EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 13.3.2019

COM(2019) 142 final

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

over de stand van zaken omtrent de verhoging van de wereldwijde productie van relevante voedsel- en voedergewassen

Inhoud

I.Inleiding

II.Het wettelijk kader van de EU over biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen

III.Identificatie van grondstoffen voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een hoog ILUC-risico

III.1Wereldwijde toename van landbouwgrondstoffen

III.2Geraamde uitbreiding van grondstoffen naar land met hoge koolstofvoorraden

III.3Vaststellen van "belangrijke" uitbreiding naar land met hoge koolstofvoorraden

IV.Certificeren van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een laag ILUC-risico

V.Conclusies

I.Inleiding

De nieuwe richtlijn hernieuwbare energie 1 ("RED II" (Renewable Energy Directive) of de "richtlijn") is op 24 december 2018 in werking getreden 2 . Deze richtlijn bevordert de ontwikkeling van hernieuwbare energie in de komende tien jaar via een bindend streefcijfer voor het gebruik van deze vorm van energie, dat uiterlijk in 2030 32 % moet bedragen. De lidstaten hebben als opdracht dit streefcijfer gezamenlijk te bereiken. Hiertoe bevat de richtlijn een aantal sectorale maatregelen waarmee de inzet van hernieuwbare energie in de sectoren elektriciteit, verwarming en vervoer wordt bevorderd. Het algehele doel hiervan is de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, de energiezekerheid te verbeteren, Europa's technologische en industriële leiderschap op het gebied van hernieuwbare energie te versterken en banen en groei te creëren.

De richtlijn versterkt ook het EU-duurzaamheidskader voor bio-energie, om zo een forse reductie van broeikasgasemissies te bewerkstelligen en onbedoelde milieueffecten zoveel mogelijk te beperken. In het bijzonder wordt er een nieuwe methode geïntroduceerd om de emissies aan te pakken die het gevolg zijn van indirecte veranderingen in landgebruik ("ILUC"), waarbij deze veranderingen verband houden met de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen. Hiertoe bevat de richtlijn nationale grenswaarden voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een hoog ILUC-risico ("brandstoffen met een hoog ILUC-risico") die worden geproduceerd uit voedsel- of voedergewassen waarbij een belangrijke uitbreiding van het productiegebied naar land met hoge koolstofvoorraden waar te nemen valt; deze grenswaarden nemen geleidelijk af en bereiken uiterlijk in 2030 de waarde nul. Deze grenswaarden hebben invloed op hoeveel van deze brandstoffen kunnen worden meegenomen in de berekening van het totale nationale aandeel hernieuwbare energie en het aandeel van deze vorm van energie in het vervoer. In de richtlijn wordt echter vrijstelling van deze grenswaarden verleend voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen die als brandstoffen met een laag ILUC-risico zijn gecertificeerd.

Wat dit betreft moet de Commissie op grond van de richtlijn een gedelegeerde handeling vaststellen met daarin criteria om i) te bepalen bij welke grondstof met een hoog ILUC-risico een belangrijke uitbreiding van het productiegebied naar land met hoge koolstofvoorraden waar te nemen valt, en om ii) biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een laag ILUC-risico ("brandstoffen met een laag ILUC-risico") te certificeren. De gedelegeerde handeling moet bij dit verslag (het "verslag") over de stand van zaken omtrent de verhoging van de wereldwijde productie van de relevante voedsel- en voedergewassen worden gevoegd. Dit verslag geeft informatie over de criteria die in de bovengenoemde gedelegeerde handeling worden genoemd. Het doel hiervan is vast te stellen welke brandstoffen met een hoog ILUC-risico afkomstig zijn uit voedsel- of voedergewassen waarbij een belangrijke uitbreiding plaatsvindt naar land met hoge koolstofvoorraden, en welke brandstoffen met een laag ILUC-risico er zijn. In hoofdstuk 2 van dit verslag worden de ontwikkelingen beschreven in het EU-beleid om de ILUC-effecten aan te pakken. In hoofdstuk 3 worden de meest recente gegevens over de stand van zaken omtrent de verhoging van de wereldwijde productie van de relevante voedsel- en voedergewassen geëvalueerd. In de hoofdstukken 4 en 5 wordt de methode beschreven om vast te stellen welke brandstoffen met een hoog ILUC-risico afkomstig zijn uit voedsel- of voedergewassen waarbij een belangrijke uitbreiding plaatsvindt naar land met hoge koolstofvoorraden, respectievelijk om brandstoffen met een laag ILUC-risico te certificeren.

II.Het wettelijk kader van de EU over biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen

De vervoersector stelt ons voor bijzondere uitdagingen als het gaat om energie en klimaat: deze sector verbruikt ongeveer een derde van de totale vraag naar energie binnen de EU, is vrijwel volledig afhankelijk van fossiele brandstoffen en ziet zijn broeikasgasemissies toenemen. Om deze uitdagingen aan te gaan, werd in de EU-wetgeving 3 aan het begin van deze eeuw reeds bepaald dat de lidstaten indicatieve nationale streefcijfers voor biobrandstoffen en andere hernieuwbare brandstoffen in het vervoer moesten vaststellen. De reden hiervoor was dat vanwege de technologische vooruitgang de motoren van de meeste voertuigen die destijds in de Unie aan het verkeer deelnamen, al op een brandstofmengsel konden lopen dat voor een klein percentage uit biobrandstoffen bestond. Biobrandstoffen vormden toen de enige beschikbare hernieuwbare energiebron waarmee kon worden begonnen het vervoer koolstofvrij te maken; de CO2-uitstoot van deze sector zou tussen 1990 en 2010 naar verwachting met 50 % stijgen.

De richtlijn hernieuwbare energie 2009 4 ("RED") heeft een extra stimulans gegeven aan het koolstofvrij maken van de vervoersector, via een specifiek bindend streefcijfer van 10 % voor hernieuwbare energie, dat uiterlijk in 2020 moet zijn bereikt. Volgens gerapporteerde gegevens en ramingen was hernieuwbare energie in 2017 goed voor zo'n 7 % van het totale eindverbruik van energie in het vervoer. Hernieuwbare elektriciteit, biogas en geavanceerde grondstoffen spelen momenteel slechts een kleine rol in het vervoer, zodat het leeuwendeel van de hernieuwbare energie in deze sector afkomstig is van conventionele biobrandstoffen 5 .

Voorts omvat RED bindende criteria voor de broeikasgasreductie en duurzaamheid waaraan de in deze richtlijn omschreven biobrandstoffen 6 en vloeibare biomassa moeten voldoen. Gebeurt dat niet, dan worden zij niet meegeteld voor het behalen van de streefcijfers voor hernieuwbare energie van de EU en de afzonderlijke lidstaten en komen zij niet in aanmerking voor overheidssteun. Met het oog op deze criteria worden gebieden beschreven die niet als bron kunnen dienen van de grondstof voor de productie van biobrandstoffen en vloeibare biomassa (vooral land met hoge koolstofvoorraden of een grote biodiversiteit). Tevens worden er minimumeisen vastgesteld voor de reductie van broeikasgasemissies waaraan biobrandstoffen en vloeibare biomassa moeten voldoen; het gaat hierbij om een reductie ten opzichte van het gebruik van fossiele brandstoffen. Deze criteria hebben geholpen het risico van effecten van direct landgebruik in verband met de productie van conventionele biobrandstoffen en vloeibare biomassa te beperken. Zij hebben echter geen invloed op indirecte effecten.

Indirecte veranderingen in landgebruik (ILUC) die verband houden met conventionele brandstoffen

Er kunnen zich indirecte effecten voordoen wanneer weilanden of landbouwgrond die voorheen bestemd waren voor de productie van voedsel en veevoeder, worden herbestemd voor de productie van brandstoffen uit biomassa. Er moet dan nog steeds worden voldaan aan de vraag naar voedsel en veevoeder, hetzij door intensivering van de huidige productie, hetzij door elders niet-landbouwgrond in productie te nemen. In het laatste geval kan ILUC (omschakeling van niet-landbouwgrond naar landbouwgrond om voedsel of veevoeder te produceren) leiden tot de uitstoot van broeikasgassen 7 , vooral wanneer het gaat om land met hoge koolstofvoorraden zoals bossen, waterrijke gebieden en veengebieden. Deze broeikasgasemissies, die niet onder de reductiecriteria van RED vallen, kunnen aanzienlijk zijn, en de vermindering van de uitstoot door afzonderlijke biobrandstoffen geheel of gedeeltelijk tenietdoen 8 . Dit is een gevolg van het feit dat nagenoeg de volledige productie van biobrandstoffen in 2020 naar verwachting zal komen van teelten die groeien op land dat kan worden gebruikt om de voedsel- en veevoedermarkten te voorzien.

ILUC kan echter niet worden waargenomen of gemeten. Er moeten modellen worden ontworpen om een raming van de potentiële gevolgen te maken. Een dergelijke modellering heeft een aantal beperkingen, maar is niettemin voldoende solide om te laten zien wat het risico is van ILUC die verband houdt met conventionele brandstoffen. Tegen deze achtergrond werd in de ILUC-richtlijn 2015 9 een voorzorgsaanpak gekozen om het totale ILUC-effect zoveel mogelijk te beperken: er werd een grens gesteld aan het aandeel conventionele biobrandstoffen 10 en vloeibare biomassa dat kan worden meegeteld voor het behalen van de nationale streefcijfers voor hernieuwbare energie en het streefcijfer van 10 % voor hernieuwbare brandstoffen in het vervoer. Deze maatregel gaat vergezeld van een verplichting voor iedere lidstaat om een indicatief streefcijfer voor geavanceerde hernieuwbare brandstoffen vast te stellen met een referentiewaarde van 0,5 % voor 2020. Het doel hiervan is om de overgang naar zulke brandstoffen, die worden geacht minder of geen ILUC-effecten te hebben, te stimuleren.

Daarnaast bevat de ILUC-richtlijn ILUC-factoren voor verschillende categorieën grondstoffen op basis van voedsel en veevoeder. Deze factoren geven aan hoe groot de uitstoot is als gevolg van ILUC die verband houdt met de productie van conventionele biobrandstoffen en vloeibare biomassa. Leveranciers van brandstoffen moeten deze factoren toepassen met het oog op verslaglegging, maar niet om de omvang van de reductie van de broeikgasemissies door de productie van biobrandstoffen te berekenen.

Aanpak van ILUC via RED II

RED II kent een meer gerichte aanpak om de ILUC-effecten die met conventionele brandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen verband houden, te beperken 11 . ILUC-emissies kunnen niet worden gemeten met de nauwkeurigheid die nodig is voor de methode die de EU hanteert om de uitstoot van broeikasgassen te berekenen. Daarom is ook deze richtlijn gebaseerd op het volgende uitgangspunt: bij de berekening van het totale nationale aandeel hernieuwbare energie en het sectorale aandeel in het vervoer kan een beperkte hoeveelheid in het vervoer gebruikte conventionele biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen 12 worden meegeteld. Deze grens wordt echter aangeduid via nationale plafonds die overeenkomen met de bestaande niveaus van deze brandstoffen in elke lidstaat in 2020.

Enige flexibiliteit is toegestaan omdat deze nationale grenswaarden met één procentpunt kunnen worden verhoogd, maar er is wel een absoluut maximum, namelijk 7 % van het eindverbruik van energie in het weg- en spoorvervoer in 2020. Voorts mogen de lidstaten een lagere drempel vaststellen voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een hoog ILUC-risico, zoals brandstoffen uit oliehoudende gewassen.

Tegelijkertijd wordt het gebruik van geavanceerde biobrandstoffen en biogas verder bevorderd via een specifiek bindend streefcijfer van een aandeel van minimaal 3,5 % in 2030, met twee tussenliggende tijdstippen (0,2 % in 2022 en 1 % in 2025).

Bovendien geldt het volgende: al kunnen de lidstaten conventionele biobrandstoffen en biomassabrandstoffen meetellen voor het behalen van het streefcijfer voor hernieuwbare energie van 14 % in het vervoer, zij mogen dit streefcijfer ook verlagen als zij besluiten minder van deze brandstoffen voor dat cijfer te laten meetellen. Als een lidstaat bijvoorbeeld besluit om conventionele biobrandstoffen en biomassabrandstoffen helemaal niet mee te tellen, kan het streefcijfer met het volledige maximumpercentage van 7 % worden verlaagd.

Voorts introduceert de richtlijn een extra drempel voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen uit voedsel- of voedergewassen waarbij een belangrijke uitbreiding van het productiegebied naar land met grote koolstofvoorraden waar te nemen valt, aangezien voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen die uit dergelijke grondstoffen zijn geproduceerd een hoog ILUC-risico klaarblijkelijk is 13 . Aangezien de waargenomen uitbreiding naar land met grote koolstofvoorraden het gevolg is van de toegenomen vraag naar gewassen, kan de situatie door een verdere toename van de vraag naar dergelijke grondstoffen ten behoeve van de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen normaal gezien alleen maar ernstiger worden, tenzij er maatregelen worden toegepast om verplaatsingseffecten te voorkomen, zoals certificering voor een laag ILUC-risico. De bijdrage van zulke brandstoffen aan het streefcijfer voor hernieuwbare brandstoffen in het vervoer (en ook voor de berekening van het totale nationale aandeel hernieuwbare energie) wordt daarom vanaf 2021 beperkt tot het verbruik van deze brandstoffen in 2019. Vanaf 31 december 2023 neemt deze bijdrage geleidelijk af tot 0 % uiterlijk in 2030.

Op grond van de richtlijn is het echter mogelijk deze drempel niet te laten gelden voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen uit die grondstof, mits zij als brandstoffen met een laag ILUC-risico zijn gecertificeerd. Deze certificering is mogelijk voor grondstoffen voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen die worden geproduceerd onder zodanige omstandigheden dat ILUC-effecten worden vermeden, omdat zij zijn verbouwd op ongebruikt land of afkomstig zijn van gewassen die hebben geprofiteerd van verbeterde landbouwpraktijken die in dit verslag nader worden beschreven.

