18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/1

---

457. SESJA PLENARNA W DNIACH 4 I 5 LISTOPADA 2009 R.

Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmian klimatu przygotowana z okazji Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu w Kopenhadze w dniach 7–18 grudnia 2009 r.

(2010/C 128/01)

Na sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z dnia 5 listopada 2009 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 156 do 2 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął niniejszą rezolucję.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, działając jako instytucjonalny przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu Unii Europejskiej, zatwierdza następujące przesłanie do rządów, przywódców, negocjatorów i innych stron zaangażowanych w prowadzone w Kopenhadze negocjacje związane ze zmianami klimatu oraz w opracowywanie i wdrażanie polityki klimatycznej:

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/3

---

457. SESJA PLENARNA W DNIACH 4 I 5 LISTOPADA 2009 R.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie strategii lizbońskiej po 2010 r.

(opinia rozpoznawcza)

(2010/C 128/02)

Sprawozdawca generalny: Wolfgang GREIF

Pismem z 23 lipca 2009 r. Diego López Garrido, hiszpański sekretarz stanu ds. Unii Europejskiej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i Współpracy, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwrócił się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

strategii lizbońskiej po 2010 r.

Przygotowanie opinii w tej sprawie powierzono Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej (Centrum Monitorowania Strategii Lizbońskiej).

Mając na względzie charakter prac, na 457. sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Wolfganga GREIFA na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 178 do 6 – 15 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wstęp

1.1.   W niniejszej opinii przedstawiono zalecenia polityczne, które zdaniem Komitetu powinny być traktowane priorytetowo przy opracowywaniu nowej strategii europejskiej na okres po 2010 r. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę daleko idące skutki gospodarcze, społeczne i polityczne obecnego kryzysu finansowo-gospodarczego. Celem jest określenie głównych założeń zmiany kierunku polityki, która wydaje się konieczna, aby, wychodząc z kryzysu, zapewnić dynamikę trwałego wzrostu, zatrudnienia i spójności społecznej oraz zapobiec powtórzeniu się takich załamań jak to, z którym mamy do czynienia obecnie.

1.2.   Niniejsza opinia została opracowana przez działające w ramach EKES-u Centrum Monitorowania Strategii Lizbońskiej przy czynnym udziale krajowych rad społeczno-gospodarczych (RSG). Różnorodne – często także budzące kontrowersje – uwagi ze strony organizacji społeczeństwa obywatelskiego wniesione do dyskusji podczas wspólnych posiedzeń, podkreślają polityczną jakość przedstawionych zaleceń oraz ich znaczenie dla zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.3.   Przedstawioną w opinii ogólnoeuropejską perspektywę uzupełniają opracowania krajowe przygotowane przez delegacje państw członkowskich (1) na podstawie zestawu pytań, które dotyczyły: a) analizy bieżącego cyklu strategii lizbońskiej (2008-2010); b) przyszłości strategii lizbońskiej po 2010 r. Tym samym interaktywna sieć, stworzona przez EKES wraz z krajowymi RSG i innymi podobnymi organizacjami partnerskimi, po raz kolejny (2) przedstawia „sprawozdanie podsumowujące”, które powinno zostać uwzględnione w politycznych procesach decyzyjnych instytucji europejskich z myślą o wiosennym szczycie Rady Europejskiej w 2010 r.

2.   Ocena strategii lizbońskiej

2.1.   Lizbona 2000: kompleksowe podejście, które znalazło szerokie poparcie

2.1.1.   W marcu 2000 r. Rada Europejska przedstawiła ambitny program reform dla Europy: strategię lizbońską. Jej celem było, by do 2010 r. UE stała się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną opartą na wiedzy gospodarką na świecie, zdolną do utrzymania trwałego wzrostu gospodarczego, z większą liczbą lepszych miejsc pracy oraz o większej spójności społecznej.

2.1.2.   W programie tym uwzględniono także aspekty zrównoważonego rozwoju (strategię z Göteborga), co zaowocowało powstaniem szeroko zakrojonej strategii. W wielu dziedzinach polityki sformułowano mierzalne cele liczbowe, które państwa członkowskie miały realizować, stosując otwartą metodę koordynacji (OMK).

2.1.3.   Komitet zawsze uważał to kompleksowe podejście za istotną zaletę strategii lizbońskiej. Ostrzegał przed zawężaniem jej interpretacji i nalegał na zachowanie równowagi między wszystkimi trzema filarami.

2.2.   Odnowa w 2005 r.: zogniskowanie tematyczne i skupienie się na wdrażaniu krajowym

2.2.1.   W niektórych dziedzinach szereg państw Unii Europejskiej poprawiło swe wyniki. Na przykład wskaźniki zatrudnienia ogólnie wzrosły. Zanotowano także postępy jeśli chodzi o rozbudowę łączy szerokopasmowych, korzystanie z doskonalenia zawodowego, poziom wykształcenia młodzieży, a także inne kwestie (3). Mimo to „na półmetku” wiele krajów pozostawało w szeregu dziedzin wyraźnie w tyle za założonymi celami.

2.2.2.   W tym kontekście w 2005 r. krytycznie oceniono sposób działania, kładąc główny nacisk na partnerstwo między podmiotami europejskimi i krajowymi. Skoncentrowano się na krajowych środkach wykonawczych, a za główną dziedzinę uznano „wzrost i zatrudnienie”. Niektóre elementy szerszego zestawu celów, np. filar społeczny, przesunięto częściowo na dalszy plan, na korzyść zwiększania szans na rynku pracy i bardziej ekonomicznej orientacji. Podejściu polegającemu na nałożeniu na państwa członkowskie większej odpowiedzialności przy opracowywaniu planów i celów dla poszczególnych państw, a tym samym skoncentrowaniu się na reformach krajowych, nie towarzyszyło jednak wsparcie dla odpowiednich ram gospodarczych i społecznych na szczeblu europejskim.

2.2.3.   Mimo dokonanych ostatnio postępów (4) wiele państw nadal nie zrealizowało ustalonych celów. W wielu dziedzinach przyjęte cele zostaną do 2010 r. osiągnięte w najlepszym razie jako średnia dla całej UE, jednak nie we wszystkich państwach członkowskich. Dotyczy to np. celu 3 % w dziedzinie badań i rozwoju, w której większość państw członkowskich, ale także UE jako całość, odnotowała znikomy postęp, podobnie jak i w dziedzinie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Również jeśli chodzi o cele w zakresie zatrudnienia, jak np. zatrudnienie kobiet, udało się osiągnąć tylko częściową poprawę, ponieważ jednocześnie wystąpił znaczący wzrost liczby miejsc pracy o niepełnym wymiarze godzin, pracy czasowej (częściowo nie z własnego wyboru) (5) oraz pracy niskopłatnej, często wykonywanej na podstawie niestandardowych umów.

2.3.   Działać tak, jak dotychczas, czy potrzebna nowa strategia dla Europy?

2.3.1.   Ogólnie uważa się, że przyczyną niedostatecznej realizacji celów lizbońskich jest przede wszystkim brak bardziej konsekwentnej polityki państw członkowskich, a także fakt, że otwarta metoda koordynacji niewystarczająco zachęca do angażowania się na szczeblu krajowym i wspólnotowym. W równym stopniu jest to spowodowane brakiem odpowiednich ram europejskich dla polityki makroekonomicznej i społecznej, które dopiero umożliwiłyby państwom członkowskim wdrażanie w sposób skoordynowany właściwych reform oraz osiągnięcie założonych celów, a także zapobiegłyby sytuacji, w której krajowe reformy konkurowałyby ze sobą. Ponadto Komitet kilkakrotnie już zauważał brak wspólnej odpowiedzialności, czego istotną przyczynę widzi w niedostatecznym zaangażowaniu partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego.

2.3.2.   Komitet opowiada się za kontynuacją globalnej i kompleksowej strategii po 2010 r. Jest jednak także zdania, że ani powrót do strategii lizbońskiej z 2000 r., ani podejście „tak samo, jak dotychczas, ewentualnie nieco więcej ekologii” nie stanowią adekwatnej odpowiedzi na wyzwania obecnych czasów. Obecna sytuacja wymaga podejścia zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, które będzie łączyło konkurencyjność, badania i rozwój oraz innowacje z innowacyjnym potencjałem społecznej Europy o zrównoważonej gospodarce, a także z ideą „dobrej pracy” (6). Ponadto kryzys, z którym mamy obecnie do czynienia, stanowi pod wieloma względami moment przełomowy i wymaga przyjęcia nowych rozwiązań, takich jak np. efektywna regulacja rynków finansowych, zdecydowane przestawienie się na oszczędzającą zasoby i niskoemisyjną produkcję i konsumpcję oraz inwestowanie w innowacje w dziedzinie usług publicznych, aby dać ludziom pewność i odbudować ich zaufanie do Unii Europejskiej.

2.3.3.   Bieżące wyzwania, takie jak kryzys na rynkach finansowych i kryzys gospodarczy oraz wynikające z nich problemy społeczne, globalizacja gospodarki, poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityka energetyczna i zmiana klimatu, tendencje demograficzne i migracja, wymagają przyjęcia na szczeblu europejskim nowej kompleksowej strategii na lata po 2010 r., dzięki której możliwe będzie: a) stawienie czoła tym aktualnym wyzwaniom; b) usunięcie niedociągnięć we wdrażaniu; c) podjęcie wspólnej europejskiej odpowiedzialności za realizację oraz d) spójne powiązanie wszystkich unijnych strategii (naprawy gospodarczej, strategii lizbońskiej, strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju, strategii dotyczącej zmiany klimatu). Komitet proponuje także, aby dla podkreślenia nowego strategicznego podejścia nadać tej nowej europejskiej strategii nową nazwę.

3.   Zalecenia polityczne: myśleć i działać po europejsku, realizując europejskie projekty

3.1.   Stworzenie europejskich ram dla skutecznych programów reform. Chociaż główna odpowiedzialność za wdrażanie reform spoczywa na państwach członkowskich, potrzebne są odpowiednie ramy europejskie, które umożliwią skoordynowaną i konsekwentną realizację intensywnych reform strukturalnych. Istnieje potrzeba natychmiastowej oceny tych reform na szczeblu europejskim, a także ich skutków dla rozwoju gospodarczego, podziału majątku i dochodów oraz spójności społecznej. W związku z tym należy także poddać dogłębnej analizie niektóre orzeczenia ETS (Vaxholm, Viking, Rüffert i Luksemburg) oraz ewentualnie wprowadzić odpowiednie konkretne środki służące ochronie pracowników, tak aby było jasne, że swobody gospodarcze i zasady konkurencji nie zagrażają podstawowym prawom socjalnym.

Silniejsze zorientowanie polityki UE na wzrost poprzez stworzenie odpowiednich ram polityki gospodarczej. Założony cel 3-procentowego rocznego wzrostu, który stanowi nieodłączną podstawę strategii, osiągnięto tylko dwa razy. Kryzys finansowy i niedostateczna odporność gospodarki UE na wstrząsy ujawniły konieczność reorientacji makroekonomicznej. Zdaniem Komitetu wyważony zestaw środków polityki makroekonomicznej, łączący w sposób zrównoważony politykę gospodarczą zorientowaną na popyt i zorientowaną na podaż, powinien stanowić integralny element strategii na okres po 2010 r. Istotna jest również jakość wzrostu, do którego należy dążyć. Zasadniczym celem jest wzrost dobrobytu. PKB nie jest sam w sobie odpowiednim miernikiem dobrobytu, w związku z czym należy zastosować lepszy wskaźnik (lub zestaw wskaźników) dobrobytu, tak by wytyczyć i odpowiednio dostosować bardziej zadowalający i spójniejszy cel wzrostu w ramach nowej strategii.

3.2.1.    Pokonanie kryzysu na rynkach finansowych i wyzwania społeczne . Mając na uwadze rozwiązania, które będą wprowadzane w celu pokonania kryzysu (przede wszystkim przekształcenie systemu finansowego), Unia Europejska musi działać w sposób skoordynowany i jednolity oraz odgrywać wiodącą rolę. Nowy światowy ład finansowy (przede wszystkim skuteczna regulacja systemu bankowego, ale także funduszy hedgingowych i private equity) musi umożliwiać rozwijanie i udostępnianie solidnych instrumentów finansowych, które będą wspierały gospodarkę realną i służyły obywatelom. Obecny kryzys jest jednak nie tylko wynikiem trudnej sytuacji na rynkach finansowych. Spowodowały go także, przede wszystkim w USA, rosnące nierówności makro- i mikroekonomiczne, takie jak przede wszystkim nierówności dochodów. Dlatego drogą wyjścia z kryzysu musi być rezygnacja z wzrostu, którego źródłem były po części „bańki spekulacyjne”, i dążenie do wzrostu opartego na inwestycjach przede wszystkim w innowacyjne sektory gospodarki realnej, na sprawiedliwym podziale, na tworzeniu wydajnych miejsc pracy wysokiej jakości oraz na równowadze ekologicznej.

3.3.   Poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez poprawę równowagi między wymiarem gospodarczym, społecznym i ekologicznym. Do osiągnięcia tego celu potrzebne jest poprawne stosowanie i ewentualnie ulepszenie dorobku wspólnotowego w dziedzinie kwestii socjalnych związanych z rynkiem wewnętrznym, oraz lepsze uregulowania prawne, a ponadto stworzenie skutecznego otoczenia mikroekonomicznego i dostatecznej swobody inwestycji prywatnych. Należy jednak także zastosować środki, dzięki którym konkurencja na wspólnym rynku będzie przebiegała w sposób sprzyjający innowacjom, a nie przejawiała się w konkurowaniu państw członkowskich między sobą w sposób przynoszący efekty odwrotne do zamierzonych ze szkodą dla spójności społecznej i zrównoważonego rozwoju środowiska.

Wspieranie spójności społecznej jako czynnika stabilnej i dynamicznej gospodarki. Zdaniem Komitetu, dobrze kształtowana polityka społeczna, do której należy także kompleksowa polityka na rzecz „dobrej pracy”, obejmująca ambitne cele w zakresie kształcenia i szkolenia ogólnego i zawodowego oraz uczenia się przez całe życie, znacznie przyczynia się do wzrostu oraz do zwiększenia produktywności. Wychodzenie z kryzysu musi być wspierane odpowiednimi inwestycjami.

3.4.1.    Zwalczanie rosnących nierówności i ubóstwa w całej Europie . Jednym z wyznaczonych celów jest znaczne zmniejszenie do 2010 r. liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, jednak ze sprawozdania Komisji poświęconego ocenie realiów społecznych (2007 r.) wynika, że wiele krajów i regionów Europy boryka się jeszcze z poważnymi problemami społecznymi. Dlatego strategia na okres po 2010 r. powinna być ukierunkowana na postęp społeczny, na wzmocnienie i trwałość systemów zabezpieczenia społecznego oraz na zwalczanie ubóstwa, m.in. poprzez zapobieganie nierównemu podziałowi dochodu. Europejski Rok Walki z Ubóstwem 2010 to idealna okazja do sformułowania skutecznych celów w tym zakresie (np. dotyczących dochodu minimalnego i dochodu zastępczego (7)), wraz z terminami ich realizacji. Taka inicjatywa na rzecz zapewnienia spójności społecznej stanowiłaby ważny krok w kierunku odbudowy zaufania obywateli do integracji europejskiej.

Stworzenie dostępnego dla wszystkich rynku pracy . Mimo dokonanych postępów średnia dla UE nie osiągnie wyznaczonych na 2010 r. celów w dziedzinie zatrudnienia. Musi to budzić obawy w obliczu obecnego kryzysu, który wprawdzie osiągnął już punkt kulminacyjny, ale jeszcze nie zakończył się ostatecznie, a pogłębił nierówności i postawił coraz większą liczbę osób w obliczu problemów egzystencjalnych. Możliwie szybkie odbudowanie wzrostu służącego stabilizacji rynku pracy wymaga – zgodnie z europejskim planem naprawy gospodarczej  (8) – wzmocnienia popytu na wspólnym rynku i wspierania go środkami na rzecz usprawnień strukturalnych. Ważne są efektywne koncepcje kształcenia i szkolenia, umożliwienie zatrudnienia przede wszystkim także osobom wykluczonym z rynku pracy, m.in. z powodu braków w wykształceniu, oraz podejmowanie skutecznych starań na rzecz usunięcia dyskryminacji w zakresie dostępu do rynku pracy i pozostawania na nim. To właśnie gospodarka społeczna, przyjmująca w państwach członkowskich różne formy, może odegrać modelową rolę w pokonywaniu kryzysu, zwłaszcza gdy chodzi o tworzenie miejsc pracy m.in. w usługach socjalnych. Komitet uważa, że zatrudnienie i wydajność pracy muszą wzrastać jednocześnie. Unia Europejska musi przy tym dążyć do tworzenia odpowiednich regulacji dotyczących niestandardowych i w niewielkim stopniu objętych zabezpieczeniem społecznym form zatrudnienia, uwzględniając krajowych i europejskich partnerów społecznych i szanując ich autonomię  (9).

3.4.2.1.   Przedsiębiorstwa gospodarki społecznej działające we wszystkich sektorach i realizujące zyski ekonomiczne, ale z uwzględnieniem kwestii społecznych i interesu ogólnego, są dobrym przykładem szczególnych form przedsiębiorczości i ładu korporacyjnego, które przyczynią się do urzeczywistnienia celów odnowionej strategii lizbońskiej. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zwraca się do Rady Europejskiej, Komisji i państw członkowskich z prośbą o rozważenie propozycji mających na celu wdrożenie zaleceń sformułowanych przez Parlament Europejski (10), a także o zapewnienie przedsiębiorstwom gospodarki społecznej równych warunków konkurowania z pozostałymi firmami.

3.4.3.    Skuteczne zapewnienie bezpieczeństwa w czasach przemian dzięki koncepcji flexicurity . Zmieniające się warunki gospodarcze wymagają znacznych, innowacyjnych zdolności dostosowawczych, także na rynkach pracy. Potrzebna jest możliwość inteligentnego reagowania na szybkie zmiany struktur. Zgodnie z koncepcją flexicurity trzeba przy tym zapewnić pracownikom przygotowanie do nowych wyzwań pojawiających się na rynku pracy. Koncepcja flexicurity powinna skutecznie zapewniać bezpieczeństwo w czasach przemian, przy czym w praktyce jednakową wagę należy przypisać bezpieczeństwu na rynku pracy, stabilnym stosunkom zatrudnienia i miejscom pracy, utrzymaniu zdolności do zatrudnienia, zabezpieczeniu społecznemu oraz mobilności na rynku pracy w kierunku produktywnych i dobrej jakości miejsc pracy („make transition pay”). W tym kontekście należy przede wszystkim także zagwarantować i rozwinąć kompleksowe wdrażanie i stosowanie dorobku wspólnotowego w dziedzinie społecznej, tak by zapobiegać ewentualnej nieuczciwej konkurencji w zakresie standardów pracy.

3.4.4.    Poprawa koordynacji polityki podatkowej . Zgodnie z traktatami UE należy dążyć do silniejszej ogólnounijnej koordynacji polityki podatkowej państw członkowskich (m.in. ujednolicona podstawa opodatkowania oraz minimalne stawki), przede wszystkim w tych dziedzinach, w których podstawa opodatkowania jest mobilna w skali międzynarodowej, a ryzyko ucieczki podatkowej i konkurencji podatkowej między państwami członkowskimi jest największe. Celem takiej koordynacji na szczeblu europejskim musi być zapewnienie stabilności budżetów publicznych oraz wspieranie sprawiedliwszych systemów podatkowych (m.in. poprzez wzmocnienie podstawy dochodów z tytułu podatków, zlikwidowanie rajów podatkowych, jak też przeciwdziałanie uchylaniu się od podatków).

3.4.5.    Rola EBC odpowiadająca jego odpowiedzialności w skali ogólnogospodarczej . Z myślą o strategii na okres po 2010 r. trzeba skutecznie połączyć cele, jakimi są wzrost i stabilizacja, i zaprowadzić między nimi równowagę odpowiednią do potrzeb przyszłych pokoleń, a jednocześnie trwałą. Europejski Bank Centralny musi w pełni wywiązywać się z powierzonych mu zadań, zgodnie z Traktatami, dbając przy tym o realizację priorytetu stabilności cen, a także o wysoki poziom zatrudnienia, ochronę socjalną oraz zrównoważony wzrost.

3.4.6.    Zachowanie marginesu swobody w zakresie budżetu na inwestycje . Uwzględniając i wykorzystując elastyczność paktu stabilności i wzrostu przewidzianą na wypadek tendencji kryzysowych trzeba zwiększyć margines swobody pozwalający na uwzględnianie sytuacji gospodarczej, dokonując przesunięć w budżetach, tak aby wzmocnić inwestycje publiczne związane z celami lizbońskimi (m.in. w efektywne usługi publiczne, badania, edukację i innowacje), jak również produktywne inwestycje prywatne, przede wszystkim także w zakresie produkcji niskoemisyjnej. W tym kontekście należy też dalej rozwijać pomysł europejskiej pożyczki z europejskiego funduszu państwowego  (11).

3.5.   Polityka przemysłowa, wspieranie przedsiębiorczości i tworzenie odpowiednich warunków ramowych dla MŚP. Wzrost gospodarczy i klimat przyjazny inwestycjom to istotne warunki, by można było tworzyć nowe miejsca pracy i utrzymać istniejące zatrudnienie. Przyczyniają się do tego wielkie przedsiębiorstwa, ale także w dużym stopniu przedsiębiorstwa małe i średnie. To właśnie MŚP są silnie zakorzenione w lokalnej gospodarce i to dla nich szczególnie korzystny jest stabilny i rosnący popyt krajowy. EKES już kilkakrotnie wskazywał na to, by zwracać szczególną uwagę na dalszy rozwój europejskiej polityki przemysłowej, m.in. w kierunku ekologicznych technologii, nanotechnologii i TIK, i na umacnianie ducha odpowiedzialnej społecznie przedsiębiorczości, a także czynić postępy we wspieraniu tworzenia przedsiębiorstw oraz w polityce umożliwiającej przedsiębiorstwom utrzymanie się na rynku. Ograniczenie nieproporcjonalnych nakładów biurokratycznych i przeszkód administracyjnych oraz poprawa warunków ramowych finansowania przedsiębiorstw to kwestie o pierwszorzędnym znaczeniu dla gospodarki, będące równie kluczowym czynnikiem europejskiej konkurencyjności jak klimat sprzyjający efektywnym inwestycjom. Nie można przy tym narażać uzasadnionego interesu ochrony pracowników i konsumentów. Ponieważ wyniki gospodarcze, innowacyjność i zatrudnienie coraz bardziej zależą od MŚP, priorytetem powinien być rozwój przedsiębiorczości wśród młodzieży.

3.6.    Stawienie czoła przemianom demograficznym i zaproponowanie rozwiązań w dziedzinie migracji . Istotnym punktem wyjścia do rozwiązania problemów starzejącego się społeczeństwa jest i będą wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dotyczy to zarówno młodego, jak i starszego pokolenia. Oprócz zwalczania bezrobocia i tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy trzeba także aktywniej działać na rzecz ułatwienia godzenia życia zawodowego i rodzinnego, także z myślą o przyroście naturalnym. Do kluczowych wyzwań, z którymi przyjdzie się zmierzyć po 2010 r., należy znalezienie skutecznych rozwiązań w dziedzinie migracji i integracji, które będą sprzyjały rozwojowi europejskiego potencjału wzrostu gospodarczego, a jednocześnie nie zagrożą spójności społecznej  (12).

Dalsze zwiększenie znaczenia trójkąta wiedzy (kształcenie, badania, innowacje). Europa musi nadal wzmacniać swój potencjał leżący w kwalifikacjach jej obywateli, nauce, badaniach i technologii, a tym samym swoją innowacyjność, gdyż jest to istotna siła napędowa konkurencyjności. Trójkąt wiedzy musi w każdym razie nadal znajdować się w centrum zainteresowania strategii na okres po 2010 r. W tym kontekście pojęcie innowacji musi zostać poszerzone o „innowacje społeczne”, tak by zwiększyć kapitał społeczny, który ma znaczenie zarówno dla konkurencyjności, jak i spójności społecznej.

3.7.1.   Aby zapewnić grunt dla przyszłych innowacji, należy nadać wysoką rangę nauce i badaniom oraz wykorzystywaniu ich wyników w praktyce gospodarczej. Do zrealizowania przyjętego w Bolonii celu stworzenia w Europie przestrzeni kształcenia wyższego potrzebne są konkretne kroki oraz silniejsza polityczna wola koordynacji obszarów polityki. Niewystarczające inwestycje w innowacje i podnoszenie kwalifikacji zaostrzają problemy gospodarcze i nie pozostają bez wpływu na wydajność pracy. Uniwersytety i instytucje kształcenia wyższego muszą przejąć swoją część odpowiedzialności i w dużo większym stopniu dbać o wymiar europejski, ponieważ pełnią kluczową funkcję w trójkącie wiedzy, na który składają się kształcenie, badania i innowacje. Jeśli chodzi o wymiar transgraniczny, trzeba wspierać wielostronne projekty współpracy w zakresie badań. W Europie brakuje także zaawansowanych technologicznie przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój. Przedsiębiorstwa muszą widzieć zachęty do jeszcze większego inwestowania w te dziedziny i do tworzenia produktywnych miejsc pracy.

3.7.2.   Dobrze wykształceni pracownicy, przede wszystkim w dziedzinach naukowo-technicznych, oraz innowacyjność to ważne czynniki sprzyjające konkurencyjności, a także warunek dobrobytu. Jednocześnie trzeba także tworzyć produktywne, wymagające wysokich kwalifikacji i dobrze płatne miejsca pracy. Także w dobie kryzysu należy umożliwić młodym absolwentom znalezienie pracy na odpowiednim poziomie kwalifikacji, zapewniającej dobre perspektywy rozwoju zawodowego.

