EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 14.9.2016

COM(2016) 587 final

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Connectiviteit voor een competitieve digitale eengemaakte markt - Naar een Europese gigabitmaatschappij

{SWD(2016) 300 final}

1.Inleiding

Het afgelopen decennium heeft het EU-beleid inzake elektronische communicatie met succes geleid tot meer concurrentie, lagere prijzen en meer keuze voor bedrijven en consumenten. Maar zowel de consumenten als de bedrijven worden nog steeds geconfronteerd met elektronische-communicatiemarkten die versnipperd zijn door de nationale grenzen, en het huidige regelgevingskader is niet altijd voor alle marktdeelnemers gunstig geweest voor de uitrol van netwerken met zeer hoge capaciteit.

Bovendien is de sector van de elektronische communicatie sinds de laatste herziening van het regelgevingskader voor telecommunicatie in 2009 aanzienlijk veranderd. De consumptiepatronen en de behoeften veranderen radicaal nu spraaktelefonie steeds vaker plaats moet ruimen voor vaste en mobiele internetverbindingen via een reeks connectieve apparaten (smartphones, tablets, computers, tv's) met toegang tot een groeiend aanbod aan digitale diensten 1 die steeds meer vergen van de netwerken waarvan zij gebruikmaken. En de behoeften zullen de komende jaren alleen maar toenemen door de ontwikkeling en groei van diensten en toepassingen voor het internet van de dingen, cloudcomputing, virtuele en augmented reality.

Europa zal pas alle economische en sociale vruchten van deze digitale transformatie kunnen plukken indien het ervoor zorgt dat netwerken met zeer hoge capaciteit op grote schaal worden uitgerold en benut, op het platteland en in stedelijke gebieden en in alle geledingen van de samenleving. Daarom was een van de belangrijkste doelstellingen van de strategie voor een digitale eengemaakte markt van mei 2015 het juiste klimaat en de juiste voorwaarden te scheppen voor de uitrol van geavanceerde digitale netwerken met zeer hoge capaciteit. Aangezien de telecomsector tegenwoordig cruciaal is voor de hele digitale economie en samenleving, moet Europa snel handelen om zijn internationale concurrentievermogen en welvaart veilig te stellen voor de toekomst.

2.Behoefte aan hoogwaardige connectiviteit op de digitale eengemaakte markt

In de komende tien jaar zullen wereldwijd naar verwachting tot 50 miljard voorwerpen, gaande van woningen tot auto's en polshorloges, met het internet worden verbonden – het leeuwendeel draadloos 10 . Innovatieve oplossingen die gebruikmaken van internetconnectiviteit, zoals cloudcomputing, het internet van de dingen, high performance computing en analyse van big data, zullen de bedrijfsprocessen transformeren en onze sociale interacties beïnvloeden. Televisies van de volgende generatie zullen de komende jaren waarschijnlijk de vraag naar bandbreedte bij huishoudens aanzienlijk stimuleren. Nieuwe digitale toepassingen – zoals virtuele en augmented reality, een toename van het geconnecteerd en geautomatiseerd rijden, chirurgie op afstand, artificiële intelligentie, precisielandbouw – vragen om de snelheid, kwaliteit en flexibiliteit die alleen breedbandnetwerken met zeer hoge capaciteit 11 kunnen bieden. 

Uit de analyse van de evolutie van de technologie en de marktvraag blijkt dat de vele producten, diensten en toepassingen alleen duurzaam kunnen worden geleverd als er optische-vezelnetwerken worden uitgerold tot aan een vast of draadloos toegangspunt dicht bij de eindgebruiker 12 . Glasvezelkabels worden momenteel ook aanbevolen om het kernnetwerk te verbinden met de subnetwerken voor de uiteindelijke draadloze 5G-toegang 13 .

Er is ook nood aan netwerken met zeer hoge capaciteit om het groeipotentieel van de Europese digitale economie maximaal te benutten. Bliksemsnelle transmissie en een grote betrouwbaarheidsgraad zullen het mogelijk maken om honderden toestellen in industriële, professionele of huishoudelijke omgevingen realtime met elkaar te laten samenwerken. Dankzij universele internettoegang zullen auto's autonoom kunnen rijden. Responsiviteit en betrouwbaarheid zijn van cruciaal belang om chirugische ingrepen op afstand uit te voeren en het energieverbruik of de verkeerslichten van steden direct aan te passen aan de actuele behoeften. Hoge upload- en downloadsnelheden geven ondernemingen dan weer de kans om HD-videoconferenties te houden met meerdere deelnemers op verschillende locaties of om met gemeenschappelijke software in de cloud te werken. Studenten zullen lessen kunnen volgen die door universiteiten in andere lidstaten worden aangeboden.

Netwerken met zeer hoge capaciteit zijn nodig om de territoriale cohesie te garanderen en ervoor te zorgen dat elke burger in om het even welk deel van Europa deel kan uitmaken van de digitale eengemaakte markt en er de vruchten van kan plukken.