III.Identificatie van grondstoffen voor biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een hoog ILUC-risico 

De volgende twee acties zijn nodig om de criteria vast te stellen waarmee kan worden bepaald welke grondstoffen een hoog ILUC-risico hebben waarbij een belangrijke uitbreiding naar land met hoge koolstofvoorraden waar te nemen valt:

1.inventarisatie van de uitbreiding van grondstoffen voor de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen naar land met hoge koolstofvoorraden; en

2.omschrijven wat een "belangrijke" uitbreiding van grondstoffen inhoudt.

Hiertoe heeft de Commissie uitgebreid onderzoek verricht en raadplegingen gehouden, waaronder:

-onderzoek van de relevante wetenschappelijke literatuur;

-een beoordeling op basis van de gegevens van een geografisch informatiesysteem (GIS); en

-een brede raadpleging via een aantal bijeenkomsten met deskundigen en belanghebbenden die de Commissie waardevolle informatie hebben verschaft, die is meegenomen bij het opstellen van dit verslag en de daarmee samenhangende gedelegeerde handeling.

III.1Wereldwijde toename van landbouwgrondstoffen

De afgelopen decennia is de wereldbevolking gegroeid en de levensstandaard gestegen. Dit heeft geleid tot een grotere vraag naar voedsel, veevoeder, energie en vezels uit de ecosystemen van de aarde. Door deze toegenomen vraag zijn er wereldwijd meer landbouwgrondstoffen nodig, een trend die naar verwachting in de toekomst zal doorzetten 14 . Ook het intensievere gebruik van biobrandstoffen in de EU heeft tot deze bestaande vraag naar landbouwgrondstoffen bijgedragen.

In dit verslag worden de mondiale trends beschreven wat betreft de uitbreiding in verband met voor biobrandstoffen relevante grondstoffen (sinds 2008). Dat tijdstip werd gekozen om de samenhang van het beleid te waarborgen ten aanzien van de einddata voor de bescherming van land met grote biodiversiteit en land met hoge koolstofvoorraden als vermeld in artikel 29 van de richtlijn.

Zoals in tabel 1 is te zien, is in de periode 2008-2016 de productie van alle belangrijke landbouwgrondstoffen die voor de vervaardiging van conventionele biobrandstoffen worden gebruikt, gestegen, behalve die van gerst en rogge. De groei was bijzonder uitgesproken voor palmolie, soja en mais, wat ook tot uitdrukking komt in de gegevens over de gebieden waar is geoogst. De productie van tarwe, zonnebloem, koolzaad en suikerbiet steeg vooral door een toename van de productiviteit.

  Tabel 1: Wereldwijde verhoging van de productie van de belangrijkste grondstof voor biobrandstoffen (2008-2016); bron: eigen berekening op basis van gegevens van FAOstat en USDA-FAS

In de groeiende vraag naar landbouwproducten kan gewoonlijk worden voorzien door hogere opbrengsten en uitbreiding van de hoeveelheid landbouwgrond. Wanneer zowel de geschikte landbouwgrond als de mogelijkheden om de opbrengsten te vermeerderen, beperkt zijn, wordt de toegenomen vraag naar landbouwproducten de elementaire oorzaak van ontbossing. Enkele andere factoren, zoals het maximaliseren van de winsten uit de productie en het voldoen aan de bijbehorende geldende wetgeving, kunnen eveneens helpen vaststellen hoe in de toegenomen vraag moet worden voorzien en in welke mate deze tot ontbossing leidt.

III.2Geraamde uitbreiding van grondstoffen naar land met hoge koolstofvoorraden

Zoals we hierboven hebben gezien, groeit de vraag naar landbouwgrondstoffen wereldwijd. In de vraag naar biobrandstoffen is deels voorzien door meer grond voor landbouw te bestemmen. Wanneer deze uitbreiding plaatsvindt naar land met grote koolstofvoorraden, kan dat leiden tot belangrijke broeikasgasemissies en ernstig verlies van biodiversiteit. Om een raming te maken van de uitbreiding van de betrokken grondstoffen naar koolstofrijk land (als gedefinieerd in RED II), heeft het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (JRC) van de Europese Commissie de relevante wetenschappelijke literatuur onderzocht (zie bijlage I), aangevuld met een mondiale op GIS gebaseerde evaluatie (zie bijlage II).

Onderzoek van de wetenschappelijke literatuur

Uit het onderzoek van de wetenschappelijke literatuur over de uitbreiding van productiegebieden van landbouwgrondstoffen naar grond met grote koolstofvoorraden is gebleken dat in geen enkele studie resultaten waren te vinden voor alle grondstoffen die voor de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen worden gebruikt. In plaats daarvan zijn de studies meestal gericht op specifieke regio's en specifieke gewassen, met name op soja en palmolie, terwijl er voor andere gewassen zeer weinig gegevens zijn. Bovendien hanteren verschillende studies niet alleen verschillende perioden waarin de productie van gewassen is toegenomen; zij passen ook een verschillende aanpak toe als het gaat om de tijd die ligt tussen ontbossing en de groei van deze productie. Daarom wordt in studies die uitsluitend gedurende een of twee jaar vóór het planten van gewassen naar het grondgebruik kijken, minder ontbossing aan een gewas toegeschreven dan in studies waarin het grondgebruik al langer onder de loep wordt genomen. Dit kan leiden tot onderschatting van het effect van een gewas op ontbossing; zelfs als ontboste gebieden niet onmiddellijk voor de productie van gewassen worden gebruikt, kan het uiteindelijke doel, namelijk om land voor deze productie te exploiteren, een van de voornaamste oorzaken van ontbossing vormen. Waar mogelijk zijn de uitkomsten van deze regionale studies gecombineerd om een wereldwijde raming te kunnen maken van de uitbreiding voor ieder afzonderlijk gewas (hieronder samengevat).

Soja

Aangezien studies met recente gegevens op mondiaal niveau ontbreken, werden gegevens uit studies en databanken uit Brazilië, andere Zuid-Amerikaanse landen en de rest van de wereld gecombineerd. Voor Brazilië werden gegevens over de toename van de sojateelt uit de IBGE-SIDRA-databank gehaald en gecombineerd met gegevens over de uitbreiding naar bosgebieden in de cerrado [Gibbs et al. 2015], waarbij de gegevens zijn gemiddeld voor de periode 2009-2013 in het Amazonegebied [Richards et al. 2017] en de rest van Brazilië [Agroicone 2018]. [Graesser et al. 2015] verstrekken gegevens over de uitbreiding van gewassen naar bos in andere Latijns-Amerikaanse landen. Wat betreft de rest van de wereld gaf de literatuur voor de landen met de grootste toename van de sojaproductie sinds 2008, d.w.z. India, Oekraïne, Rusland en Canada, weinig aanleiding tot bezorgdheid waar het gaat om de teelt van soja die rechtstreeks tot ontbossing leidt. Daarom werd verondersteld dat voor de rest van de wereld slechts een percentage uitbreiding naar bossen van 2 % gold. Als gevolg daarvan werd wereldwijd het gemiddelde aandeel van de uitbreiding van de sojaproductie naar land met grote koolstofvoorraden geraamd op 8 %.

Palmolie

[Vijay et al. 2016] maakten een raming van het aandeel van de uitbreiding van de palmolieproductie naar bos van 1989 tot 2013, op basis van steekproeven van palmolieplantages uit satellietgegevens. Deze resultaten werden per land gepresenteerd. Deze nationale gemiddelden worden vastgesteld in relatie tot de groei van nationale gebieden waar palmolie werd geoogst, en wel in de periode 2008 tot 2016. Daaruit blijkt dat wereldwijd 45 % van de uitbreiding van de palmolieteelt plaatsvond in land dat in 1989 nog bos was. Dit resultaat wordt onderbouwd doordat de resultaten voor Indonesië en Maleisië binnen het bereik liggen van de bevindingen van andere studies die op deze regio’s zijn gericht. Op basis van de aanvullende gegevens van [Henders et al. 2015] werd voor de periode 2008-2011 een gemiddelde van 0,43 Mha per jaar van de waargenomen ontbossing aan de uitbreiding van de palmolieproductie toegewezen. Dat is tevens goed voor 45 % van de geraamde vergroting van het areaal dat in die periode wereldwijd met oliepalmen werd beplant 15 . In diverse studies werd ook het aandeel van de uitbreiding van de palmolieproductie naar veengebieden geanalyseerd. De meeste waarde wordt gehecht aan de resultaten van [Miettinen et al. 2012, 2016], dat als de meest geavanceerde studie op dit terrein kan worden beschouwd. Ervan uitgaande dat er in de rest van de wereld geen veengebieden met het oog op de palmolieteelt worden ontwaterd, geeft dit een raming van het geïnterpoleerd gewogen gemiddelde van 23 % uitbreiding van de palmolieproductie naar veengebieden voor de gehele wereld tussen 2008 en 2011.

Suikerriet

Meer dan 80 % van de wereldwijde uitbreiding voor suikerriet vond plaats in Brazilië in de periode 2008-2015. [Adami et al. 2012] concludeerden dat tussen 2000 en 2009 slechts 0,6 % van de uitbreiding van de suikerrietproductie in het midden en zuiden van Brazilië plaatsvond in bos. Hoewel die regio in die periode ongeveer 90 % van de wereldwijde toename van de suikerrietteelt voor haar rekening nam, was er ook sprake van enige uitbreiding in andere regio's van Brazilië die niet onder deze studie vielen. [Sparovek et al. 2008] stelden dat in 1996-2006 de uitbreiding van de suikerrietproductie in het midden en zuiden van Brazilië bijna geheel plaatshad op weilanden of ander akkerland; nog eens 27 % uitbreiding vond echter plaats in "perifere" gebieden rond en binnen het Amazone-bioom, in het noordoosten en in het bioom van het Atlantische Woud. In deze perifere gebieden bestond een correlatie tussen het bosverlies per gemeente en de toename van de suikerrietproductie. In de verhandeling worden echter geen cijfers over het aandeel van de uitbreiding naar bos gegeven. Daarom kon er uit de literatuur geen adequate kwantificering van ontbossing door suikerriet worden afgeleid.

Mais

Granen als mais worden gewoonlijk niet als oorzaak van ontbossing gezien, omdat de meeste productie plaatsvindt in gematigde zones waar de ontbossing doorgaans bescheiden is. Tegelijk is mais ook een tropisch gewas dat vaak door kleine landbouwers wordt verbouwd, terwijl het op grote landbouwbedrijven vaak in wisselbouw met soja wordt geteeld. De toename in China was geconcentreerd op marginale grond in het noordoosten van het land [Hansen 2017], waarbij het veelal eerder om steppe zal gaan dan om bos. Voor de uitbreiding in Brazilië en Argentinië kon hetzelfde percentage ontbossing worden opgetekend als voor soja in Brazilië. [Lark et al. 2015] stelden vast dat tussen 2008 en 2012 van de toename van de maisproductie in de VS 3 % ten koste ging van bos, 8 % van struikgewas en 2 % van waterrijke gebieden. Er werden in de literatuur echter geen wereldwijde ramingen van de omschakeling van land gevonden.

Andere gewassen

Er bestaan heel weinig gegevens voor andere gewassen, vooral op mondiaal niveau. De enige gegevensreeksen over de wereldwijde toename van gewassen geven alleen resultaten per land [FAO 2018][USDA 2018]. Een mogelijke aanpak is derhalve om de toename van gewassen op nationaal niveau te correleren met ontbossing op nationaal niveau [Cuypers et al. 2013], [Malins 2018]. Dit kan echter niet als voldoende bewijs worden beschouwd om een gewas met ontbossing in verband te brengen, omdat het gewas wellicht niet wordt verbouwd in dat deel van het land waar de ontbossing plaatsvindt.

Op basis van het kritische onderzoek van de wetenschappelijke literatuur kan worden geconcludeerd dat de beste ramingen voor het aandeel van recente uitbreidingen naar beboste grond met grote koolstofvoorraden 8 % voor soja en 45 % voor oliepalmen bedragen. De literatuur bevat niet genoeg gegevens om tot betrouwbare ramingen voor andere gewassen te komen.

Op GIS gebaseerde beoordeling van uitbreiding in verband met grondstoffen naar gebieden met grote koolstofvoorraden

Om ervoor te zorgen dat alle voor biobrandstoffen relevante gewassen op consistente wijze aan bod komen, werd het literatuuronderzoek aangevuld met een mondiale op GIS gebaseerde evaluatie van de uitbreiding door voor biobrandstoffen relevante grondstoffen naar gebieden met grote koolstofvoorraden, met gebruikmaking van gegevens van het World Resource Institute (WRI) en duurzaamheidsconsortium van de Universiteit van Arkansas (zie kader 1).

In tabel 2 zijn de resultaten van de op GIS gebaseerde evaluatie samengevat, waaruit blijkt dat er een groot verschil bestaat tussen de grondstoffen die voor biobrandstoffen relevant zijn, als het gaat om de mate waarin de toename daarvan met ontbossing verband houdt. Tussen 2008 en 2015 blijkt uit de gegevens dat de productiegebieden waar zonnebloem, suikerbiet en koolzaad worden geproduceerd, slechts langzaam zijn toegenomen, waarbij de uitbreiding naar land met grote koolstofvoorraden slechts een onbeduidend aandeel had. In het geval van mais, tarwe, suikerriet en soja was de totale toename meer uitgesproken, maar voor elke grondstof vormde het aandeel van de uitbreiding naar bos minder dan 5 %. Het areaal voor palmolie daarentegen nam het snelst toe en kende ook het grootste aandeel van de landuitbreiding naar bosgebieden (70 %). Oliepalm is tevens het enige gewas waarbij een groot deel van de uitbreiding naar veengebied plaatsvindt (18 %).

De resultaten van de op GIS gebaseerde beoordeling blijken aan te sluiten bij de algemene trends die in de voor dit verslag onderzochte literatuur worden waargenomen. Wat betreft palmolie behoort het geraamde aandeel van de uitbreiding naar bos tot de hogere waarden van de bevindingen die in de wetenschappelijke literatuur worden vermeld, gewoonlijk tussen de 40 en 50 %. Eén mogelijke verklaring voor het verschil is de periode tussen de verwijdering van het bos en de aanplant van palmbomen 16 .