Radzenie sobie ze zmianą klimatu jako kluczowy, wymagający zmian w wielu dziedzinach, element strategii na okres po 2010 r. Kluczowymi elementami strategii na okres po 2010 r. będą wspieranie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii, a także wykorzystanie sektora ochrony środowiska. Odnowiona strategia musi zawierać plan działań na rzecz gospodarki niskoemisyjnej. Po wprowadzeniu kompleksowych ram legislacyjnych w dziedzinie energetyki i zmiany klimatu, UE powinna teraz skoncentrować się na ich praktycznym wdrażaniu. W zintegrowanych wytycznych, zaleceniach dla poszczególnych państw oraz krajowych planach reform należy uwzględnić odpowiednie skuteczne rozwiązania.

3.8.1.    Przekształcenie UE w obszar gospodarczy najefektywniej wykorzystujący energię i zasoby . Polityka w zakresie klimatu, która spowoduje trwałe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zmniejszenie zależności od paliw kopalnych, musi podążać w kierunku zgodnym z zasadami zrównoważonego rozwoju, a zatem odpowiednio uwzględniać cele gospodarcze, ekologiczne i społeczne. Oprócz tego należy w szczególności wykorzystywać wszystkie możliwości oszczędzania energii, opierając się na zasobach i strukturach lokalnych, odnawialnych i regionalnych. Poprawa efektywności energetycznej i gospodarki zasobami będzie należała do głównych elementów nowej strategii. Dlatego dodatkowym celem strategicznym UE powinno być„przekształcenie się Wspólnoty w jeden z obszarów gospodarczych najefektywniej wykorzystujących energię i zasoby”. Aby ta przemiana się dokonała, Europa musi działać w poczuciu dużej odpowiedzialności w zakresie ograniczania emisji dwutlenku węgla. Trzeba ustalić konkretne cele i opracować harmonogramy dla poszczególnych sektorów, we współpracy z branżami.

3.8.2.   „ Nowy ład ekologiczny ”. W ramach „nowego ładu ekologicznego” trzeba wykorzystywać potencjał sektora ochrony środowiska jako siły napędowej wzrostu, tworzenia nowych miejsc pracy oraz innowacji, dążyć do zajęcia wiodącej pozycji pod względem innowacyjności w zakresie ekologicznych technologii oraz ograniczać koszty, nie rezygnując przy tym z dobrobytu, jakości życia i konkurencyjności na arenie światowej. Istotne znaczenie w tym koniecznym procesie innowacji będzie miało rozwijanie badań i technologii oraz przekuwanie ich wyników na nowe wprowadzane na rynek produkty i usługi, co jednocześnie oznacza tworzenie miejsc pracy.

Poprawa podstawy finansowej strategii lizbońskiej. Stawienie czoła przyszłym wyzwaniom wymaga także podjęcia strategicznych rozważań na temat przyszłego budżetu UE.

3.9.1.    Reforma budżetu UE z uwzględnieniem strategii lizbońskiej : Ogólnie rzecz biorąc, trzeba ponownie określić priorytety finansowania poszczególnych obszarów polityki zgodnie z założeniami strategii lizbońskiej i przesunąć je na korzyść takich dziedzin jak badania naukowe i konkurencyjność, środowisko i klimat, inwestycje w zrównoważone wykorzystanie energii, efektywne nakłady publiczne na rzecz gospodarki danego obszaru, aktywna polityka w zakresie rynku pracy, godzenie życia zawodowego i rodzinnego, spójność społeczna, zapobieganie ubóstwu oraz tworzenie nowych miejsc pracy wysokiej jakości. W przyszłych ramach finansowych na lata 2014-2020 należy uwzględnić również dyskusję na temat reformy budżetu UE prowadzoną pod kątem strategii lizbońskiej  (13). Skuteczna realizacja europejskich celów wymaga także, by w dyskusji na temat finansowania polityki strukturalnej i polityki spójności po 2013 r. mieć na uwadze wzmocnienie wymiaru regionalnego.

3.9.2.    Zbadanie innych możliwości finansowania niż budżet UE . Istnieje wiele problemów o zasięgu transgranicznym, które wymagają wzmocnienia europejskiego wymiaru działań politycznych. Należy przedyskutować alternatywne źródła finansowania projektów europejskich, a także – dodatkowo do przesunięć strukturalnych i ewentualnych oszczędności – możliwości rozszerzenia budżetu UE. Komitet zachęca do rozważenia w tym kontekście także możliwości wprowadzenia ogólnounijnych mechanizmów finansowych (w tym dotyczących podatków). Na przykład wprowadzenie podatku od transakcji finansowych mogłoby przyczynić się do ograniczenia spekulacji. Należy także zbadać możliwość wprowadzenia podatku od emisji (carbon tax).

3.10.   Wzmocnienie wymiaru zewnętrznego. Dobrobyt Europy opiera się m.in. na jej otwarciu na świat. Jest ona największą potęgą gospodarczą na świecie, zajmuje pierwsze miejsce w eksporcie i imporcie towarów i usług oraz drugie miejsce pod względem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zarówno jako ich odbiorca, jak i jako inwestor. Jest także największym światowym darczyńcą w zakresie pomocy na rzecz rozwoju. W związku z tym kluczowe znaczenie ma wzmocnienie jej programu działań na arenie międzynarodowej poprzez ustalenie jasnych i długoterminowych celów. W obliczu umacniania się nowych potęg gospodarczych i skutków międzynarodowego kryzysu gospodarczego ważniejsze niż kiedykolwiek jest, aby UE ukształtowała nowe, bardziej jednolite i skuteczniejsze ramy swojego działania na arenie międzynarodowej, przyczyniając się tym samym do zapewnienia adekwatnego, sprawiedliwego i trwałego otwarcia rynków, podniesienia normatywnych standardów opartych na prawach, wspierania multilateralizmu i zorganizowanego dialogu z uprzywilejowanymi partnerami oraz stworzenia korzystnej dla obu stron przestrzeni postępu, która obejmie także region Morza Śródziemnego i Afrykę. Jeśli te warunki będą spełnione, Europa i europejski model społecznej gospodarki rynkowej będą także w przyszłości stanowiły wzór dla reszty świata. Europa będzie także w stanie bronić swej pozycji na arenie międzynarodowej, przede wszystkim pod względem dostępu do rynków i surowców, a jednocześnie zagwarantować, że warunki międzynarodowej konkurencji będą sprawiedliwe, będzie miał miejsce zrównoważony rozwój i wszyscy będą czerpali korzyści z globalizacji.

4.   Zalecenia dotyczące celów strategii lizbońskiej

4.1.   Utrzymać cele i podnieść je w perspektywie średnioterminowej. Mimo nowych wyzwań oraz niepowodzeń związanych z obecnym kryzysem, strategia na okres po 2010 r. nie może tracić z oczu dotychczasowych celów. Komitet proponuje, aby nie rezygnować ze wspólnych celów obecnej strategii, lecz by jednocześnie sformułować kolejne, idące dalej i ambitne cele, które powinny zostać zrealizowane do 2015 r. I tak np. docelowy procentowy udział badań powinien zostać podniesiony do 3,5 % (ewentualnie uzupełniony o szerszy cel dotyczący inwestycji w innowacje), należy także podnieść docelowe wskaźniki w zakresie tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy oraz w zakresie kształcenia i szkolenia.

4.2.   Uwzględnienie sytuacji wyjściowej w poszczególnych państwach członkowskich w ich wkładzie w realizację celów strategii. Możliwości gospodarcze państw członkowskich UE są bardzo zróżnicowane. Komitet proponuje, by podobnie jak w przypadku pierwotnego ustalania ilościowych celów strategii lizbońskiej wziąć pod uwagę sytuację wyjściową w poszczególnych państwach członkowskich, a także przeliczyć (dla UE liczącej 27 członków) i przedyskutować odpowiednio ambitny wkład poszczególnych krajów w założenia strategii.

4.3.   Powrót do celów jakościowych. Ponadto w przyszłej agendzie powinno się uwzględnić także dążenie do tych celów jakościowych, które w znacznym stopniu zagubiono w toku odnowy strategii lizbońskiej w ostatnich latach (np. tzw. wskaźników z Laeken, którymi mierzy się tworzenie miejsc pracy wysokiej jakości (14)).

4.4.   Stawianie nowych celów w dziedzinach, gdzie występują wyraźne niedociągnięcia. Dodatkowo w ramach zintegrowanych wytycznych trzeba ustalić nowe lub bardziej konkretne cele szczególnie w tych dziedzinach, w których zanotowano niewielki postęp lub w których zaznaczają się niekorzystne skutki dotychczasowej polityki reform. Dlatego Komitet proponuje osobne, zawierające mierzalne cele, wytyczne w sprawie równości płci, eliminowania stosunków pracy niezapewniających dostatecznego zabezpieczenia społecznego, przechodzenia do gospodarki niskoemisyjnej, walki z ubóstwem (także wśród osób pracujących zawodowo) oraz zapobiegania wykluczeniu społecznemu (np. odpowiednie wsparcie w przypadku bezrobocia lub niezdolności do pracy oraz ułatwianie dostępu do usług publicznych).

5.   Zalecenia co do sprawowania rządów

5.1.   Wzmocnienie roli instytucji europejskich. Nowa strategia powinna być bardziej dynamiczna i wyrazista. Wzmocnienie roli instytucji europejskich jest szczególnie ważne w czasach obecnego kryzysu. Od czasu skorygowania strategii lizbońskiej w 2005 r. działania Komisji są o wiele bardziej widoczne, przede wszystkim jeśli chodzi o publikowanie i rozpowszechnianie wytycznych dla poszczególnych państw członkowskich oraz przykładów sprawdzonych wzorców postępowania. Domagano się publicznej dyskusji w Radzie, tak aby proces ten cały czas się toczył. W odnowionej strategii aspekty te należy pogłębić i rozszerzyć. Komisja i państwa członkowskie powinny, poprzez wykorzystanie elektronicznych środków komunikacji, podjąć nowe starania na rzecz poprawy realizacji i wspierania transgranicznej wymiany sprawdzonych rozwiązań. Metody te będą jednak skuteczne tylko wtedy, jeśli stworzy się państwom członkowskim odpowiednie do tego ramy europejskie, umożliwiające osiągnięcie wspólnotowych celów. W razie potrzeby należy zbadać nowe, innowacyjne instrumenty.

5.2.   Zwiększenie skuteczności otwartej metody koordynacji w państwach członkowskich. Otwarta metoda koordynacji stanowi „metodyczny fundament” strategii lizbońskiej. Traktat reformujący przewiduje jej zastosowanie w kolejnych dziedzinach. Zdaniem Komitetu, piętą achillesową tej metody jest – oprócz niedostatecznego poinformowania obywateli – przede wszystkim jej nieskuteczność na szczeblu krajowym. Dlatego kluczowe jest, aby wyznaczone cele nie były postrzegane jako „punkty odniesienia w sferze życzeń”, jak to często miało miejsce dotychczas, ale jako konkretne zobowiązania polityczne. Należy znaleźć sposoby i instrumenty, które bardziej zobowiązywałyby państwa członkowskie i tworzyły silniejsze zachęty do skutecznego realizowania przez nie przyjętych celów. Aby zapewnić lepszą równowagę, w realizację nowej strategii należy, obok ministrów gospodarki i finansów, w większym stopniu zaangażować także ministrów innych resortów, przede wszystkim pracy i spraw społecznych. Ponadto Komitet zaleca zwiększenie roli i widoczności europejskich partnerów społecznych, np. poprzez standardowe dołączanie do konkluzji ze szczytów Rady UE wyników trójstronnego dialogu makroekonomicznego.

5.3.   Monitorowanie celów lizbońskich przez rady społeczno-gospodarcze w państwach członkowskich. W ramach procedury konsultacji oraz kompetencji partnerów społecznych w poszczególnych państwach członkowskich należy dalej wzmacniać szczególną rolę krajowych RSG lub innych porównywalnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego (15). Sprawozdania opracowywane przez RSG powinny zawierać analizy realizacji odpowiednich celów lizbońskich i byłyby przedkładane rządom krajowym i instytucjom europejskim, które byłyby zachęcane do wyciągnięcia stosownych wniosków. RSG i organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogłyby w związku z tym zapraszać przedstawicieli Komisji w celu dyskusji o kontekście krajowym. Ponadto krajowe RSG powinny być włączane do corocznych konsultacji prowadzonych przez Komisję. Szczególne znaczenie ma tu utrzymanie wymiany opinii i doświadczeń między EKES-em a krajowymi RSG na temat krajowych planów reform oraz agendy lizbońskiej.

5.4.   Silniejsze umocowanie poprzez zwiększenie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego oraz wzmocnienie wymiaru regionalnego. Komitet zawsze zwracał uwagę na fakt, że lepsze wdrażanie strategii lizbońskiej można zapewnić tylko – oprócz przejęcia pełnej odpowiedzialności przez instytucje europejskie – poprzez przede wszystkim kompleksowe uwzględnienie wszystkich interesów społecznych oraz zacieśnienie współpracy między rządem a partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim na szczeblu krajowym i europejskim, ale także lokalnym i regionalnym w państwach członkowskich (16).

—	Krajowi koordynatorzy ds. strategii lizbońskiej powinni systematycznie współpracować ze wszystkimi zaangażowanymi stronami podczas opracowywania, realizacji i oceny krajowych programów reform.

—

Konieczne są dalsze działania na rzecz wspierania, w ramach procedury konsultacji oraz kompetencji partnerów społecznych, stałego dialogu w państwach członkowskich, w którym powinny uczestniczyć także krajowe RSG i do którego powinny w razie potrzeby być zaproszone inne zainteresowane podmioty społeczeństwa obywatelskiego (organizacje pozarządowe, organizacje gospodarki społecznej i in.) oraz przedstawiciele szkół wyższych lub ośrodków analitycznych.

—	Każdy cykl wdrażania strategii lizbońskiej mógłby kończyć się konferencją z udziałem odpowiednich zainteresowanych stron i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, której celem byłoby podsumowanie sukcesów i niedociągnięć.

—

Należy usunąć przeszkody strukturalne, które utrudniają skuteczne zaangażowanie parlamentów krajowych oraz prawdziwy dialog z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Powinno to objąć m.in. unikanie krótkich terminów na opracowanie krajowych programów reform w miesiącach letnich, które stały się już regułą, a także powoływania osób odpowiedzialnych za realizację strategii lizbońskiej, które nie mają odpowiedniego podejścia do dialogu społecznego, tak jak dzieje się to w wielu państwach członkowskich.

—	Rządy państw członkowskich powinny w większym stopniu informować o wynikach dialogu obywatelskiego i społecznego dotyczącego celów strategii lizbońskiej.

—	Aby zapewnić kompleksowe podejście do spójności terytorialnej, społecznej i gospodarczej, należy w pełni wdrożyć partnerskie zasady funduszy strukturalnych we wszystkich państwach członkowskich i w większym stopniu wykorzystywać instrumenty otwartej metody koordynacji także w tej dziedzinie.

---

(1)  Jeśli chodzi o ramy instytucjonalne stanowiące podstawę do angażowania społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki krajowej, to istnieją w tej mierze znaczne różnice. W wielu państwach UE działają RSG, w większości nowych państw członkowskich istnieją tzw. komisje trójstronne (partnerzy społeczni i przedstawiciele rządu), inne kraje nie mają w ogóle RSG, niektóre rozwinęły jednak alternatywne sposoby uwzględniania interesów społeczeństwa obywatelskiego. EKES stara się gromadzić wkład możliwie największej liczby tych ciał przedstawicielskich.

(2)  Zob. CESE 1468/2005 rev. „Wdrażanie strategii lizbońskiej. Raport podsumowujący dla Rady Europejskiej”, 23-24 marca 2006 r.; CESE 40/2008 „Odnowiona strategia lizbońska 2008-2010. Rola zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego”, sprawozdanie podsumowujące dla Rady Europejskiej, 13-14 marca 2008 r.

(3)  Odnośnie do sukcesów i trudności w osiąganiu celów lizbońskich zob. przegląd w publikacji: „Europe, Globalisation and the Lisbon Agenda” (Europa, globalizacja i agenda lizbońska), M.J. Rodrigues, 2009, s. 16.

(4)  Zob. przypis 2 oraz opinia EKES-u sprawie skutecznego zarządzania odnowioną strategią lizbońską, Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 13.

(5)  Zob. http://www.eurofound.europa.eu/ewco/reports/TN0403TR01/TN0403TR01_3.htm, „Part-time work in Europe”, Dublin-Foundation, 2004.

(6)  Zob. zestaw wskaźników dotyczących jakości pracy przyjęty przez Radę w Laeken w 2001 r.: COM(2001) 313 wersja ostateczna „Employment and social policies: a framework for investing in quality”.

(7)  Zob. także rezolucja Parlamentu Europejskiego PT_TA(2008)0467 z 9 października 2008 r.

(8)  Komunikat Komisji do Rady Europejskiej „Europejski plan naprawy gospodarczej”, COM(2008) 800 wersja ostateczna, 16 listopada 2008 r.

(9)  Odnośnie do porozumień między partnerami społecznymi na szczeblu europejskim zob. http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_dialogue/c10132_en.htm.

(10)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie gospodarki społecznej z dnia 19 lutego 2009 r. (2008/2250(INI)).

(11)  Zob. opinia EKES-u w sprawie europejskiego planu naprawy gospodarczej, Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 71, punkt 5.4.

(12)  W tym kontekście należy przyjąć z zadowoleniem przede wszystkim także utworzenie pod patronatem EKES-u Europejskiego Forum Integracji, skupiającego instytucje UE, organizacje pozarządowe i inne zainteresowane strony.

(13)  Zob. opinia EKES-u w sprawie reformy budżetu UE i jego finansowania w przyszłości, Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 113.

(14)  Zob. COM(2001) 313 wersja ostateczna, „Employment and social policies: a framework for investing in quality”.

(15)  EKES nadmienia, że w żadnej mierze nie ingeruje w istniejące procedury konsultacji, kompetencje i legitymację partnerów społecznych w poszczególnych państwach członkowskich.

(16)  Zob. opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie skutecznego zarządzania odnowioną strategią lizbońską, Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 13.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/10

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie włączenia społecznego

(opinia rozpoznawcza)

(2010/C 128/03)

Sprawozdawca: Brenda KING

Pismem z 18 grudnia 2008 r., działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, szwedzka minister ds. europejskich Cecilia Malmström zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

włączenia społecznego.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 15 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 130 głosami – 4 osoby wstrzymały się od głosu – następującą opinię.

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Przyszła strategia Unii Europejskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia powinna być bardziej nastawiona na cele spójności społecznej – takie jest przesłanie nowego sprawozdania poświęconego tej problematyce, przedłożonego przez Komisję Europejską 29 września 2009 r. W sprawozdaniu Komitetu Ochrony Socjalnej stwierdzono, że sama ochrona socjalna nie wystarczy, aby zapobiec ubóstwu i wykluczeniu. Dlatego zaapelowano o zwrócenie większej uwagi na takie cele jak walka z ubóstwem wśród dzieci oraz promowanie działań w zakresie aktywnej integracji.

Ofiarą wykluczenia jako pierwsze padają z reguły osoby ubogie, o niskich kwalifikacjach, migranci lub osoby należące do mniejszości etniczno-kulturowych, osoby niepełnosprawne, żyjące w odizolowaniu, mieszkające w złych warunkach lub bezdomne.

Nawet jeśli praca nie stanowi automatycznie ochrony przed wykluczeniem ani przed ryzykiem ubóstwa, to i tak pozostaje najlepszą drogą ku włączeniu społecznemu.

1.2.   Prezydencja szwedzka stawia sobie ambitny cel zwalczania negatywnego wpływu, jaki kryzys gospodarczy wywiera na wzrost i zatrudnienie, zarówno na szczeblu UE, jak i w państwach członkowskich. Dąży przy tym do nadania priorytetowego znaczenia działaniom podejmowanym na rynku pracy w celu maksymalnego ograniczenia bezrobocia, zmniejszenia liczby osób wykluczonych i umożliwienia ponownego zatrudnienia tym, którzy niedawno stracili pracę. Jednocześnie prezydencja szwedzka pragnie stworzyć podstawy umożliwiające tworzenie długoterminowych i trwałych miejsc pracy.

1.3.   Na niedawno zakończonym szczycie państw G20 stwierdzono, że państwa członkowskie, w tym kraje UE, zdołały w tym roku utworzyć nowe i zachować dotychczasowe miejsca pracy, co oznacza minimalizowanie skutków kryzysu dla pewnej liczby obywateli. Wysiłki państw członkowskich skupiały się przede wszystkim na wspieraniu utrzymania dotychczasowych miejsc pracy i zabezpieczaniu dochodów gospodarstw domowych.

1.4.   Jednakże wyzwaniem dla UE jest fakt, że wielu obywateli w wieku produkcyjnym nie miało dostępu do pracy nawet w niedawnym okresie wzrostu gospodarczego. Ponadto niektóre osoby zarabiają za mało, by wyrwać się z kręgu ubóstwa. Należy stwierdzić, że pomimo zdecydowanych działań wspierających naprawę gospodarczą, wspomniana grupa osób zwiększyła się w ostatnich 18 miesiącach, a należy pamiętać, że społeczne skutki recesji nie uwidoczniły się jeszcze w pełni.

1.5.   EKES jest zdania, że należy skupić się w większym stopniu na osobach najbardziej oddalonych od rynku pracy, zwłaszcza poprzez zwielokrotnienie wysiłków na rzecz wdrożenia wspólnych zasad aktywnej integracji, zatwierdzonych przez Radę w grudniu 2008 r. Chodzi tu o osoby posiadające niskie kwalifikacje i mniejszy dostęp do uczenia się przez całe życie i do szkoleń; osoby sprawujące obowiązki opiekuńcze (w dużej mierze kobiety); osoby przechodzące na wcześniejszą emeryturę; osoby niepełnosprawne, o członków grup mniejszościowych, migrantów oraz ludzi młodych.

1.6.   EKES zaleca stosowanie otwartej metody koordynacji w celu wyłonienia najlepszych wzorców postępowania związanych z przechodzeniem od etapu kształcenia lub szkolenia do zatrudnienia oraz od etapu prowadzenia gospodarstwa domowego lub działalności obywatelskiej do działalności zawodowej. Zaleca również stosowanie tej metody dla przezwyciężania czynników strukturalnych utrudniających udział w rynku pracy i szerzej w życiu społecznym.

1.7.   EKES jest świadomy tego, że usługi społeczne i ochrona socjalna zależą w dużym stopniu od finansowania publicznego, i że niektóre państwa członkowskie usiłują to finansowanie ograniczyć z uwagi na obecny kryzys. Odrzuca w związku z tym działania mogące zagrozić solidarności, która jest podstawą ochrony socjalnej i która tak dobrze służy Europie. Trzeba wybierać rozwiązania, które zapewniają ochronę, a jednocześnie wspierają przejście z bezrobocia do pracy i utrzymanie zatrudnienia.

1.8.   EKES uznaje rolę uczenia się i szkolenia przez całe życie w zwiększaniu szansy na zatrudnienie i stwierdza, że, paradoksalnie, osoby o niższym wykształceniu mają najmniejszy dostęp do uczenia się i szkolenia przez całe życie. W związku z tym usilnie zaleca, by wszyscy obywateli mieli prawo i dostęp do takich możliwości i mogli skutecznie z nich korzystać.

1.9.   EKES podziela pogląd Komisji o znaczeniu koordynacji i współpracy na szczeblu krajowym i lokalnym, z udziałem między innymi organów władzy publicznej, partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego. Ma to znaczenie nie tylko w dziedzinie zatrudnienia, ale również w obszarze budownictwa mieszkaniowego, opieki zdrowotnej oraz integracji terytorialnej.

2.   Wprowadzenie i kontekst

2.1.   Gospodarki i społeczeństwa państw europejskich stoją przed szeregiem wyzwań takich jak zmiana klimatu, postęp technologiczny, globalizacja oraz starzenie się ludności. Obserwowany w ostatnich dziesięcioleciach wzrost udziału w rynku pracy jest faktem pozytywnym, ale towarzyszy mu utrzymywanie się pewnej liczby osób żyjących ogólnie w ubóstwie, jak również ubóstwo pracujących, znacząca segmentacja rynku pracy oraz bardzo nieznaczny postęp, jeśli chodzi o udział gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem. Z uwagi na to, że dobrej jakości praca jest najlepszym zabezpieczeniem przed ubóstwem i wykluczeniem, niniejsza opinia skupia się przede wszystkim na związku między zatrudnieniem a włączeniem.

2.2.   Światowy kryzys finansowy, który rozprzestrzenił się na gospodarkę realną, stanowi najnowsze wyzwanie. Towarzyszy temu istotne pogorszenie sytuacji na rynku pracy w wyniku zmniejszonego popytu i bardziej restrykcyjnych warunków finansowania (1). W marcu 2009 r. stopa bezrobocia w UE27 po uwzględnieniu czynników sezonowych wyniosła 8,3 % w porównaniu z 6,7 % w marcu 2008 r. Jest to odwrócenie dotychczasowej tendencji na rynku zatrudnienia, gdyż w poprzednich latach stopa bezrobocia w UE25 zmniejszyła się z 8,9 % w marcu 2005 r. do 8,4 % w marcu 2006 r., a następnie do 7,3 % w marcu 2007 r. Chociaż sytuacja w poszczególnych krajach różni się, wszystkie państwa członkowskie i większość sektorów odczuwają skutki głębokiego spadku międzynarodowej koniunktury gospodarczej. Kryzys najbardziej dotknął Hiszpanię, Irlandię i państwa bałtyckie. W tych krajach stopa bezrobocia wzrosła dwukrotnie, a w przypadku państw bałtyckich prawie trzykrotnie. Przewiduje się dalsze utrzymanie tej zwyżkowej tendencji.