3.Een toekomstvisie en doelstellingen bepalen voor internetconnectiviteit op de digitale eengemaakte markt

De digitale agenda voor Europa toont aan dat het nuttig is om langetermijndoelstellingen te bepalen, aangezien deze geleidelijk aan een referentiepunt zijn geworden voor het overheidsbeleid, bijvoorbeeld voor de regels en richtsnoeren inzake de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESI), de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (CEF) en staatssteun voor breedband. Hoewel deze doelstellingen niet bindend zijn, hebben bijna alle lidstaten ze intussen opgenomen in hun nationale breedbandplannen 18 . Ook plannen voor private investeringen en inspanningen op het gebied van onderzoek en innovatie worden er vaak op afgestemd.

3.1.Gigabit-connectiviteit 19  

Om investeringen in nieuwe netwerken met zeer hoge capaciteit optimaal te benutten, is het belangrijk de prioriteiten op elkaar af te stemmen. Fysieke of virtuele plaatsen waar mensen samenkomen of naartoe gaan om te leren, te werken en gebruik te maken van openbare diensten, en waar meerdere gebruikers internettoegang krijgen via één enkele verbinding, zijn een drijvende kracht achter sociaal-economische ontwikkelingen. Dergelijke plaatsen zijn fundamenteel voor groei, onderwijs, innovatie en cohesie in Europa; het gaat niet alleen om bedrijven, maar doorgaans ook om scholen en bibliotheken, onderzoekscentra en uiteenlopende openbare diensten. In een digitale wereld moeten zij de voorhoede vormen op het vlak gigabit-connectiviteit en de Europese burgers toegang bieden tot de best mogelijke diensten en toepassingen.

Onnovatieve leer- en onderwijsmethoden 20 vergen gigabit-connectiviteit, zodat studenten kunnen profiteren van moderne leermiddelen, instrumenten en technieken en digitale vaardigheden kunnen ontwikkelen. Nu al heeft een school van 20 klassen met elk 25 leerlingen een internetverbinding van 700 Mbps voor gelijktijdig gebruik nodig om de online beschikbare educatieve diensten ten volle te kunnen benutten.

Steeds meer bedrijven en industrieën, en in het bijzonder ondernemingen die in sterke mate digitaal werken 21 , zullen op gigabit-connectiviteit moeten kunnen rekenen om nieuwe toepassingen en bedrijfsmodellen te creëren en hun goederen en diensten met meer concurrerentiekracht te produceren, te verdelen en te verkopen. Om in de toekomst competitief te zijn, zal een dergelijke kosteneffectieve connectiviteit nodig zijn voor zowel productiesystemen als order- en leveringsprocessen, maar ook voor gegevensopslag en gegevensanalyse, interne en externe communicatie.

Aangezien steeds meer overheidsdiensten online worden aangeboden, hebben overheidsinstellingen gigabit-connectiviteit nodig om de vele burgers en bedrijven tegelijk een naadloze dienstverlening aan te kunnen bieden. Wat vervoersknooppunten betreft, maakt gigabit-connectiviteit het gemakkelijker om op basis van innovatieve toepassingen gebruik te maken van intermodaal vervoer.

Burgers de kans geven om geavanceerde digitale hulpmiddelen te gebruiken en uit te testen, bijvoorbeeld via openbare wifiverbindingen, heeft als positief neveneffect dat openbare plaatsen als bibliotheken, treinstations, arbeidsbureaus en opleidingscentra hen vertrouwd maken met gigabit-internettoegang en de vraag ernaar stimuleren.

Door gigabit-connectiviteit aan te bieden op dergelijke centrale punten – bv. in ten minste 200 000 scholen en 200 000 overheidsgebouwen en in bedrijvenparken met kleinere ondernemingen – kan een groot aantal gebruikers worden bereikt zonder dat de kosten de pan uit rijzen en dit zal een positief overloopeffect op de rest van de economie en de samenleving hebben. Dit zal de uitbreiding van lokale vaste netwerken waarschijnlijk bevorderen, hetgeen op zijn beurt door de grotere backhaulcapaciteit zal bijdragen tot betere draadloze 5G-dekking. Deze twee effecten moeten leiden tot een beter commercieel vast en mobiel aanbod voor een groter aantal kleiner ondernemingen en huishoudens, terwijl het competitieve aanbod aan netwerken met zeer hoge capaciteit de vraag bij eindgebruikers zal doen stijgen, waardoor verdere investeringen economisch interessanter worden 22 . Investeringen in internetconnectiviteit bij deze sociaal-economische actoren zullen dus in het voordeel zijn van een veel grotere groep potentiële gebruikers in de Europese digitale economie en maatschappij.

3.2.Hoogwaardige 5G-connectiviteit

Niet alleen voor mediatoepassingen worden steeds grotere eisen op het vlak van connectiviteit gesteld, ook voor professionele communicatie in industriële en dienstverlenende bedrijfstakken (denk aan de automobielsector, de transportsector, de verwerkende industrie, de gezondheidszorg en veiligheids- en hulpdiensten van de volgende generatie) zal een naadloze, gedeelde, vaste en draadloze infrastructuur nodig zijn, met een reeks door de klant te bepalen betrouwbaarheids- en kwaliteitsniveaus op maat van het bedrijf.