Op grond van RED II tellen alle gebieden die in januari 2008 nog bos waren, als ontboste gebieden, als zij voor de productie van grondstoffen voor biobrandstoffen worden gebruikt. Dat staat los van de datum waarop de teelt van de grondstoffen daadwerkelijk begint. In de op GIS gebaseerde evaluatie is rekening gehouden met deze bepaling, terwijl bij de meeste regionale studies werd gekeken naar een kortere tijdsperiode tussen de ontbossing en het planten van palmbomen. Het aandeel van de uitbreiding naar veengebieden op basis van de analyse sluit overigens wel grotendeels aan bij de ramingen in de wetenschappelijke literatuur. De meer voorzichtige ramingen van 45 % als het mondiale gemiddelde aandeel van de uitbreiding van palmolie naar bosgebieden en van een aandeel van 23 % van de uitbreiding van productiegebieden naar veengebied kunnen daarom als het best beschikbare wetenschappelijke bewijs worden beschouwd.

De op GIS gebaseerde omschakeling van land van 4 % voor soja is lager dan de gecombineerde ramingen op basis van regionale literatuur, die op 8 % uitkomen. Deze variatie is het gevolg van het feit dat in de regionale literatuur door deskundigen aangevulde lokale gegevens worden gebruikt over welk gewas de ontbossing rechtstreeks volgt in een bepaalde pixel, hetgeen in de praktijk niet haalbaar is voor de mondiale schaal van de op GIS gebaseerde evaluatie. Om die reden kan de raming van een aandeel van 8 % voor de uitbreiding van soja naar bosgebieden dat voortkomt uit de regionale literatuur worden beschouwd als een afspiegeling van de beste beschikbare wetenschappelijke gegevens. 

 Tabel 2: Waargenomen uitbreiding van de beplante arealen 17 met voedsel- en voedergewassen (FAO- en USDA-statistieken) die volgens de GIS-evaluatie verband houden met ontbossing.

ILUC-risico's in verband met biobrandstoffen op basis van voedsel- en voedergewassen

De bevindingen van het bovengenoemde onderzoek op basis van GIS stroken met de uitkomsten van de ILUC-modellen; via deze modellen is consequent vastgesteld welke oliehoudende gewassen die voor de productie van biobrandstoffen zijn gebruikt, bijvoorbeeld palmolie, koolzaad, soja en zonnebloem, een hoger ILUC-risico hebben dan andere grondstoffen voor conventionele brandstoffen als suiker of zetmeelrijke gewassen. Deze trend is verder bevestigd door een recent onderzoek betreffende de mondiale wetenschap rondom ILUC 18 .

Voorts bevat bijlage VIII bij RED II een lijst van voorlopige geraamde ILUC-emissiefactoren, waarbij oliehoudende gewassen ongeveer een viermaal zo hoge ILUC-factor hebben dan andere soorten gewassen. Daarom mogen de lidstaten op grond van artikel 26, lid 1, van RED II een lagere drempel vaststellen voor het aandeel biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen die uit voedsel- en voedergewassen worden geproduceerd, met een specifieke verwijzing naar oliehoudende gewassen. Toch is het gezien de onzekerheid over de ILUC-modellen in dit stadium beter geen onderscheid te maken tussen verschillende categorieën gewassen zoals zetmeelrijke gewassen, suikergewassen en oliehoudende gewassen, wanneer de criteria worden vastgesteld om te bepalen welke brandstoffen die uit voedsel- of voedergewassen worden geproduceerd en waarbij een belangrijke uitbreiding van het productiegebied naar land met hoge koolstofvoorraden waar te nemen valt, een ILUC-risico hebben.

III.3Vaststellen van "belangrijke" uitbreiding naar land met hoge koolstofvoorraden

Volgens het mandaat van RED II moet de Commissie e bepalen wat een "belangrijke" uitbreiding van een relevante grondstof naar land met hoge koolstofvoorraden vormt, om ervoor te zorgen dat alle biobrandstoffen die voor het streefcijfer voor hernieuwbare energie van 2030 meetellen, een nettoreductie van broeikasgasemissies bewerkstelligen (vergeleken met fossiele brandstoffen). Drie factoren spelen een cruciale rol bij het bepalen van het "belang" van de landuitbreiding: de absolute en relevante omvang van de landuitbreiding vanaf een specifiek jaar, ten opzichte van het totale productiegebied van het desbetreffende gewas; het aandeel van deze uitbreiding naar land met grote koolstofvoorraden; het soort relevante gewassen en het soort gebieden met grote koolstofvoorraden.

Met de eerste factor wordt gecontroleerd of een bepaalde grondstof daadwerkelijk zorgt voor uitbreiding naar nieuwe gebieden. Hiertoe moet zowel naar de gemiddelde jaarlijkse absolute toename in het productiegebied (d.w.z. 100 000 ha, een aanzienlijke uitbreiding) en de relatieve toename (d.w.z. 1 %, waarmee een gemiddelde jaarlijkse productiestijging wordt weerspiegeld) van het productiegebied ten opzichte van het totale productiegebied van de betrokken grondstof worden gekeken. Met deze dubbele drempel kunnen grondstoffen worden uitgesloten waarvoor geen of slechts een zeer beperkte uitbreiding van het totale productiegebied wordt waargenomen (voornamelijk omdat productieverhogingen tot stand worden gebracht door verbetering van de opbrengst en niet door uitbreiding van het gebied). Dergelijke grondstoffen zouden niet leiden tot aanzienlijke ontbossing en dus ook niet tot hoger broeikasgasemissies ten gevolge van ILUC. Dat is bijvoorbeeld het geval bij zonnebloemolie, aangezien in de periode 2008-2016 het desbetreffende productiegebied met minder dan 100 000 ha en 0,5 % per jaar is uitgebreid, terwijl de totale productie in dezelfde periode is gestegen met 3,4 % per jaar.

Voor gewassen die deze drempels voor de landuitbreiding overschrijden, is het tweede doorslaggevend element het aandeel van de productie-uitbreiding naar land met grote koolstofvoorraden. Een dergelijk aandeel bepaalt of en in welke mate met biobrandstoffen broeikasgasemissiereducties kunnen worden bereikt. Wanneer de uitstoot van broeikasgassen door de uitbreiding van deze grondstof naar land met hoge koolstofvoorraden groter is dan de directe reductie van broeikasgasemissies van brandstoffen van een bepaald type grondstof, zal de productie van zulke biobrandstoffen niet leiden tot een vermindering van broeikasgasemissies vergeleken met fossiele brandstoffen.

Volgens RED II moeten de broeikasgasemissies van biobrandstoffen met ten minste 50 % worden verlaagd ten opzichte van fossiele brandstoffen 19 , en wel op basis van een levenscyclusanalyse die alle directe emissies maar geen indirecte emissies omvat. Zoals vermeld in kader 2 worden met biobrandstoffen die worden geproduceerd uit gewassen die een algemene drempel van 14 % productie-uitbreiding naar land met grote koolstofvoorraden overschrijden, geen emissiebesparingen verwezenlijkt. Overeenkomstig het voorzorgsbeginsel lijkt het passend om een disconteringsfactor van ongeveer 30 % ten opzichte van het geconstateerde niveau toe te passen. Door middel van een meer voorzichtige drempel van 10 % kan worden gegarandeerd dat met biobrandstoffen aanzienlijke netto-broeikasgasemissiereducties worden verwezenlijkt en dat het verlies aan biodiversiteit in verband met ILUC tot een minimum wordt beperkt.

Ten derde is het om vast te stellen wat een "belangrijke" uitbreiding inhoudt wezenlijk te kijken naar de aanzienlijke verschillen wat betreft het soort gebied met grote koolstofvoorraden en het soort grondstof.

Bijvoorbeeld moeten veengebieden ontwaterd worden om er een palmolieplantage aan te leggen en in stand te houden. De afbraak van veen leidt tot een aanzienlijke uitstoot van CO2, dat blijft vrijkomen zolang de plantage in bedrijf is en het veengebied niet wordt vernat. In de eerste twintig jaar na de ontwatering lopen de CO2-emissies op tot ongeveer driemaal de uitstoot die hierboven voor de ontbossing van hetzelfde gebied wordt verondersteld. Daarom moet dit belangrijke effect in aanmerking worden genomen bij de berekening van de omvang van de emissies afkomstig van land met hoge koolstofvoorraden, bijvoorbeeld door een factor 2,6 te rekenen voor uitbreiding naar veengebied 20 . Bovendien hebben vaste gewassen (palm en suikerriet) alsmede maïs en suikerbiet een aanmerkelijk grotere opbrengst wat betreft de energie-inhoud van de verhandelde producten 21 dan hierboven wordt aangenomen voor de berekening van de drempel van 14 % 22 . Daarmee wordt rekening gehouden door middel van de "productiviteitsfactor" in kader 3.

In kader 3 staat de gekozen formule waarmee wordt berekend of een grondstof die voor biobrandstoffen relevant is, boven of onder de vastgestelde drempel voor belangrijke uitbreiding van 10 % ligt. In deze formule wordt rekening gehouden met het aandeel van de grondstofuitbreiding naar gebieden met grote koolstofvoorraden zoals gedefinieerd in REDII en met de productiviteitsfactor van verschillende grondstoffen.

IV.Certificeren van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een laag ILUC-risico 

Onder bepaalde omstandigheden kan het ILUC-effect van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen waarvan in het algemeen wordt aangenomen dat het ILUC-risico hoog is, worden voorkomen, en de teelt van de betrokken grondstoffen kan zelfs gunstig blijken te zijn voor de betrokken productiegebieden. Zoals omschreven in sectie 2 is de grondoorzaak van ILUC de extra vraag naar grondstoffen door een hoger verbruik van conventionele biobrandstoffen. Dit verplaatsingseffect kan worden vermeden door middel van gecertificeerde biobrandstoffen met een laag ILUC-risico.

Voorkomen van landverplaatsing via additionaliteitsmaatregelen

Biobrandstoffen met een laag ILUC-risico zijn brandstoffen die worden geproduceerd uit aanvullende grondstoffen die zijn geteeld op niet-gebruikt land of die het gevolg zijn van een productiviteitsstijging. Door uit zulke aanvullende grondstoffen biobrandstoffen te produceren, ontstaat er geen ILUC, omdat die grondstoffen niet concurreren met de productie van voedsel en veevoeder en verplaatsingseffecten worden voorkomen. Deze aanvullende grondstoffen mogen alleen als brandstof met een laag ILUC-risico worden aangemerkt als zij op duurzame wijze worden geproduceerd, zoals in de richtlijn wordt vereist.

Om aan de doelstelling van het concept laag ILUC-risico te voldoen, zijn strenge criteria nodig waarmee beste praktijken worden bevorderd en buitengewone financiële voordelen worden voorkomen. Tegelijkertijd moeten maatregelen in de praktijk uitvoerbaar zijn zonder buitensporige administratieve lasten. In de herziene richtlijn worden twee bronnen voor aanvullende grondstoffen genoemd die voor de productie van brandstoffen met een laag ILUC-risico kunnen worden gebruikt. Het gaat om grondstoffen die voortvloeien uit maatregelen die de landbouwproductiviteit op het reeds gebruikte land verhogen, en om grondstoffen die voortvloeien uit de teelt van gewassen op plaatsen die voorheen niet voor de verbouw van gewassen werden benut.

Additionaliteit ten opzichte van "business as usual" waarborgen

De gemiddelde productiviteitsstijgingen zijn echter nog steeds niet voldoende om alle risico's van verplaatsingseffecten te voorkomen. Dat komt omdat de landbouwproductiviteit voortdurend verbetert terwijl het concept additionaliteit, dat ten grondslag ligt aan de lage-ILUC-certificering, vereist dat er maatregelen worden getroffen die verder gaan dan wat gebruikelijk is. Tegen deze achtergrond wordt in RED II bepaald dat alleen productiviteitsverhogingen die verder gaan dan de verwachte stijging, aanleiding tot certificering mogen geven.

Hiertoe is het zaak te analyseren of een maatregel verder gaat dan de gangbare praktijk op het moment dat deze wordt uitgevoerd, en het treffen van maatregelen te beperken tot een redelijke periode waarin marktdeelnemers hun investeringskosten kunnen terugverdienen en een blijvend doeltreffend kader tot stand wordt gebracht. Hiervoor is een tijdsperiode van tien jaar geschikt 31 . Bovendien moeten de gerealiseerde productiviteitsstijgingen worden vergeleken met een dynamische basis, rekening houdend met de wereldwijde trends in gewasopbrengsten. Daardoor wordt ermee rekening gehouden dat sommige opbrengstverbeteringen in de loop der tijd worden gerealiseerd als gevolg van de technologische ontwikkeling (bv. productievere zaden), zonder dat de landbouwer actief optreedt.

Om ervoor te zorgen dat de aanpak voor het bepalen van de dynamische basis uitvoerbaar en in de praktijk te verifiëren is, moet deze robuust en eenvoudig zijn. De dynamische basis moet om die reden zijn gebaseerd op combinatie van de door de landbouwer gedurende de periode van drie jaar voorafgaand aan het jaar van de toepassing van de additionaliteitsmaatregel bereikte gemiddelde opbrengsten en de en de langetermijntrend wat betreft de waargenomen opbrengsten voor de betrokken grondstof.

Aanvullende grondstoffen als gevolg van maatregelen ter verhoging van de productiviteit of voor de teelt van grondstoffen op niet-gebruikte grond als grondstof, mogen alleen in aanmerking worden genomen in gevallen die werkelijk additioneel zijn ten opzichte van het „business as usual”-scenario. Het meest geaccepteerde kader om de additionaliteit van projecten te beoordelen, is het mechanisme voor schone ontwikkeling (Clean Development Mechanism; CDM) dat in het kader van het Protocol van Kyoto is ontwikkeld (zie kader 4). Er moet op worden gewezen dat het CDM is gericht op industriële projecten en daarom niet volledig kan worden overgenomen, maar de eisen ervan wat betreft de analyse van investeringen en barrières zijn wel relevant voor het certificeren van biobrandstoffen met een laag ILUC-risico. De toepassing van dergelijke eisen op de certificering van een laag ILUC-risico zou betekenen dat maatregelen ter verhoging van de productiviteit of voor het telen van grondstoffen op eerder niet-gebruikte grond financieel niet aantrekkelijk zouden zijn of dat er andere belemmeringen zouden zijn die de toepassing ervan verhinderen (bv. vaardigheden/technologie enz.) zonder de marktpremie voor de vraag naar biobrandstoffen in de EU 32 .