2.3.   Pakiety na rzecz łagodzenia polityki monetarnej oraz bodźce fiskalne, wprowadzane obecnie przez prawie wszystkie państwa członkowskie w celu przezwyciężenia obecnego kryzysu, mają przede wszystkim ustabilizować systemy finansowe i złagodzić negatywne skutki społeczne, a następnie przyczynić się do przywrócenia wzrostu gospodarczego. Zakres możliwości działania poszczególnych państw członkowskich znacznie się między sobą różni, ale wszystkie kraje wydają się przywiązywać istotną wagę do strategii ochrony dotychczasowych miejsc pracy, popierania reintegracji z rynkiem pracy, wspierania dochodów obywateli, ochrony przed zajęciem mienia osób, które zaciągnęły kredyt hipoteczny, promowania dostępu do kredytów oraz inwestowania w infrastrukturę społeczną i zdrowotną, zarówno w celu stymulowania zatrudnienia, jak i w celu poprawy dostępu do usług (2). Jednakże prezydencja szwedzka jest zdania, że środkom potrzebnym do pokonania obecnego kryzysu muszą towarzyszyć niezbędne reformy strukturalne, aby UE mogła stawić czoła pozostałym wyzwaniom (np. zmianom demograficznym i globalizacji), ponieważ jeszcze przed kryzysem zbyt duża liczba obywateli europejskich w wieku produkcyjnym nie miała dostępu do pracy, pomimo stosunkowo korzystnych wskaźników gospodarczych.

2.4.   Prezydencja szwedzka pragnie skupić się na następujących zagadnieniach:

2.4.1.   w jaki sposób państwa członkowskie mogą wspólnie poradzić sobie ze skutkami szybkiego wzrostu bezrobocia spowodowanego kryzysem gospodarczym?

2.4.2.   jakie skuteczne reformy mogłyby zwiększyć mobilność na rynku pracy; w tym jakie środki można by podjąć w celu ułatwienia powrotu do pracy?

Celem działania jest przeciwdziałanie skutkom kryzysu w krótkiej perspektywie oraz podjęcie działań, które zapewniłyby osiągnięcie przez państwa członkowskie długoterminowego celu, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia w ramach nowej strategii unijnej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.

3.   Zatrudnienie i włączenie społeczne

3.1.   Wspieranie bezpiecznych zmian stanu zatrudnienia

3.1.1.   Mobilność zawodowa i społeczna zawsze były częścią realiów życiowych Europejczyków. Zmiany wywołane globalizacją uwidaczniają potrzebę takich systemów zarządzania gospodarczego i społecznego, które byłyby aktywnie ukierunkowane zarówno na mobilność zawodową, jak i społeczną. Celem prowadzonej polityki powinno być łączenie strategii aktywizacji, rehabilitacji zawodowej i reintegracji z rynkiem pracy z polityką ochrony socjalnej. W literaturze fachowej rozróżnia się przynajmniej pięć zmian stanu zatrudnienia (3): od edukacji lub szkolenia do zatrudnienia; pomiędzy różnymi formami zatrudnienia, w tym do pracy na własny rachunek; z pracy do prowadzenia gospodarstwa domowego lub działalności obywatelskiej; z pracy do statusu osoby niepełnosprawnej, oraz od zatrudnienia do emerytury. Należy przekonywać ludzi, że „opłaca się zmieniać pracę” i zachęcać ich do aktywnego szukania zatrudnienia, zapewniając im jednocześnie odpowiednie wsparcie i ochronę przed niedostatkiem materialnym.

3.1.2.   Szczególną uwagę należy poświęcić przejściu od kształcenia lub szkolenia do zatrudnienia, gdyż nieproporcjonalnie wielu młodych ludzi zostało wykluczonych z rynku pracy w okresie wzrostu gospodarczego, a teraz w nieproporcjonalnie wysokim stopniu odczuwa skutki kryzysu finansowo-gospodarczego (4). Poziom kwalifikacji młodych ludzi jest dziś wyższy niż poprzednich pokoleń, ale wchodzą oni na rynek pracy później, doświadczają mniejszej stabilności zatrudnienia oraz są bardziej narażeni na segmentację rynku pracy i na bezrobocie. EKES odnotowuje z zadowoleniem skupienie się Komisji na „Bieżącej pomocy dla młodych ludzi” (5), ale chciałby w tym miejscu zapytać o sposób oceny i przeglądu wysokiej jakości szkoleń i praktyk przyuczania do zawodu w przedsiębiorstwach, by zapewnić ich stałą przydatność. Zalecenia EKES-u dotyczące zwalczania bezrobocia wśród młodzieży przedstawione są w opinii w sprawie „Zatrudnienie grup priorytetowych” (6). EKES przypomina, że migranci, osoby należące do mniejszości etnicznych, rodzice samotnie wychowujący dziecko oraz osoby o niskich kwalifikacjach są szczególnie narażone na wykluczenie z rynku pracy i ze społeczeństwa.

3.1.3.   Zmiany stanu zatrudnienia typu przejście z pracy do prowadzenia gospodarstwa domowego lub aktywności obywatelskiej w dużej mierze dotykają kobiety i warunkują dostępne im możliwości w zakresie zawierania umów o pracę oraz okres przebywania poza rynkiem pracy. Zatem EKES zaleca wzmocnienie środków na rzecz zapewnienia równości płci.

3.2.   Opracowywanie i wdrażanie zintegrowanej polityki, odpowiednio dostosowane działania i poprawa zarządzania

3.2.1.   W miarę nabywania doświadczeń związanych ze strategiami dotyczącymi zmiany stanu zatrudnienia można wyodrębnić pewne cechy skutecznej strategii w tym zakresie. Kluczowe znaczenie można przypisać zachętom i środkom wsparcia. Strategie dotyczące zmian stanu zatrudnienia należy rozważać w powiązaniu ze strategiami włączenia społecznego, zwłaszcza w odniesieniu do osób najbardziej oddalonych od rynku pracy, w stosunku do których należy podjąć systematyczne dalsze działania. Komitet podziela pogląd (7), że na skutek kryzysu jeszcze bardziej pilne i konieczne stało się wdrożenie kompleksowej polityki aktywnej integracji. Powinna ona łączyć w sposób zrównoważony środki zapewniające tworzenie sprzyjających integracji rynków pracy, dostęp do wysokiej jakości usług oraz odpowiedni poziom dochodu minimalnego.

3.2.2.   W imieniu znacznej części ludności w wieku produkcyjnym, która musi przejść ze stanu bezrobocia do stanu zatrudnienia, EKES przyjmuje z zadowoleniem zalecenie Komisji (8), by zwiększyć zaangażowanie i poprawić koordynację na szczeblu krajowym. Jednakże EKES zaleca ponadto dostosowywanie działań do konkretnych potrzeb. Jest to ważne, gdyż podstawowe znaczenie dla reformy mają usługi doradcze „bliskie” ludziom i realiom lokalnym, które oferują dostosowane do konkretnych potrzeb ścieżki kariery, jeśli już nie poszczególnym osobom, to przynajmniej określonym grupom. Projekty w zakresie gospodarki społecznej i organizacje działające w tym obszarze często torują drogę podejściom oferującym wsparcie w znalezieniu zatrudnienia i tworzącym nowe miejsca pracy dla osób najbardziej oddalonych od rynku pracy.

3.2.3.   W związku z tym Komitet zaleca również uzupełnienie dialogu społecznego o dialog obywatelski. Niektóre państwa członkowskie już wprowadziły pewną formę takiego dialogu. Dzięki temu organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które dysponują odpowiednim doświadczeniem i wiedzą, będą mogły włączyć się w charakterze istotnych graczy w formułowanie polityki mającej na celu zwiększanie integracji społecznej w Europie. Ponadto organizacje te często utrzymują bliskie kontakty z najbardziej zagrożonymi grupami, w tym z osobami żyjącymi w ubóstwie, dziećmi, młodymi ludźmi, rodzinami o niepewnej sytuacji życiowej, migrantami, mniejszościami etnicznymi oraz osobami niepełnosprawnymi i starszymi. Badania wykazują, że te cechy i kompetencje, w tym znajomość grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i umiejętność postępowania z nimi, właściwe osobom i instytucjom zawodowo świadczącym usługi dla nich, są istotną częścią dobrych wzorców postępowania realizowanych w tym zakresie.

3.2.4.   EKES zgadza się z zaleceniem zawartym w komunikacie Komisji (9), że aby zwiększyć szanse osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji na odniesienie sukcesu na rynku pracy, konieczna jest lepsza współpraca pomiędzy władzami publicznymi, publicznymi służbami zatrudnienia i prywatnymi agencjami pośrednictwa pracy, służbami socjalnymi, placówkami kształcenia dorosłych, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim. EKES zaleca ponadto, by koordynować ze sobą różne elementy działań usługowych, np. w dziedzinie opieki zdrowotnej, kształcenia, budownictwa mieszkaniowego, gdyż doświadczenie wykazało, że jest to kluczowy element dobrych praktyk w tym zakresie.

3.3.   Strategia lizbońska

3.3.1.   W ramach unijnej strategii lizbońskiej przywiązuje się większą wagę do włączenia społecznego w obrębie UE. Ogólnym celem jest dokonanie niezbędnego przejścia do bardziej kompleksowej gospodarki zdolnej połączyć efektywność i tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy z wysokim poziomem ochrony socjalnej oraz większą spójnością społeczną i gospodarczą. Stanowi to podstawę europejskich modeli gospodarczych i społecznych. Strategia unijna realizowana po 2010 r. będzie musiała nakreślić jasną wizję kluczowych wyzwań stojących przed społeczeństwem i opracować ulepszone instrumenty w dziedzinie zatrudnienia i włączenia społecznego. EKES pracuje obecnie nad opinią w sprawie strategii, która zastąpi obecną strategię lizbońską.

3.3.2.   W strategii lizbońskiej podkreśla się, że tworzenie nowych miejsc pracy w dużym stopniu zależy od aktywnej polityki zatrudnienia, solidnych ram makroekonomicznych, inwestycji w umiejętności, badania i infrastrukturę, lepszych uregulowań prawnych oraz krzewienia przedsiębiorczości i innowacji. W świetle dalszego pogarszania się sytuacji na rynkach pracy na skutek spadku koniunktury gospodarczej należy podjąć dodatkowe działania, gdyż to zwykli obywatele najbardziej odczuwają skutki kryzysu, który istotnie zmieni europejskie rynki pracy. Należy zapewnić pracownikom i przedsiębiorstwom środki niezbędne do skutecznego przystosowania się do zmieniających się realiów, a mianowicie do zachowania miejsc pracy, poprawy umiejętności na wszystkich poziomach, zwłaszcza podnoszenia niskich kwalifikacji, znalezienia ponownego zatrudnienia i tworzenia warunków generujących nowe miejsca pracy.

3.4.   Koncepcja flexicurity w czasach kryzysu (10)

Zważywszy, że model flexicurity jest zintegrowaną strategią służącą zwiększaniu elastyczności i bezpieczeństwa rynku pracy i wspieraniu tych osób, które chwilowo znalazły się poza nim, EKES uważa, że:

3.4.1.   Model flexicurity jest nawet ważniejszy i właściwszy w obecnej trudnej sytuacji gospodarczej, gdy wzrasta bezrobocie, ubóstwo, segmentacja i gdy konieczne jest pilne pobudzanie wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych i lepszych miejsc pracy oraz wzmacnianie spójności społecznej.

3.4.2.   Wdrożenie modelu flexicurity wymaga, po pierwsze, zachęcających działań związanych z ochroną socjalną, a po drugie, jasnych zachęt do podejmowania pracy oraz otwartego i ukierunkowanego na kwalifikacje rynku pracy jako podstawy tych działań. Muszą temu towarzyszyć strategie mające na celu usunięcie strukturalnych czynników utrudniających uczestnictwo oraz utrzymanie miejsc pracy i stworzenie nowych możliwości zatrudnienia, włączając w to wysokiej jakości miejsca pracy. Przyczyni się to do ograniczenia wykluczenia społecznego i zagrożenia ubóstwem dzięki otwarciu rynków pracy dla wszystkich obywateli, zwłaszcza dla słabszych grup społecznych.

3.4.3.   Wspólne zasady modelu flexicurity – jako środek umożliwiający wdrażanie europejskiej strategii zatrudnienia, w połączeniu z kompleksową polityką aktywnej integracji skierowaną do osób najbardziej oddalonych od rynku pracy – tworzą wszechstronną strategię polityczną pozwalającą koordynować wysiłki zmierzające do poradzenia sobie z wpływem kryzysu na zatrudnienie i sprawy społeczne i do przygotowania się na poprawę sytuacji gospodarczej.

3.4.4.   EKES przyjmuje z zadowoleniem porozumienie osiągnięte przez partnerów społecznych UE w kwestii monitorowania wspólnych unijnych zasad flexicurity i wykorzystania zdobytych doświadczeń. EKES jest w trakcie opracowywania opinii na temat flexicurity, która będzie wkładem Komitetu w powyższe działania (11). EKES zachęca również państwa członkowskie do wzmożenia wysiłków na rzecz wdrożenia wspólnych zasad aktywnej integracji, a Komisję do systematycznego monitorowania postępów w tej dziedzinie.

4.   Polityka ochrony socjalnej i włączenia społecznego

4.1.   Systemy zabezpieczenia społecznego mogą być bardzo pomocne w zapewnianiu włączenia społecznego, gdyż umożliwiają uznanie statusu pozarynkowego; w ich ramach państwo podejmuje również pozytywne działania i solidarnie zwalcza czynniki ograniczające zdolność jednostek i grup, znajdujących się w gorszym położeniu, do życia w godności. Sukces europejskiego państwa opiekuńczego, zwłaszcza w zwalczaniu nierówności, jest dobrze udokumentowany i odzwierciedla podstawową wartość europejską – solidarność – uznaną w Karcie Praw Podstawowych. Zdaniem Komitetu obecnie najważniejszymi wyzwaniami w zakresie ochrony socjalnej jest zapewnienie powszechnego dostępu do podstawowych świadczeń, nawet jeśli w poszczególnych krajach w różny sposób realizuje się ten cel, oraz wspomniane już wcześniej ułatwienie sprawnej zmiany stanu zatrudnienia. Należy podjąć działania, by zmiana pracy była opłacalna i poprawić dostęp do zatrudnienia dla określonych grup, które doświadczają problemów na rynku pracy, poprzez następujące kroki: obniżenie – na drodze ograniczenia obciążeń administracyjnych – kosztów pracy ponoszonych przez pracodawcę, a niezwiązanych z wynagrodzeniami, przy jednoczesnym zachowaniu poziomu wpływów do budżetu państw członkowskich; analizę możliwości tworzenia nowych miejsc pracy, szczególnie dla pracowników o niskich kwalifikacjach; ograniczenie czynników zniechęcających do podejmowania pracy; poprawę struktury opodatkowania i zasiłków w celu uczynienia pracy bardziej opłacalną, w tym zmniejszenie opodatkowania drugiego źródła dochodów; oraz wprowadzanie środków zachęcających bezrobotnych do podejmowania działalności gospodarczej (np. szkolenia w zakresie przedsiębiorczości i mikrokredyty) poprzez zapewnienie dostępu do usług umożliwiających uczestnictwo. Osobom, które nie mogą pracować, należy zapewnić odpowiednie wsparcie dochodów.

4.2.   Komitet pragnie podkreślić, że silna konkurencja spowodowana globalizacją i wpływ kryzysu gospodarczego sprawiają, iż odpowiednia ochrona socjalna przed społecznymi zagrożeniami, w tym bezrobociem, jest dziś bardziej potrzebna niż kiedykolwiek. Równie niezbędne jest wzmocnienie funkcji pełnionej przez ochronę socjalną jako inwestycji społecznej mającej pozytywny wpływ zarówno na konkurencyjność gospodarczą, jak i na włączenie społeczne. Reforma nie powinna podważyć zasad solidarności, które są podstawą ochrony socjalnej i które tak dobrze przysłużyły się Europie. Z drugiej strony zmiany są niezbędne i systemy zabezpieczenia społecznego nie powinny być zachowawcze. Przeciwnie, należy kierować się tutaj spójną, długoterminową i skoordynowaną polityką reform społecznych, zdolną zapewnić ochronę i wspierać zmiany stanu zatrudnienia w krótkiej i długiej perspektywie.

W tym świetle ważne jest zbadanie, w jaki sposób różne elementy systemu zabezpieczenia społecznego mogą skuteczniej przyczyniać się do włączenia społecznego i integracji gospodarczej. W tym kontekście EKES pragnie zwrócić uwagę na następujące kwestie:

4.3.1.   Uwzględnienie nierównowagi demograficznej oraz zmian w strukturze rodziny.

4.3.1.1.   Perspektywa starzenia się społeczeństwa w większości krajów europejskich przynosi ze sobą szereg kwestii dotyczących włączenia społecznego. Wiele krajów podjęło już określone działania w tym zakresie. Najbardziej uświadamianą kwestią jest wzrost odsetka ludności o uprawnieniach emerytalnych oraz potrzeba zapewnienia usług zdrowotnych i socjalnych, co nie oznacza, że zawsze podejmowane są odpowiednie działania w tym zakresie. EKES przyjmuje z zadowoleniem zalecenie Komisji (9), by promować zatrudnienie starszych pracowników i pobudzać popyt i zatrudnienie w sektorze usług opiekuńczych poprzez wprowadzanie ulg podatkowych lub innych zachęt. EKES uważa, że propozycja Komisji w sprawie zniechęcania do wprowadzania systemów wcześniejszych emerytur wymaga pogłębionej dyskusji odnośnie do warunków ramowych, zakresu, politycznych działań pomocniczych, itp. aby nie stwarzać znowu problemów społecznych uderzających w osoby starsze. EKES wniósł już ważny wkład do tej dyskusji.

4.3.1.2.   Innym czynnikiem wpływającym na sytuację demograficzną jest fakt, że wiele strategii, zwłaszcza polityka rodzinna, nie umożliwia ludziom zaspokojenie ich potrzeby posiadania dzieci (12). EKES pragnie zwłaszcza zwrócić uwagę decydentów na opracowaną przez siebie opinię w sprawie „Rodzina a zmiany demograficzne” (13). Każdy kraj potrzebuje polityki rodzinnej, w której szanuje się wolę każdego obywatela (w tym dzieci), ceni życie rodzinne, przeciwdziała się skutkom takich zjawisk jak rozbicie rodziny, przemoc, ubóstwo i wykluczenie społeczne, które są istotne zwłaszcza dla dzieci, i która jest bliska życiu i pragnieniom obywateli. A zatem każde państwo europejskie powinno traktować kompleksową politykę rodzinną jako swój główny priorytet. Powinna ona obejmować takie kwestie jak dochody, placówki opieki nad dziećmi, dostęp rodziców do wysokiej jakości pracy w pełnym wymiarze godzin, równouprawnienie płci, kształcenie, usługi socjalne i kulturalne, zatrudnienie oraz zapewnianie i planowanie odpowiedniej infrastruktury.

4.3.2.   Optymalne wykorzystanie zasiłku dla bezrobotnych i promowanie integracji.

4.3.2.1.   Zasiłek dla bezrobotnych jest ważnym świadczeniem społecznym zapewniającym bezpieczeństwo zwalnianym pracownikom i bezrobotnym, zwłaszcza w sytuacji, gdy kryzys gospodarczy oraz konkurencja pociągają za sobą nieustanną restrukturyzację. Gdy zasiłek dla bezrobotnych jest stosunkowo wysoki, może on nawet przyczyniać się do płynności gospodarczej i ułatwiać mobilność siły roboczej. Jednakże w niektórych krajach zasiłek ten sprowadza się do biernej dystrybucji świadczeń i nie towarzyszy mu odpowiedni system reintegracji z rynkiem pracy (tzn. zmiana stanu zatrudnienia z bezrobocia do pracy) lub szkoleń umożliwiających znalezienie stałej pracy. Ogólnie rzecz biorąc, środki związane ze świadczeniami dla bezrobotnych należy kierować na bardziej aktywne działania. W tym celu podstawą wypłaty zasiłku mogłyby być indywidualne umowy o gotowości do podjęcia pracy, jak to już ma miejsce w niektórych krajach. W tym wypadku władze byłyby odpowiedzialne za zapewnienie odpowiedniego wsparcia, integracji i systemów szkoleń oraz dostępu do innych świadczeń umożliwiających uczestnictwo. Element zapobiegania jest również ważny. W tym celu konieczne jest podjęcie działań odpowiednio wcześnie oraz zwrócenie uwagi na potrzebę zwalczania ubóstwa dzieci. Musi temu towarzyszyć skuteczna polityka uczenia się przez całe życie, która musi być kontynuowana i która może pociągać za sobą pewną zmianę profilu kształcenia w perspektywie całego życia.

4.3.2.2.   Zmiana stanu zatrudnienia oraz integracja są ważne także dla innych grup, na przykład ofiar wypadków, osób, które stały się niepełnosprawne na skutek choroby (przejście z pracy do bezrobocia na skutek niepełnosprawności). Pojawia się w związku z tym kwestia zapewnienia dochodu zastępczego a po drugie, powrotu do pracy lub znalezienia zatrudnienia. Posiadanie dochodów jest niezbędnym warunkiem niezależnego utrzymania się, ale nie musi być warunkiem wystarczającym. Często nie przykłada się jeszcze odpowiedniego znaczenia do integracji zawodowej wspomnianych osób, pomimo istnienia stosownych przepisów. Praktyczne rozwiązania dotyczące zapewnienia doradztwa i wsparcia przy szukaniu pracy lub jej ponownym podejmowaniu są często uciążliwe i nieodpowiednie. Ani wymogi związane z otrzymaniem zasiłku, ani jego wysokość nie powinny zniechęcać bezrobotnych do podjęcia funkcjonalnej lub zawodowej rehabilitacji lub powrotu do pracy. Przeciwnie, powinny one do tego zachęcać. Jednakże przy reformach wprowadzających działania aktywne w miejsce pasywnych nie powinniśmy tracić z oczu celów określonych w Europejskim kodeksie zabezpieczenia społecznego i w załączonych do niego protokołach. W ramach koncepcji odpowiedniego zatrudnienia należy dążyć do zapewnienia bezrobotnym pracy umożliwiającej im najbardziej wydajne i skuteczne wykorzystanie ich umiejętności, z korzyścią dla całego społeczeństwa. Jednakże osobom nie mogącym podjąć pracy należy zapewnić odpowiednie wsparcie dochodów, by mogli godnie żyć.

5.   Promowanie uczenia się i szkolenia przez całe życie

5.1.   W państwach członkowskich funkcjonują bardzo różne systemy i szczeble szkolenia zawodowego i kształcenia skierowane do osób czynnych zawodowo. Fakt, że dalsze kształcenie i szkolenie obywateli UE jest bardzo nierównomiernie rozłożone – osoby lepiej wykształcone szkolą się i kształcą w znacznie większym stopniu w czasie swojej kariery zawodowej niż osoby gorzej wykształcone – jest poważnym wyzwaniem politycznym w dobie globalizacji oraz biorąc pod uwagę obecny spadek koniunktury gospodarczej. Zważywszy, że ryzyko przenoszenia miejsc pracy i bezrobocia dotyka w większym stopniu osoby mniej wykształcone, jednym z najważniejszych wymogów politycznych jest zapewnienie lepszego dostępu do szkoleń i kształcenia i szerszego udziału w nich grupom mniej wykształconym. W związku z tym EKES wzywa do zapewnienia prawa do szkolenia wszystkim obywatelom, zwłaszcza członkom najbardziej wykluczonych grup, którzy chcą zwiększyć swoje możliwości na rynku pracy, oraz umożliwienie im skutecznego korzystania z tego prawa.

5.2.   Zmiany w sytuacji społecznej, gospodarczej, politycznej i technologicznej spowodują konieczność kolejnego dostosowania umiejętności, co oznacza również, że należy szczegółowo rozważyć program szkolenia ogólnego, zwłaszcza jeśli kształcenie i szkolenie mają być lepiej dostosowane do potrzeb rynku pracy. Konieczne jest więc po pierwsze zapewnienie wszystkim młodym ludziom solidnych podstaw wykształcenia, a po drugie wskazanie obecnych i przyszłych potrzeb w zakresie umiejętności, które następnie można by poddać analizie na szczeblu lokalnym i/lub krajowym, co odzwierciedliłoby zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich i pomiędzy nimi. W tym kontekście EKES odnotowuje inicjatywę Komisji dotyczącą nowych umiejętności w nowych miejscach pracy (14) i zamierza się do niej szczegółowo ustosunkować.

5.3.   EKES zgadza się z zaleceniem Komisji, że wchodzenie w życie zawodowe nie powinno rozpoczynać się od doświadczeń związanych z bezrobociem. Zatem niezbędne jest, by każda osoba kończąca szkołę, która posiada odpowiednie zdolności i chęci, miała dostęp do dalszego kształcenia lub zapewnione miejsce w programie szkolenia zawodowego, i by zdecydowanie zachęcać ją do korzystania z tej możliwości. Więcej szczegółowych informacji na temat stanowiska EKES-u w tej sprawie można znaleźć w opinii EKES-u w sprawie zatrudnienia grup priorytetowych (15).