Voor de uitrol van 5G-netwerken zal worden voortgebouwd op zowel mobiele 4G-verbindingen als vaste netwerken, waardoor de diensten van deze momenteel gescheiden infrastructuren kunnen worden gebundeld in kwalitatief hoogwaardige, mondiale, alomtegenwoordige en programmeerbare "virtuele netwerken". Hiervoor zal snel gebruik moeten worden gemaakt van het op EU-niveau geharmoniseerde radiospectrum, zal er snel nieuw spectrum beschikbaar moeten worden gesteld, zoals de 700 MHz-band voor rurale dekking en gebruik binnenshuis in steden, zal de toewijzing van spectrum in heel Europa beter moeten worden gecoördineerd 24 om snel een leiderspositie te bemachtigen, en zullen op grote schaal glasvezelnetwerken nodig zijn om masten en kleine cellen backhaulverbindingen met zeer hoge capaciteit te geven.

De beoogde nieuwe diensten zullen dezelfde kerninfrastructuur en gemeenschappelijke 5G-technologie gebruiken, waardoor gebruikers en toestellen die "in beweging" 25 zijn, te allen tijd volledig verbonden kunnen blijven, in het stadsverkeer, op routes tussen steden en zelfs in de lucht (bv. drones voor logistiek). Industriële zones, landwegen en treinverbindingen worden naar verwachting essentiële gebieden voor de eerste fase van de nieuwe toepassingen 26 . De levensvatbaarheid van een aantal van deze nieuwe toepassingen zal afhangen van de gelijktijdige beschikbaarheid van 5G-diensten in alle lidstaten om continuïteit van de dienstverlening over de grenzen heen te waarborgen en voldoende schaalvoordeel mogelijk te maken. Daarom stelt de Commissie hieronder een gemeenschappelijke tussentijdse doelstelling voor om het gemeenschappelijk tijdschema voor de in het 5G-actieplan voorgestelde uitrol van netwerken te ondersteunen.

Uit een recente studie 27  blijkt dat een geslaagde uitrol van 5G naar schatting 113 miljard euro per jaar aan voordelen zou opleveren in vier sectoren (automobielindustrie, gezondheidszorg, transportsector en nutsvoorzieningen), voordelen voor zowel het bedrijfsleven, de consument, als de samenleving in het algemeen. Bovendien zou de invoering van 5G kunnen bijdragen aan de creatie van meer dan twee miljoen banen in de EU.

3.3.Verbeterde connectiviteit in landelijke gebieden

Toegang tot internet kan in de meeste landelijke en afgelegen gebieden essentieel zijn om het ontstaan van een digitale kloof tegen te gaan en te vermijden dat deze gebieden geïsoleerd en ontvolkt raken, aangezien internetverbindingen de levering van goederen en diensten goedkoper maken en de afgelegen ligging deels goedmaken. Bedrijven kunnen de kosten verminderen dankzij videoconferenties, toegang tot elektronische administratie, e-commerce of gegevensopslag in de cloud. Voor plattelandsontwikkeling en moderne landbouw wordt steeds meer beroep gedaan op online applicaties ter ondersteuning van het toerisme, op de monitoring van gewassen via sensoren en op het gebruik van drones voor handel en landbouw.

Alle Europese huishoudens, zowel in de steden als op het platteland, moeten toegang hebben tot een vaste of draadloze basisverbinding. Om nog toereikend te zijn in 2025, zullen de verbindingen een veel grotere capaciteit moeten hebben dan nu het geval is. Terwijl Europa op dit ogenblik de volgende generatie vaste netwerken en mobiele 4G-netwerken uitrolt, lopen de landelijke gebieden op beide vlakken achterop.

Het dekken van de overblijvende 5 % woning en bedrijven blijft de grootste uitdaging, maar een kostenefficiënte upgrade is mogelijk door een combinatie van draadloze en vaste oplossingen. Voortbouwend op de doelstellingen van de digitale agenda voor Europa 2020 moeten alle huishoudens uiterlijk in 2025 over 100 Mbps-verbindingen kunnen beschikken, waarna een verder ontwikkelingstraject naar dataverbindingen met hogere capaciteit volgt. Deze doelstelling moet worden gezien tegen de achtergrond van de verregaandere ambitie om op het gehele grondgebied – overal waar mensen leven, werken, reizen en samenkomen – toegang tot mobiele gegevensverbindingen mogelijk te maken.

4.Gigabit-connectiviteit leveren voor de digitale eengemaakte markt

4.1.Een geschikt regelgevingskader voor connectiviteit

Stimulansen voor de uitrol en het gebruik van netwerken met zeer hoge capaciteit op competitieve markten

Spectrumregels voor mobiele connectiviteit en 5G

Ten opzichte van andere geavanceerde regio's liep de EU voor met de ontwikkeling van 4G-technologie, maar was zij laat met de uitrol ervan. Trage en versnipperde toekenning van spectrum door de lidstaten heeft een rechtstreeks negatief effect op de algehele dekkings- en penetratiegraad van draadloze netwerken in heel Europa. Indien dit opnieuw gebeurt, brengen dergelijke vertragingen de succesvolle invoering van 5G in Europa en van nieuwe innovatieve diensten in gevaar.

