocy Protokołu Schengen i prowadzi własną politykę wizową i graniczną.