6.   Budownictwo mieszkaniowe jako czynnik włączenia społecznego

6.1.   Bezdomność jest jedną z najbardziej dotkliwych form wykluczenia. Wiele państw członkowskich Unii Europejskiej ratyfikowało międzynarodowe umowy i konwencje uznające i chroniące prawo do mieszkania, a mianowicie: Powszechną deklarację praw człowieka (art. 25), Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (art. 11), Konwencję o prawach dziecka (art. 27), Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (art. 14 i 15), Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 8), Europejską Kartę Społeczną (art. 15, 16, 19, 23, 30, 31) oraz Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej (art. 34 ust. 3).

6.2.   W Europie kryzys mieszkaniowy dotyka 70 mln osób żyjących w nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych, z czego około 18 mln żyje pod groźbą eksmisji, a 3 mln osób pozbawionych jest dachu nad głową. Liczba osób znajdujących się w tej sytuacji jeszcze rośnie na skutek światowego kryzysu finansowego, w wyniku którego około 2 mln rodzin w Europie straciło mieszkanie, nie będąc w stanie spłacać kredytu hipotecznego (16). Państwa członkowskie powinny potraktować tę kwestię priorytetowo, by zminimalizować jej wpływ na obywateli, zwłaszcza na osoby najbardziej zagrożone.

6.3.   Utrata domu prowadzi do sytuacji będącej przeciwieństwem włączenia społecznego i do dającego się przewidzieć zwiększenia liczby wniosków o zapewnienie godziwych warunków mieszkaniowych po przystępnych cenach. Skutkuje również mniejszą gwarancją ciągłości najmu w umowach o najem mieszkania, większym ryzykiem umieszczenia w umowach hipotecznych zapisów dopuszczających możliwość przejęcia obciążonej nieruchomości przez wierzyciela oraz zwiększa groźbę eksmisji. Dotknie to ludzi młodych, osoby starsze, bezrobotnych, osoby o niskich dochodach i migrantów, jak również rodziny o przeciętnych dochodach. EKES zdecydowanie zaleca zapewnienie równego traktowania w zakresie prawa do mieszkania, oraz utworzenie mechanizmów zapobiegających eksmisjom, zwłaszcza dla różnych grup znajdujących się w trudnej sytuacji.

EKES przyjmuje z zadowoleniem wykorzystanie otwartej metody koordynacji jako ram dla wymiany dobrych wzorców postępowania oraz wybór bezdomności i wykluczenia z dostępu do mieszkań jako tematu, na którym skupi się otwarta metoda koordynacji społecznej w 2009 r. Zaleca rozwinięcie powyższych działań poprzez wzmocnienie istniejących unijnych instrumentów finansowych w odniesieniu do programów:

6.4.1.   oferujących godziwe warunki mieszkaniowe po przystępnych cenach;

6.4.2.   wspierających opracowywanie, we współpracy z władzami lokalnymi, społeczeństwem obywatelskim i inwestorami społecznymi, alternatywnych rozwiązań mieszkaniowych i eksperymentalnych projektów w zakresie nowych rodzajów społecznego budownictwa mieszkaniowego uwzględniających solidarność międzypokoleniową, wielokulturowość i kwestię wykluczenia społecznego.

6.5.   EKES zgadza się ze stwierdzeniem Rady i Komisji (17), że dostęp do usług finansowych jest warunkiem wstępnym trwałego dostępu do rynku mieszkaniowego, i że należy zapewnić odpowiednie wsparcie i doradztwo osobom zagrożonym eksmisją i przejęciem ich mienia.

7.   Polityka terytorialna czynnikiem włączenia społecznego

7.1.   Polityce ukierunkowanej na zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych muszą towarzyszyć strategie skupiające się na konkretnych regionach lub obszarach geograficznych. We wszystkich opracowaniach dotyczących włączenia społecznego zwraca się uwagę na regiony i miejsca znajdujące się w niekorzystnej sytuacji. W wielu wypadkach czynniki prowadzące do tego rodzaju niekorzystnej sytuacji mają podłoże infrastrukturalne i obejmują niedostateczne świadczenie usług i niewystarczający dostęp do infrastruktury publicznej, jak również brak pracy. Mogą one prowadzić do degradacji środowiskowej i społecznej. W miarę poszerzania wiedzy na ten temat kładzie się coraz większy nacisk na szczebel lokalny, wskazując, w jaki sposób problemy i niedociągnięcia mogą nawarstwiać się i tworzyć społeczności nie tylko zamieszkałe przez osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, ale które same są z tych czy innych powodów zagrożone. Występujący na tych obszarach brak inwestycji kapitałowych, czy to lokalnych, krajowych czy zagranicznych, pogłębia tę niekorzystną sytuację.

7.2.   Zatem celem polityki w tym obszarze powinno być dążenie do uniknięcia nierównomiernego rozwoju obszarów i regionów i zapewnienie odpowiedniego wsparcia obszarom znajdującym się w szczególnie niekorzystnym położeniu. Pod tym względem istotna rola przypada inicjatywom lokalnym, jak również projektom ukierunkowanym na rewitalizację zdegradowanych i zubożałych rejonów lub obszarów mieszkalnych. Chodzi tu nie tylko o inwestowanie w infrastrukturę fizyczną, ale również o zwrócenie uwagi na odbudowę infrastruktury socjalnej, w tym na szczeblu danej wspólnoty, oraz kapitału społecznego tych miejsc.

7.3.   Zatrudnienie odgrywa szczególnie ważną rolę w przezwyciężaniu niekorzystnej sytuacji danego obszaru. Praca dostępna na szczeblu lokalnym przyczynia się do zmniejszania ubóstwa, wspiera włączenie społeczne i zwiększa poczucie własnej wartości, wiarę w siebie i potencjał osób wyłączonych z życia społecznego. Służy również zwiększaniu środków finansowych i innych zasobów dostępnych lokalnie. I odwrotnie: dostęp do usług jest warunkiem wstępnym tworzenia lokalnych miejsc pracy. Bardzo ważny jest udział społeczności lokalnych w tych oraz w innego rodzaju inicjatywach, np. w rozwoju mikroprzedsiębiorstw zarządzanych na szczeblu lokalnym.

7.4.   EKES jest przekonany, że oprócz tradycyjnego zakresu działania polityki włączenia społecznego, powinna ona objąć nowe obszary i uwzględnić nowe kwestie. Celem tego jest stworzenie aktywnego i zintegrowanego społeczeństwa. Do pewnego stopnia ten nowy obszar pokrywałby się znacząco z już prowadzonymi działaniami (np. jeśli chodzi o budownictwo mieszkaniowe czy też problem niskich kwalifikacji), ale jednocześnie wymagałby przyjęcia oddzielnej strategii.

7.5.   EKES przyjmuje z zadowoleniem propozycję Komisji (18), by stwarzać więcej możliwości pozyskiwania środków i by szybciej je zdobywać dzięki wykorzystaniu nowego instrumentu mikrofinansowego UE na rzecz zatrudnienia w celu rozwijania mikroprzedsiębiorstw i gospodarki społecznej. EKES jest zdania, że należy priorytetowo traktować politykę terytorialną i że powinny być w nią zaangażowane państwa członkowskie, partnerzy społeczni, odpowiednie władze lokalne i społeczności oraz podmioty gospodarki społecznej.

8.   Zarządzanie różnorodnością oraz integracja migrantów

8.1.   Uważa się powszechnie, że jedną z cech Europy jest jej różnorodność kulturowa, ale w procesie zarządzania sprawami publicznymi w społeczeństwach europejskich aspekt wielokulturowości nie zawsze brany jest pod uwagę. Zdaniem EKES-u włączenie społeczne musi uwzględniać sposób, w jaki społeczeństwa europejskie traktują mniejszości (np. Romów) (19) oraz migrantów. Istnieje wiele sposobów podejścia do tej kwestii i jej rozwiązania.

8.2.   Komitet jest zdania, że należy zbadać możliwość połączenia „pluralizmu” i „równości” jako czynników warunkujących włączenie społeczne. Docenienie kultury i wartości drugiej strony może stanowić wyzwanie dla społeczeństwa przyjmującego, dla przedstawicieli mniejszości i dla migrantów. EKES zaleca podjęcie szeregu podstawowych działań. Obejmują one, ze strony społeczeństwa przyjmującego, środki zmierzające do określenia wkładu wnoszonego przez migrantów i czynników, które przyczyniają się do dyskryminowania i wykluczania ich i stawiają ich w niekorzystnej sytuacji. Jeśli chodzi o osoby należące do mniejszości i o migrantów, oni również powinni wykazać gotowość dostosowania się do norm i tradycji kraju przyjmującego, bez odżegnywania się od swojej tożsamości i korzeni kulturowych. Więcej szczegółowych informacji na ten temat można znaleźć w opinii EKES-u w sprawie zatrudnienia grup priorytetowych (15).

8.3.   Należy także podkreślić rolę dialogu międzykulturowego, czy to jako część dialogu obywatelskiego, czy też jako odrębnego procesu. Celem działań podejmowanych w tym obszarze mogłyby być:

—

uruchomienie procedur zmierzających do budowy zaufania we wspólną przyszłość i wiary w wartości obywatelskie, takie jak sprawiedliwość, tolerancja, poszanowanie wolności i demokracji, równość płci, solidarność i odpowiedzialność społeczna; oraz stworzenie poczucia przynależności i wzajemnego uznawania;

—	zwiększanie włączenia społecznego poprzez gospodarczą, społeczną i kulturową integrację migrantów;

—	dokonanie przeglądu wszystkich polityk pod kątem ich „sprawiedliwości z punktu widzenia kulturowego”, włączając w to kwestie stygmatyzacji i dyskryminacji.

---

(1)  Zob. pkt. 2.1 opinii EKES-u z 11 czerwca 2009 r. w sprawie wyników szczytu w sprawie zatrudnienia; sprawozdawca: Wolfgang Greif (Dz.U. C 306 z 16.12.2009).

(2)  http://ec.europa.eu/social/keyDocuments.jsp?type=3&policyArea=750&subCategory=758&country=0&year=0&advSearchKey=&mode=advancedSubmit&langId=pl, termin następnej pełnej aktualizacji: listopad 2009 r.

(3)  Schmid, G. (2002) Wege in eine neue Vollbeschäftigung, Übergangsarbeitsmärkte und aktivierende Arbeitsmarktpolitik, Frankfurt: Campus Verlag.

(4)  http://ec.europa.eu/youth/news/news1389_en.htm.

(5)  W: „Wspólne zobowiązanie na rzecz zatrudnienia” (COM(2009) 257 wersja ostateczna), s. 8.

(6)  Zob. pkt 5 opinii EKES-u z 12 lipca 2007 r. w sprawie: „Zatrudnienie grup priorytetowych (strategia lizbońska)”, sprawozdawca: Wolgang GREIF (Dz.U. C 256 z 27.10.2007).

(7)  Zob.: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:307:0011:0014:PL:PDF.

(8)  Zob.: „Wspólne zobowiązanie na rzecz zatrudnienia” (COM(2009) 257 wersja ostateczna), s. 13.

(9)  Zob.: „Wspólne zobowiązanie na rzecz zatrudnienia” (COM(2009) 257 wersja ostateczna), s. 9.

(10)  Zob. Projekt konkluzji Rady „Model flexicurity w czasach kryzysu” SOC 374 ECOFIN 407, 10388/09.

(11)  Zob. opinia EKES-u z 1 października 2009 r.: „Wykorzystanie modelu flexicurity w zakresie restrukturyzacji w kontekście rozwoju globalnego”, sprawozdawca: Valerio SALVATORE, współsprawozdawca: Enrique CALVET CHAMBON (Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 1).

(12)  Zob.: Opinia EKES-u z 30 września 2009 r. w sprawie „Praca a ubóstwo: niezbędne podejście całościowe”, sprawozdawca: Nicole PRUD'HOMME (Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 52).

(13)  Zob. opinia EKES-u z 14 marca 2007 r. w sprawie: „Rodzina a zmiany demograficzne”, sprawozdawca: Stéphane BUFFETAUT (Dz.U. C 161 z 13.7.2007, s. 66).

(14)  „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy. Przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie”. COM(2008) 868 wersja ostateczna.

(15)  Zob. przypis 6.

(16)  Zob.: http://www.habitants.org/noticias/inhabitants_of_europe/european_platform_on_the_right_to_housing_2009.

(17)  Zob. Joint Commission/Council Report on Social Protection and Social Inclusion 2009, 7309/09, Rozdział 2 ust. 8.

(18)  Zob.: „Wspólne zobowiązanie na rzecz zatrudnienia” (COM(2009) 257 wersja ostateczna), s. 11.

(19)  Opinia EKES-u „Integracja mniejszości – Romowie”, sprawozdawca Anne-Marie SIGMUND, współsprawozdawca: Madi SHARMA (Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 88).

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/18

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie dalszych perspektyw strategii zrównoważonego rozwoju

(opinia rozpoznawcza)

(2010/C 128/04)

Sprawozdawca: Ernst Erik EHNMARK

Dnia 18 marca 2009 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii w sprawie

dalszych perspektyw strategii zrównoważonego rozwoju

(opinia rozpoznawcza).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 13 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 178 do 21 – 18 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje codwuletnie sprawozdanie Komisji w sprawie strategii zrównoważonego rozwoju UE (1). Sprawozdanie Komisji stwarza podstawę do dalszej debaty na temat wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju przez UE.

1.2.   EKES przyjmuje propozycję Komisji, by w następnym okresie w ramach strategii priorytetowe znaczenie nadano czterem głównym obszarom: gospodarce opartej na technologiach niskoemisyjnych, ochronie różnorodności biologicznej, wody i innych zasobów naturalnych, promowaniu włączenia społecznego i wzmocnieniu wymiaru międzynarodowego działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Komitet wyraża jednak ubolewanie, że Komisja nie pogłębiła analizy i nie przedstawiła konkretnych propozycji dotyczących celów, harmonogramów i działań w tych obszarach.

1.3.   Pomimo kilku pozytywnych trendów oczywiste jest, że strategia rozwoju zrównoważonego UE w obecnej formie nie realizuje swoich celów.

1.4.   Aby była skuteczna, strategia zrównoważonego rozwoju UE wymaga zupełnie nowej struktury zarządzania, w tym odpowiedniego personelu, budżetu oraz mechanizmów, za pomocą których można kontrolować jej realizację.

1.5.   EKES przyjąłby z zadowoleniem intensywniejszą koordynację wewnątrz Komisji, do której wkład mógłby wnieść komisarz odpowiedzialny za koordynację. Komitet zaleca również powołanie niezależnej komisji wysokiego szczebla, która odpowiadałaby za regularne monitorowanie postępów w zakresie rozwoju zrównoważonego i sporządzanie zaleceń dla instytucji.

1.6.   Komitet wzywa Komisję i Radę, by uczyniły z unijnej strategii zrównoważonego rozwoju nadrzędną strategię dla wszystkich obszarów polityki UE. Wszelkie pozostałe strategie UE o krótszym horyzoncie czasowym powinny przyczyniać się do osiągnięcia celów przyszłej strategii rozwoju zrównoważonego. Wpływ wielu ustalanych dziś strategii politycznych będzie odczuwany przez następne dziesięciolecia. Środki krótkoterminowe nie powinny zmniejszać szans przyszłych pokoleń na rozwój.

1.7.   W niniejszej opinii EKES zwraca uwagę na potrzebę lepszego wzajemnego dostosowania strategii lizbońskiej i strategii rozwoju zrównoważonego. Należy zwrócić się do Komisji, by opracowując nową strategię lizbońską lub strategię do 2020 r., jasno wskazała, w jaki sposób działania proponowane w ramach tej strategii będą wspierać długoterminowe przejście na bardziej zrównoważony model rozwoju. Przyszła perspektywa finansowa, fundusze strukturalne, WPR, a także programy ramowe w zakresie B+R oraz wszystkie główne strategie i programy na szczeblu europejskim powinny również wykazać, w jaki sposób przyczyniają się do realizacji celów strategii zrównoważonego rozwoju.

1.8.   PKB w swoim obecnym kształcie nie może być nadal decydującym parametrem w opracowywaniu polityki. Postęp i dobrobyt obywateli powinno się mierzyć inaczej niż dotąd. EKES zdecydowanie popiera dalsze opracowywanie i stosowanie wskaźników postępu wykraczających poza PKB. W związku z tym należy także przeprowadzić dyskusję na temat wartości, które chciałaby propagować UE.

1.9.   Rozwój zrównoważony zakłada zaangażowanie i działanie u podstaw. Wypracowanie takiego zaangażowania wymaga aktywnego współdziałania zarówno partnerów społecznych, jak i całego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.10.   W celu udanego wdrażania strategii rozwoju zrównoważonego również politycy muszą jednoznacznie przejąć odpowiedzialność, zarówno na szczeblu europejskim, krajowym, jak i lokalnym, przy czym wyraźna rola przypada tu Parlamentowi Europejskiemu. Komitet zaleca ustanowienie mechanizmu podsumowywania przez Komisję krajowych postępów w oparciu o uzgodnione wskaźniki, a następnie sporządzenie zaleceń dla poszczególnych krajów w kluczowych sprawach wymagających uwagi. Mogłoby to być wzorowane na już ustanowionym i sprawdzonym mechanizmie monitorowania postępów w realizacji strategii lizbońskiej.

1.11.   EKES wyraża ubolewanie, że przy przygotowywaniu swojego sprawozdania, przed sporządzeniem propozycji, Komisja nie konsultowała się z Komitetem ani innymi organizacjami, do czego wzywała Rada w swoich wnioskach z 2006 r. Równie ważne byłoby zapoznanie się ze stanowiskiem organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Komitet rozwinął swą umiejętność uwzględniania kwestii rozwoju zrównoważonego, powołując trzy lata temu Centrum Monitorowania Rozwoju Zrównoważonego, które rozpoczęło regularne konsultacje z krajowymi radami rozwoju zrównoważonego. Komitet zaleca, by mechanizm ten był wykorzystywany bardziej systematycznie do zapewnienia twórczego wkładu społeczeństwa obywatelskiego w aktualizację i monitorowanie europejskich postępów w zakresie rozwoju zrównoważonego w Europie.

1.12.   Szczególnie istotne jest, by strategia zrównoważonego rozwoju UE została dopracowana przed następnym światowym szczytem na temat rozwoju zrównoważonego w Rio w 2012 r.

2.   Komunikat Komisji

Komunikat Komisji Europejskiej (COM(2009) 400 wersja ostateczna z 24.7.2009 r.) na temat dalszego kształtowania strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju stanowi niestety tylko skromny krok naprzód. Wprawdzie podkreślono w nim niedociągnięcia w realizacji celów strategii zrównoważonego rozwoju, jednak nie zaproponowano żadnych konkretnych środków, by w przyszłości niedociągnięcia te usunąć.

2.1.1.   EKES przypomina w związku z tym, że kwestia wyraźniejszych sygnałów politycznych była swego rodzaju motywem przewodnim dialogu z Komisją, Radą i Parlamentem.

2.1.2.   Decyzje dotyczące sygnałów politycznych wymagają dobrego przygotowania. EKES wyraża ubolewanie, że Komisja poświęciła jedynie marginalne środki na rozwój bazy tegorocznej oceny politycznej rozwoju zrównoważonego.

2.2.   Dokument Komisji zawiera szereg „krótkich ujęć” rozwoju w ramach siedmiu nadrzędnych obszarów i tematów przekrojowych. To podejście należy przyjąć z zadowoleniem, ponieważ w ten sposób wyraźnie widać, które priorytety należy pogłębić i gdzie potrzebna jest dokładniejsza analiza.

2.3.   Z dokumentu wynika, że zaobserwowany rozwój sytuacji jest prawie wyłącznie negatywny. W poprzednich latach poświęcono wprawdzie wiele uwagi zagadnieniom związanym z klimatem i energią, lecz wyniki są w dużej mierze nadal negatywne. Transport jest kolejną dziedziną, w której politykom nie udało się doprowadzić do zmiany trendów w kierunku ograniczenia emisji. Pozytywne przykłady można wyliczyć tylko w formie pojedynczych środków: obiecującego projektu ustawy czy innowacyjnej inicjatywy tu i ówdzie, jednak nie widać jeszcze powszechnego trendu i pozytywnej zmiany.

2.4.   EKES nie zamierza komentować podjętej przez Komisję schematycznej oceny poszczególnych obszarów polityki, lecz zauważa, że przegląd nie jest zbyt zachęcającą lekturą. Wyniki podkreślają konieczność poważniejszego zaangażowania politycznego na rzecz rozwoju zrównoważonego.

2.5.   Zrównoważona produkcja i konsumpcja są od kilku lat traktowane priorytetowo. Przykładem jest wykorzystanie surowców do produkcji: ze statystyk wynika, że UE i USA zużywają dwa razy więcej surowców na jednostkę produkcyjną niż np. Japonia. Można by tutaj uzyskać znaczne korzyści z racjonalizacji.

2.6.   Komisja nadała szczególny priorytet wysiłkom na rzecz włączenia wymiaru społecznego oraz problemów społecznych zarówno w strategię zrównoważonego rozwoju, jak i w inne aktualne strategie rozwoju UE (strategia lizbońska itp.). Znaczenie tych starań odzwierciedla fakt, że ponad 70 mln Europejczyków żyje w biedzie (według definicji stosowanej m.in. także przez Urząd Statystyczny UE). Związek między migracją a zmianami odsetka osób żyjących w biedzie jest ważną kwestią.

3.   Kryzys strategii?

3.1.   Koncepcja rozwoju zrównoważonego została zapoczątkowana prawie 20 lat temu na konferencji w Rio. Przesłanie konferencji było jednoznaczne i przekonujące – zaspokajanie potrzeb obecnego pokolenia nie może odbywać się kosztem przyszłych pokoleń. Dziesięć lat później konkluzje z Johannesburga (ze światowego szczytu ONZ w sprawie zrównoważonego rozwoju, Johannesburg, 2002 r.) spotkały się z szerokim oddźwiękiem: powstał wreszcie wszechstronny pakiet propozycji dotyczących sprawiedliwego rozwoju społecznego na świecie.

3.2.   W ramach przygotowań do szczytu w Johannesburgu UE przyjęła swą pierwszą europejską strategię rozwoju zrównoważonego (COM(2001) 264 wersja ostateczna „Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia rozwoju zrównoważonego Unii Europejskiej”).

3.3.   Strategia rozwoju zrównoważonego UE została przyjęta wiosną 2001 r. w atmosferze euforii i przełomu. Dopiero kilka lat później sytuacja zaczęła się stopniowo komplikować.

3.4.   Strategii samej w sobie niewiele można było zarzucić. Nie zabrakło też entuzjastycznych zwolenników w społeczeństwie obywatelskim oraz wśród polityków i opiniotwórców.

3.5.   Problem polegał raczej na braku prawdziwej gotowości (lub zdolności) do przekształcenia wizji na konkretne programy działania.

3.6.   W 2006 r. strategia rozwoju zrównoważonego została zmieniona w ramach decyzji „Przegląd strategii UE dotyczącej trwałego rozwoju (EU SDS) – Odnowiona strategia”. Przegląd strategii nie dostarczył nowych informacji na temat wyznaczania priorytetów ani procedur wdrażania. Równolegle UE utworzyła nowe programy, które były m.in. ukierunkowane na wzrost gospodarczy i zatrudnienie.

3.7.   W ostatnich latach coraz wyraźniejsza stała się sprzeczność między wyobrażeniami na temat zrównoważonego rozwoju a programami na rzecz wzrostu i konkurencyjności. Różni je na przykład horyzont czasowy: strategia lizbońska ma charakter średnioterminowy, zaś strategia rozwoju zrównoważonego długoterminowy. Może to doprowadzić do preferowania w ramach strategii lizbońskiej środków o krótkoterminowym oddziaływaniu, które będą sprzeczne z długoterminowymi celami strategii rozwoju zrównoważonego.

3.8.   Coraz częściej słyszy się głosy nawołujące do przeglądu podziału zadań między obiema strategiami. Połączenie strategii byłoby jednym z możliwych kroków w kierunku efektywniejszego wykorzystania dostępnych środków.

3.9.   Niniejsza opinia ma jednak wykazać konieczność nadania nowego impulsu strategii zrównoważonego rozwoju, co mogłoby wskazać drogę dla dalszych działań zarówno na płaszczyźnie europejskiej, jak też na szczeblu międzynarodowym.

4.   Czego się nauczyliśmy?

4.1.   EKES w ostatnich latach opracował ponad dziesięć opinii na temat różnych aspektów strategii, a także przeglądy dotyczące możliwości jej dalszego rozwoju. Ogólnie sugerowano w nich równoległe rozwijanie strategii rozwoju zrównoważonego i strategii lizbońskiej, nawet jeśli są one przyporządkowane do różnych kategorii (2).

4.2.   Komitet wyróżnił trzy czynniki, które, przedstawione razem, wyjaśniają, dlaczego obie strategie miały różne oddziaływanie:

—

Jednym z wyjaśnień jest obu strategii. Strategia lizbońska była reakcją na naglące kwestie polityczne, zaś w strategii rozwoju zrównoważonego chodziło o ustalenie priorytetów długoterminowych. Różnicę można zauważyć już po zaangażowanych osobistościach: za Lizboną stoją szefowie rządów, zaś strategia rozwoju zrównoważonego podlega często ministrom ochrony środowiska. To różne znaczenie znajduje także wyraz w przydziale środków: zarówno w Komisji, jak i w państwach członkowskich w prace nad strategią zrównoważonego rozwoju zaangażowanych jest mniej znacznie osób niż w prace nad strategią lizbońską.