Naast snellere procedures voor de toewijzing van spectrum voor elektronische communicatie en duidelijke termijnen waarbinnen het spectrum beschikbaar wordt gesteld aan de markt, hebben investeerders in draadloze breedband van de volgende generatie meer voorspelbaarheid en consistentie nodig met betrekking tot de toekomstige licentiemodellen en de basisvoorwaarden voor de toekenning of verlenging van nationale spectrumrechten. Deze voorwaarden omvatten onder meer een minimumlooptijd van de licentie om rendement op het geïnvesteerde vermogen te waarborgen, meer mogelijkheden voor de handel in en verhuur van spectrum, en consistente en objectieve regelgevende marktvormingsmaatregelen (reserveringsprijzen, opzet van veilingen, spectrumblokken en -plafonds, uitzonderlijke reserveringen of de verplichting tot wholesaletoegang). Anderzijds moeten de operatoren zich ertoe verbinden het hun toegewezen spectrum doeltreffend te gebruiken.

Aan spectrumlicenties gekoppelde dekkingsverplichtingen zijn een efficiënt instrument om hiaten in draadloze netwerken op te vullen en te zorgen voor kwaliteitsvolle dekking op het hele grondgebied en voor de hele bevolking van de EU. Hoewel al op grote schaal dekkingsverplichtingen worden opgelegd, moeten zij beter worden afgestemd op de in deze mededeling vermelde doelstellingen voor 2025, met name voor de belangrijkste transportroutes en voor rurale gebieden. Operatoren moeten snel netwerken met een grotere dichtheid, op basis van kleine cellen, kunnen uitrollen. De toezichthouders hebben extra instrumenten nodig om plaatselijke hiaten in de dekking (blinde vlekken) te kunnen aanpakken, bijvoorbeeld door het gedeeld gebruik van netwerken te vergemakkelijken.

Gedeeld spectrumgebruik, hetzij via een algemene vergunning, hetzij via individuele gebruiksrechten, kan ervoor zorgen dat dit schaarse goed efficiënter en intensiever wordt gebruikt. Dit is met name relevant voor de nieuwe spectrumbanden voor zeer korte afstanden ("millimetergolf") die voor 5G-communicatie zouden worden gebruikt. Radiospectrumgebruikers met een algemene vergunning verdienen meer regulerende bescherming tegen schadelijke interferentie binnen de band, obstakels voor de uitbouw van wifi-toegangspunten zullen worden opgeheven en de toegang van eindgebruikers tot gedeelde wifiverbindingen zal gemakkelijker worden.

Het gebruik stimuleren door middel van concurrerende markten, meer keuzemogelijkheden voor de consument en betaalbare tarieven

Netwerken met zeer hoge capaciteit leveren enkel een rendement op het geïnvesteerde vermogen en bredere economische voordelen op, indien burgers en bedrijven er gebruik van maken. Veel verschillende factoren spelen daarbij een rol, maar de regels moeten zorgen voor concurrerende markten en keuzemogelijkheden voor de consument. Het voorgestelde wetboek garandeert onder meer dat de eindgebruiker ten volle kan genieten van zijn recht om van provider te veranderen, ook bij aankoop van een bundel van internet- of telecomdiensten in combinatie met andere goederen of diensten (zoals toestellen of content).

Hoewel de nadruk verschuift naar de uitbouw en het gebruik van connectiviteit met zeer hoge capaciteit, mag niemand de toegang tot een basisverbinding worden ontzegd. Terwijl andere beleidsinstrumenten geschikter zijn om de uitrol van netwerken in afgelegen gebieden te bevorderen, moet het beginsel van universele dienstverlening worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de meest kwetsbare sociale groepen toegang krijgen tot betaalbare basisdiensten indien de markt geen oplossing biedt.

Voorschriften aangepast aan nieuwe communicatiediensten en aan de interne markt

Internetconnectiviteit heeft nieuwe vormen van online-communicatiediensten mogelijk gemaakt, met belangrijke voordelen voor de eindgebruiker. Sectorale regels mogen de concurrentie tussen traditionele operatoren en nieuwe communicatieplatformen niet verstoren, maar moeten op een evenredige en niet-discriminerende wijze en op basis van de relevante kenmerken van de betrokken diensten een antwoord bieden op de resterende vraagstukken van de eindgebruiker. Dienstverleners en eindgebruikers moeten in gelijke mate kunnen profiteren van een echte interne markt voor diensten, met passende bescherming in de vorm van bijvoorbeeld beveiliging. Een gelijk speelveld moet er ook voor zorgen dat de netbeheerders niet worden benadeeld indien zij ook communicatiediensten aanbieden.