Robuuste verificatie en auditing van de naleving waarborgen

Om aan te tonen dat aan dit criterium wordt voldaan, is een grondige beoordeling nodig die onder bepaalde omstandigheden wellicht niet gerechtvaardigd is en een belemmering kan vormen voor de geslaagde uitvoering van de gehanteerde aanpak. Kleine landbouwers 34 , vooral in ontwikkelingslanden, hebben vaak onvoldoende administratieve capaciteit en kennis om zulke beoordelingen te verrichten. Bovendien stuiten zij op belemmeringen die de uitvoering van productiviteitsverhogende maatregelen verhinderen. Evenzo kan additionaliteit worden verondersteld voor projecten waarin braakliggende of ernstig aangetaste grond wordt gebruikt; in zulke gevallen spreekt het vanzelf dat er belemmeringen voor verbouw op die grond zijn.

Vrijwillige systemen, waarmee wat betreft de toepassing van de duurzaamheidscriteria voor biobrandstoffen wereldwijd uitgebreide ervaring is opgedaan, zullen naar verwachting een belangrijke rol gaan spelen in de lage-ILUC-certificering. De Commissie heeft reeds 13 vrijwillige systemen erkend waarmee naleving van de criteria voor duurzaamheid en de reductie van broeikasgasemissies wordt aangetoond. Dankzij RED II heeft zij meer mogelijkheden gekregen om de systemen te erkennen, zodat brandstoffen met een laag ILUC-risico daar nu ook onder vallen.

Met het oog op een robuuste en geharmoniseerde uitvoering zal de Commissie met betrekking tot concrete verificatie en audits verdere technische voorschriften uitwerken in een uitvoeringshandeling op grond van artikel 30, lid 8, van RED II. De Commissie stelt deze uitvoeringshandeling uiterlijk op 30 juni 2021 vast. Aan de hand van vrijwillige systemen kunnen brandstoffen met een laag ILUC-risico worden gecertificeerd en voor elk systeem afzonderlijk kunnen specifieke normen worden ontwikkeld, met als doel de naleving van de duurzaamheidscriteria te certificeren. De Commissie kan zulke systemen conform de bepalingen van RED II erkennen.

V.Conclusies

Doordat wereldwijd de vraag naar voedsel- en voedergewassen groeit, is de landbouw genoodzaakt de productie voortdurend op te voeren. Dat gebeurt door de opbrengsten te verhogen en het areaal cultuurgrond uit te breiden. Als die uitbreiding plaatsvindt naar land met hoge koolstofvoorraden of habitats met grote biodiversiteit, kan dit leiden tot negatieve ILUC-effecten.

Tegen deze achtergrond beperkt RED II de bijdrage van de in het vervoer gebruikte conventionele biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen aan het streefcijfer van de Unie voor hernieuwbare energie in 2030. Daarnaast zal de bijdrage van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen met een hoog ILUC-risico vanaf 2020 tot het niveau van 2019 worden beperkt. Tussen 2023 en uiterlijk 2030 zal deze bijdrage geleidelijk dalen tot nul.

In dit verslag wordt het best beschikbare wetenschappelijke bewijs met betrekking tot de uitbreiding van de landbouw sinds 2008 gepresenteerd. Volgens deze gegevens is palmolie momenteel de enige grondstof waarbij de uitbreiding van het productiegebied naar land met hoge koolstofvoorraden zo uitgesproken is dat de broeikasgasemissies die uit de veranderingen in landgebruik voortvloeien, alle reducties van emissies door brandstoffen uit deze grondstof tenietdoen (in vergelijking met fossiele brandstoffen). Daarom wordt palmolie aangemerkt als een grondstof met een hoog ILUC-risico waarbij een belangrijke uitbreiding naar land met hoge koolstofvoorraden waar te nemen valt.

Het is echter belangrijk op te merken dat niet alle grondstoffen van palmolie die voor bio-energie worden gebruikt, nadelige ILUC-effecten hebben in de zin van artikel 26 van RED II. Bepaalde vormen van productie van deze olie kunnen daarom het predicaat "laag ILUC-risico" krijgen. Om te bepalen om wat voor productie het daarbij gaat, zijn twee soorten maatregelen beschikbaar: verhogen van de productiviteit op bestaande grond en teelt van grondstoffen op ongebruikt land, zoals braakliggende grond of ernstig aangetaste grond. Deze maatregelen zijn van wezenlijk belang om te voorkomen dat de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen gaat concurreren met de noodzaak om in de vraag naar voedsel en veevoeder te voorzien. In de richtlijn worden alle gecertificeerde brandstoffen met een laag ILUC-risico van de geleidelijke uitbanning uitgesloten. Criteria voor de certificering van brandstoffen met een laag ILUC-risico kunnen helpen de verplaatsingseffecten in verband met de vraag naar deze brandstoffen effectief te verminderen, als alleen de aanvullende grondstoffen voor de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen worden meegeteld.

De Commissie blijft op basis van nieuw wetenschappelijk bewijs de ontwikkelingen in de landbouw beoordelen, inclusief de stand van zaken omtrent de uitbreiding van cultuurgrond; ook zal zij ervaringen met de certificering van brandstoffen met een laag ILUC-risico verzamelen ter voorbereiding op de evaluatie van dit verslag, die uiterlijk op 30 juni 2021 moet zijn afgerond. Daarna zal de Commissie de gegevens in het verslag evalueren in het licht van de veranderende omstandigheden en het laatst beschikbare wetenschappelijk bewijs. Het is belangrijk erop te wijzen dat in dit verslag uitsluitend de actuele situatie wordt beschreven op basis van recente trends. Toekomstige analyses kunnen tot andere conclusies leiden wat betreft de grondstoffen die het predicaat "hoog ILUC-risico" krijgen, afhankelijk van de ontwikkelingen in de landbouw wereldwijd.

(1)    Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen.

(2)    De lidstaten moeten de bepalingen van de richtlijn uiterlijk op 30 juni 2021 in nationale wetgeving hebben omgezet.

(3)      Richtlijn 2003/30/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 mei 2003 ter bevordering van het gebruik van biobrandstoffen of andere hernieuwbare brandstoffen in het vervoer.

(4)      Richtlijn 2009/28/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen en houdende wijziging en intrekking van Richtlijn 2001/77/EG en Richtlijn 2003/30/EG.

(5)      Biobrandstoffen uit voedsel- of voedergewassen.

(6)      De definitie van "biobrandstoffen" in RED behelst zowel gasvormige als vloeibare biomassabrandstoffen die in het vervoer worden gebruikt. Dat is niet langer het geval in RED II, waar "biobrandstoffen" uitsluitend betrekking hebben op vloeibare biomassabrandstoffen in het vervoer.

(7)      Het CO2 dat in bomen en de bodem is opgeslagen, komt vrij wanneer bossen worden gekapt en veengebieden worden ontwaterd.

(8)      SWD(2012) 343 final.

(9)      Richtlijn (EU) 2015/1513 van het Europees Parlement en de Raad van 9 september 2015 tot wijziging van Richtlijn 98/70/EG betreffende de kwaliteit van benzine en dieselbrandstof en tot wijziging van Richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen.

(10)      "Biobrandstoffen" zoals gedefinieerd in RED.

(11)      "Biomassabrandstoffen" is als nieuwe term in RED II geïntroduceerd; deze brandstoffen worden gedefinieerd als gasvormige of vaste brandstoffen die uit biomassa worden geproduceerd.

(12)      Deze beperking heeft uitsluitend betrekking op conventionele biomassabrandstoffen die in het vervoer worden gebruikt, d.w.z. gasvormige brandstoffen (onderdeel van de definitie van biobrandstoffen in RED). Daarom zijn er geen ingrijpende veranderingen als het gaat om de brandstoffen die onder deze beperking vallen.

(13)      Het dient te worden opgemerkt dat de waargenomen uitbreiding van het productiegebied naar land met grote koolstofvoorraden geen rechtstreekse verandering van landgebruik in de zin van de richtlijn hernieuwbare energie vormt. De uitbreiding is eerder het gevolg van de toegenomen vraag naar gewassen uit alle sectoren. Directe veranderingen van het gebruik van grond met grote koolstofvoorraden voor de productie van biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen zijn op grond van de duurzaamheidscriteria van de EU verboden.

(14)      JRC-verslag 2017: "Report Challenges of Global Agriculture in a Climate Change Context by 2050".

(15)      Gegevens over gebieden waar is geoogst, zijn beschikbaar voor alle landen. Deze gebieden zijn echter kleiner dan het beplante areaal omdat onvolgroeide palmbomen geen vruchten dragen. De verhouding toename van het beplante areaal / gebied waar is geoogst hangt ook af van de areaalfractie van onvolgroeide palmen uit nieuwe aanplant. Een toename van het beplante areaal werd gevonden in de nationale statistieken van Indonesië en Maleisië, en gecombineerd met een aangepaste groei van het gebied waar is geoogst, voor de rest van de wereld.

(16)      Ten opzichte van de gegevens uit de literatuur wordt in de GIS-evaluatie minder ontbossing toegeschreven aan gewassen die onmiddellijk op de kap van bossen, maar meer aan gewassen die ook lokale aanjagers van ontbossing kunnen zijn, maar die vaak meerdere jaren na de kop van bossen worden geplant, hetgeen in overeenstemming is met de aanpak die is gestoeld op de RED II-duurzaamheidscriteria.

(17)      De brutotoename van het beplante areaal is de som van de uitbreiding in alle landen waar het areaal niet kleiner is geworden. Voor eenjarige gewassen worden de betrokken gebieden gelijkgesteld aan de oogstgebieden; voor meerjarige gewassen wordt het areaal van onvolgroeide planten meegeteld.

(18)      Woltjer, et al 2017: "Analysis of the latest available scientific research and evidence on ILUC greenhouse gas emissions associated with production of biofuels and bioliquids".

(19)      Er gelden strengere criteria voor de reductie van broeikasgasemissies voor biobrandstoffen die worden geproduceerd in installaties die na 5 oktober 2015 in gebruik zijn genomen; bovendien worden met in oude installaties geproduceerde biobrandstoffen vaak hogere reducties bereikt.

(20)      Het koolstofverlies door drooglegging van veengebieden over twintig jaar is naar schatting 2,6 maal zo groot als het geraamde netto-koolstofverlies door het omzetten van bos naar oliepalm op minerale bodem (107 ton per hectare).

(21)      Naar analogie van de aanpak die in RED II voor teeltgebonden emissies wordt gehanteerd, zijn de emissies door veranderingen in landgebruik toegewezen aan alle verhandelde producten op basis van het gewas (bijvoorbeeld plantaardige olie en meel van oliehoudende zaden, maar geen residuen van het gewas) in verhouding tot hun energie-inhoud.

(22)      Rekening houden met de gemiddelde opbrengst in de periode 2008-15 in de tien grootste exporterende landen (gewogen naar uitvoer) zijn de opbrengsten van deze reeks gewassen hoger dan de “referentie” 55 GJ/ha/y met een factor 1,7 voor maïs, 2,5 voor palmolie, 3,2 voor suikerbiet en 2,2 voor suikerriet.

(23)      Waterrijke gebieden (inclusief veengebieden), permanent beboste gebieden en beboste gebieden met een bedekkingsgraad van 10-30 %. Het land wordt ingedeeld op basis van de status die het in 2008 had. Gebieden met een bedekkingsgraad van 10-30 % worden niet beschermd als biobrandstoffen uit grondstoffen die na de omschakeling op het land zijn verbouwd, nog steeds aan de reductiecriteria voor broeikasgasemissies kunnen voldoen; naar verwachting zal dit gelden voor vaste gewassen.

(24)      De emissies van het regenwoud, dat gewoonlijk selectief wordt gekapt op het moment dat het voor oliepalm wordt herbestemd, zijn gemiddeld aanzienlijk omvangrijker, maar dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd door de hogere permanente koolstofvoorraad van de aanplant zelf. Bij de nettoveranderingen wordt ook rekening gehouden met koolstof die is opgeslagen in ondergrondse biomassa en in de bodem.

(25)      In RED is twintig jaar reeds vastgesteld als de afschrijvingstermijn voor de berekening van emissies door aangegeven directe veranderingen in landgebruik.

(26)      De energie-opbrengst omvat de energie (calorische onderwaarde) in de biobrandstof en de bijproducten die in aanmerking worden genomen voor het berekenen van de standaardwaarden voor energiebesparing in bijlage V bij de richtlijn. De in aanmerking genomen opbrengst is het gemiddelde voor 2008-15 in de tien grootste exporterende landen (gewogen naar uitvoer).

(27)      Met biobrandstoffen wordt gewoonlijk meer bespaard dan de vereiste minimale emissiereductie van 50 %. Voor deze berekening wordt uitgegaan een gemiddelde besparing van 55 %.

(28)      Permanent beboste gebieden.

(29)      Waterrijke gebieden, waaronder veengebied.

(30)      De waarden betreffende PF zijn gewasspecifiek en werden berekend op basis van de in de tien grootste exporterende landen behaalde opbrengsten (gewogen naar exportaandeel). Palmolie, suikerriet, suikerbiet en maïs hebben een aanzienlijk hogere waarde dan de andere in aanmerking genomen gewassen, en zij krijgen daarom specifieke "productiviteitsfactoren" van respectievelijk 2,5, 2,2, 3,2 en 1,7. Voor de overige gewassen kan grofweg worden aangenomen dat deze een standaardproductiviteitsfactor van 1 hebben.

(31)      Ecofys (2016) Methodologies identification and certification of low ILUC risk biofuels.

(32)      Op grond van RED II worden biobrandstoffen die zijn geproduceerd uit grondstoffen met een hoog ILUC-risico tot 2030 geleidelijk uitgefaseerd, tenzij deze zijn gecertificeerd als biobrandstoffen met een laag ILUC-risico. Het is daarom waarschijnlijk dat deze brandstoffen een hogere marktwaarde kunnen krijgen wanneer zij een laag ILUC-risico hebben..