—	Obie strategie spotkały się z : strategia lizbońska, nawet jeśli nie jest jeszcze powszechnie znana, to znajduje się o krok od rozpowszechnienia w szerokich kręgach. Rozwój zrównoważony jest postrzegany jako coś teoretycznego, trudnego do przełożenia w praktyce politycznej.

—

: Strategia lizbońska dysponuje ścisłym systemem planowania i monitorowania wspólnych norm i terminów. Dla rozwoju zrównoważonego istnieje mniej wiążący system służący przyjmowaniu wspólnych priorytetów oraz wspólnej ocenie. W związku z tym w ramach strategii lizbońskiej można wywierać silniejszy nacisk na państwa członkowskie, podczas gdy w przypadku rozwoju zrównoważonego kończy się na wspólnych zamierzeniach.

4.3.   Ostatnia wszechstronna ocena została przeprowadzona przed dokonaniem przeglądu strategii w 2006 r. Rada podkreśliła w zmienionych wytycznych dla strategii, że zasadnicze znaczenie ma współpraca i koordynacja krajowych i europejskich wysiłków na rzecz wzmocnienia rozwoju zrównoważonego. Za najważniejsze uznano opracowanie wyraźnych priorytetów działań na rzecz rozwoju zrównoważonego. Ponadto podczas oceny dokonanej przed sporządzeniem codwuletniego sprawozdania Komisji w 2008 r. odnotowano postępy w podejściu do cyklu życia produktów i zapobiegania powstawaniu odpadów w ramach wielu inicjatyw w dziedzinie ochrony środowiska („Postępy w zakresie strategii rozwoju zrównoważonego UE”, raport końcowy ECORYS).

4.4.   Należy zauważyć, że fundusze strukturalne i strategia rozwoju zrównoważonego są do siebie niewystarczająco dostosowane. Właśnie w tych dziedzinach, w których UE udostępnia znaczne środki finansowe, trwały charakter inwestycji musi mieć najwyższy priorytet.

5.   Nowy impuls dla strategii rozwoju zrównoważonego: kilka rozważań wstępnych

5.1.   UE odegrała wiodącą rolę w rozwijaniu globalnego podejścia do rozwoju zrównoważonego. Wiele krajów i grup krajów uważa UE za pioniera w dziedzinie rozwoju zrównoważonego. Pozytywne wyniki przyniosłoby przejęcie przez UE takiej roli również w kontekście odnowienia strategii rozwoju zrównoważonego.

5.2.   Jedna z wielu trudności związanych z aktualnym kształtem strategii polega na tym, że ma ona zbyt wiele priorytetów: siedem obszarów głównych i cztery zagadnienia przekrojowe. Można wyjść z założenia, że strategia z wyraźnymi priorytetami ma większą siłę przebicia. Dla zwiększenia tej siły decydujące znaczenie ma także nadanie strategii zrównoważonego rozwoju jasnych i wymiernych celów.

5.3.   Ponadto nie można w dalszym ciągu przemilczać faktu, iż mimo że rozwój zrównoważony opiera się na trzech filarach, nie wszystkie środki wpływają w korzystny sposób jednoczenie na środowisko oraz na aspekty społeczne i gospodarcze. Nie występują wyłącznie sytuacje, w których zyskują wszystkie trzy filary („win-win-win”). Należy raczej ustalić priorytety, dokonując – często bolesnych – wyborów. W przeszłości zbyt często priorytety ustalało się na korzyść krótkoterminowych interesów gospodarczych. Wydaje się, niestety, że sytuacja ta powtarza się także obecnie w czasach kryzysu gospodarczego w przypadku programów restrukturyzacyjnych.

5.4.   Sektor publiczny powinien objąć ważną, wiodącą rolę we wspieraniu zrównoważonego rozwoju. Decydenci polityczni mogą tworzyć istotne bodźce stymulujące taki rozwój poprzez odpowiednie ustawodawstwo, zachęty podatkowe i subsydia (oraz likwidację szkodliwych subsydiów), a także poprzez zamówienia publiczne.

5.5.   Należy dostosować nową perspektywę finansową na lata po 2014 r. do celów przyszłej strategii zrównoważonego rozwoju.

5.6.   Europejska strategia zrównoważonego rozwoju musi podejmować problem szkodliwych subsydiów. EKES wzywa Komisję, by w końcu przedstawiła plan reformy szkodliwych subsydiów, który miał powstać jeszcze w 2008 r.

5.7.   Nowy impuls dla strategii rozwoju zrównoważonego nie może jednak prowadzić do wzrostu scentralizowanej kontroli. Rozwój zrównoważony musi iść w parze z nowym podejściem w zakresie delegowania zadań oraz podejmowania decyzji jak najbliżej obywateli.

5.8.   Rozwój zrównoważony opiera się na zaangażowaniu i działaniach oddolnych. Podczas całej dekady lat 90. organizacje wolontariackie i partnerzy społeczni aktywnie przyczyniali się do nadania dynamiki działaniom UE w dziedzinie rozwoju zrównoważonego. W odnowionej strategii rozwoju zrównoważonego organizacje wolontariackie powinny odgrywać bardzo ważną rolę.

5.9.   Dalszym ważnym podmiotem przyszłych prac są instytucje regionalne, a przede wszystkim władze miejskie.

5.10.   Często mówi się, że potrzebne jest większe zaangażowanie ze strony gospodarki. W zmienionej strategii rozwoju zrównoważonego przedsiębiorstwa pełnią oczywistą i wyraźną funkcję. W gospodarce można jednoznacznie wskazać na silniejsze zainteresowanie kwestiami związanymi z klimatem i rozwojem zrównoważonym.

6.   Argumenty przemawiające za nowym impulsem dla strategii rozwoju zrównoważonego

6.1.   Czy strategii rozwoju zrównoważonego należy nadać nowy impuls? Pytanie to może wydawać się dziwne. W obliczu codziennego zalewu informacji na tematy takie jak klimat, energia, rolnictwo, różnorodność biologiczna itd. podstawy konkretnych działań w zakresie rozwoju zrównoważonego są już bardzo szerokie.

6.2.   Kwestia ocieplenia klimatu uzyskała duży rozgłos i doprowadziła do powstania rozlicznych alarmujących raportów, na przykład raportu Sterna. Ponadto badania w ramach projektu TEEB („The Economics of Ecosystems and Biodiversity” – „Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności”) zwróciły uwagę na zagrożenia, jakie niesie ze sobą dalsze uszczuplanie różnorodności biologicznej i nadmierne obciążenie ekosystemów.

6.3.   W wyniku wzrastających temperatur rolnictwo w szerszym ujęciu stanie przed nowymi problemami. Kluczową kwestią dalszych prac w dziedzinie polityki rolnej jest to, w jaki sposób musi ono dostosować swoją produkcję do nowych warunków.

6.4.   Listę można dowolnie rozszerzać. Najczęstsze zagadnienia są już znane z debaty ogólnej. W mniejszym stopniu uwzględnia się, że wpływ na naszą codzienność będzie odczuwalny wcześniej niż dotąd zakładano.

6.5.   Komitet wzywa Komisję, by uczyniła z unijnej strategii zrównoważonego rozwoju nadrzędną strategię dla wszystkich innych obszarów polityki UE. Wszystkie inne strategie muszą przyczyniać się do osiągnięcia celów przyszłej wspólnotowej strategii zrównoważonego rozwoju i wzmacniać ten rozwój.

6.6.   EKES zdecydowanie popiera dalsze opracowywanie i stosowanie wskaźników postępu niezwiązanych z PKB. Opublikowane niedawno sprawozdanie komisji Stiglitza ponownie unaoczniło, że PKB nie nadaje się do ustalania wytycznych co do istotnych decyzji, które trzeba obecnie podjąć. Wręcz przeciwnie: jest on mylący, gdyż nie odzwierciedla rzeczywistych problemów, które tym samym zostają odłożone na przyszłość. EKES przyjął niedawno opinię, w której jest mowa o skutkach nowego podejścia do PKB (3). Debata musi jednak mieć szerszy zakres niż dyskusja o wskaźnikach. Głównym celem powinno być znalezienie sposobu osiągnięcia trwałego dobrobytu i wysokiej jakości życia społeczeństwa oraz przejścia do gospodarki niskonakładowej, a zarazem wysoko wydajnej.

6.7.   UE musi poprawić swoją komunikację z obywatelami również w zakresie kwestii związanych z rozwojem zrównoważonym.

7.   Odpowiedzialność polityczna i potrzeba przywództwa

7.1.   EKES podkreślił w szeregu opinii na temat rozwoju zrównoważonego, że wymagane jest przywództwo i wola polityczna do wspierania działań w tej dziedzinie. Nie należy tego rozumieć jako wezwanie do centralizacji. Chodzi raczej o przejęcie inicjatywy, tworzenie sieci i gotowość do przyjęcia na siebie odpowiedzialności.

7.2.   EKES powtarza wyrażone już we wcześniejszych opiniach stanowisko, że skuteczne działania na rzecz rozwoju zrównoważonego wymagają oprócz rzeczywistego podjęcia odpowiedzialności politycznej także aktywnego zaangażowania na szczeblu lokalnym i regionalnym. EKES podkreśla ponadto, że partnerzy społeczni i społeczeństwo obywatelskie w szerszym ujęciu muszą mieć możliwość aktywnego uczestnictwa w planowaniu i wdrażaniu.

7.3.   W tym kontekście należy podkreślić potrzebę współpracy między dwiema głównymi strategiami na rzecz rozwoju, tj. między strategią lizbońską a strategią zrównoważonego rozwoju. Moment ewentualnego połączenia obu tych strategii jest mniej istotny niż ich ścisłe wzajemne dostosowanie. Jasne musi być jednak, że działania w ramach strategii lizbońskiej mają przyczyniać się do realizacji celów bardziej kompleksowej strategii zrównoważonego rozwoju.

7.4.   Do skutecznego wdrożenia unijnej strategii zrównoważonego rozwoju niezbędna jest silniejsza struktura zarządzania. EKES wzywa Radę do ustanowienia dla tej strategii podobnego cyklu zarządzania jak dla strategii lizbońskiej, obejmującego sprawozdania roczne, analizy porównawcze (benchmarking) i otwartą metodę koordynacji, tak aby można było lepiej porównywać ze sobą państwa członkowskie i pobudzać konkurencję na rzecz wzmacniania zrównoważonego rozwoju. Ponadto zarówno państwa członkowskie, jak i Komisja muszą udostępnić większe zasoby na potrzeby realizacji strategii zrównoważonego rozwoju.

8.   Wiedza i postawy

8.1.   Komisja poświęca wiele uwagi dziedzinie kształcenia ogólnego i zawodowego oraz podsumowuje poszczególne programy UE w tej dziedzinie. Zaniedbuje jednak kwestię ujęcia kształcenia ogólnego i zawodowego oraz wiedzy w szerszej perspektywie demokratycznej. Rozwój zrównoważony będzie wymagał decyzji, które, podobnie jak w wypadku polityki ochrony klimatu, nie zawsze spotykają się z przychylnością ze strony wszystkich podmiotów. Rozwój zrównoważony, podobnie jak ochrona klimatu i polityka energetyczna, musi mieć silną bazę lokalną.

8.2.   Jak można zapewnić bazę lokalną oraz wsparcie? Kluczem do tego jest kształcenie ogólne i zawodowe na wzór nordyckich ośrodków kształcenia dorosłych, gdzie wymiar demokratyczny ma duże znaczenie dla edukacji. Kształcenie w kontekście społecznym przyczynia się również w znacznym stopniu do budowania struktur demokratycznych. Nie na darmo ośrodki kształcenia dorosłych w krajach nordyckich odgrywały ważną rolę w rekrutacji personelu dla wszystkich rodzajów organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

8.3.   Nie powinno to jednak oznaczać, że szkoła oraz kształcenie ogólne i zawodowe młodych ludzi odgrywają mniej ważną rolę. Chodzi tutaj o wzmocnienie zarówno kształcenia dorosłych, jak i edukacji szkolnej oraz znalezienie nowych metod nauczania.

8.4.   EKES zaleca, by strategia rozwoju zrównoważonego w większym stopniu uwzględniała kształcenie zawodowe i ogólne.

9.   Badania i rozwój w dłuższej perspektywie

9.1.   Już pierwsze decyzje dotyczące rozwoju zrównoważonego uwypuklały znaczenie badań. Podjęto szereg konkretnych decyzji dotyczących długoterminowego rozwoju badań i kształcenia badaczy. Do najważniejszych z nich należy decyzja podjęta w ramach procesu barcelońskiego, której celem było podniesienie do 3 % PKB odsetka wydatków państw członkowskich UE na badania i rozwój w konkretnym okresie czasu, tzn. do 2010 r.

9.2.   EKES wskazuje, że wszystkie państwa członkowskie muszą podjąć wysiłki na rzecz osiągnięcia celu ustalonego w Barcelonie i tym samym wyraźnie zwiększyć wsparcie dla badań.

9.3.   Polityka badawcza i strategia lizbońska muszą zostać ze sobą lepiej powiązane, aby uzyskać efekty synergii między rozwojem zrównoważonym a strategią lizbońską.

9.4.   Współpraca między ośrodkami badawczymi w zakresie zmian klimatu jest bardzo zaawansowana. Badania przewidziane w rzeczywiście długoterminowej perspektywie mogą mieć jednak trudności z konkurowaniem o finansowanie. Dlatego też EKES zachęca, by w ramach programu ramowego UE w dziedzinie badań naukowych Komisja przeprowadziła badanie na temat aktualnego zapotrzebowania na badania nad klimatem, kwestiami energetycznymi oraz rozwojem zrównoważonym.

10.   Lepsza organizacja etapu wstępnego

10.1.   EKES podkreślał przy różnych okazjach wymóg przywództwa politycznego podczas opracowywania środków w obszarze rozwoju zrównoważonego lub polityki dotyczącej klimatu i energii. Komitet wielokrotnie cytował byłego premiera Francji Michela Ricarda, który powiedział podczas ważnej konferencji EKES-u, że rozwój zrównoważony bez wątpienia będzie wymagał decyzji, które nie zawsze są łatwe i popularne. Premier Luksemburga wypowiedział się kilka lat temu w podobnym tonie, mówiąc, że Rada doskonale wie, jakie kroki są konieczne. Problem w tym, że nie wiadomo, w jaki sposób po podjęciu tych kroków można liczyć na ponowne wybranie do parlamentu.

10.2.   Rozwiązanie polega na tym, żeby odpowiednio wcześnie i systematycznie prowadzić rozmowy i dialog. Przede wszystkim należy zacząć od szczebla lokalnego i podejmować działania oddolnie. Kluczowym pojęciem jest tutaj uczestnictwo, które należy jednak uzupełniać solidarnością.

10.3.   EKES wielokrotnie wskazywał na konieczność powołania silniejszej struktury współpracy w ramach Komisji. W obecnej sytuacji można by w tym celu utworzyć stanowisko specjalnego członka Komisji – w randze wiceprzewodniczącego – który byłby odpowiedzialny za wspieranie współpracy i koordynacji między głównymi aktualnymi strategiami, tzn. za rozwój zrównoważony, klimat i energię oraz strategię lizbońską.

---

(1)  COM(2009) 400 wersja ostateczna.

(2)  Zob. np. Dz.U. C 195 z 18.8.2006, s. 29 i Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 76.

(3)  Dz.U. C 100 z 30.4.2009 r., s. 53.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/23

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „W kierunku gospodarki wydajnej ekologicznie – wykorzystanie kryzysu gospodarczego do rozpoczęcia nowej ery energetycznej”

(opinia rozpoznawcza)

(2010/C 128/05)

Sprawozdawca: Frederic Adrian OSBORN

Dnia 3 czerwca 2009 r. przyszła prezydencja szwedzka w Radzie Unii Europejskiej zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie:

„W kierunku gospodarki wydajnej ekologicznie – wykorzystanie kryzysu gospodarczego do rozpoczęcia nowej ery energetycznej”.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 12 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 164 do 2 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Największe rozwinięte gospodarki światowe uznały potrzebę ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. o co najmniej 80 % w ramach światowych działań na rzecz utrzymania pod kontrolą zagrożenia spowodowanego przez zmiany klimatu. Potrzeba zatem praktycznie od zaraz szeroko zakrojonych przekształceń bazy energetycznej rozwiniętych gospodarek.

1.2.   UE rozpoczęła proces takiego przekształcenia, zatwierdzając szeroko zakrojony program klimatyczno-energetyczny, przyjęty w roku bieżącym przez Radę i Parlament Europejski, przewidujący ograniczenie emisji o 20-30 % do 2020 r. Program ten wciąż wymaga jednak wprowadzenia w życie. Należy także niezwłocznie podjąć działania zmierzające do realizacji celów na 2050 r.

1.3.   Obecny kryzys gospodarczy zarówno stanowi zagrożenie, jak i otwiera nowe możliwości. Zagrożenie polega na tym, że starając się zwalczyć utrzymujące się problemy gospodarcze, zaangażujemy wszystkie dostępne zasoby oraz poświęcimy temu całą uwagę polityczną, a wprowadzane rozwiązania będą miały na celu „powrót do normalności” i wykażą te same tendencje wzrostowe w zakresie emisji. Nowe możliwości natomiast związane są z tym, że pojawiła się znacząca okazja do przełamania tradycyjnych nawyków i przyjęcia korzystnej dla wszystkich strategii wydajności ekologicznej, która pomoże w ożywieniu gospodarki, poprawie jej konkurencyjności i tworzeniu nowych miejsc pracy przy równoczesnej transformacji energetycznej i znaczącym ograniczeniu emisji.

1.4.   EKES w pełni popiera wszelkie już prowadzone bądź dopiero planowane działania w Europie zmierzające do promowania wydajności ekologicznej, obejmujące dalsze kroki:

—	prowadzące do wzmocnienia działań na rzecz efektywności energetycznej określone w nowym planie działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii;

—	wspierające działania na rzecz wykorzystania odnawialnych źródeł energii określone w planie działania dotyczącym energii odnawialnej;

—	zmierzające do uwzględnienia wymogów wydajności ekologicznej we wszystkich programach wydatków publicznych;

—	promujące ekologiczną reformę podatkową i zachęcające do jej przeprowadzenia;

—	zachęcające do realizowania polityki ekologicznych zamówień publicznych we wszystkich instytucjach publicznych.

1.5.   Celem mobilizowania do działań i wsparcia na szerszą skalę oraz utrzymania czołowego miejsca Europy w świecie pod względem konkurencyjności EKES proponuje, aby Komisja i pozostałe instytucje skupiły swoje wysiłki na ograniczonej liczbie konkretnych zadań związanych z transformacją energetyczną. Komitet wskazuje zwłaszcza trzy przekształcenia, które mogłyby wzbudzić zainteresowanie społeczeństwa i uzyskać jego poparcie jako ważne inicjatywy i programy europejskie:

—	szersze wykorzystanie energii słonecznej i innej energii ze źródeł odnawialnych;

—	stworzenie samochodu poruszanego całkowicie napędem elektrycznym;

—	stworzenie domu o zerowej emisji dwutlenku węgla.

Upowszechnieniu samochodu poruszanego napędem elektrycznym muszą towarzyszyć dalsze postępy w produkowaniu energii elektrycznej pochodzącej w większym stopniu ze źródeł, które same nie powodują znacznych emisji netto CO2. Chodzi o to, by zapobiec sytuacji, kiedy źródło generowania emisji zostanie jedynie przeniesione z samochodów do elektrowni.

1.6.   EKES sugeruje stworzenie mocnych partnerstw sektora publicznego i prywatnego, które kształtując i przeprowadzając transformację energetyczną, wykorzystają jak najszersze wsparcie ze strony biznesu, innych zainteresowanych instytucji oraz społeczeństwa. Proponuje również wprowadzenie nowej formy euroobligacji ekologicznej celem uzyskania dodatkowych środków na wsparcie dla niektórych z wymienionych przemian.

1.7.   EKES zachęca, by nowa inicjatywa dotycząca wydajności ekologicznej zgodna z wytycznymi przedstawionymi w niniejszej opinii stała się jednym z kluczowych elementów nowej strategii lizbońskiej i wytyczała drogę w kierunku bardziej zrównoważonej przyszłości.

2.   Kontekst

2.1.   Ogólne powody szybkiego przejścia do wydajnej ekologicznie gospodarki są dobrze znane. Zmiany klimatu spowodowane emisjami gazów cieplarnianych już teraz w wielu częściach świata powodują poważne problemy, które w nadchodzących latach niemal z pewnością ulegną nasileniu.

2.2.   W czasie, gdy zmiany klimatu stają się coraz poważniejszym problemem, rośnie także zagrożenie związane z wyczerpaniem się światowych zasobów ropy naftowej i gazu, co może w przyszłości doprowadzić do ich niedoborów i znacznych wahań cen. Regiony, takie jak Europa, polegające na imporcie większości zasobów powinny zmniejszyć swoje zagrożenie związane z brakiem dostaw i zwiększyć bezpieczeństwo poprzez ograniczenie ogólnego poziomu zapotrzebowania energetycznego oraz szersze wykorzystanie rodzimych źródeł energii odnawialnej.

2.3.   Te dwa zakreślone powyżej długoterminowe wyzwania strategiczne oznaczają, że świat musi znacznie ograniczyć poziom emisji gazów cieplarnianych oraz dokonać takich zmian w swoich gospodarkach, które umożliwią jeszcze większą wydajność ekologiczną. Przywódcy państw grupy G8 zasadniczo zaakceptowali fakt, że gospodarki rozwinięte będą musiały ograniczyć emisje gazów cieplarnianych do 2050 r. o 80 %. Niektóre zmiany w bazie energetycznej gospodarek, służące realizacji tego celu, już zaczęto wprowadzać w życie, jednakże jeżeli mają one być rzeczywiście osiągnięte, należy znacznie przyśpieszyć tempo realizacji tych zmian.

2.4.   Obecnie jesteśmy świadomi większości zmian, które należy przeprowadzić – można to osiągnąć przy pomocy sprawdzonych technologii. W Światowej Prognozie Energetycznej Międzynarodowej Agencji Energetyki (ang. IEA) na 2008 r. (WEO 2008) szacuje się, że ponad 50 % środków na rzecz utrzymania stężenia CO2 poniżej 450 cząstek na milion (ppm) w 2030 r. można by zrealizować poprzez wprowadzenie istniejących technologii efektywnych energetycznie. Istnieją dostępne, efektywne kosztowo środki, które można wprowadzić zarówno po stronie popytu (budynki, przemysł, transport), jak i podaży (np. kogeneracja energii elektrycznej i ciepła na potrzeby produkcji lub ogrzewania mieszkań). Potrzeba jednak wzmożonych działań, które pomogłyby podmiotom rynkowym w uruchamianiu tego rodzaju rozwiązań.

2.5.   Oprócz istniejących technologii, do rozpowszechnienia na rynku w najbliższych dekadach należy przygotować nowe technologie energooszczędne, które umożliwią wymagane dalsze ograniczenia emisji. W analizach IEA zawartych w prognozie dotyczącej technologii energetycznych 2008 (ETP 2008) podkreśla się potrzebę działań podejmowanych na wczesnym etapie, by zmobilizować prywatne ośrodki badawczo-rozwojowe oraz wspierać zdobywanie wiedzy w całym łańcuchu biegnącym od dostawcy technologii aż po jej operatora i użytkownika celem przeniesienia nowych technologii w dół krzywej uczenia się i przekształcenia wspomnianych technologii z obiecujących, ale zbyt drogich projektów demonstracyjnych w niezawodny i efektywny pod względem kosztów produkt powszechnego użytku. Nowych technologii potrzeba zarówno do dalszego zwiększania efektywności energetycznej (np. budynki o zerowej emisji CO2, oświetlenie, procesy przemysłowe), jak i do ograniczenia emisji CO2 pochodzących z dostaw energii (np. elektryczność słoneczna, wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla, paliwa niekopalne na potrzeby transportu).

2.6.   Wszystkie te zmiany są w naszym zasięgu. Należy jednak znacznie przyspieszyć ich tempo. Unia Europejska i jej państwa członkowskie wraz z innymi największymi gospodarkami powinny podjąć jeszcze większe niż dotąd wysiłki na rzecz opracowania strategii innowacji i uruchomienia znaczących programów transformacyjnych w najważniejszych sektorach.

2.7.   Programy rozpowszechniania mają kluczowe znaczenie. Mogą one dostarczyć odpowiednich bodźców zachęcających do wykorzystania potencjału dostępnych środków efektywności energetycznej lub do zwiększenia zdolności rynku do ich absorpcji niezbędnej do stymulowania prywatnej działalności badawczo-rozwojowej oraz umieszczenia nowych technologii na odpowiednim miejscu krzywej uczenia się. Programy rozpowszechniania cechują się największym potencjałem generowania podwójnej korzyści – w perspektywie doraźnej umożliwiają tworzenie nowych miejsc pracy i wspomagają przechodzenie na wydajne ekologicznie systemy energetyczne, a równocześnie służą jako wsparcie inwestycji w naukę, co w przyszłości zaowocuje dostępem do efektywniejszych i tańszych technologii. Pojawia się zadanie polegające na stworzeniu programów rozpowszechniających, stymulujących konkurencyjność oraz inwestycje w badania i rozwój prowadzone przez sektor prywatny, jak również wymianę i zdobywanie wiedzy na linii producent – użytkownik.