Een governancemodel voor een stabiele en samenhangende regelgeving

Een doeltreffend governancesysteem is gebaseerd op samenwerking tussen sterke en onafhankelijke nationale regelgevende instanties met voldoende bevoegdheden, die samenwerken met de Commissie in een versterkte institutionele structuur (BEREC) met bijbehorende taken, en met een meer gestructureerd gebruik van strategische deskundigheid op het gebied van radiospectrumbeleid (via de Beleidsgroep Radiospectrum). Het gemeenschappelijke doel moet zijn dat, voortbouwend op de ervaring en expertise van het BEREC en de nationale regelgevende instanties bij de uitvoering van het huidige kader, het nieuwe wetboek op een consistente, voorspelbare en vooruitziende manier wordt gebruikt in het langetermijnbelang van de eindgebruiker op een concurrerende interne markt.

4.2.5G-actieplan

De Commissie stelt ook een 5G-actieplan voor ter bevordering van een gecoördineerde aanpak voor de uitrol van 5G-infrastructuren die een belangrijke rol zullen spelen in de toekomstige Europese internetconnectiviteit. Dit zal geheel nieuwe innovatiemogelijkheden bieden, niet alleen in de communicatiesector, maar ook in de hele economie en maatschappij. Bij de uitbouw van de nieuwe 5G-infrastructuur is, om investeringen aan te moedigen, een passende mate van coördinatie tussen de lidstaten en tussen de betrokken sectoren nodig. Het actieplan is erop gericht een dergelijke coördinatie te beserkstelligen via een aantal gerichte, grotendeels vrijwillige maatregelen. Samen met het voorgestelde wetboek zou dit Europa de nodige instrumenten moeten geven om ten behoeve van zijn internationale concurrentiepositie het voortouw te nemen in de 5G-wedloop.

4.3.Overheidssteun voor investeringen

Wetgevende en regelgevende maatregelen kunnen hindernissen wegnemen, concurrentieprikkels versterken, investeerders meer voorspelbaarheid bieden en de kosten voor de aanleg van netwerken verlagen. De doelstellingen voor 2025 op het gebied van internetconnectiviteit zijn zodanig vastgesteld dat zij grotendeels binnen het bereik van commerciële exploitanten liggen. Toch zal publieke financiering nodig zijn om de businesscase voor particuliere projectontwikkelaars in de moeilijkste gebieden ter verbeteren.

Tot dusver zijn de middelen afkomstig uit ESI-fondsen voor investeringen in breedbandinfrastructuur grotendeels ter beschikking gesteld in de vorm van subsidies; het regelgevingskader voor de ESI-fondsen voor 2014-2020 voorzag in een nieuwe mogelijkheid om financieringsinstrumenten op dit gebied te gebruiken, zoals benadrukt in de mededeling over het investeringsplan voor Europa, waarin werd opgeroepen tot een verdubbeling van het gebruik van de financieringsinstrumenten in het kader van deze fondsen. De financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen en het Europees Fonds voor strategische investeringen bieden aangepaste financieringsinstrumenten voor respectievelijk kleine en grote breedbandprojecten of kunnen worden gecombineerd ter ondersteuning van specifieke fondsen en platforms. Technische bijstand kan worden verleend via de Europese investeringsadvieshub.

In de meest afgelegen gebieden is het vaak nodig om breedband te subsidiëren, omdat deze dienstverlening anders onrendabel zou zijn. Een overheidsbijdrage uit financieringsinstrumenten kan echter extra private langetermijninvesteringen aantrekken door de opstartrisico's op korte termijn te verkleinen in gebieden waar de businesscase op lange termijn positief kan zijn. Door een combinatie te gebruiken van beide vormen van overheidsfinanciering in gebieden met globaal genomen commerciële mogelijkheden voor netwerken met zeer grote capaciteit, kunnen de subsidies worden beperkt tot het minimum om een businesscase op te bouwen in de onrendabele zones, terwijl de betrokkenheid van de particuliere sector optimaal wordt benut in grotere gebieden.

Om maximaal voordeel te halen uit de hefboomwerking van openbare financiering d.m.v. gecombineerde investeringen in Europese netwerken met zeer grote capaciteit, moeten de lidstaten de juiste mix van subsidies, financieringsinstrumenten en extra maatregelen uit de verschillende Europese en nationale financieringsprogramma’s gebruiken 31 .

De financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (CEF) is het EU-instrument dat specifiek is op de ondersteuning van trans-Europese netwerken gericht. Het huidige budget laat echter alleen toe om een erg beperkt deel van de breedbandprojecten te ondersteunen, met name innovatieve, op geavanceerde technologie gebaseerde projecten die potentieel reproduceerbaar zijn en uitsluitend gebruikmaken van financieringsinstrumenten. De huidige en toekomstige EU-financiering moet op alle niveaus worden vereenvoudigd en versoepeld, zodat financieringsinstrumenten en subsidies kunnen worden gecombineerd. In het kader van de tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader 32 stelt de Commissie maatregelen voor om het combineren van de ESI-fondsen met het EFSI op alle gebieden, inclusief breedband, te vergemakkelijken.