(33)      https://cdm.unfccc.int/methodologies/PAmethodologies/tools/am-tool-01-v5.2.pdf/history_view

(34)      Naar schatting 84 % van de landbouwbedrijven wereldwijd wordt beheerd door kleine landbouwers met minder dan 2 ha land. Lowder, S.K., Skoet, J., Raney, T., 2016. The number, size, and distribution of farms, smallholder farms, and family farms worldwide. World Dev. 87, 16-29.

EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 13.3.2019

COM(2019) 142 final

BIJLAGEN

bij het

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO’S

over de stand van zaken omtrent de verhoging van de wereldwijde productie van de relevante voedsel- en voedergewassen

BIJLAGE 1

onderzoek van de literatuur over de uitbreiding van gewassen naar koolstofrijk land

Reikwijdte

Deze evaluatie door het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC) van de Commissie biedt een overzicht en een samenvatting van de belangrijkste resultaten van de wetenschappelijke literatuur over de uitbreiding van productiegebieden van landbouwgrondstoffen naar land met hoge koolstofvoorraden, zoals gedefinieerd in RED II.

Soja 

Er is slechts één collegiaal getoetste studie met ramingen van de wereldwijde ontbossing door soja, inclusief voor de periode na 2008. [Henders et al. 2015] begonnen met op GIS-gebaseerde metingen van jaarlijkse ontbossing in alle tropische regio's, en schreven deze op basis van een uitvoerige bestudering van de regionale literatuur toe aan verschillende factoren, waaronder de toename van soja en palmolie (dit onderzoek wordt nader omschreven in hun aanvullende informatie). Hun gegevens hebben echter uitsluitend betrekking op de periode 2000-2011.

Gezien het gebrek aan studies met recente gegevens op mondiale schaal werden de gegevens van Brazilië, andere Zuid-Amerikaanse landen en de rest van de wereld met elkaar gecombineerd. Voor Brazilië werden gegevens over de toename van de sojateelt uit de IBGE-SIDRA-databank gehaald en gecombineerd met gegevens over de uitbreiding naar bosgebieden in de cerrado [Gibbs et al. 2015], waarbij de gegevens zijn gemiddeld voor de periode 2009-2013 in het Amazonegebied [Richards et al.] 1 en de rest van Brazilië [Agroicone 2018]. Dit heeft geleid tot een gewogen gemiddelde van de uitbreiding naar bossen van 10,4 %. Dit werd als volgt gecombineerd met de cijfers voor Argentinië, Paraguay, Uruguay en Bolivia en de rest van de wereld:

Voor andere Latijns-Amerikaanse land zijn de enige kwantitatieve gegevens te vinden in [Graesser et al. 2015], die de uitbreiding van alle akkerbouwproducten naar bos hebben gemeten. Wat betreft de rest van de wereld kon, daar waar de grootste toename van de sojaproductie sinds 2008 is waargenomen, d.w.z. in India, Oekraïne, Rusland en Canada, slechts in zeer beperkte mate worden bewezen dat de teelt van soja rechtstreeks tot ontbossing leidt. Daarom werd verondersteld dat voor de rest van de wereld slechts een klein percentage uitbreiding naar bossen van 2 % gold. Als gevolg daarvan werd wereldwijd het gemiddelde aandeel van de uitbreiding van de sojaproductie geraamd op 8 %.

Vergelijking met andere recente onderzoeken

De meeste gegevens over ontbossing door soja hebben betrekking op de periode vóór het Braziliaanse moratorium op de verbouw van soja van 2008, zodat deze voor de huidige raming niet van belang zijn.

Een onderzoek in opdracht van Vervoer en Milieu [Malins 2018] omvat een zorgvuldige evaluatie van regionale gegevens over de uitbreiding van de sojaproductie en ontbossing. De conclusie luidde dat ten minste 7 % van de toename van de sojateelt wereldwijd sinds 2008 plaatsvond in bos. Voor de aandelen van de uitbreiding van de sojaproductie werden echter verschillende jaren gebruikt en de gegevens en resultaten van [Agricone 2018] en [Richards et al 2017] werden niet meegenomen.

Een onderzoek in opdracht van Sofiproteol [LCAworks 2018] omvat ook een evaluatie van de regionale literatuur over ontbossing door soja in de wereld van 2006 tot 2016. De conclusie luidt dat 19 % van de mondiale toename van de sojateelt plaatsvond in bos. Het is echter niet duidelijk waarop hun aanname betreffende de uitbreiding naar bos in de "rest van Brazilië" is gebaseerd, en soms nemen ze "natuurlijk gebied" en bos samen. Bovendien wegen zij bij de berekening van gemiddelden de regionale gegevens over soja op basis van de totale regionale sojaproductie en niet van het uitbreidingsareaal. Daarom kan het cijfer van 19 % niet als erg solide worden beschouwd.

Agroicone heeft voor de Commissie een document opgesteld met daarin niet-gepubliceerd werk van Agrosatelite uit 2018. Daaruit bleek dat het aandeel van bos in de uitbreiding van de sojateelt in de cerrado (vooral in Matopiba) enorm is afgenomen, van 23 % in 2007-2014 tot 8 % in 2014-2017.

Palmolie

[Vijay et al. 2016] maakten een raming van het aandeel van de uitbreiding van de palmolieproductie naar bos van 1989 tot 2013, op basis van steekproeven van palmolieplantages uit satellietgegevens. Deze resultaten werden per land gepresenteerd. In hun studie stelden zij deze nationale gemiddelden vast in relatie tot de groei van nationale gebieden waar palmolie werd geoogst, en wel in de periode 2008 tot 2016. Daaruit bleek dat wereldwijd 45 % van de uitbreiding van de palmolieteelt plaatsvond in land dat in 1989 nog bos was.

Op basis van de aanvullende gegevens van [Henders et al. 2015] werd voor de periode 2008-2011 een gemiddelde van 0,43 Mha per jaar van de waargenomen ontbossing aan de uitbreiding van de palmolieproductie toegewezen. Dat is goed voor 45 % van de geraamde vergroting van het areaal dat in die periode wereldwijd met oliepalmen werd beplant 2 .

In een mondiale studie voor de Europese Commissie schreven [Cuypers et al. 2013] de gemeten ontbossing toe aan verschillende nationale factoren, zoals houtkap, begrazing en de verbouw van diverse gewassen. Uit hun resultaten kan worden afgeleid dat tussen 1990 en 2008 59 % van de uitbreiding van de palmolieteelt gerelateerd was aan ontbossing.

Vergelijking van regionale studies naar Indonesië en Maleisië

[Abood et al. 2015] stelden vast dat tussen 2000 en 2010 in Indonesië 1,6 miljoen hectare bos werd gekapt op grond van vergunningen die aan industriële producenten van palmolie waren verleend. Dat is volgens cijfers van de Indonesische overheid 36 % van de totale uitbreiding van het palmolieareaal in die periode.

Voor dezelfde periode gaven [Carlson et al. 2013] een hogere raming van het ontbossingspercentage: 1,7 Mha bosverlies wegens palmolievergunningen in Indonesisch Borneo; ongeveer 70 % van de uitbreiding van het gebied waar palmolie wordt geoogst, in die regio [Malins 2018]. In een latere verhandeling concluderen [Carlson et al. 2018] met betrekking tot de periode 2000-2015 dat er wegens palmolievergunningen in Indonesisch Borneo sprake was van 1,84 Mha bosverlies en in Sumatra van 0,55 Mha bosverlies.

[SARvision 2011] kwam tot de conclusie dat van 2005 tot 2010 865 000 hectare bos op grond van bekende palmolievergunningen was gerooid in Sarawak, de Maleisische provincie in Borneo waar de grootste toename van de palmolieteelt plaatsvindt. Dit komt overeen met ongeveer de helft van de groei van het gebied waar in die periode palmolie werd geoogst 3 .

[Gaveau et al. 2016] brachten de overlap van ontbossing met de uitbreiding van de industriële palmolieplantages (d.w.z. niet van kleine landbouwers) in Borneo in kaart, voor vijfjarige intervallen van 1990 tot 2015. Zij wijzen erop dat het overgrote deel van de palmolieplantages in Borneo in 1973 nog bos was; het percentage ontbossing daalt wanneer de wachttijd tussen kappen en aanplant van oliepalmen wordt beperkt. Uit hun resultaten blijkt dat voor industriële palmolieplantages in Indonesisch Borneo ~42 % van de uitbreiding in de periode 2010-2015 plaatsvond op land dat vijf jaar eerder nog bos was; voor Maleisisch Borneo bedroeg dat cijfer ~75 %. Bij de beoordeling werd een beperktere definitie van bos gehanteerd dan in RED II. Er werd uitsluitend gekeken naar bos met een bedekkingsgraad van >90 % en niet naar secundair bos (d.w.z. opnieuw gegroeid bos en struikgewas na een historische kap of brand).

In een latere verhandeling toonden [Gaveau et al. 2018] aan dat in de periode 2008-2017 in Indonesisch Borneo 36 % van de uitbreiding van de industriële plantages (waarvan 88 % voor de palmolieteelt) betrekking had op oerbos dat in hetzelfde jaar was gerooid, terwijl in Maleisisch Borneo het gemiddelde 69 % bedroeg. In Indonesisch Borneo correleerde de mate van ontbossing door plantages in verschillende jaren bijzonder sterk met de prijs van ruwe palmolie in het voorgaande seizoen; in Maleisisch Borneo was de correlatie zwakker, wat duidt op een gecentraliseerde planning van de ontbossing op langere termijn. De resultaten lieten zien dat de palmolieproductie niet meer zo snel stijgt sinds de piek in 2009-2012, terwijl het aandeel van de uitbreiding naar bos stabiel bleef.

[Gunarso et al 2013] analyseerden de veranderingen in landgebruik in verband met de uitbreiding van de palmolieteelt in Indonesië en Maleisië voor de Rondetafel over Duurzame Palmolie (RSPO). De meest recente wijzigingen waarvan zij gewag maken, betreffen de gebieden die tussen 2005 en 2010 met oliepalmen werden beplant. Zij laten zien hoeveel procent van dit areaal in 2005 tot verschillende categorieën landgebruik behoorde. Met toevoeging van de categorieën die zonder enige twijfel aan de definitie van bos in de richtlijn voldeden, werd een minimum van 37 % verkregen voor de uitbreiding naar bos in geheel Indonesië. Andere genoemde categorieën landgebruik behelzen echter struikgewas (volgens de verhandeling hoofdzakelijk aangetast bos) en dit voldoet doorgaans ook aan de definitie van bos in de richtlijn. Dit is een grote categorie in Indonesië, omdat bos in de buurt van plantages vaak al jaren voordat de plantage naar dat bos wordt uitgebreid, door brand is aangetast. Als deze typen voormalig landgebruik als bos worden meegerekend (wat in het jaar 2000 wellicht het geval was), komt het totale ontbossingspercentage voor Indonesië in de periode 2005-2010 op ongeveer 75 %, wat bij benadering strookt met de bevindingen van [Carlson 2013].

Voor Maleisië melden [Gunarso et al. 2013] dat van 2006-2010 34 % van de toename van de palmolieteelt plaatsvond in bos. Zij gaven echter ook aan dat er in 2006 sprake was van een aanzienlijke uitbreiding naar "kale grond"; ze veronderstelden dat een deel van die grond kaal was omdat het zich als voormalig bos in een omschakelingsproces bevond. Uit hun aanvullende informatie bleek dat meer dan een derde van het gebied dat in 2006 kale grond was, zes jaar eerder bos vormde; dit duidt erop dat het waarschijnlijk om bosgebieden ging die met het oog op de aanleg van plantages waren gerooid. Inclusief deze bosgebieden zou het aandeel van de uitbreiding van de palmolieproductie dat verband houdt met ontbossing, in Maleisië tot 47 % stijgen.

[Austin et al. 2017] gingen niet met behulp van satellietbeelden na hoe het land waarop Indonesische palmolieplantages werden aangelegd, vroeger werd benut, maar zij gebruikten kaarten die door het Indonesische ministerie van Milieu en Bosbouw werden uitgegeven. Zij constateerden dat slechts ongeveer 20 % van het land dat in de periode 2005-2015 voor de groei van industriële palmolie werd gebruikt, vijf jaar daarvoor op deze kaarten als "bos" was aangemerkt. Hun definitie van bos omvat een bedekkingsgraad van >30 % (tegen >10 % in de richtlijn) en behelst geen struikgewas, dat in de richtlijn soms onder de definitie van bos valt. Nog eens 40 % van de uitbreiding van de palmolieteelt vond plaats op categorieën landgebruik die struikgewas omvatten. Om deze redenen wordt het cijfer van [Austin et al. 2017] van 20 % uitbreiding naar bos in 2010-2015 voor het doel van dit verslag als een vermoedelijk te lage raming beschouwd.

Zoals in de tabel is te zien, worden voor de rest van de wereld lagere percentages van uitbreiding naar bos gemeld. Het wegen van de resultaten voor Latijns-Amerika, Afrika en de rest van Azië (uitgezonderd Indonesië en Maleisië) leidde tot een gemiddeld aandeel van de uitbreiding van de palmolieproductie naar bos van 13 %.

In het algemeen kan het gemiddelde aandeel van de uitbreiding van de palmolieteelt naar bos wereldwijd, zoals voorgesteld door [Vijay et al. 2016], namelijk 45 %, als een goede raming worden beschouwd; hierbij is gekeken naar de uitkomsten van de regionale studies over de uitbreiding van de palmolieproductie naar land met hoge koolstofvoorraden in Maleisië en Indonesië en naar bewijzen voor een dergelijke toename in de rest van de wereld.

Aandeel uitbreiding palmolieteelt naar veengebieden

[Abood et al. 2014] concludeerden dat 21 % van de bekende Indonesische palmolievergunningen op veengronden betrekking hadden en 10 % op diepe veengrond (>3 meter), dat op basis van een decreet van de Indonesische regering uit 1990 tegen ontwatering moet worden beschermd. Zij stelden vast dat tussen 2000 en 2010 535 kha veenmoerasbos verloren is gegaan door palmolievergunningen, d.w.z. 33 % van de uitbreiding vanwege deze vergunningen.