2.8.   Już teraz można wskazać szereg przykładów działań prowadzonych z powodzeniem w Europie, mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej i wprowadzenie na rynek technologii niskoemisyjnych. Unijny system znakowania energetycznego spowodował, że rynek urządzeń chłodniczych znacznie zwiększył swoją efektywność energetyczną. Krajowe programy wymiany zużytych części lub starych komponentów przy jednoczesnym utrzymaniu autentycznej instalacji i konfiguracji urządzeń w starych budynkach wpłynęły na zwiększenie efektywności energetycznej systemów grzewczych. Krajowe programy rozwoju energii wiatrowej umożliwiły znacznie szersze zastosowanie tej technologii i ograniczenie kosztów – dzięki nim stworzono warte miliardy euro sektory w krajach, które zdecydowały się na ich realizację.

2.9.   Jednakże przyszłe wymagania związane z efektywnością energetyczną oraz z nowymi technologiami niskoemisyjnymi są w dalszym ciągu ogromne. Istnieje potrzeba zebrania i przekazania doświadczeń wyciągniętych z działań prowadzonych do tej pory i wykorzystania ich w nowych, wspólnie realizowanych i koordynowanych wysiłkach zmierzających do wprowadzenia w całej Europie następnej generacji technologii niskoemisyjnych.

2.10.   Niektóre z tych zmian będą wymagały fundamentalnych przeobrażeń w nastawieniu i to właśnie one wymagają naszej zwiększonej uwagi. W chwili obecnej następujące trzy przykłady zdają się oferować szczególne możliwości, które mogą się spotkać z dobrym przyjęciem ze strony społeczeństwa europejskiego oraz zapewnić znaczną poprawę w dziedzinie wydajności ekologicznej:

—

W dziedzinie wytwarzania energii elektrycznej należy jeszcze szybciej przechodzić na wykorzystanie źródeł odnawialnych. Energia słoneczna jest nadal kosztowna i jej znaczenie pozostaje marginalne, niemniej jednak jej koszty obniżają się stale i obecnie potrzeba kolejnego silnego bodźca, dzięki któremu nastąpi bardziej znaczący postęp zarówno w zastosowaniach na małą skalę, jak i w większych instalacjach wytwórczych. Energia wiatrowa obecnie jest w końcu w miarę powszechnie wykorzystywana, niemniej nadal istnieje potrzeba dalszego obniżania jej kosztów. Geotermalne pompy ciepła już dziś dają bardzo dobre wyniki i technologia ta powinna się szybko rozwinąć do poziomu, w którym tego rodzaju pompy staną się standardowym wyposażeniem wymaganym we wszystkich nowych budynkach mieszkalnych i innego rodzaju budynkach. Należy na nowo przeprojektować i rekonfigurować sieć elektroenergetyczną oraz systemy wsparcia infrastruktury i magazynowania energii, tak aby mogły one w większym stopniu opierać się na energii ze źródeł odnawialnych z zastosowaniem zasad inteligentnego projektowania i zarządzania.

—

Stworzenie samochodu o zerowej emisji dwutlenku węgla. Istnieją zasadnicze granice fizyczne, do których można zwiększyć wydajność emisyjną silników spalinowych. W pewnym momencie użytkownicy przesiądą się do samochodów całkowicie napędzanych energią elektryczną lub ogniwami wodorowymi, umożliwiających ładowanie lub tankowanie ze źródeł energii odznaczających się niewielkim lub wręcz zerowym poziomem emisji netto gazów cieplarnianych. Zdaniem Komitetu nadszedł czas na ustalenie jasnych celów i harmonogramu takiej zmiany oraz na zapewnienie niezbędnej infrastruktury i rozwiązań wspierających.

—

W sektorze budowlanym stworzenie budynku o zerowej emisji netto dwutlenku węgla staje się realną możliwością. W chwili obecnej należy zwiększyć wysiłki na rzecz przekształcenia tej koncepcji z kilku interesujących prototypów w technologię gotową do wprowadzenia w nowych i istniejących budynkach mieszkalnych i innego rodzaju budynkach. W tym celu we wszystkich regionach UE należy wprowadzić modele w zakresie energooszczędnych domów, przy opracowywaniu których uwzględnione zostaną warunki klimatyczne i geograficzne danego regionu. Takie budynki służyłyby za wzór.

2.11.   Być może trzeba będzie również podjąć podobne działania zmierzające do dalszego promowania rozwoju i wprowadzania technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, a także do rozwoju informatyki i systemów inteligentnych, które przyczyniałyby się do zwiększenia wydajności ekologicznej.

3.   Rola rządów krajowych oraz rola UE

3.1.   Ze względu na skalę i zasięg niezbędnych działań szczególnie istotną rolę do odegrania w tej dziedzinie ma Unia Europejska. Transformacji w wymaganej skali i tempie można będzie dokonać jedynie zgodnym wysiłkiem parterów z sektora prywatnego i publicznego w całej Europie, a w niektórych przypadkach na całym świecie. Unia Europejska przyjęła już szereg programów i pakietów mających na celu promowanie efektywności energetycznej, wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz przejścia w kierunku gospodarki opartej na technologiach niskoemisyjnych. Wysiłki te nadal jednak należy wzmagać i przyspieszać. W kolejnych punktach przedstawiono przegląd najważniejszych obszarów, w których konieczna jest interwencja UE.

3.2.   Badania i rozwój. W dziedzinie B+R w Europie od kilku lat obserwuje się stagnację na poziomie 1,84 % PKB, tj. znacznie poniżej zakładanego celu 3 %. Potrzeba znacznych wysiłków zmierzających do zwiększenia nakładów do docelowego poziomu 3 % oraz ukierunkowania programu badawczego w większym stopniu na wsparcie przejścia na gospodarkę opartą na technologiach niskoemisyjnych. Do technologii wymagających większego wsparcia ze strony rządowych funduszy na badania i rozwój należą niektóre bardziej radykalne, nowe technologie niskoemisyjne, takie jak np. wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla, fotowoltaiczne ogniwa cienkowarstwowe, pełnomorskie elektrownie wiatrowe czy biopaliwa drugiej generacji.

3.3.   Programy rozpowszechniania powinny przede wszystkim wykorzystywać nisze rynkowe dla nowych technologii oraz stymulować prowadzenie inwestycji w naukę przez podmioty rynkowe. Należy wykorzystać możliwość synergii ze strategiami politycznymi dotyczącymi opodatkowania i przemysłu. UE powinna się skupić przede wszystkim na największych spośród wymaganych przekształceń, takich jak wprowadzenie samochodów o napędzie elektrycznym czy domy o zerowej emisji dwutlenku węgla, które wymagać będą rozwoju technologicznego na wielką skalę, ogromnych inwestycji, znacznego wsparcia infrastrukturalnego oraz szerokiej mobilizacji społecznej, zainteresowania konsumentów oraz wsparcia i odpowiednich bodźców. Należy rozszerzyć doświadczenia platform technologii energetycznej i rozwinąć je w aktywne programy rozpowszechniania w odniesieniu do najważniejszych spośród wymaganych przekształceń.

3.4.   Ustalenie standardów. Kluczową rolę w zapewnianiu postępu mają standardy regulacyjne określające minimalne wymogi dla produktów i usług dotyczące efektywności energetycznej. Unia Europejska wprowadziła już minimalne standardy efektywności energetycznej w odniesieniu do niektórych kluczowych produktów obejmujące harmonogramy wprowadzania dalszych obowiązkowych usprawnień w przyszłości. Należy jednak jeszcze zwiększyć kompleksowość owych programów oraz wyznaczyć ambitniejsze cele krótko- i długookresowe.

3.5.   Istnieją oczywiście pewne praktyczne ograniczenia tempa zmian, z którymi należy się liczyć. Niemniej kluczowe znaczenie ma również utrzymywanie nacisku na przemysł europejski, by pozostawał on jednym z liderów w zakresie standardów efektywności, tak aby europejskie przedsiębiorstwa mogły utrzymać silną przewagę konkurencyjną w dobie światowych przekształceń w kierunku większej wydajności ekologicznej.

3.6.   Zamówienia publiczne. Potężnym narzędziem stymulującym poprawę standardów w najważniejszych gałęziach przemysłu mogą być również programy zamówień publicznych, o ile w specyfikacjach zamówienia i w treści umów zawarte zostaną odpowiednie warunki. Wierzymy, iż UE powinna nadal przodować w dziedzinie zalecania o wiele ostrzejszych standardów efektywności energetycznej jako standardowych wymogów we wszystkich zamówieniach publicznych na towary, usługi i budynki. Kryteria wydajności ekologicznej powinny być składową wszystkich procedur oceny projektów.

3.7.   Niektóre władze lokalne i regionalne w Europie należą do ścisłej czołówki w zakresie uwzględniania idei wydajności ekologicznej we wszystkich podejmowanych przez siebie działaniach. Wiele samorządów jednak w ogóle nie angażuje się w tej dziedzinie. Wydaje się zatem, że jest tutaj miejsce na dwojaką inicjatywę Unii Europejskiej: z jednej strony należałoby wskazywać sprawdzone rozwiązania i zachęcać innych do podążania tym śladem, z drugiej strony natomiast można by promować usystematyzowanie i harmonizację wymogów stawianych wobec takich organów dotyczących osiągania standardów wydajności ekologicznej.

3.8.   Zachęty dla sektora prywatnego. Kluczowe znaczenie ma tutaj ustalenie właściwej ceny emisji dwutlenku węgla. Komitet zdaje się w tym zakresie na Komisję Europejską, licząc, że będzie ona nadal rozwijać system handlu emisjami w odniesieniu do właściwych sektorów oraz zachęcać do szerszego rozpowszechniania systemu opodatkowania emisji CO2 w innych dziedzinach. Należy również promować dalsze działania dotyczące bardziej szczegółowych zachęt, takich jak zastosowanie gwarantowanych cen zakupu celem stymulowania inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych. W niektórych wypadkach wymagana może być także współpraca sektora publicznego z sektorem prywatnym w celu zapewnienia najważniejszym nowym technologiom odpowiedniego wsparcia infrastrukturalnego, np. w postaci inteligentnej sieci energetycznej czy wsparcia dla zdecentralizowanych form wytwarzania energii elektrycznej.

3.9.   Zachowania konsumentów. Wciąż brak jest świadomości konsumenckiej lub zapotrzebowania konsumentów na większą efektywność, zarówno jeżeli chodzi o nabywane przez nich produkty, jak i decyzje dotyczące stylu życia. Z drugiej strony urzędy regulacyjne nadal nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat mechanizmów rządzących zachowaniami konsumentów oraz najlepszych sposobów stymulowania popytu na ekologicznie wydajne produkty i usługi. Należy zatem zwiększyć wsparcie na rzecz edukacji, podnoszenia świadomości i działań komunalnych. Trzeba także rozszerzyć i poprawić systemy oznaczania produktów i usług informujące na temat ich efektywności energetycznej.

3.10.   Rozwój zawodowy i szkolenia. Należy podjąć znacznie większe wysiłki na rzecz uwzględnienia potrzeby i zakresu produkcji efektywnej energetycznie oraz zrównoważonego rozwoju w kształceniu i reedukacji zawodowej i technicznej.

4.   Szanse i zagrożenia w czasie obecnego kryzysu gospodarczego

4.1.   W związku z obecnym kryzysem światowym pojawiło się realne ryzyko utrudnienia szybkiego postępu w kierunku wydajności ekologicznej. Fundusze na nowe inwestycje zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym są szczupłe, zazwyczaj przeznacza się je na realizację priorytetów krótkoterminowych.

4.2.   Wraz z pierwszymi oznakami wychodzenia światowej gospodarki z kryzysu mogłyby się jednak pojawić nowe możliwości skierowania gospodarki europejskiej (i innych największych gospodarek) na działania bardziej zrównoważone. Dla Europy niezbędne jest pozytywne zareagowanie na te wyzwania i stawienie im czoła, jeżeli chce sprostać przyszłej globalnej konkurencji w aspekcie wydajności ekologicznej i zrównoważonego rozwoju.

Istnieje kilka dziedzin, w szczególności w domenie finansów, ekonomii i przemysłu, na które warto zwrócić szczególną uwagę w aktualnej sytuacji gospodarczej:

4.3.1.   . Kryzys gospodarczy spowodował ponowny wzrost zainteresowania niedoskonałością PKB jako miary ogólnego postępu oraz potrzebę wyboru szerszej koncepcji dobrobytu, uwzględniającej czynniki społeczne i ekologiczne, jak również wydajność gospodarki walutowej. Należy zagwarantować prowadzenie działań następczych wobec prac Komisji związanych z niedawno opublikowanym przez rząd Francji sprawozdaniem Stiglitza.

4.3.2.   . Niektóre rządy oraz Komisja wprowadzają znaczne pakiety wydatków publicznych, które mają ożywić gospodarkę i nie dopuścić do przekształcenia się obecnego kryzysu w depresję. Europejski plan naprawy gospodarczej propagowany przez Komisję był dobrym przykładem na połączenie bodźców ożywiających gospodarkę z popularyzowaniem przejścia do gospodarki bardziej ekologicznej, jednakże jego zasięg działania był ograniczony z powodu dość niskiego budżetu. Jest całkiem możliwe, że odpowiednia chwila na stosowanie kolejnych pakietów stymulacyjnych już dawno minęła, jednakże w dalszym ciągu należy prowadzić przegląd wszystkich programów wydatków publicznych z punktu widzenia wydajności ekologicznej, celem zapewnienia podwójnych korzyści. Systematycznie prowadzone oceny zgodności wszystkich programów wydatków publicznych ze zrównoważonym rozwojem powinny stać się normą w procesie budżetowym UE i jej państw członkowskich.

4.3.3.   . Przez następnych kilka lat wszystkie programy wydatków publicznych będą przedmiotem starannej analizy, gdyż władze publiczne podejmują wysiłki na rzecz uzdrowienia swych finansów. Poszukując dziedzin, w których można by uzyskać potencjalne oszczędności, należy skupić się przede wszystkim na programach wydatków charakteryzujących się wysokim zużyciem energii lub niezgodnych z zasadami wydajności energetycznej. W tym kontekście należy dogłębnie przeanalizować przede wszystkim kwestię dotacji o niekorzystnych skutkach, wspierających produkcję i zużycie paliw kopalnych (np. subsydia na produkcję węgla lub subsydiowane ceny paliw dla poszczególnych grup), w ten sposób przyczyniając się do powstawania podwójnych niekorzyści (zajmując miejsce innych, bardziej pożytecznych inwestycji publicznych i zmieniając warunki konkurencyjności ze szkodą dla technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii, które należy promować). Długo wyczekiwany komunikat Komisji w sprawie reformy subsydiów mógłby wspomóc rozpoczęcie europejskich działań w tym zakresie.

4.3.4.   . Obecny brak równowagi podatkowej w wielu krajach Europy najprawdopodobniej będzie wymagał dostosowania poziomu opodatkowania i jego zrównoważenia. Wprowadzając tego typu zmiany należy pamiętać o wymiarze ekologicznym. W obecnej sytuacji wyższe opodatkowanie energii (ze źródeł kopalnych) należy przedkładać nad opodatkowanie pracy, jednakże należy wprowadzić odpowiednie środki ochronne wobec osób najuboższych i znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Komisja mogłaby rozpocząć nowe badania wspólnie z państwami członkowskimi mające na celu zachęcenie do prowadzenia skoordynowanych działań na rzecz zmiany strategii podatkowych w wyżej nakreślonym kierunku.

4.3.5.   . Aktualny kryzys gospodarczy już spowodował kilka poważnych interwencji rządowych wspierających lub restrukturyzujących najważniejsze gałęzie przemysłu. Podczas tego rodzaju interwencji głównym celem powinno być w każdym przypadku wydajne wykorzystanie zasobów. Niektóre z konkretnych wyzwań, związanych z transformacją, wymienione w tej opinii (samochód o całkowitym napędzie elektrycznym, dom o zerowej emisji CO2, energia słoneczna) mogą szczególnie wymagać interwencji i wsparcia po to, aby mogły stać się fundamentem nowej gospodarki, w której prowadzi się nowe inwestycje, tworzy nowe przedsiębiorstwa i nowe miejsca pracy.

4.3.6.   Nowa strategia na rzecz innowacyjności. Przewidujemy, że UE odegra nową rolę polegającą na przyczynieniu się do powstania światowej klasy europejskich liderów w najważniejszych sektorach technologii nisko emisyjnych w kontekście nowej strategii innowacyjności dla Europy. EKES sugeruje w szczególności utworzenie zespołów zadaniowych, które na poziomie unijnym przyczynią się do postępu prac związanych z zaprojektowaniem samochodu na napęd elektryczny, domu o zerowej emisji CO2 oraz z wykorzystaniem energii słonecznej, angażując w to podmioty z sektorów publicznego i prywatnego. W każdym z powyższych przypadków działania należy prowadzić w oparciu o istniejące platformy badań i rozwoju w dziedzinie technologii energetycznych, następnie rozszerzyć je na jak największą skalę.

4.3.7.   W każdym przypadku takie zespoły zadaniowe powinny zajmować się wytyczeniem ścieżek wprowadzenia zmian oraz określeniem różnych zadań, które zrealizują sektor prywatny i publiczny B+R i inwestycji. Powinny przeanalizować jakiego rodzaju wsparcie infrastrukturalne będzie potrzebne (np. sieć punktów ładowania wspomagająca szerokie użytkowanie samochodów elektrycznych lub programy wsparcia przez władze gminne właścicieli gospodarstw domowych zmierzające do zwiększenia wydajności energetycznej ich domów). Zespoły te mogą również przyjrzeć się możliwościom udostępnienia tego typu rozwiązań krajom rozwijającym się (np. systemy wykorzystania energii słonecznej dla Afryki), po to aby pomóc im w przejściu na gospodarkę niskoemisyjną.

4.3.8.   Nowe formy finansowania – ekologiczne euro obligacje? W obecnej sytuacji gospodarczej bardzo możliwe jest wystąpienie poważnych ograniczeń wydatków publicznych (również prawdopodobnie na poziomie inwestycji prywatnych) w UE przez najbliższe kilka lat. Zdaniem Komitetu istnieje potrzeba innowacyjnych form finansowania na wsparcie inwestycji upowszechniających nowe, ekologiczne technologie. Uważamy, że należy rozważyć możliwość stworzenia ekologicznych euro obligacji. Takie obligacje można spopularyzować jako narzędzie dające skromny, lecz gwarantowany zysk oraz zapewniający finansowanie na rozwój i wprowadzenie na rynek wybranych, nowych i kluczowych technologii, takich jak samochód i dom o zerowej emisji CO2. W ten sposób zbiegłyby się one z powszechnym pragnieniem połączenia bezpiecznej formy oszczędzania i przyczynienia się do stworzenia lepszej przyszłości.

5.   Nowy bodziec na szczeblu europejskim

5.1.   UE poczyniła już pierwsze pozytywne kroki w kierunku bardziej wydajnej ekologicznie gospodarki wytyczając cele i wprowadzając środki w tym zakresie. Jasne jest jednak, że działania te to dopiero początek. Utrzymujące się problemy, z jakimi boryka się światowa gospodarka, oznaczają także ciągłą konieczność aktywnego zarządzania, tak aby uniknąć wpadania w destrukcyjne schematy wzrostu i rozwoju, które przyjmowano w przeszłości. Rozpoczynające się nowe kadencje Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej to doskonała okazja dla UE, by przyspieszyć kroku i nadać nową dynamikę działaniom na rzecz gospodarki wydajnej ekologicznie oraz na rzecz zrównoważonego rozwoju w Europie.

5.2.   W perspektywie krótkoterminowej EKES nawołuje Komisję oraz prezydencję szwedzką i kolejne prezydencje do wykorzystania tych nowo pojawiających się możliwości poprzez:

—	przegląd i odnowę strategii lizbońskiej i strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju;

—	określenie nowej perspektywy finansowej;

—	przekształcenie dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków;

—	wdrażanie komunikatu Komisji na temat przezwyciężania barier napotykanych przez energetykę odnawialną w UE;

—	promowanie inicjatywy na rzecz finansowania zrównoważonej energii jako wspólnego projektu Komisji i Europejskiego Banku Inwestycyjnego;

—	przyjęcie wniosku Komisji dotyczącego odnowienia polityki energetycznej dla Europy na rok 2010, wraz z agendą na okres do 2030 roku i wizją na rok 2050.

5.3.   EKES uznaje potencjał krajowych planów działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii (NEEAP) oraz krajowych planów działania na rzecz stosowania energii ze źródeł odnawialnych Konieczne jest niezwłoczne rozpowszechnienie tych planów w państwach członkowskich UE i przekazywanie im informacji zwrotnych podjęte w wyniku analiz pierwszego etapu ich realizacji, potrzebne są także energiczne działania Komisji i pozostałych instytucji.

5.4.   Wybiegając w przyszłość EKES dostrzega ciągłą potrzebę popularyzowania efektywności ekologicznej, tak aby zajęła ona trwałe miejsce oraz była rozwijana we wszystkich wyszczególnionych poniżej dziedzinach rzeczywistych lub potencjalnych działań europejskich, które analizowano w niniejszej opinii:

—	wsparcie dla B+R;

—	wsparcie dla programów rozwoju zawodowego w inżynierii, budownictwie i innych najważniejszych dziedzinach, tak aby obejmowały one obowiązkowo elementy efektywności ekologicznej;

—	włączanie wymogów dotyczących efektywności ekologicznej do wszystkich odpowiednich standardów rachunkowości, praktyki regulacyjnej i zasad oceny wydziałów finansowych;

—	nadanie priorytetowego znaczenia efektywności ekologicznej we wszystkich programach wydatków i zamówień na szczeblu UE i państw członkowskich;

—	propagowanie ekologizacji wszystkich programów wydatków publicznych na szczeblu UE i państw członkowskich z wykorzystaniem kryterium rozwoju zrównoważonego jako głównego narzędzia oceny;

—	ustanowienie nowych form finansowania głównych programów na rzecz transformacji;

—	propagowanie wydajnej ekologicznie reformy fiskalnej;

—	zniesienie szkodliwych subsydiów;

—	rozpowszechnianie nowej strategii na rzecz innowacji uwzględniającej grupy zadaniowe dla potrzeb kluczowych transformacji;

—	promowanie sprawdzonych rozwiązań w edukowaniu konsumentów i w działaniach wspólnotowych.

5.5.   Jesteśmy przekonani, że gospodarki, które poczynią najszybsze postępy w kierunku wydajności ekologicznej, odniosą z tego największe korzyści zwiększając swą konkurencyjność, natomiast te, które pozostaną w tyle, znajdą się pod tym względem w niekorzystnej sytuacji. Dlatego apelujemy, aby cel przekształcenia gospodarki UE w jedną z najbardziej wydajnych ekologicznie gospodarek na świecie znalazł się w centrum odnowionej strategii lizbońskiej na rzecz przyszłości gospodarki europejskiej oraz był uwzględniany we wszystkich wspólnotowych dziedzinach polityki i programach, zgodnie z zaleceniami niniejszej opinii.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/29

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie poszanowania praw podstawowych w europejskiej polityce imigracyjnej i europejskim prawodawstwie w tej dziedzinie

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/06)

Sprawozdawca: Luis Miguel PARIZA CASTAÑOS

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

poszanowania praw podstawowych w europejskiej polityce imigracyjnej i europejskim prawodawstwie w tej dziedzinie.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 15 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął jednogłośnie następującą opinię:

1.   Wstęp i kontekst

1.1.   EKES postanowił sporządzić niniejszą opinię z inicjatywy własnej, aby przedstawić swą propozycję polegającą na tym, by w strategiach polityki i przepisach prawnych UE w zakresie imigracji i kontroli granicznych zapewniono odpowiednie poszanowanie praw człowieka i umieszczono w ich centrum uwagi wolność i bezpieczeństwo wszystkich ludzi.

1.2.   Nie bez trudności politycznych w Radzie, UE buduje wspólne ramy prawne w dziedzinie imigracji, które zawierają prawa i gwarancje ponadnarodowe i wykraczają poza zasięg zmieniających się (i niejednokrotnie restrykcyjnych) przepisów państw członkowskich. EKES pozytywnie ocenia poczynione postępy, jako że tworzenie prawodawstwa wspólnego dla 27 państw członkowskich nie jest łatwym zadaniem, zwłaszcza w dziedzinie tak drażliwej jak imigracja.

1.3.   Niemniej jednak, pełną i odpowiednią gwarancję ochrony praw człowieka utrudnia i ogranicza minimalistyczny zakres harmonizacji wielu z tych przepisów. Ponadto, z perspektywy ochrony praw podstawowych, w niektórych państwach członkowskich transpozycja dyrektyw europejskich do prawodawstwa krajowego nie przebiega w sposób prawidłowy.

1.4.   W ciągu ostatnich lat EKES opracował rozliczne opinie, w których proponował, aby wspólna polityka imigracyjna cechowała się podejściem całościowym, uwzględniającym nie tylko potrzeby państw członkowskich UE i kwestię współpracy z krajami pochodzenia, ale także poszanowanie praw człowieka imigrantów.

1.5.   Dnia 16 października 2008 r. Rada Europejska przyjęła europejski pakt o imigracji i azylu, który jest wyrazem silnego zaangażowania politycznego Unii na rzecz dalszego tworzenia wspólnej polityki imigracyjnej. Ponadto podczas okresu przewodnictwa Szwecji w Radzie UE przyjęty zostanie program sztokholmski (1).

1.6.   Jednocześnie przewidywane jest wejście w życie traktatu lizbońskiego, dzięki któremu opracowywanie strategii polityki imigracyjnej może nabrać nowego rozpędu, gdyż ich przyjmowanie odbywać się będzie drogą zwykłej procedury ustawodawczej; poza tym dzięki temu traktatowi Karta praw podstawowych uzyska wiążący charakter prawny.