Bij de voorbereiding van de financiële programmering voor de periode na 2020 zal de Commissie de toekomstige behoeften aan financiële steun van de verschillende Europese investeringsprogramma’s afwegen tegen de doelstellingen voor 2025.

Nationale overheidssteun voor niet-marktconforme investeringen valt onder de regels inzake staatssteun, zoals vastgesteld in artikel 107, lid 1, VWEU. De richtsnoeren voor breedbandsteun voorzien in de mogelijkheid om de uitrol van netwerken die aanzienlijke verbeteringen ten opzichte van bestaande netwerken bieden, met publieke middelen te ondersteunen (het principe van een "sprongsgewijze verandering" wat de beschikbaarheid van breedband betreft). Risico’s op concurrentiedistorsie worden vermeden door middel van bepaalde vereisten, zoals het gebruik van het minst verstorende financieringsmechanisme en de garantie op open toegang tot door de overheid gefinancierde infrastructuur.

De doelstellingen van de digitale agenda voor Europa voor 2020 komen reeds tot uitdrukking in de richtsnoeren: geacht wordt dat staatssteun voor een sprongsgewijze verandering van basisbreedband naar NGA-netwerken (toegangsnetwerken van de volgende generatie, meestal met snelheden van meer dan 30 en minder dan 100 Mbps) marktfalen tegengaat wanneer een commerciële uitrol van netwerken met een hoge capaciteit uitblijft. In de richtsnoeren wordt ook rekening gehouden met eventuele verdere sprongsgewijze veranderingen, zoals upgrades naar "supersnelle" breedband van 100 Mbps of meer door glasvezelverbindingen tot dichter bij de eindgebruikers te trekken om tegemoet te komen aan een onvervulde vraag op plaatsen met een reeds bestaand of gepland NGA-netwerk.

Bij de beoordeling van de nationale plannen ter ondersteuning van netwerken met zeer hoge capaciteit zal de Commissie rekening houden met de in deze mededeling vastgestelde behoeften en doelstellingen en de daaraan ten grondslag liggende gegevens m.b.t. de behoefte op lange termijn aan dergelijke netwerken waaraan de markt onvoldoende tegemoet zou kunnen komen. De Commissie gaat uit van het beginsel van gerichte staatssteun, die beperkt blijft tot het strikt noodzakelijke, om marktfalen te corrigeren en doelstellingen van Europees belang te verwezenlijken, en is daarom voorstander van het gebruik van gecombineerde financiering uit verschillende financieringsinstrumenten in gebieden waar dit tot een sprongsgewijze verandering naar ultrasnelle breedbandnetwerken leidt. Dit kan het risico verminderen dat gepaard gaat met investeringen in netwerken met zeer hoge capaciteit, waardoor de kosten voor de overheid verminderen en mogelijke concurrentiedistortie tot een minimum wordt beperkt.

4.4.Wifi voor Europa

Via een wifiverbinding kunnen gemakkelijk meerdere gebruikers internettoegang krijgen en veel lokale overheden bieden al gratis internettoegang aan in openbare ruimten. De Commissie wil het aanbod van gratis wifiverbindingen voor burgers in alle openbare diensten aanmoedigen en ondersteunen (bv. in overheidsgebouwen, scholen, bibliotheken, gezondheidscentra, musea, in openbare parken en op pleinen), zodat bevolkingsgroepen beter deel gaan uitmaken van de digitale eengemaakte markt, gebruikers een voorsmaakje krijgen van de gigabit-maatschappij, de digitale geletterdheid wordt verbeterd en de openbare dienstverlening op deze plaatsen een aanvulling krijgt.

4.5.Begeleidende maatregelen ter ondersteuning van internetconnectiviteit en convergentie

Om de Europese doelstellingen op het gebied van internetconnectiviteit te verwezenlijken, zullen ook proactieve nationale of regionale beleidsmaatregelen nodig zijn die voortbouwen op de nationale breedbandplannen 33 . Het is essentieel dat de planning transparanter wordt, dat multi-level governance wordt versterkt en dat meer beste praktijken worden gedeeld ten behoeve van aanbieders van infrastructuur, overheden en gebruikers.

Zoals bleek uit het in 2014 door de Commissie ontwikkelde initiatief "Connectieve gemeenschappen" 34 , tonen lokale en regionale beleidsmakers veel interesse in intensievere samenwerking tussen openbare en particuliere actoren op het vlak van connectiviteit, alsook in meer technische bijstand en betere communicatie over beste praktijken en beschikbare middelen. Het in kaart brengen van bestaande en geplande netwerken zal de overheidsinstanties op alle bestuursniveaus ook meer inzicht geven in gevallen van marktfalen en lacunes in de connectiviteit, en hen de kans bieden om gerichte overheidsinitiatieven te nemen. Maar om succes te boeken, zullen zij zich ook moeten inzetten om de burgers aan te moedigen actief aan digitale activiteiten deel te nemen.