[Miettinen et al. 2012, 2016] analyseerden satellietbeelden met een hoge resolutie om de verspreiding van plantages met volgroeide oliepalmen naar veengebieden op gezette tijden tussen 1990 en 2015 te volgen. Met behulp van het European Digital Archive of Soil Maps van het JRC identificeerden zij de veengebieden; zij meldden dat de palmolieplantages tussen 2007 en 2015 met 1 089 kha werden uitgebreid naar Indonesische veengebieden en met 436 kha naar Maleisische veengebieden. Delen door de toename van het areaal met volgroeide oliepalmen in die periode 4 geeft een aandeel van 24 % uitbreiding van de palmolieproductie naar veengrond in Indonesië en van 42 % in Maleisië. Voor de laatste periode die zij hebben onderzocht, 2010-2015, bedragen de cijfers 25 % en 36 %.

De Maleisische Palmolieraad heeft een studie naar palmolie [Omar et al. 2010], die was gebaseerd op GIS-identificatie van palmolieteelt, en een bodemkaart van het Maleisische ministerie van Landbouw gepubliceerd. Zij melden dat het percentage palmteelt op veengrond in Maleisië groeide van 8,2 % in 2003 tot 13,3 % in 2009, wat neerkomt op respectievelijk 313 en 666 kha. Uit hun gegevens blijkt dat in dezelfde periode het totale areaal oliepalmen toenam van 3 813 tot 5 011 kha, zodat het aandeel van die uitbreiding naar veengrond 30 % bedroeg.

[SARvision 2011] kwam tot de conclusie dat van 2005 tot 2010 535 000 hectare veenbos op grond van bekende palmolievergunningen was gerooid in Sarawak, de Maleisische provincie waar de grootste toename van de palmolieteelt plaatsvindt. Dit komt overeen met ongeveer 32 % van de groei van het gebied waar in die periode palmolie werd geoogst 5 . Hierbij is verlies van veenbos vanwege niet op een vergunning gebaseerde palmolieteelt buiten beschouwing gelaten, evenals omschakeling van veengebieden die tijdens de omschakeling niet werden bebost.

[Gunarso et al. 2013] maken gewag van een abnormaal klein aandeel uitbreiding van de palmolieteelt naar veengrond in Maleisië (tussen 2000 en 2010 slechts 6 % volgens hun aanvullende informatie). Omdat dit cijfer ver onder elke andere raming, zelfs die van de Maleisische bronnen, blijft, is het buiten beschouwing gelaten 6 .

Voor Indonesië laten de aanvullende gegevens van [Gunarso et al. 2013] zien dat er tussen 2005 en 2010 sprake was van een uitbreiding van de palmolieteelt naar veenmoeras van 24 %, en dit cijfer stijgt slechts tot ~26 % als de omschakeling van veenmoeras via "kale grond" wordt meegenomen.

[Austin et al. 2017] melden dat het aandeel van de uitbreiding van de palmolieteelt naar veengrond in Indonesië in alle door hen onderzochte tijdsperioden (1995-2015) op ~20 % bleef, zonder correctie voor "kale grond". Dat Austins resultaten lager uitvallen dan die van anderen, komt doordat hij gebruikmaakt van de "BBSDLP 7 "-veenkaart van het Indonesische ministerie van Landbouw (H. Valin, privébericht, 5 december 2018). Deze BBSDLP-kaart omvat geen gebieden met een veendiepte van minder dan 0,5 m 8 . Dat is een van de redenen dat daarop 13,5 % minder veengebieden te zien zijn dan op de kaarten van Wetlands International, waar de hoeveelheid veengrond waarschijnlijk ook nog eens ongeveer 10-13 % te laag is geraamd, volgens veldonderzoeken. [Hooijer en Vernimmen 2013].

Kwantitatieve gegevens over het aandeel van de uitbreiding van de palmolieteelt naar veengebieden in de rest van de wereld zijn niet beschikbaar. Van 2008-2015 vond 9 % van de uitbreiding van de palmolieproductie plaats in Latijns-Amerika, 5 % in de rest van Azië en 3 % in Afrika. In Zuid-Amerika bevinden zich grote gebieden tropisch veen, vooral in Peru, Bolivia, Venezuela en langs de Amazone, maar dat zijn geen belangrijke productiegebieden van palmolie. 's Werelds grootste tropische veenmoeras is echter te vinden in het Congobekken. Daar is ten minste al één palmolievergunning, voor 470 kha (dat is b.v. 10 % van het gehele areaal aan oliepalmen in Maleisië), verleend en dit gebied ligt voor 89 % op veengrond [Dargie et al. 2018]. De vrees bestaat dat wanneer de groei van de productie in Zuidoost-Aziatische landen afneemt, er meer zal worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van de palmolieteelt in veengebieden in Afrika en Latijns-Amerika.

De meeste waarde wordt gehecht aan de resultaten van [Miettinen et al. 2012, 2016], dat als de meest geavanceerde exponent van de wetenschappelijke literatuur kan worden beschouwd. Ervan uitgaande dat er in de rest van de wereld geen veengebieden met het oog op de palmolieteelt worden ontwaterd, geeft dit een raming van het geïnterpoleerd gewogen gemiddelde van 23 % uitbreiding van de palmolieproductie naar veengebieden voor de gehele wereld tussen 2008 en 2011.

Suikerriet

Van 2008 tot 2015 vond meer dan 80 % van de wereldwijde toename van de suikerrietproductie plaats in Brazilië.

Volgens ramingen van [Cuypers et al. 2013] had tussen 1990 en 2018 36 % van de uitbreiding van de suikerrietteelt wereldwijd betrekking op land dat voorheen bos was. Dat is echter vermoedelijk een te hoge raming voor het doel van de analyse: de ontbossing werd toegewezen aan bosbouw, de uitbreiding van weilanden en de uitbreiding van andere gewassen, op nationaal niveau. Slechts weinig ontbossing werd toegeschreven aan weidegrond, aangezien er nauwelijks enige netto uitbreiding bleek; suikerriet vertoonde daarentegen een aanzienlijke uitbreiding en kreeg daardoor een grotere toewijzing van de nationale ontbossing. De regio's in Brazilië waar de uitbreiding van suikerriet het grootst was, vallen echter niet samen met gebieden met grote ontbossing, en daarmee is in de analyse van [Cuypers et al. 2013] geen rekening gehouden.

[Adami et al. 2012] concludeerden dat tussen 2000 en 2009 slechts 0,6 % van de uitbreiding van de suikerrietproductie in het midden en zuiden van Brazilië plaatsvond in bos. Hoewel die regio in die periode ongeveer 90 % van de wereldwijde toename van de suikerrietteelt voor haar rekening nam, was er ook sprake van enige uitbreiding in andere regio's van Brazilië die niet onder deze studie vielen.

[Sparovek et al. 2008] stelden dat in 1996-2006 de uitbreiding van de suikerrietproductie in het midden en zuiden van Brazilië bijna geheel plaatshad op weilanden of ander akkerland (aangezien er in die regio nauwelijks nog bos is); nog eens 27 % uitbreiding vond echter plaats in "perifere" gebieden rond en binnen het Amazone-bioom, in het noordoosten en in het bioom van het Atlantische Woud. In deze perifere gebieden bestond er een correlatie tussen het bosverlies per gemeente en de toename van de suikerrietproductie. In de verhandeling worden echter geen cijfers over het aandeel van de uitbreiding naar bos gegeven.

Daarom kon er uit de literatuur geen adequate kwantificering van ontbossing door suikerriet worden afgeleid.

Mais

Granen worden gewoonlijk niet als oorzaak van ontbossing gezien, omdat de meeste productie plaatsvindt in gematigde zones waar de ontbossing doorgaans bescheiden is. Mais is echter ook een tropisch gewas dat vaak door kleine landbouwers wordt verbouwd, terwijl het op grote landbouwbedrijven vaak in wisselbouw met soja wordt geteeld. En een onevenredig deel van de toename van de maisproductie vindt plaats in tropische regio's waar ontbossing gangbaarder en koolstofintensiever is.

De toename in China was geconcentreerd op marginale grond in het noordoosten van het land [Hansen 2017], waarbij het veelal eerder om steppe zal gaan dan om bos. Voor de uitbreiding in Brazilië en Argentinië kon hetzelfde percentage ontbossing worden opgetekend als voor soja in Brazilië.[Lark et al. 2015] stelden vast dat tussen 2008 en 2012 van de toename van de maisproductie in de VS 3 % ten koste ging van bos, 8 % van struikgewas en 2 % van waterrijke gebieden. Niettemin is het moeilijk een wereldwijde raming te maken zonder tot in detail te bestuderen wat er in elk afzonderlijk land gebeurt.

Referenties

[Abood et al. 2015] Abood, S. A., Lee, J. S. H., Burivalova, Z., Garcia-Ulloa, J., & Koh, L. P. (2015). Relative Contributions of the Logging, Fiber, Palm oil, and Mining Industries to Forest Loss in Indonesia. Conservation Letters, 8(1), 58-67. http://doi.org/10.1111/conl.12103

[Adami et al. 2012] Adami, M., Rudorff, B. F. T., Freitas, R. M., Aguiar, D. A., Sugawara, L. M., & Mello, M. P. (2012). Remote Sensing Time Series to Evaluate Direct Land Use Change of Recent Expanded Sugarcane Crop in Brazil. Sustainability, 4, 574–585. http://doi.org/10.3390/su4040574

[Agroicone 2018] Moriera, A, Arantes,S., en Romeiro, M. (2018). RED II information paper: assessment of iLUC risk for sugarcane and soybean biofuels feedstock. Agroicone, Sao Paulo 2018.

[Austin et al. 2017] Austin, K. G., Mosnier, A., Pirker, J., McCallum, I., Fritz, S., & Kasibhatla, P. S. (2017). Shifting patterns of palm oil driven deforestation in Indonesia and implications for zero-deforestation commitments. Land Use Policy, 69 (augustus), 41-48. http://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.08.036

[Carlson et al. 2013] Carlson, K. M., Curran, L. M., Asner, G. P., Pittman, A. M., Trigg, S. N., & Marion Adeney, J. (2013). Carbon emissions from forest conversion by Kalimantan palm oil plantations. Nature Clim. Change, gevonden in https://www.nature.com/nclimate/journal/v3/n3/pdf/nclimate1702.pdf

[Curtis et al. 2018] Curtis, P. G., Slay, C. M., Harris, N. L., Tyukavina, A., & Hansen, M. C. (2018). Classifying drivers of global forest loss. Science, 361(6407), 1108–1111. http://doi.org/10.1126/science.aau3445

[Cuypers et al. 2013] Cuypers, D., Geerken, T., Gorissen, L., Peters, G., Karstensen, J., Prieler, S., van Velthuizen, H. (2013). The impact of EU consumption on deforestation : Comprehensive analysis of the impact of EU consumption on deforestation. Europese Commissie. http://doi.org/10.2779/822269

[Dargie et al. 2018] Dargie, G.C., Lawson, I.T., Rayden, T.J. et al. Mitig Adapt Strateg Glob Change (2018). https://doi.org/10.1007/s11027-017-9774-8

[FAOstat 2008], Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties, doorzoekbare databank met statistieken over de productie van gewassen, http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC

[Fehlenberg et al. 2017] Fehlenberg, V., Baumann, M., Gasparri, N. I., Piquer-Rodriguez, M., Gavier-Pizarro, G., & Kuemmerle, T. (2017). The role of soybean production as an underlying driver of deforestation in the South American Chaco. Global Environmental Change, 45 (april), 24-34. http://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2017.05.001

[Furumo & Aide 2017] Furumo, P. R., & Aide, T. M. (2017). Characterizing commercial palm oil expansion in Latin America: land use change and trade. Environmental Research Letters, 12(2), 024008. http://doi.org/10.1088/1748-9326/aa5892

[Gaveau 2016] Gaveau, D.L.A., Sheil, D., Husnayaen, Salim, M.A., Arjasakusuma, S., Ancrenaz, M., Pacheco, P., Meijaard, E., 2016. Rapid conversions and avoided deforestation: examining four decades of industrial plantation expansion in Borneo. Nature - Scientific Reports 6, 32017.

[Gaveau 2018] Gaveau, D.L.A., Locatelli, B., Salim, M.A., Yaen, H., Pacheco, P. en Sheil, D. Rise and fall of forest loss and industrial plantations in Borneo (2000–2017). Conservation Letters. 2018;e12622. https://doi.org/10.1111/conl.12622

[Gibbs et al. 2015] Gibbs, H. K., Rausch, L., Munger, J., Schelly, I., Morton, D. C., Noojipady, P., Walker, N. F. (2015). Brazil’s Soy Moratorium: Supply-chain governance is needed to avoid deforestation. Science, 347(6220), 377–378. http://doi.org/10.1126/science.aaa0181.

[Graesser et al. 2015] Graesser, J., Aide, T. M., Grau, H. R., & Ramankutty, N. (2015). Cropland/pastureland dynamics and the slowdown of deforestation in Latin America. Environmental Research Letters, 10(3), 034017. http://doi.org/10.1088/1748-9326/10/3/034017

[Gunarso et al. 2013] Gunarso, P., Hartoyo, M. E., Agus, F., & Killeen, T. J. (2013). Palm oil and Land Use Change in Indonesia, Malaysia and Papua New Guinea. RSPO. http://doi.org/papers2://publication/uuid/76FA59A7-334A-499C-B12D-3E24B6929AAE
Aanvullend materiaal: https://rspo.org/key-documents/supplementary-materials

[Hansen et al. 2017] Hansen, J., M.A. Marchant, F. Tuan, en A. Somwaru. 2017. "U.S. Agricultural Exports to China Increased Rapidly Making China the Number One Market." Choices. Q2. http://www.choicesmagazine.org/choices-magazine/theme-articles/us-commodity-markets-respond-to-changes-in-chinas-ag-policies/us-agricultural-exports-to-china-increased-rapidly-making-china-the-number-one-market

[Henders et al 2015] Henders, S., Persson, U. M., & Kastner, T. Trading forests: Land-use change and carbon emissions embodied in production and exports of forest-risk commodities. Environmental Research Letters, 10(12), 125012. http://doi.org/10.1088/1748-9326/10/12/125012 http://doi.org/10.1088/1748-9326/10/12/125012

[Hooijer en Vernimmen 2013] Hooijer, A. en Vernimmen, R. 2013 “Peatland maps: accuracy assessment and recommendations” Report by Deltares & Euroconsult Mott MacDonald for Implementation of Agentschap NL 6201068 QANS Lowland Development edepot.wur.nl/251354

[Jusys 2017] Jusys, T. (2017) A confirmation of the indirect impact of sugarcane on deforestation in the Amazon, Journal of Land Use Science, 12:2-3, 125-137, DOI: 10.1080/1747423X.2017.1291766

[Lark et al. 2015] Lark, T.J, Salmon, M.J, & Gibbs, H. (2015). Cropland expansion outpaces agricultural and biofuel policies in the United States. Environmental Research Letters. 10. 10.1088/1748-9326/10/4/044003.