1.7.   W ciągu ostatnich lat EKES wzmocnił współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i ustanowił stabilne ramy umożliwiające ich zaangażowanie, w postaci Europejskiego Forum Integracji (2). Komitet wziął na siebie bardzo istotne zobowiązanie dotyczące zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w tworzenie polityki integracyjnej.

1.8.   Komitet z zaniepokojeniem obserwuje w Europie wzrost nietolerancji, rasizmu i ksenofobii wobec imigrantów, wobec „innych”, oraz obawia się, że skutki społeczne obecnego kryzysu finansowego mogą doprowadzić do nasilenia się tych zjawisk. Aby zapobiegać takim postawom, niezbędne jest, by decydenci polityczni, liderzy społeczni i środki masowego przekazu wykazywali się dużą odpowiedzialnością i podejściem pedagogicznym pod względem politycznym i społecznym. W programach nauczania szkół podstawowych i średnich należy nadać większą moc uczeniu wartości ludzkich, praw podstawowych, równości i niedyskryminacji.

2.   Podstawowe prawa człowieka a polityka w zakresie imigracji

2.1.   Pośród różnych międzynarodowych aktów prawnych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka głosi powszechność wspólnego systemu zasad i wartości.

2.2.   Podstawę i gwarancję przestrzegania tych praw na całym terytorium UE stanowią Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC), podpisana przez wszystkie państwa członkowskie, oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka.

2.3.   Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich postanowił, że Europejska Konwencja Praw Człowieka oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka są elementem wspólnotowego porządku prawnego i stanowią jego zasady ogólne.

2.4.   Zostało to potwierdzone w art. 6 traktatu UE (TUE), w którym wzmocniono gwarancję praw podstawowych w europejskim systemie prawnym oraz uprawnienia Trybunału Sprawiedliwości WE w zakresie gwarantowania ich przestrzegania w odniesieniu do działalności instytucji europejskich i państw członkowskich w ramach prawa wspólnotowego.

2.5.   Mimo faktu, że państwa mają suwerenne prawo do kontrolowania wjazdu obywateli państw trzecich na ich terytorium i wydawania im pozwoleń na pobyt, EKES przypomina, że państwa mają obowiązek przestrzegania zobowiązań podjętych w międzynarodowych i europejskich aktach prawnych i konwencjach dotyczących podstawowych praw człowieka i ich interpretacji (oraz rozwijania) przez uprawnione organy sądownicze.

2.6.   Do Karty praw podstawowych UE włączono nowe prawa, których nie zawierała Europejska Konwencja Praw Człowieka (3). Na dodatek, wiele z tych praw jest niezależnych od narodowości danej osoby. Karta ta nabierze charakteru wiążącego z chwilą ratyfikacji traktatu lizbońskiego i wzmocni pewność prawa w zakresie ochrony osobistych praw podstawowych. Karta będzie miała zastosowanie do instytucji europejskich i państw członkowskich, zwłaszcza w zakresie stosowania prawodawstwa wspólnotowego, i będzie umacniała poszanowanie praw podstawowych w kwestiach związanych z imigracją.

2.7.   Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego Unia uzyska możliwość przystąpienia do EKPC, co wzmocni zobowiązania UE na rzecz praw człowieka.

2.8.   Komitet poparł (4) również utworzenie Europejskiej Agencji Praw Podstawowych. W roku 2008 Rada Europejska przyjęła wieloletnie ramy działalności Agencji, zawierające dziewięć dziedzin tematycznych, do których należą: rasizm i ksenofobia; dyskryminacja; azyl; imigracja i integracja; wizy i kontrole graniczne. EKES pragnie zaangażować się w prace agencji, aby wzmocnić wkład zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

2.9.   Jednakże pomimo istnienia tych instrumentów i struktur wspólnotowych, w sprawozdaniach licznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz niezależnych badaczy i naukowców wykazano, że niektóre polityki i przepisy krajowe bądź europejskie nie uwzględniają w odpowiednim stopniu praw podstawowych.

2.10.   Liczne są także raporty odnoszące się do polityk wspólnotowych, w których wykazano pogwałcenie praw człowieka imigrantów w różnych państwach członkowskich; w innych przypadkach z kolei polityki europejskie legitymują niektóre praktyki krajowe, które są niezgodne z prawami człowieka i zasadami praworządności.

2.11.   Komitet stwierdził już w wydanej niedawno opinii (5), że polityka i prawodawstwo dotyczące imigracji powinny zapewniać pełne poszanowanie praw człowieka wszystkich osób, zasady równego traktowania i niedyskryminacji. Aby nadać temu celowi większą wagę, EKES proponuje dodanie dwóch nowych wspólnych zasad dotyczących przyszłej europejskiej polityki imigracyjnej, tak jak ma to zostać ujęte w programie sztokholmskim: „Prawa podstawowe oraz zasada państwa prawa i wolności podstawowych”.

2.12.   Prawa podstawowe powinny być przypisane wszystkim ludziom, nie tylko obywatelom UE. Osoby ubiegające się o azyl i imigranci objęci są ochroną wynikającą z EKPC i Karty praw podstawowych UE. Ponadto prawodawstwo europejskie w zakresie imigracji i kontroli granic oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zawierają zbiór gwarancji i praw wykraczających poza zakres swobody decyzyjnej państw członkowskich.

2.13.   EKES proponował już (6), aby w dziedzinie polityki zewnętrznej UE propagowała międzynarodowe ramy prawne dotyczące migracji, w oparciu o Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych. Do tych międzynarodowych ram prawnych powinny zaliczać się najważniejsze konwencje MOP oraz Międzynarodowa konwencja ONZ o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin, która nie została jeszcze ratyfikowana przez państwa członkowskie UE, mimo że EKES przyjął opinię z inicjatywy własnej (7), w której zalecał tę ratyfikację.

2.14.   W swym Programie dla Europy (8) Komitet zaleca także przestrzeganie praw podstawowych i praw człowieka w politykach unijnych, a w szczególności w polityce imigracyjnej i azylowej.

2.15.   Zdaniem EKES-u, wartości i zasady UE oraz ochronę praw człowieka i podstawowych wolności należy wzmacniać za pośrednictwem silnego i widocznego organu politycznego na szczeblu europejskim; w związku z tym Komitet popiera propozycję przewodniczącego KE Josego Manuela Durão Barrosa, aby utworzyć stanowisko komisarza ds. Sprawiedliwości, Praw Podstawowych i Wolności Obywatelskich. Komitet oczekuje, że właściwe służby Komisji zostaną wyposażone w odpowiednie instrumenty polityczne, a także zasoby organizacyjne i finansowe, niezbędne do wypełniania tak istotnych zadań.

2.16.   Niemniej jednak, Komitet wyraża ubolewanie, że kwestie imigracji i azylu nie należą do tej teki, a są dołączone do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego, które leżą w gestii innego komisarza. Łączenie imigracji z bezpieczeństwem i oddzielanie jej od ochrony praw podstawowych jest sygnałem politycznym o negatywnym oddźwięku.

3.   Powszechność praw człowieka

3.1.   Europa stoi dziś przed wielkim wyzwaniem, w postaci zapewnienia wszystkim ludziom praw człowieka w ramach systemów prawnych Unii i państw członkowskich; systemy te opierają się na tradycyjnej koncepcji obywatelstwa, która odmawia osobom niebędącym obywatelami niektórych z tych praw, oraz na rozróżnieniu prawnym między obywatelem a obcokrajowcem i między imigrantem o statusie legalnym a imigrantem o statusie nieuregulowanym.

3.2.   Europejskie przepisy w zakresie imigracji nie dają odpowiednich gwarancji, by imigranci byli podmiotami prawa i podlegali ochronie. Ścisłe powiązanie prawne między pozwoleniem na pracę a pozwoleniem na pobyt uwidacznia, że imigranci nie są traktowani jako osoby ludzkie, ale jako siła robocza, tzn. jako narzędzie na potrzeby rynku pracy, i tym samym, gdy przestają być potrzebni, tracą możliwość legalnego pobytu, a tym samym tracą wiele praw z powodu zmiany swego statusu administracyjnego i stają się migrantami bez dokumentów.

3.3.   Prawa człowieka są powszechne, nieodwołalne i chronią wszystkich ludzi, niezależnie od ich sytuacji i statusu prawnego.

4.   Prawa człowieka a polityka imigracyjna: Dziesięć priorytetów operacyjnych, dzięki którym Europa stanie się przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

4.1.   Europa praw

4.1.1.   W ciągu ostatnich lat ochrona i krzewienie praw człowieka zeszły na dalszy plan w programie działań UE. Priorytetem politycznym stało się bezpieczeństwo państw, rozumiane w taki sposób, jakby było nie do pogodzenia z rozwojem wolności i ochrony praw podstawowych.

4.1.2.   Powstające polityki w dziedzinie bezpieczeństwa powinny chronić wartości wolności i sprawiedliwości. EKES jest zdania, że punktem wyjścia dla tych polityk musi być ochrona praw podstawowych gwarantowanych przez EKPC i Kartę praw podstawowych.

4.1.3.   Wzmocnienie bezpieczeństwa nie powinno szkodzić podstawowym wartościom (prawom człowieka i wolnościom publicznym) i zasadom demokracji (praworządności) wspólnym dla całej Unii. Dążenie do bezpieczeństwa ogółu społeczeństwa i państwa nie może pomniejszać znaczenia wolności indywidualnych osób. Niektóre propozycje polityczne powtarzają błąd, który popełniano już dawniej, polegający na poświęcaniu wolności dla poprawy bezpieczeństwa.

4.1.4.   W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w służbie obywateli, wydany w czerwcu 2009 r., w którym ochrona praw podstawowych obywateli UE została potraktowana priorytetowo.

4.1.5.   EKES popiera inicjatywę Komisji polegającą na propagowaniu wartości związanych z prawami podstawowymi od pierwszych etapów procedury legislacyjnej, co dotyczy także polityki imigracyjnej. Przestrzeganie praw podstawowych musi być wspólnym celem wszystkich instytucji wspólnotowych (9). Towarzyszyć temu powinien wspólny europejski system regularnego przeprowadzania oceny (ex post) skutków wprowadzania w życie uzgodnionych polityk europejskich na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, z perspektywy ich zgodności z prawami podstawowymi i pod względem ich skuteczności (10). Kluczową rolę w tej ocenie powinny także odgrywać EKES i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

4.2.   Przepisy dotyczące zezwoleń na wjazd

4.2.1.   EKES apelował już o to, by UE przyjęła wspólną politykę imigracyjną i zharmonizowane prawodawstwo w tym zakresie. UE i państwa członkowskie potrzebują otwartych przepisów prawnych, umożliwiających imigrację zarobkową drogami legalnymi i przejrzystymi, zarówno pracownikom wysoko wykwalifikowanym, jak i pracującym w zawodach wymagających mniejszych kwalifikacji. W ten sposób prawa imigrantów uzyskają odpowiednią ochronę.

4.2.2.   Komitet proponował przepisy o charakterze horyzontalnym, ale państwa członkowskie, Komisja i Rada postanowiły sporządzić specjalne dyrektywy dla niektórych grup imigrantów, co może prowadzić do dyskryminacji.

4.2.3.   W swych opiniach w sprawie różnych inicjatyw prawodawczych Komisji EKES dąży do zagwarantowania ogólnej komplementarności i zapewnienia ochrony praw podstawowych, a także równości traktowania i niedyskryminacji, niezależnie od kategorii zawodowej pracowników – imigrantów.

4.3.   Prawa pracowników – imigrantów i ich rodzin

4.3.1.   Podstawę powinna tu stanowić zasada niedyskryminacji (art. 21 karty). Pracownik z państwa trzeciego, bez względu na okres, w którym ma prawo do przebywania i pracy na terenie państwa członkowskiego, musi mieć te same prawa ekonomiczne, pracownicze i społeczne, jakie posiadają inni pracownicy. Jest to zgodne z brzmieniem art. 15 ust. 3 karty, który głosi, że „obywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na pracę na terytorium państw członkowskich, mają prawo do takich samych warunków pracy, z jakich korzystają obywatele Unii”.

4.3.2.   Równość traktowania w pracy odnosi się do warunków pracy, wynagrodzeń, zwolnień, zdrowia i bezpieczeństwa w pracy oraz do praw związkowych i prawa do strajku.

4.3.3.   EKES jest zdania, że należy także propagować równe traktowanie w zakresie innych praw społecznych i podstawowych, jak proponował już w poprzedniej opinii: „EKES proponuje rozważenie zestawu praw, które należy przyznać obywatelom państw trzecich legalnie zamieszkującym i pracującym tymczasowo na terenie UE” (11), takich jak:

—	prawo do zabezpieczeń społecznych, włącznie z opieką zdrowotną;

—	dostęp do dóbr i usług, w tym usług mieszkaniowych (art. 34 i 35 karty);

—	dostęp do edukacji oraz szkolenia zawodowego (art. 14 karty);

—	uznawanie dyplomów, certyfikatów oraz tytułów w ramach ustawodawstwa wspólnotowego;

—	uznanie praw socjalnych oraz prawa pracy pracowników migrujących oddelegowanych w obrębie UE (12);

—	prawo do edukacji dla niepełnoletnich, wraz z pomocami i stypendiami;

—	prawo do bezpłatnej pomocy prawnej w razie potrzeby (art. 47 karty);

—	prawo dostępu do bezpłatnego pośrednictwa pracy (usługa publiczna);

—	prawo do uczenia się języka kraju przyjmującego;

—	poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej (art. 22 karty);

—	prawo do swobody poruszania się oraz pobytu wewnątrz państwa członkowskiego.

4.3.4.   Możliwość korzystania z praw podstawowych zależy od istnienia służb publicznych, które byłyby w stanie je szanować (środki oraz szkolenia pracowników) i których przedstawiciele byliby prawnie zobowiązani do zachowania niezależności i neutralności w stosunku do wszystkich osób. Co więcej, w obliczu obecnego kryzysu EKES wyraża wątpliwości co do środków budżetowych, którymi dysponują państwa członkowskie UE i co do wielkości funduszy, które są one gotowe przeznaczyć na szczeblu krajowym i europejskim na rzeczywistą ochronę praw człowieka, a zwłaszcza praw imigrantów.

4.3.5.   Komitet nie zgadza się z propozycją zawartą we wniosku dotyczącym dyrektywy ramowej, która w zakresie pewnych warunków pracy (płacy i warunków zwolnienia, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony socjalnej) oraz w zakresie wolności zrzeszania się, zgromadzeń i strajku (13) umożliwia państwom członkowskim ograniczenie zasady traktowania na równi z własnymi obywatelami tylko do osób, które są faktycznie zatrudnione. Ograniczenia takie mogą też naruszać zasadę niedyskryminacji i art. 12 karty.

4.3.6.   EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą Europejskiego kodeksu imigracji, w którym powinny zostać ujęte prawa podstawowe i gwarancje dla wszystkich imigrantów w UE.

4.4.   Łączenie rodzin

4.4.1.   Prawo do życia rodzinnego jest jednym z praw człowieka, które UE i państwa członkowskie powinny chronić i gwarantować w swoich politykach i przepisach w zakresie imigracji (14).

4.4.2.   W dyrektywie 2003/86 w sprawie prawa do łączenia rodzin ustanowiono jedynie wymogi minimalne, co prowadzi do tego, że w systemach prawnych niektórych państw prawo to nie jest w pełni zagwarantowane obywatelom państw trzecich. Fakt ten został stwierdzony w sprawozdaniu Komisji dotyczącym stosowania tej Dyrektywy (15), w którym wyrażono wątpliwości co do zgodności z prawem do poszanowania życia rodzinnego (art. 7 karty) i zasadą proporcjonalności praktyki uwarunkowania wpuszczenia członków rodziny na terytorium danego kraju od spełnienia warunków integracji.

4.4.3.   Komitet jest zdania, że dyrektywa w sprawie „błękitnej karty” ma mniej restrykcyjne podejście do łączenia rodzin niż dyrektywa 2003/86. Należy rozszerzyć to podejście na wszystkie kategorie imigrantów, niezależnie od tego, czy posiadają wysokie kwalifikacje czy też nie.

4.4.4.   W związku z powyższym, Komitet zaleca Komisji, aby w roku 2010 przygotowała wniosek dotyczący zmiany dyrektywy 2003/86.

4.5.   Granice i imigracja nieuregulowana

4.5.1.   EKES pragnie, aby skuteczna kontrola granic odbywała się z poszanowaniem podstawowego prawa do azylu (art. 18 karty) i zasady non-refoulement, która głosi, że nikt nie może być wydalony do państwa, w którym istnieje zagrożenie jego życia lub wolności (art. 19 karty). Wiele osób potrzebujących ochrony międzynarodowej dociera do zewnętrznych granic UE drogami nielegalnymi. Władze muszą zagwarantować, aby osoby te mogły złożyć swoje wnioski o ochronę, a wszystkie z nich powinny być rozpatrzone bez wyjątku, zgodnie z umowami międzynarodowymi i europejskimi oraz prawodawstwem UE i poszczególnych krajów.

4.5.2.   EKES proponuje, aby przed zwiększeniem uprawnień operacyjnych agencji Frontex przeprowadzono niezależną ocenę poszanowania praw człowieka podczas wspólnych operacji kontroli granic i wzmocniono kontrolę prowadzoną przez parlamenty krajowe i Parlament Europejski. Należy także ocenić zgodność z gwarancjami zawartymi w kodeksie granicznym Schengen, w szczególności w jego art. 6 i 13.

4.5.3.   Środki kontroli i nadzoru nad nieuregulowaną imigracją także uzyskują coraz szerszy zakres geograficzny, wykraczając poza granice zewnętrzne UE poprzez wspólne operacje w Afryce. UNHCR i różne organizacje pozarządowe alarmowały już o braku gwarancji poszanowania praw człowieka w momencie, gdy kontrola granic odbywa się poza terytorium UE.

4.5.4.   W europejskiej strategii w zakresie kontroli granic intensywnie wykorzystuje się technologię na potrzeby bezpieczeństwa; jednakże bazy danych służące do zarządzania dużymi ilościami danych osobowych (System Informacyjny Schengen (SIS II), System Informacji Wizowej (VIS) itp.) używane są do tworzenia profili etnicznych i kulturowo-wyznaniowych, co kłóci się z ochroną prawa do niedyskryminacji, zapisanego w art. 21 Karty praw podstawowych.

4.5.5.   Podobnie też system zaproponowany w pakiecie dotyczącym zarządzania granicami z 2008 r. (16) wzbudza wątpliwości co do zasady proporcjonalności i zdrowego rozsądku, których spełnianie jest niezbędne w wypadku wszystkich nowych aktów prawnych UE; wzbudza on ponadto podobne poważne obawy co do sposobu, w jaki prawo do ochrony danych osobowych (art. 8 karty) i zasada niedyskryminacji ujęta w art. 13 traktatu WE będą w pełni zagwarantowane podczas stosowania niektórych inicjatyw technologicznych (np. system zautomatyzowanych procedur kontroli granicznych).

4.5.6.   Aby zapewnić przestrzeganie praw podstawowych, należy, zdaniem EKES-u, zwiększyć solidarność UE z tymi państwami członkowskimi, które, ze względu na swoje położenie geograficzne, muszą przyjmować dużo osób, które przybywają na sposoby niezgodne z obowiązującą procedurą i są ofiarami sieci przestępczych zajmujących się nielegalnym przemytem ludzi. EKES proponuje ustanowienie europejskiego biura pomocy ubiegającym się o azyl.

4.5.7.   UE powinna ponadto wspierać współpracę z krajami pochodzenia imigrantów, aby zwiększyć tam stopień poszanowania praw człowieka, zapobiegać nieuregulowanej imigracji, wspierać imigrację legalną i zwalczać sieci przestępcze zajmujące się przemytem ludzi.

4.6.   Powroty i readmisja

4.6.1.   Dyrektywa w sprawie powrotów (17) stworzy europejskie ramy prawnych i proceduralnych gwarancji ochrony (18), które EKES ocenia pozytywnie, jak np. skuteczne środki odwoławcze służące do zaskarżenia decyzji dotyczących powrotu przed właściwym organem sądowym lub administracyjnym lub innym niezależnym organem; a także nieodpłatną pomoc i reprezentację prawną, pewne gwarancje podczas oczekiwania na powrót, warunki środków detencyjnych itp.

4.6.2.   Niemniej jednak EKES podziela zdanie wielu organizacji społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych ekspertów Rady Praw Człowieka ONZ (19), którzy zwracają uwagę na pewne rozbieżności między systemem ustanawianym przez dyrektywę a prawami podstawowymi imigrantów. Niezbędne będzie dokładne monitorowanie na etapie transpozycji środków w zakresie wydalania, zatrzymania, metod odwołania i traktowania osób wymagających opieki oraz faktycznego stosowania tych środków na szczeblu krajowym.

4.6.3.   Komitet proponuje, aby europejska polityka w zakresie powrotów wspierała ich dobrowolny charakter oraz opierała się na jak największym poszanowaniu wartości humanitarnych, gdyż od tego zależy legitymizacja i wiarygodność europejskiej polityki imigracyjnej poza UE. Wyjątki ujęte przykładowo w art. 7 ust. 4 dyrektywy (pojęcie „ryzyka ucieczki”) mogą eliminować dobrowolny charakter powrotów, jako że państwa członkowskie uzyskują tu swobodę decyzyjną w momencie transpozycji i interpretacji tego przepisu. Ponadto dyrektywa ta nie gwarantuje odpowiedniej ochrony osobom, które znajdują się w stanie zawieszenia prawnego w oczekiwaniu na wydalenie, ani w zakresie uwarunkowań zastosowania środków detencyjnych (20), które mogą być stosowane nawet do sześciu miesięcy (z możliwością przedłużenia o kolejne 12 miesięcy) (21).

4.6.4.   W art. 19 karty zapisano wyraźny zakaz wydaleń zbiorowych oraz zagwarantowano, że nikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu – jest to zasada non-refoulement (art. 4 i 19 karty). Omawiana dyrektywa zwiększa stopień przestrzegania praw podstawowych. Niemniej jednak, UNHCR i różne organizacje pozarządowe donoszą o przypadkach wydaleń zbiorowych oraz wydaleń imigrantów o nieuregulowanym statusie i osób ubiegających się o azyl do państw, w których łamane są prawa człowieka.

4.6.5.   EKES przypomina, że art. 3, 5, 6, 8 i 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 3, 4, 19, 24 i 47 Karty praw podstawowych zawierają postanowienia, które mają zastosowanie do europejskiej polityki w zakresie imigracji nieuregulowanej – ze szczególnym uwzględnieniem ochrony w przypadku usunięcia z terytorium, wydalenia lub ekstradycji. Wielu imigrantów o nieuregulowanym statusie znajduje się w trudnej sytuacji humanitarnej, w związku z czym normy i podejmowane rozwiązania muszą być opracowywane i stosowane zgodnie z surowymi kryteriami prawa humanitarnego i zgodnie z moralnymi zasadami solidarności.

4.6.6.   Państwo prawa chroni podstawowe prawo wszystkich osób do skutecznego środka prawnego, jak zapisano w art. 47 i 48 karty. Ponadto, zgodnie z art. 6 ust. 2 kodeksu granicznego Schengen, straż graniczna nie dyskryminuje osób ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Ponadto, zgodnie z treścią art. 13, obywatelom państw trzecich, którym odmówiono wjazdu, przysługuje prawo odwołania od decyzji; osoby te otrzymują decyzję podającą dokładne przyczyny odmowy (22).

4.6.7.   Wobec osób poważnie chorych fizycznie lub umysłowo nie można stosować środków detencyjnych lub wydalenia, zgodnie z wykładnią Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącą art. 3 EKPC (23), gdyż wymagają one opieki zdrowotnej. Sytuacja osób niepełnoletnich także wymaga szczególnej uwagi i ochrony. EKES popiera inicjatywę Komisji związaną z sytuacją małoletnich bez opieki.

4.6.8.   EKES jest zdania, że przestrzeganie praw człowieka jest nieodzownym warunkiem podpisania umów o readmisji z państwami trzecimi i sprzeciwia się, aby UE lub państwa członkowskie zawierały umowy o repatriacji lub kontroli granic z krajami, które nie podpisały podstawowych międzynarodowych aktów prawnych o ochronie praw człowieka lub z krajami, w których udowodniono przypadki łamania tych praw. Należy zwrócić szczególną uwagę na ochronę podstawowego prawa osób ubiegających się o azyl do skutecznego środka prawnego (24).

4.7.   Ośrodki zatrzymania tymczasowego

4.7.1.   EKES potwierdza swe stanowisko sprzeciwu wobec przetrzymywania osób ubiegających się o azyl i imigrantów o nieuregulowanym statusie w warunkach detencji, gdyż czasowe zatrzymanie w specjalnych ośrodkach powinno stanowić środek wyjątkowy (25).

4.7.2.   Sytuacje i warunki przedłużonego zatrzymania, jakie mają obecnie miejsce w niektórych państwach członkowskich, są nie do przyjęcia; powinno to stać się przedmiotem dokładnej analizy z perspektywy praw podstawowych, w tym prawa do dobrej administracji ujętego w art. 41 karty.

4.7.3.   Komitet apeluje o większą przejrzystość informacji o ośrodkach zatrzymania tymczasowego mieszczących się na terytorium UE i poza nim, o informowanie UNHCR o sytuacji osób tam przetrzymywanych oraz o umożliwienie organizacjom pozarządowym udzielania im pomocy.

4.7.4.   EKES uważa, że kobiety ciężarne i osoby niepełnoletnie należy objąć szczególną ochroną i nie należy ich umieszczać w takich ośrodkach.