Om de daadwerkelijke terbeschikkingstelling van ESI-fondsen aan breedbandprojecten te vergemakkelijken, heeft de Commissie voorgesteld om een Europees netwerk van adviesbureau's voor breedband (Broadband Competence Offices of BCO's) op te richten 35 . Bedoeling hiervan is beste praktijken sneller uit te wisselen tussen lidstaten/regio's en technisch advies te geven over manieren om doeltreffend in breedbandprojecten te investeren, waar mogelijk in combinatie met financieringsinstrumenten.

De uitrol van breedband zou nog verder kunnen worden vergemakkelijkt door de kosten van civieltechnische werkzaamheden te beperken — deze maken tot 80 % van de investeringen in breedbandnetwerken uit. Richtlijn 2014/61/EG 36 (de richtlijn ter verlaging van de kosten voor breedband) is bedoeld om voor meer gedeeld gebruik en hergebruik van bestaande fysieke infrastructuren in diverse sectoren (energie, vervoer, enz.) te zorgen en om synergieën met openbare werkzaamheden te bewerkstelligen; en bepaalt dat alle nieuwe of gerenoveerde gebouwen klaar moeten zijn voor broadband. Synergieën tussen nutsvoorzieningen en samenwerkingsverbanden wekken steeds meer de interesse van andere sectoren en hebben al goede resultaten opgeleverd. De Commissie dringt er bij de lidstaten op aan vaart te zetten achter de omzetting en effectieve uitvoering van deze richtlijn, zodat het potentieel van de maatregelen, en met name de sectoroverschrijdende synergieën, ten volle wordt benut.

5.Conclusie

Internettoegang is vandaag net zo belangrijk voor de economie en de maatschappij als elektriciteitsvoorziening dat was tijdens de tweede industriële revolutie. Internetconnectiviteit met zeer hoge capaciteit is van essentieel belang om de volgende stap te zetten op het vlak van concurrentievermogen en innovatie en om ervoor te zorgen dat de Europese bedrijven en burgers ten volle de vruchten van de digitale eengemaakte markt kunnen plukken. Deze mededeling en de bijgaande maatregelen zijn bedoeld om Europa de instrumenten te geven die het hiervoor nodig heeft.

De Commissie moedigt de lidstaten aan om in nauwe samenwerking met alle belanghebbende partijen de in deze mededeling uiteengezette visie voor een Europese gigabitmaatschappij te ondersteunen op zowel beleids-, regelgevend als financieel vlak, en verzoekt:

-de Europese Raad en het Europees Parlement hun goedkeuring te hechten aan de strategische doelstellingen voor internetconnectiviteit in de digitale eengemaakte markt;

-het Europees Parlement en de Raad vaart te zetten achter het wetgevende debat over het bijgaande voorstel voor een Europees wetboek voor elektronische communicatie, zodat tegen eind 2017 een politiek akkoord wordt bereikt en de lidstaten dit ruim vóór 2020 kunnen uitvoeren.

De Commissie zal verslag uitbrengen over de voortgang van de in deze mededeling toegelichte initiatieven in het kader van de regelmatige rapportage over de digitale eengemaakte markt.

BIJLAGE

Hoogwaardige internetverbindingen voor de digitale eengemaakte markt

(1)  Denk bijvoorbeeld aan sociale netwerken, mobiele games, apps en videostreaming, de groeiende digitalisering van economische activiteiten en openbare diensten, spraak- en berichttoepassingen op IP-basis, het op afstand opslaan en opvragen van gegevens voor consumenten en ondernemingen.

(2)

Resolutie van het Europees Parlement van 19 januari 2016 "Naar een akte voor een digitale interne markt" ( 2015/2147(INI) ).

(3)

Conclusies van de Europese Raad van 28 juni 2016 (EUCO 26/16).

(4) 5G is de volgende generatie netwerktechnologieën, die nieuwe digitale economische modellen en bedrijfsmodellen in het vooruitzicht stellen.

(5)  Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van het wetboek elektronische communicatie

(6)

Mededeling van de Commissie "5G voor Europa: een actieplan".

(7)

Index van de digitale economie en maatschappij: de dekking van vaste, elementaire technologieën voor toegangsnetwerken van de volgende generatie (NGA) (met een downloadsnelheid van ten minste 30 Mbps).

(8)

Met een snelheid van ten minste 2 Mbps.

(9)

GSM Association: http://www.gsmamobileeconomy.com/GSMA_Global_Mobile_Economy_Report_2015.pdf , blz. 8 en 13.

(10)

Afzonderlijke verslagen van Ericsson, Cisco, GSMA en Gartner verwachten een massale toename van dergelijke geconnecteerde voorwerpen. Zie punt 2.2 van bijbehorend werkdocument van de diensten van de Commissie.

(11)

Met een "netwerk met zeer hoge capaciteit" wordt een netwerk voor elektronische communicatie bedoeld dat ten minste tot aan het distributiepunt volledig uit optische-vezelelementen bestaat, of dat in gebruikelijke piekomstandigheden in staat is om soortgelijke netwerkprestaties te bieden wat betreft downlink- en uplinkbandbreedte, veerkrachtigheid van het netwerk, parameters m.b.t. fouten, latentietijden en de veranderingen daarin. De prestaties van het netwerk kunnen ook als vergelijkbaar worden beschouwd als de eindgebruiker een andere gebruikservaring heeft vanwege de inherent verschillende kenmerken van het medium dat op het netwerk wordt aangesloten.