[LCAworks 2018] Strapasson, A., Falcao, J., Rossberg, T., Buss, G., en Woods, J. Land use Change and the European Biofuels Policy: the expansion of oilseed feedstocks on lands with high carbon stocks. Technisch verslag van LCAworks Ltd., in samenwerking met Sofiproteol, Frankrijk.

[Machedo et al. 2012] Macedo, M. N., DeFries, R. S., Morton, D. C., Stickler, C. M., Galford, G. L., & Shimabukuro, Y. E. (2012). Decoupling of deforestation and soy production in the southern Amazon during the late 2000s. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 109(4), 1341-6. http://doi.org/10.1073/pnas.1111374109

[Malins. 2017] Malins, C. (2017). For peat’s sake - Understanding the climate implications of palm oil biodiesel. Cerulogy and Rainforest Foundation Norway, Londen 2017. Gevonden in http://www.cerulogy.com/uncategorized/for-peats-sake/

[Malins 2018] Malins, C. (2018). Driving deforestation: the impact of expanding palm oil demand through biofuel policy, Londen 2018. Gevonden in http://www.cerulogy.com/palm oil/driving-deforestation/

[Meijaard et al. 2018] Meijaard, E., Garcia-Ulloa, J., Sheil, D., Wich, S.A., Carlson, K.M., Juffe-Bignoli, D., en Brooks, T. (2018). Palm oil and biodiversity. http://doi.org/https://doi.org/10.2305/IUCN.CH.2018.11.en

[Miettinen et al. 2012] Miettinen, J., Hooijer, A., Tollenaar, D., Page, S. E., & Malins, C. (2012). Historical Analysis and Projection of Palm oil Plantation Expansion on Peatland in Southeast Asia. Washington, D.C.: International Council on Clean Transportation.

[Miettinen et al. 2016] Miettinen, J., Shi, C., & Liew, S. C. (2016). Land cover distribution in the peatlands of Peninsular Malaysia, Sumatra and Borneo in 2015 with changes since 1990. Global Ecology and Conservation, 6, 67–78. http://doi.org/10.1016/j.gecco.2016.02.004

[Morton et al. 2006] Morton, D. C., DeFries, R. S., Shimabukuro, Y. E., Anderson, L. O., Arai, E., del Bon Espirito-Santo, F., … Morisette, J. (2006). Cropland expansion changes deforestation dynamics in the southern Brazilian Amazon. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 103(39), 14637–14641. http://doi.org/10.1073/pnas.0606377103

[Omar et al. 2010] Omar, W., Aziz, N.A.,Mohammed A.T., Harun, M.H. en Din, A.K.; "Mapping of oil palm cultivation on peatland in Malaysia, Malaysian Palm Oil Board Information series 529, MPOB TT No. 473, juni 2010. ISSN 1511-7871.

[Page et al. 2011] Page, S.E., Morrison, R., Malins, C., Hooijer, A., Rieley, J.O. Jaujiainen, J. (2011). Review of Peat Surface Greenhouse Gas Emissions from Palm oil Plantations in Southeast Asia. Indirect Effects of Biofuel Production, (15), 1–77.

[Richards et al. 2017] Richards, P. D., Arima, E., VanWey, L., Cohn, A., & Bhattarai, N. (2017). Are Brazil’s Deforesters Avoiding Detection? Conservation Letters, 10(4), 469–475. http://doi.org/10.1111/conl.12310

[SARVision 2011] SARVision. (2011). Impact of palm oil plantations on peatland conversion in Sarawak 2005-2010, (januari 2011), 1–14. http://archive.wetlands.org/Portals/0/publications/Report/Sarvision %20Sarawak %20Report %20Final %20for %20Web.pdf

[Searle & Giuntoli 2018] Searle, A. S., en Giuntoli, J. (2018). Analysis of high and low indirect land-use change definitions in European Union renewable fuel policy.

[Sparovek et al. 2008] Sparovek, G.; A. Barretto; G. Berndes; S. Martins; en Maule, R. (2008). "Environmental, land-use and economic implications of Brazilian sugarcane expansion 1996–2006." Mitigation and Adaption Strategies for Global Change,14(3), p. 285.

[USDA 2008] Foreign Agricultural Service van het Amerikaanse ministerie van Landbouw. Doorzoekbare databank met gegevens over de productie, bevoorrading en distributie van gewassen. https://apps.fas.usda.gov/psdonline/app/index.html#/app/advQuery

[Vijay et al. 2016] Vijay, V., Pimm, S. L., Jenkins, C. N., Smith, S. J., Walker, W., Soto, C., … Rodrigues, H. (2016). The Impacts of Palm oil on Recent Deforestation and Biodiversity Loss. PLOS ONE, 11(7), e0159668. http://doi.org/10.1371/journal.pone.0159668

[Waroux et al. 2016] Waroux, Y., Garrett, R. D., Heilmayr, R., & Lambin, E. F. (2016). Land-use policies and corporate investments in agriculture in the Gran Chaco and Chiquitano. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(15), 4021–4026. http://doi.org/10.1073/pnas.1602646113

[Yousefi et al. 2018].Yousefi, A., Bellantonoio, M, en Hurowitz,G., The avoidable Crisis, Mighty Earth, Regnskogfondet and FERN, maart 2018, http://www.mightyearth.org/avoidablecrisis/

BIJLAGE 2

GIS-analyse

1.

Methode

Voor de raming van de ontbossing en bijbehorende emissies die verband houden met de uitbreiding sinds 2008 van voor biobrandstoffen relevante gewassen naar gebieden met een boombedekkingsgraad van meer dan 10 %, werd gebruikgemaakt van geospatiale modellen om een ontbossingskaart van Global Forest Watch (GFW) te combineren met kaarten van typen gewassen van MapSPAM en EarthStat. Verdere bijzonderheden van deze aanpak worden hieronder samengevat, en de gebruikte gegevensbronnen zijn opgenomen in de onderstaande tabel. Er werd een pixelgrootte gehanteerd van ongeveer 100 hectare bij de evenaar.

Gegevensbronnen

Gegevens over gewassen

Momenteel zijn er geen wereldwijd consistente kaarten beschikbaar waarop de uitbreiding van alle afzonderlijke voor biobrandstof relevante gewassen te zien is; wat betreft palmolie en soja wordt hier wel aan gewerkt via de interpretatie van satellietbeelden. Voor deze analyse hebben we twee bronnen geraadpleegd voor kaarten die betrekking hebben op één jaar en op één gewas, namelijk MapSPAM (IFPRI en IIASA 2016), met daarop de wereldwijde verspreiding van 42 gewassen in het jaar 2005 9 , en EarthStat (Ramankutty et al. 2008), met een overzicht van de gebieden waar zich in het jaar 2000 akkerland en weiland bevond. Beide bronnen van gewasgegevens vloeien voort uit een aanpak waarbij diverse ruimtelijk expliciete inputgegevens worden gecombineerd tot een plausibele raming van de mondiale verspreiding van gewassen. De ingevoerde gegevens omvatten productiestatistieken op het niveau van bestuurlijke (subnationale) eenheden, verschillende kaarten met een aanduiding van het landgebruik op basis van satellietbeelden, en kaarten met een indicatie van de geschiktheid voor de teelt van bepaalde gewassen op basis van de lokale gesteldheid van landschap, klimaat en bodem.

Er is gebrek aan actuele mondiale kaarten voor afzonderlijke gewassen en aan consistente informatie over de uitbreiding daarvan in de loop van de tijd. Daarom is een belangrijke aanname in onze analyse dat de totale ontbossing en de bijbehorende broeikasgasemissies binnen een bepaald gebied sinds 2008, kunnen worden toegewezen aan een specifiek gewas op basis van de verhouding van het areaal van het gewas tot het totale areaal landbouwgrond, inclusief weiland, in dezelfde pixel op de gewaskaart.

Gegevens over ontbossing

Gepubliceerde kaarten waarop het verlies wereldwijd aan boombedekking voor een bepaald jaar is aangegeven, vormden de basis van onze ontbossingsanalyse; het ging daarbij om kaarten op basis van satellietwaarnemingen van Landsat voor de jaren 2001 tot en met 2017, die via Global Forest Watch beschikbaar zijn. De gegevens over het verlies aan boombedekking zijn beschikbaar in een resolutie van 30 meter of een pixelgrootte van 0,09 hectare. Bij de oorspronkelijke gegevens over dit verlies van Hansen et al. (2013) wordt geen onderscheid gemaakt tussen permanente omschakeling (d.w.z. ontbossing) en tijdelijk verlies aan boombedekking door bosbouw of brand. Daarom hebben we bij deze analyse alleen gekeken naar de subset van pixels met verlies aan boombedekking die onder de gebieden vielen waar voornamelijk sprake was van ontbossing door plantaardige grondstoffen, zoals door Curtis et al. (2018) bij een resolutie van 10 kilometer in kaart gebracht 10 . Gebieden waar andere factoren, zoals bosbouw of zwerflandbouw, overheersend waren, werden dus van deze analyse uitgesloten. Binnen de categorie ontbossing door plantaardige grondstoffen werden uitsluitend pixels met een boombedekkingsgraad van meer dan 10 % in de analyse meegenomen; hierbij werd "boombedekkingsgraad" gedefinieerd als de boomdichtheid van het landoppervlak in het jaar 2000. Gezien de specifieke criteria in RED II (zie "b" en "c" onder het kopje Achtergrond hierboven) werden de analyseresultaten uitgesplitst in ontbossing voor de jaren 2008 tot en met 2015 voor gebieden met een boombedekkingsgraad van meer dan 30 % en voor gebieden met een boombedekkingsgraad van 10-30 %.

Curtis et al. (2018) wijzen erop dat er in een landschap op een bepaald tijdstip meerdere factoren van bosverlies aanwezig kunnen zijn, en tijdens de onderzoeksperiode van vijftien jaar kunnen in verschillende jaren verschillende dominante factoren opgeld doen; op basis van hun model kwam er slechts één dominante factor bovendrijven die gedurende de onderzoeksperiode aan het merendeel van het verlies aan boombedekking in dat landschap bijdroeg. Eén aanname in deze analyse luidde dat alle verlies aan boombedekking binnen gebieden waar voornamelijk ontbossing door plantaardige grondstoffen plaatsvond, bedoeld was voor de uitbreiding van nieuwe cultuurgrond. Vanwege deze aanname bestond de neiging om het effect van plantaardige grondstoffen in deze pixels te overschatten. De landbouw kan zich echter ook uitbreiden naar gebieden waar vooral sprake is van zwerflandbouw of bosbouw; dit zijn nog weer andere categorieën op de kaart van Curtis et al. (2018) die van onze analyse werden uitgesloten. Dit impliceert dat de ontbossing als gevolg van de teelt van gewassen zou kunnen worden onderschat op basis van onze methode. De voetafdrukken van de negen gewassen die in deze analyse zijn bestudeerd, vielen echter hoofdzakelijk in de categorie ontbossing door plantaardige grondstoffen; daarom werd verondersteld dat het bij akkerland buiten deze categorie slechts om kleine arealen ging (zie Model voor het toewijzen van gewassen hieronder) en zou de bijdrage van deze gebieden aan de uiteindelijke totalen slechts gering moeten zijn.

Gegevens over veengebieden

De omvang van veengebieden werd vastgesteld met behulp van dezelfde kaarten als van Miettinen et al. (2016), die inventariseerden welke veranderingen in landgebruik van 1990 tot 2015 plaatsvonden in de veengebieden van het schiereiland Maleisië, Sumatra en Borneo. Voor Sumatra en Kalimantan keken Miettinen et al. (2016) naar veengebieden uit de veenatlassen (schaal 1:700 000) van Wetlands International (Wahyunto et al. 2003, Wahyunto et al. 2004), waarin veen als volgt werd gedefinieerd: grond gevormd uit de ophoping over een lange tijdsperiode van organisch materiaal zoals plantenresten. Veengrond is gewoonlijk het hele jaar door verzadigd met water of wordt overstroomd, tenzij het wordt gedraineerd. Zoals Wahyunto en Suryadiputra (2008) aangeven, bevatten de veenatlassen op hun beurt gegevens uit diverse bronnen die hoofdzakelijk gebruikmaken van beelden (gegevens van satelliet, radar en luchtfotografie) en van onderzoek en bodemkaarten, om de verspreiding van veen te inventariseren. Voor Maleisië werd gekeken naar veen in het European Digital Archive of Soil Maps (Selvaradjou et al. 2005).

Vanwege het belang van veen in het totale landgebruik van dit biobrandstofgewas en de voetafdruk van de broeikasgassen werd een specifieke analyse voor ontbossing door de uitbreiding van de palmolieteelt naar veengrond verricht. Op basis van de gegevens over de uitbreiding van de industriële palmolieproductie van Miettinen et al. (2016) werd een raming gemaakt van het gebied met verlies aan boombedekking in het jaar voordat de reeds bekende uitbreiding van de palmolieteelt van 2008 tot 2015 plaatsvond.

Gegevens over broeikasgasemissies

De uitstoot door ontbossing sinds het jaar 2008 werd geraamd als het verlies van koolstof uit het bovengrondse biomassareservoir. Emissies worden uitgedrukt in eenheden megaton koolstofdioxide (Mt CO2).