(12)

 De optische glasvezels sturen de signalen door aan lichtsnelheid en kunnen kwaliteitsvolle, symmetrische verbindingen maken over een afstand van tientallen kilometers. De meest veelbelovende technologieën voor betere transmissie via koperkabels hebben momenteel een effectief bereik van ca. 250 meter en vertrouwen op glasvezels voor de rest van het netwerk. Geüpgradede kabelnetwerken (HFC-netwerken) gebruiken normen van de DOCSIS-familie om de prestaties te verbeteren, maar maken in ieder geval tot aan de zogenaamde optische node gebruik van glasvezel.

(13)

Ook bekend als "backhaul". Zie punt 4.3 in het 5G-actieplan.

(14)

De openbare raadpleging vond plaats van 11 september tot en met 7 december 2015. Een uitgebreide samenvatting is beschikbaar op https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/full-synopsis-report-public-consultation-needs-internet-speed-and-quality-beyond-2020 .

(15)

59 % van de respondenten denkt in 2025 een vaste downloadsnelheid van meer dan 1 Gbps nodig te hebben; slechts 8 % denkt in 2025 een vaste downloadsnelheid van meer dan 100 Gbps nodig te hebben.

(16)

Een groot aantal onder hen benadrukten het belang van uploadsnelheid en symmetrie.

(17)

België, Denemarken, Finland, Frankrijk, Luxemburg, Oostenrijk, Slovenië, Zweden, zie diagrammen 22 en 23 in het bijgaande werkdocument van de diensten van de Commissie.

(18)

Zie punt 3.2 van bijgaand werkdocument van de diensten van de Commissie.

(19) Onder gigabit-connectiviteit moet rendabele, symmetrische internettoegang met een downlink- en uplinksnelheid van minstens 1 Gbps worden verstaan.

(20)

Naar een opener onderwijs: innovatief onderwijzen en leren voor iedereen met nieuwe technologie en open leermiddelen, COM(2013) 654.

(21)

Ondernemingen waarin digitale technologieën, zoals elektronische gegevensuitwisseling of sociale media, in grote mate geïntegreerd zijn.

(22)

Voor aanwijzingen dat de vraag het aanbod volgt in de telecomsector en dat lage downlink- en uplinksnelheden bepaalde gebruiksvormen en toepassingen tegenhouden die anders zouden opduiken, zie punt 2.2 van het bijgaande werkdocument van de diensten van de Commissie.

(23)

Hieronder wordt verstaan: bijv. basisscholen en middelbare scholen, treinstations, havens en luchthavens, gebouwen van plaatselijke overheden, universiteiten, onderzoekscentra, dokterspraktijken, ziekenhuizen en stadions.

(24) In overeenstemming met het voorgestelde wetboek.

(25)

5G zal naadloos aansluiten bij complementaire technologieën die reeds worden uitgerold, zoals voor korteafstandscommunicatie tussen voertuigen onderling en tussen voertuigen en infrastructuur (ITS-G5). 

(26)

Voor transportroutes zal, afhankelijk van de vervoerdienst, rekening worden gehouden met lopende investeringen in C-ITS-technologieën en zal tegelijkertijd worden gezorgd voor coördinatie met relevante belanghebbenden – actiepunt 4 van het 5G-actieplan

(27)

Identificatie en kwantificering van essentiële socio-economische gegevens ter ondersteuning van strategische planning voor de invoering van 5G in Europa, SMART 2014/0008

(28)

Definitie: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/European_cities_%E2%80%93_the_EU-OECD_functional_urban_area_definition .

(29)

Snelwegen, nationale wegen en spoorwegen, overeenkomstig de definitie van de trans-Europese vervoersnetwerken.

(30)

Op basis van de studie door Analysys Mason (SMART 2015/0068) en ramingen van de Commissie. Zie het bijgaande werkdocument van de diensten van de Commissie, punt 4.4.

(31)

Voor meer informatie over de complementariteit tussen de ESI-fondsen en het EFSI, zie: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/thefunds/fin_inst/pdf/efsi_esif_compl_en.pdf  

(32)

Investeringsplan voor Europa: Europees Fonds voor strategische investeringen wordt verlengd na succesvol eerste jaar( IP-16-1933 ) en nieuwe richtsnoeren over de combinatie van de Europese structuur- en investeringsfondsen met het EFSI ( IP-16-329 )

(33)  De Commissie brengt verslag uit over de ontwikkeling van de nationale breedbandplannen in haar digitale voortgangsverslagen.

(34) https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/connected-communities-initiative Voor meer informatie over het initiatief "Connectieve gemeenschappen", zie: .

(35)

Voor meer informatie over het BCO-initiatief: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/broadband-competence-offices .

(36)  Richtlijn 2014/61/EU van het Europees Parlement en de Raad van 15 mei 2014 inzake maatregelen ter verlaging van de kosten van de aanleg van elektronischecommunicatienetwerken met hoge snelheid