De uitstoot door verlies van bovengrondse biomassa werd berekend door de kaart met het verlies aan boombedekking (van 2008 tot en met 2015) over een kaart te leggen met bovengrondse biomassa van levend hout in het jaar 2000. De biomassakaart, die door Woods Hole Research Center is geproduceerd op basis van satellietbeelden en grondwaarnemingen, is beschikbaar via Global Forest Watch. Alle verlies van biomassa werd verondersteld te behoren tot de categorie "vastgelegde" emissies in de atmosfeer na het rooien van bos, hoewel sommige oorzaken van boomverlies te maken hebben met een 'wachttijd'. Emissies zijn "bruto"- en geen "netto"ramingen, wat betekent dat er niet werd gekeken naar het landgebruik na het rooien en de bijbehorende koolstofwaarde. De koolstoffractie van bovengrondse biomassa werd verondersteld 0,5 (IPCC 2003) te zijn en de koolstof werd naar koolstofdioxide omgerekend via een factor 44/12, ofwel 3,67. Eén voordeel van het gebruik van een op pixels gebaseerde bosbiomassakaart met continue waarden is dat de gegevens voor het ramen van het verlies aan biomassa volledig losstaan van de keuze van de kaart die wordt gehanteerd om de verandering in landgebruik te ramen; dit in tegenstelling tot het toewijzen van categorische waarden van koolstofvoorraden aan verschillende typen landgebruik (b.v. bos, struikgewas, waarden van IPCC-niveau-1).

Emissies in verband met andere koolstofreservoirs, zoals ondergrondse biomassa (wortels), dood hout, afval en koolstof in de bodem, inclusief veenafbraak of brand, werden van de analyse uitgesloten.

Reikwijdte van de analyse

De reikwijdte van de mondiale analyse is bepaald door de kaart met daarop de ontbossing door plantaardige grondstoffen (Curtis et al. 2018) over de kaart te leggen met de betrokken gewassen die voor biobrandstoffen relevant zijn (palmolie, kokos, tarwe, koolzaad, mais, soja, suikerbiet, zonnebloem en suikerriet). Alleen pixels die op een van de negen betrokken gewassen en op de categorie ontbossing door plantaardige grondstoffen betrekking hadden, werden in de analyse meegenomen.

Model voor het toewijzen van gewassen

De totale ontbossing en emissies binnen een gegeven pixel van 1 kilometer werden toegewezen aan verschillende biobrandstofgewassen op basis van de verhouding tussen elk gewas in de pixel ("gewas X", bv. soja) en het totale areaal landbouwgrond in de pixel, hier gedefinieerd als de som van akkerland en weiland. Op deze wijze vormde de relatieve bijdrage van elk biobrandstofgewas aan de totale agrarische voetafdruk van de pixel het uitgangspunt voor de toewijzing van de bijbehorende ontbossing en de voetafdruk van de broeikasgasemissies.

Omdat één enkele, wereldwijd consistente en actuele kaart van landbouwgrond uitgesplitst naar type gewas niet eenvoudig beschikbaar was, hebben we een proces in twee stappen toegepast om de relatieve rol van elk betrokken biobrandstofgewas in de ontbossing en de emissies op een gegeven locatie bij benadering te bepalen (vergelijking 1). Tijdens de eerste stap maakten we gebruik van gewasgegevens voor het meest recent beschikbare jaar (MapSPAM, jaar 2005) om de verhouding tussen gewas X en het totale akkerland binnen een pixel te berekenen. Tijdens de tweede stap maakten we gebruik van EarthStat-gegevens (jaar 2000) om de verhouding tussen het totale akkerland en het totaal van weiland en akkerland binnen een pixel te berekenen. (Er werden EarthStat-gegevens gebruikt omdat MapSPAM geen kaarten van weilanden heeft, en de uitbreiding van weilanden speelt ook een rol in de ontbossingsdynamiek.) Dankzij de combinatie van deze beide stappen was het mogelijk de relatieve bijdrage van gewas X aan de totale agrarische voetafdruk binnen een gegeven pixel bij benadering te bepalen, ondanks dat er verschillende gegevensbronnen voor verschillende tijdsperioden zijn gebruikt.

Vergelijking 1:

Definitieve berekeningen

Toen de kaarten met daarop de toewijzing van de gewassen voor elk betrokken biobrandstofgewas gereed waren, vermenigvuldigden we de totale ontbossing en broeikasgasemissies met het percentage van gewas X in elke pixel van 1 kilometer, en berekenden we de mondiale overzichtsstatistieken uitgesplitst naar ontbossing en emissies op land met een boombedekkingsgraad van meer dan 30 % en op land met een boombedekkingsgraad van 10-30 %.

De GIS-resultaten laten zien hoeveel ontbossing in verband met de teelt van verschillende gewassen is waargenomen tijdens de acht kalenderjaren 2008 tot 2015. Om te ontdekken hoeveel procent van de uitbreiding van het gewas verband houdt met ontbossing, werd het totale areaal van de ontbossing in deze jaren gedeeld door de overeenkomstige groei van het areaal dat voor het gewas werd gebruikt. Om rekening te houden met het feit dat een gewas nog steeds ontbossing kan veroorzaken wanneer het totale areaal voor het gewas wereldwijd afneemt, maar in bepaalde landen groeit, werd het aandeel berekend op basis van de brutotoename van areaal dat wereldwijd voor het gewas wordt gebruikt, d.w.z. de som van de toename van het betrokken areaal in landen waar het niet is geslonken.

Voorts werden de gegevens over gebieden waar is geoogst, aangepast om informatie over beplante arealen te krijgen: bij eenjarige gewassen werd ervan uitgegaan dat de toename van het areaal gelijk was aan de toename van de geoogste gebieden. Voor (semi-)permanente teelten werd het aandeel van het areaal dat niet wordt geoogst omdat de planten nog niet volgroeid zijn, meegerekend. Suikerriet moet ongeveer eens in de vijf jaar opnieuw worden geplant, maar er zijn slechts vier oogsten, omdat het gewas na het eerste jaar nog niet rijp is. Oliepalmen worden ongeveer eens in de 25 jaar herplant en dragen de laatste 22 jaar vrucht.

Voor de meeste gewassen werd de databank [FAOstat 2008] gebruikt, waarin wordt geregistreerd welk areaal per kalenderjaar wordt geoogst. Uitsluitend voor palmolie werd een beroep gedaan op gegevens van [USDA 2008], omdat daarin gegevens staan vermeld over alle gebieden met volgroeide oliepalmen, ook in de jaren dat het oogsten door overstromingen werd belemmerd. De databank bevat voor dit gewas ook gegevens over meer landen.

Tabel: Overzicht van gegevensbronnen bij de GIS-analyse van het WRI.

Referenties

Curtis, C., C. Slay, N. Harris, A. Tyukavina, M. Hansen. 2018. "Classifying Drivers of Global Forest Loss." Science 361: 1108-1111. doi: 10.1126/science.aau3445.

Graesser, J., Aide, T. M., Grau, H. R., & Ramankutty, N. (2015). Cropland/pastureland dynamics and the slowdown of deforestation in Latin America. Environmental Research Letters, 10(3), 034017. http://doi.org/10.1088/1748-9326/10/3/034017 Hansen, M. P. Potapov, R. Moore, M. Hancher, S. Turubanova, A. Tyukavina, D. Thau, S. Stehman, S. Goetz, T. Loveland et al. 2013. "High-Resolution Global Maps of 21st-Century Forest Cover Change." Science 341: 850-853. doi: 10.1126/science.1244693.

Internationaal Onderzoeksinstituut voor voedselbeleid (IFPRI) en Internationaal Instituut voor toegepaste systeemanalyse (IIASA). 2016. "Global Spatially-Disaggregated Crop Production Statistics Data for 2005 Version 3.2", Harvard Dataverse 9. doi: 10.7910/DVN/DHXBJX.

IPCC 2003: Penman J., M. Gytandky, T. Hiraishi, T. Krug, D. Kruger, R. Pipatti, L. Buendia, K. Miwa, T. Ngara, Ngara, K. Tanabe et al. 2003. "Good Practice Guidance for Land Use, Land-Use Change and Forestry." Institute for Global Environmental Strategies for the IPCC. Japan

Miettinen, J., C. Shi, en S. C. Liew. 2016. "Land Cover Distribution in the Peatlands of Peninsular Malaysia, Sumatra, and Borneo in 2015 with Changes since 1990." Global Ecology and Conservation 6: 67−78. doi: 10.1016/j.gecco.2016.02.004  

Ramankutty, N., A. Evan, C. Monfreda, en J. Foley. 2008. "Farming the planet: 1. Geographic distribution of global agricultural lands in the year 2000." Global Biogeochemical Cycles 22. doi:10.1029/2007GB002952.

Selvaradjou S., L. Montanarella, O. Spaargaren, D. Dent, N. Filippi, S. Dominik. 2005. "European Digital Archive of Soil Maps (EuDASM) – Metadata on the Soil Maps of Asia." Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen. Luxemburg.

Wahyunto, S. Ritung, H. Subagjo. 2003. "Maps of Area of Peatland Distribution and Carbon Content in Sumatra, 1990-2002." Wetlands International – Indonesia Programme & Wildlife Habitat. Canada.

Wahyunto, S. Ritung, H. Subagjo. 2004. "Maps of Area of Peatland Distribution and Carbon Content in Kalimantan, 1990-2002." Wetlands International – Indonesia Programme & Wildlife Habitat. Canada.

Zarin, D., N. Harris, A. Baccini, D. Aksenov, M. Hansen, C. Azevedo-Ramos, T. Azevedo, B. Margono, A. Alencar, C. Gabris et al. 2016. "Can Carbon Emissions from Tropical Deforestation Drop by 50 % in 5 Years?" Global Change Biology 22: 1336-1347. doi: 10.1111/gcb.13153

(1)

     Volgens [Gibbs et al. 2015, fig.1] bedroeg het gemiddelde percentage van de uitbreiding van de sojaproductie naar bos in het Amazonegebied ~2.2 % in de periode 2009-2013. De gegevens over 2008 zijn hierin niet opgenomen omdat het Braziliaanse overheidsplan voor de preventie en bestrijding van ontbossing in het Amazonegebied (PPCDAM, de Braziliaanse boswet) dat voor een drastisch verminderde ontbossing van dat gebied heeft gezorgd, nog niet van kracht was. De raming van [Gibbs et al. 2015] was gebaseerd op de officiële PRODES-databank over ontbossing, die ook werd gebruikt om toezicht te houden op de naleving van de PPCDAM-wet. [Richards et al.2017] hebben echter opgemerkt dat de PRODES-databank sinds 2008 steeds meer ging afwijken van andere indicatoren van bosverlies. Dat komt omdat deze databank werd gebruikt om de wet te handhaven: de personen die bomen kappen, hebben geleerd kleine stukken bosvrij te maken of dat te doen in gebieden die niet door het PRODES-systeem worden bewaakt. Aan de hand van gegevens van de alternatieve GFC-databank voor bostoezicht laten [Richards et al.2017] (in hun aanvullende informatie) zien dat PRODES sinds 2008 de ontbossing met een gemiddelde factor van 2,3 lager raamt dan de GFC-databank. Gegevens over bosbranden bevestigen de jaarlijkse verschillen in het ontbossingsareaal die GFC aangeeft, en niet de data van PRODES.

(2)

     Gegevens over gebieden waar is geoogst, zijn beschikbaar voor alle landen. Deze gebieden zijn echter kleiner dan het beplante areaal omdat onvolgroeide palmbomen geen vruchten dragen. De verhouding toename van het beplante areaal / gebied waar is geoogst hangt ook af van de areaalfractie van onvolgroeide palmen uit nieuwe aanplant. Een toename van het beplante areaal werd gevonden in de nationale statistieken van Indonesië en Maleisië, en gecombineerd met een aangepaste groei van het gebied waar is geoogst, voor de rest van de wereld.

(3)

     Er konden voor die regio en tijdsperiode geen gegevens over het beplante areaal worden gevonden.

(4)

     [Miettinen et al.] telden alleen gebieden met volgroeide palmen mee, dus is het in dit geval passend te delen door het areaal met volgroeide palmen en niet door het totaal beplante areaal. Er werden gegevens van de Foreign Agricultural Service van het Amerikaanse ministerie van Landbouw over "geoogst gebied" gebruikt, die verwijzen naar "areaal met volgroeide aanplant" en die ter controle met andere gegevens, zoals de verkoop van zaailingen van oliepalmen, zijn vergeleken. Gegevens van de FAO zijn minder nuttig, omdat zij bijvoorbeeld een tijdelijke afname van de geoogste gebieden in 2014/2015 laten zien als gevolg van overstromingen in Maleisië.

(5)

     Er konden voor dat gebied en die tijdsperiode geen gegevens over het beplante areaal worden gevonden.

(6)

     [Gunarso et al. 2013] proberen hiervoor een verklaring te geven: zij hebben alleen beplanting op veengrond geïdentificeerd als het land vijf jaar daarvoor uit nat veenmoeras bestond; als het reeds ontwaterd was, ontstond een ander type landgebruik, zoals "kale grond". Voor omschakeling van moeras naar palmolieteelt moeten niet alleen bomen worden gerooid, maar is het ook nodig een dicht netwerk van drainagekanalen aan te leggen en de bodem te verdichten, waardoor het langer duurt voordat oliepalmen op satellietfoto's kunnen worden ontdekt. Zo kon het gebeuren dat op het schiereiland Maleisië (met weinig veengebieden) de verbouw van oliepalmen zich tussen 2005 en 2010 niet uitbreidde naar kale grond, terwijl dat percentage in Sarawak 37 % bedroeg. Er is ook een hoge mate van omschakeling van veenmoeras naar "boslandbouw en plantages" en vervolgens van "boslandbouw en plantages" naar oliepalm in achtereenvolgende perioden van vijf jaar. Het is dus ook mogelijk dat jonge oliepalmplantages per abuis werden aangezien voor boslandbouw of plantages van andere gewassen.

(7)

     BBSDLP is het Indonesische Centrum voor Onderzoek en Ontwikkeling van Landbouwhulpbronnen.

(8)

     0,5 m tropisch veen bevat ongeveer 250-300 ton koolstof per hectare, waarvan bijna alles tijdens de eerste tien jaar na de ontwatering vrijkomt.

(9)

De bijgewerkte MapSPAM-gegevens voor het jaar 2010 werden op 4 januari 2019 gepubliceerd, vlak nadat deze analyse was afgerond.

(10)

 Er wordt momenteel gewerkt aan het actualiseren van de studie van Curtis et al. (2018) om aan te tonen wat de dominante factoren zijn voor het verlies aan boombedekking in de jaren na 2015.