4.8.   Osoby bez dokumentów

4.8.1.   Komitet jest zdania, że osoby nie posiadające dokumentów nie są osobami pozbawionymi praw, w związku z czym UE i państwa członkowskie powinny chronić ich praw podstawowych.

4.8.2.   Pojęcie „imigracji nielegalnej” w odniesieniu od osób emigrujących wymaga pewnego sprecyzowania. Mimo że wjazd do danego państwa bez dokumentów i ustalonych zezwoleń nie jest legalny, osoby te nie są przestępcami. Powiązanie między imigracją nieuregulowaną a przestępstwem, które pojawia się w wielu środkach przekazu i w niektórych rodzajach dyskursu politycznego, nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości i wzbudza postawy ksenofobiczne i strach wśród mieszkańców państwa przyjmującego.

4.8.3.   Komitet jest zdania, że niektóre państwa członkowskie powinny ulepszyć ochronę praw podstawowych imigrantów bez dokumentów, a UE powinna traktować ich jako jedną z grup wymagających największej opieki, zakazując ich wyzysku w pracy i zapewniając dostęp do opieki zdrowotnej, innych usług socjalnych i edukację małoletnich.

4.8.4.   Należy wzmocnić walkę z handlem ludźmi (niepełnoletnimi, kobietami i mężczyznami) mającym na celu wyzysk seksualny lub pracę przymusową, zgodnie z art. 5 ust. 3 karty. Państwa członkowskie powinny skutecznie chronić ofiary, ułatwiając współpracę z wymiarem sprawiedliwości i uregulowanie statusu tych osób.

4.9.   Legalizacja pobytu

4.9.1.   Komitet uważa, że w działaniu państw członkowskich przejawia się hipokryzja. Polityka powrotów nie jest jedyną możliwą reakcją w przypadku pobytu nieuregulowanego. Wiele państw członkowskich opracowało procedury legalizacji statusu imigrantów nielegalnych, wychodząc z założenia, że uregulowanie ich statusu na ściśle określonych warunkach jest korzystne w celu zagwarantowania praw podstawowych i z perspektywy potrzeb gospodarczych i społecznych.

4.9.2.   EKES zgadza się, że należy poprawić wymianę informacji między państwami członkowskimi na temat legalizacji pobytu, oraz że należy opracować pewne wytyczne europejskie dotyczące ich stosowania, na podstawie zobowiązania Rady w ramach Europejskiego paktu o imigracji i azylu (26), w którym uzgodniono przeprowadzanie legalizacji indywidualnych, w ramach przepisów krajowych, ze względów humanitarnych lub ekonomicznych.

4.9.3.   Narzucane nakazem wydalenia powroty osób, którym wygasł termin pozwolenia na legalny pobyt, powinny być traktowane jako środek wyjątkowy. Najpierw należy wziąć pod uwagę, czy osoby te wyrażały zamiar przedłużenia swego pobytu.

4.9.4.   EKES uważa, że w społeczeństwie demokratycznym należy ocenić potrzebę wydalania (zasada proporcjonalności), tak jak to interpretowano w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (27). Komitet proponuje państwom członkowskim, aby wykorzystywały możliwość legalizacji pobytu tych osób, zgodnie z postanowieniami art. 6 ust. 4 dyrektywy o powrotach.

4.9.5.   Trzeba będzie również uwzględnić skutki (i wykonalność) wydalenia w odniesieniu do podstawowego prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, zapisanego w art. 7 karty.

4.10.   Polityka w zakresie integracji

4.10.1.   EKES opracował różne opinie z inicjatywy własnej, w których zachęcał do prowadzenia w UE proaktywnej polityki integracyjnej, o charakterze dwukierunkowym, nastawionej zarówno na społeczeństwo przyjmujące, jak i na imigrantów. Integracja jest procesem społecznym, który zachodzi wewnątrz społeczeństwa, ze strony imigrantów ku społeczeństwu przyjmującemu i ze strony społeczeństwa przyjmującego ku imigrantom.

4.10.2.   EKES popiera europejskie podejście do imigracji, uwzględniając, że każde państwo członkowskie ma własne systemy prawne, instytucje społeczne oraz różne systemy i wzorce kulturowe.

4.10.3.   Wspólne podejście europejskie wnosi bardzo istotną wartość dodaną dla polityk i procesów integracyjnych w postaci przekrojowego powiązania z pozostałymi politykami unijnymi, jak (m.in.) strategia lizbońska, polityka w zakresie zatrudnienia, agenda społeczna i polityka spójności, a także dla wzmocnienia powiązań między integracją a wartościami i zasadami UE, ujętymi w Karcie praw podstawowych i w EKPC.

4.10.4.   W ciągu 2008 r. Komitet uczestniczył w wydarzeniach związanych z europejskim rokiem dialogu międzykulturowego, którego celem było, aby dialog między różnorodnymi grupami tworzącymi społeczeństwa europejskie sprzyjał integracji i propagowaniu obywatelstwa europejskiego o bardziej integrującym charakterze. EKES zaproponował (28) opracowanie odpowiednich podręczników.

4.10.5.   EKES jest zwolennikiem pozytywnego podejścia do integracji. Niemniej, niektórzy rządzący pojmują integrację z negatywnej perspektywy, traktując ją jako nowe narzędzie dyskryminacji, nową barierę dla równości i dostępu do praw podstawowych. Komitet jest zdania, że podejście takie przeczy postanowieniom art. 21 (prawo do niedyskryminacji) i art. 22 karty (prawo do różnorodności kulturowej, religijnej i językowej).

4.10.6.   Przykładami dobrych rozwiązań są fora i platformy konsultacyjne z udziałem społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym; dlatego też EKES zachęca wszystkie państwa członkowskie do ich tworzenia. Europejskie Forum Integracji, utworzone ostatnio przy współpracy Komisji i EKES-u, jest bardzo istotnym instrumentem wzmacniania integracji z perspektywy europejskiej.

5.   Obywatelstwo europejskie o bardziej integrującym charakterze

5.1.   Niektórzy rządzący, z punktu widzenia nacjonalizmu wykluczającego obcych, tak definiują tożsamość narodową i europejską, że wykluczają z nich różnorodność, jaką cechują się obecnie społeczeństwa europejskie, a także odmienność wielu osób ze względu na ich pochodzenie etniczne, narodowe, religijne lub kulturowe.

5.2.   Nasze demokratyczne społeczeństwa są pluralistyczne i cieszą się bogactwem różnorodności. W każdym z obywateli europejskich mieszają się – jak w tyglu – różnorodne tożsamości. Demokracje europejskie są społeczeństwami wolnymi i otwartymi i powinny opierać się na zasadzie włączania wszystkich obywateli, niezależnie od ich tożsamości.

5.3.   Jakość demokracji może się pogorszyć, jeśli prawa obywatelskie zostaną ograniczone wąskim i wykluczającym sposobem pojmowania tożsamości. Polityki integracyjne i prawodawstwo w zakresie imigracji nigdy nie powinny być wykorzystywane jako alibi polityczne służące wyłączeniu imigrantów i mniejszości z praw obywatelskich.

5.4.   EKES jest zdania, że należy poszerzyć podstawy naszych demokracji, włączając w nie nowych obywateli, równych pod względem praw i obowiązków. Prawa w zakresie obywatelstwa krajowego i europejskiego powinny obejmować wszystkie formy różnorodności, bez dyskryminowania (29).

5.5.   EKES sporządził opinię z inicjatywy własnej (30) skierowaną do Konwentu, który opracowywał niedoszły traktat konstytucyjny, w której nawoływał do przyznania obywatelstwa europejskiego obywatelom państw trzecich posiadającym status rezydenta długoterminowego. Komitet proponuje Komisji i Parlamentowi Europejskiemu, aby włączyły tę propozycję do swoich celów podczas nowej kadencji.

---

(1)  COM(2009) 262 wersja ostateczna z 10.6.2009.

(2)  Europejskie Forum Integracji i strona internetowa UE nt. integracji.

(3)  Dz.U. C 303/1 z 14.12.2007.

(4)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 88 z 11.4.2006, s. 37.

(5)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 78.

(6)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.

(7)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 49.

(8)  Program dla Europy: http://www.eesc.europa.eu/documents/publications/pdf/booklets/EESC-2009-10-PL.pdf.

(9)  Sprawozdanie Komisji Europejskiej dotyczące przestrzegania Karty praw podstawowych, COM(2009) 205 wersja ostateczna, z 29.4.2009.

(10)  Byłoby to zgodne z art. 70 traktatu lizbońskiego.

(11)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 286 z 17.11.2005, s. 20.

(12)  W ramach wniosku dotyczącego dyrektywy, który Komisja ma przyjąć w najbliższych miesiącach.

(13)  COM(2007) 638, art. 12 ust. 2. lit. e i d. Zgodnie z treścią tego wniosku, państwa członkowskie mogą także stosować ograniczenia w zakresie przyznawania stypendiów na dostęp do nauki i szkolenia zawodowego, a także w zakresie dostępu do mieszkalnictwa socjalnego do przypadków obywateli krajów trzecich, którzy mają prawo przebywać na ich terytorium przynajmniej od trzech lat.

(14)  Zostało to potwierdzone przez Trybunał Sprawiedliwości WE w sprawie C-540/03 - Parlament Europejski przeciwko Radzie Unii Europejskiej.

(15)  COM(2008) 610 z 8.10.2008.

(16)  COM(2008) 69 wersja ostateczna z 13.2.2008.

(17)  Dyrektywa 2008/115/WE.

(18)  Np. art. 12. ust. 1 i 2, art. 13 ust. 1 i 2, art. 13 ust. 3 i 4, art. 14 ust. 1 i 2 tej dyrektywy.

(19)  Notatka prasowa ONZ, „United Nations Experts express concern about the proposed European Union Return Directive”, z 18.7.2008.

(20)  Art. 15 ust. 1.

(21)  Artykuł 15 ust. 5 i 6.

(22)  Rozporządzenie (WE) nr 562/2006 (kodeks graniczny Schengen), Dz.U. UE L 105/1 z 13.4.2006.

(23)  Art. 19 Karty praw podstawowych uwzględnia orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, a zwłaszcza wyrok z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie Ahmed przeciwko Austrii, Rec. 1996-VI, s. 2206 i wyrok z dnia 7 lipca 1989 r. w sprawie Soering).

(24)  Jak zaznaczył Trybunał Sprawiedliwości WE w sprawie C-133/06 - Parlament Europejski przeciwko Radzie Unii Europejskiej.

(25)  Zob. opinia EKES-u z 16 lipca 2009 r. w sprawie minimalnych norm dotyczących przyjmowania osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich, sprawozdawca: LE NOUAIL MARLIÈRE (Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 110.).

(26)  Rada UE, 13440/08, 24 września 2008 r.

(27)  Np. sprawa Boultif przeciwko Szwajcarii, nr 54273/00, wyrok z 2 listopada 2001 r., §§ 39, 41 i 46, ECHR 2001-IX. Sprawa Üner przeciwko Królestwu Niderlandów [GC], nr 46410/99, wyrok z 18 października 2006 r., § 58.

(28)  Opinia EKES-u, Dz.U. C 185 z 8.8.2006, s. 42.

(29)  Art. 13 Traktatu ustanawiającego WE.

(30)  Opinia EKES-u z inicjatywy własnej, Dz.U. C 208 z 3.9.2003, s. 76.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/36

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Energia i zmiany klimatu jako integralne elementy odnowionej strategii lizbońskiej”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/07)

Sprawozdawca generalny: Ulla SIRKEINEN

Dnia 17 czerwca 2008 r., Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Energia i zmiany klimatu jako integralne elementy odnowionej strategii lizbońskiej”.

Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej (Centrum Monitorowania Strategii Lizbońskiej).

Mając na względzie pilny charakter prac, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Ullę SIRKEINEN na sprawozdawcę generalnego. Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 164 do 6 – 12 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię.

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Zmiany klimatu i bezpieczeństwo dostaw energii to dwa największe wyzwania obecnego stulecia. Modele konsumpcji i produkcji muszą ulec zmianie w kierunku ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii. Niektóre rodzaje produkcji zanikną, zaś inne pojawią się i rozwiną. Część istniejących miejsc pracy ulegnie likwidacji, a zamiast nich powstaną nowe; potrzebne będą środki wspierające. Zmieni się zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Konieczne są badania oraz inwestycje na wielką skalę.

1.2.   Ostateczne przejście od deklaracji politycznych do praktycznych działań jest konieczne i pilne, nie będzie jednak łatwe. Nasi przywódcy polityczni muszą wyjaśnić obywatelom zaistniałe wyzwania i ich konsekwencje oraz starannie zaplanować niezbędne środki. Zmiany nie nastąpią bez wsparcia ze strony obywateli i społeczeństwa obywatelskiego. Wiele pytań związanych z konsekwencjami decyzji dotyczących polityki UE pozostaje bez odpowiedzi, potrzebne są dalsze analizy i informacje ze strony Komisji.

1.3.   Obecne osłabienie koniunktury gospodarczej, chociaż jest ono bardzo poważne, nie powinno być przyczyną zwłoki w podejmowaniu konkretnych działań na rzecz przekształcenia się w społeczeństwo o niskiej emisji dwutlenku węgla. Kryzys można i powinno się także postrzegać jako szansę na nowy początek oparty na odmiennym podejściu do sposobów osiągania wzrostu. EKES podkreśla w szczególności istotne znaczenie zawarcia międzynarodowego porozumienia w Kopenhadze.

1.4.   Odnowiona strategia lizbońska musi zawierać plan działania na rzecz gospodarki niskoemisyjnej. Osiągnięcie tego stanu rzeczy musi odbywać się przy poszanowaniu trzech filarów zrównoważonego rozwoju, czyli względów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych. Nie można także zapominać o celu nadrzędnym, jakim jest konkurencyjność, wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Konkurencyjne ramy gospodarcze są warunkiem wstępnym do osiągnięcia celów związanych z klimatem i energetyką, a strategie w zakresie klimatu i energii mogą, przy odpowiednim podejściu, wspierać wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy.

1.5.   Kluczowymi obszarami działania są: rozwój technologii i inwestycje, świadomość i zachowania, aspekty społeczne i edukacyjne oraz wymiar międzynarodowy. Osiągnięcie rzeczywistych, trwałych rezultatów będzie wymagało zarówno czasu, jak i zasobów.

1.6.   Komitet zaleca, aby:

—	po wprowadzeniu całościowych ram prawnych w dziedzinie energii i zmian klimatu Unia Europejska skoncentrowała się na ich praktycznym wdrażaniu;

—

realizować strategie mające na celu zwiększanie efektywności energetycznej i oszczędności energii, inwestować w zapewnienie dostatecznego wytwarzania i przesyłania energii, w tym w inteligentne sieci, utworzyć otwarty wewnętrzny rynek energetyczny oraz zapewnić Unii Europejskiej silną pozycję na scenie międzynarodowej, tak by zapewnić bezpieczeństwo dostaw energii, przy jednoczesnym wspieraniu celów związanych ze zmianą klimatu.

—	zintegrowane wytyczne, zalecenia dotyczące poszczególnych państw oraz krajowe plany reform w ramach przyszłej strategii lizbońskiej zawierały skuteczne instrumenty polityczne;

—	UE i państwa członkowskie skoncentrowały się na rozwoju technologii oraz, w obliczu ostrej konkurencji międzynarodowej, więcej inwestowały w badania, rozwój i innowacje w dziedzinie ekologicznych technologii; także poprzez ewentualne przesunięcia w ramach budżetu UE;

—	zapewnić korzystne warunki dla rozwijania nowych technologii oraz inwestowania w nie;

—	Komisja i inne właściwe podmioty udostępniały prawidłowe informacje, listę najlepszych praktyk, konkretne porady oraz odpowiednie środki wsparcia, tak aby konsumenci mogli dostosować swoje zachowanie;

—	edukacja i szkolenie, w szczególności uczenie się przez całe życie, były dostępne dla każdego, tak aby możliwe było dostosowanie do zmian w modelach produkcji i konsumpcji;

—	zwracać należytą uwagę na konsekwencje polityki dotyczącej cen energii, tak aby uniknąć niebezpieczeństwa ubóstwa energetycznego i osłabienia konkurencyjności oraz zapobiec negatywnym skutkom systemów wsparcia dla energii odnawialnych;

—	UE podejmowała wszelkie możliwe wysiłki na rzecz osiągnięcia międzynarodowego porozumienia w sprawie zmian klimatu, które stworzy równe warunki konkurencji w skali światowej, w tym także międzynarodowy system handlu uprawnieniami do emisji lub systemy kompatybilne;

—	społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni zaangażowali się aktywnie w ogromne wysiłki na rzecz restrukturyzacji naszych gospodarek; EKES wyraża gotowość i chęć udziału w tych działaniach.

Uzasadnienie

2.   Wstęp: stan aktualny

Polityka energetyczna

2.1.   Polityka energetyczna UE ma trzy równoległe cele: bezpieczeństwo dostaw, konkurencyjność oraz ochrona środowiska, w tym łagodzenie zmian klimatu. W razie konieczności głównym priorytetem powinno być bezpieczeństwo dostaw. Niebezpieczeństwo niedostatku energii, w tym także niewystarczającego wytwarzania energii elektrycznej, staje się coraz bardziej realne, zwłaszcza w obliczu nadejścia fazy ożywienia koniunktury gospodarczej.

2.2.   Oddziaływanie produkcji energii i jej zużycia na wielką skalę na środowisko naturalne i klimat jest przedmiotem uregulowań unijnych. Nowe limity w systemie handlu emisjami w odniesieniu do produkcji energii, energochłonnych gałęzi przemysłu oraz transportu lotniczego, zostały zatwierdzone przez UE. Praktyczne efekty tych propozycji nie są jeszcze znane, mimo ocen skutków regulacji na poziomie ogólnym.

2.3.   Efektywność i oszczędności w zużyciu energii we wszystkich sektorach będących jej użytkownikami, a także w wytwarzaniu energii, to kluczowe i kryjące w sobie duży potencjał elementy, dzięki którym można zapewnić bezpieczeństwo energetyczne i zmniejszyć emisje. UE dysponuje w tym celu szeregiem strategii, przygotowywane są dalsze środki polityczne. Praktyczne instrumenty, jakimi dysponują państwa członkowskie, nadal jednak pozostają ograniczone.

2.4.   Trzeba zdywersyfikować źródła i trasy dostaw energii w Europie, a przy doborze źródeł energii sięgać po niskoemisyjne rozwiązania alternatywne, jakimi są energia odnawialna i jądrowa. Decyzje w sprawie optymalizacji źródeł energii leżą w gestii państw członkowskich, niemniej polityka UE w dziedzinie energii odnawialnej oraz prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska i klimatu ukierunkowują dokonywane wybory.

2.5.   Europa powinna odgrywać istotniejszą rolę w międzynarodowych stosunkach w dziedzinie energetyki i mieć silniejszą pozycję na rynkach energii. Być może problemy z dostawami gazu ziemnego, jakie wystąpiły ponownie na początku 2009 r., nakłonią wreszcie, nawet poniewczasie, państwa UE do wspólnego działania.

Polityka w zakresie zmian klimatu

2.6.   Pakiet w sprawie energii i klimatu przyjęty w 2008 r. obejmuje środki, jakie mają zostać zastosowane we wszystkich sektorach, aby możliwe było zrealizowanie dobrze znanego celu 20-20-20 do roku 2020. Główny cel polegający na ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych mógłby zostać ustalony na poziomie wyższym, tzn. 30 %, o ile zostanie zawarte odpowiednio ambitne i kompleksowe porozumienie międzynarodowe.

2.7.   Znaczna część środków na rzecz ograniczenia emisji ma być wprowadzona przez państwa członkowskie. Na szczeblu UE w dalszym ciągu nie zapadły jeszcze decyzje dotyczące szeregu szczegółowych uregulowań prawnych, zwłaszcza dotyczących systemu handlu uprawnieniami do emisji oraz problemu ucieczki emisji gazów cieplarnianych.

2.8.   Nadal nie wiadomo, jak cały system będzie sprawdzał się w praktyce. Niezwykle istotne są takie kwestie jak np. cena dwutlenku węgla, wzrost cen energii spowodowany polityką na rzecz stosowania źródeł odnawialnych, a także koszty obciążające gospodarstwa domowe w związku z działaniami w sektorach nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji. Komisja powinna dostarczyć dalsze analizy i informacje.

2.9.   Negocjacje dotyczące międzynarodowego porozumienia w sprawie zmian klimatu osiągną swój punkt kulminacyjny w Kopenhadze w grudniu 2009 r. EKES przedstawił swoje stanowisko na ten temat w osobnej opinii. Rada Europejska osiągnęła porozumienie w sprawie głównych kierunków przygotowań do szczytu w Kopenhadze, które uwzględniają także podział obciążenia między państwa członkowskie, tak aby wspomóc najbiedniejsze kraje.

3.   Kwestie dotyczące polityki w dziedzinie klimatu i energii, które należy uwzględnić w odnowionej strategii lizbońskiej

3.1.   Gospodarka niskoemisyjna pociąga za sobą wielkie zmiany w przemyśle. Poziom emisji musi ulec zmniejszeniu, a zużycie energii i innych zasobów naturalnych należy oddzielić od wzrostu gospodarczego. Muszą ulec zmianie modele konsumpcji i produkcji. Niektóre rodzaje produkcji zanikną, zaś inne pojawią się i rozwiną. Także część istniejących miejsc pracy ulegnie likwidacji, zaś w ich miejsce powstaną nowe. Zmieni się zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności. Potrzebne są inwestycje na wielką skalę, a także konieczne środki wsparcia socjalnego.

3.2.   Nasi przywódcy polityczni muszą wyjaśnić obywatelom zaistniałą sytuację i jej wpływ na ich codzienne życie. Rządy muszą jasno określić potrzeby, np. jaką ilość energii ze źródeł kopalnych należy zastąpić energią ze źródeł alternatywnych i jakie mają to być źródła, czy też ile energii powinien zaoszczędzić każdy obywatel. Zmiany nie nastąpią bez wsparcia ze strony obywateli oraz ich współdziałania. Kluczowa jest w tym kontekście rola społeczeństwa obywatelskiego.

3.3.   Obecne osłabienie koniunktury gospodarczej nie może być powodem, by odkładać wprowadzenie środków mających na celu przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Europie. Strategie na rzecz przezwyciężania kryzysu gospodarczego powinny wspierać cele niskoemisyjnej gospodarki i na odwrót. Obecny kryzys można i powinno się także postrzegać jako szansę na nowy początek oparty na odmiennym podejściu do sposobów osiągania wzrostu.

3.4.   Wprowadzono już większość elementów polityki i uregulowań prawnych dotyczących zagadnień klimatycznych i energetycznych w nadchodzących latach. Ważnym wyjątkiem w tym zakresie jest natomiast brak porozumienia międzynarodowego. Obecnie wiele należy zrobić na poziomie krajowym i nie wiemy jeszcze, jak wszystkie te elementy będą funkcjonować. W chwili obecnej należy unikać zmian, jeśli chodzi o założone cele lub przepisy prawne, aby umożliwić wszystkim podmiotom przygotowanie do zastosowania swoich środków, przy zachowaniu możliwie długoterminowej perspektywy i pewności planowania. Wysiłki muszą się obecnie koncentrować na fazie praktycznego wdrażania.

3.5.   Do odnowionej strategii lizbońskiej trzeba włączyć plan działania na rzecz gospodarki niskoemisyjnej. Osiągnięcie tego stanu rzeczy musi odbywać się z poszanowaniem trzech filarów zrównoważonego rozwoju, czyli względów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych. Nie można także zapominać o ogólnym celu, na który składają się konkurencyjność, wzrost gospodarczy i zatrudnienie.

3.6.   Polityka strukturalna, która ma zostać określona w zintegrowanych wytycznych przyszłej strategii lizbońskiej, zaleceniach dotyczących poszczególnych państw oraz krajowych planach reform, powinna zawierać odpowiednie środki, które należy starannie zaplanować i ocenić pod kątem tego, by przyniosły najkorzystniejsze pod względem kosztów oraz konkretne wyniki. Komisja powinna skutecznie monitorować ich wdrażanie. Oprócz PKB należy stosować także inne wskaźniki pozwalające śledzić ukierunkowanie rozwoju na zasady zrównoważenia.

3.7.   Z jednej strony siłą napędową zmiany jest rozwój technologii, z drugiej zaś ewolucja postaw i zachowań. Oba te procesy wymagają czasu, aby uzyskane wyniki były konkretne i trwałe. Inne ważne kwestie to inwestycje, aspekty społeczne i edukacyjne oraz wymiar międzynarodowy.

Technologia

3.8.   Na świecie panuje duża konkurencja w zakresie technologii. USA przeznaczyły duże środki na B+R w dziedzinie technologii, by złagodzić zmiany klimatu. Ten sam trend daje się zauważyć w innych rozwiniętych gospodarkach, a także w coraz większym stopniu w dużych, szybko rozwijających się gospodarkach.

3.9.   Europa musi być w stanie zrealizować swój potencjał lidera w zakresie czystych technologii związanych z energią odnawialną i zmianami klimatu. Jest to bardzo pilne i ambitne zadanie, gdyż na przykład Japonia prowadzi, jeśli chodzi o samochody z silnikiem hybrydowym i elektrycznym, natomiast Chiny mogą wkrótce wyprzedzić UE w dziedzinie technologii wiatrowych, a USA w obszarze technologii fotowoltaicznej. Nie można oczekiwać, że ustalenie ceny dwutlenku węgla będzie samo w sobie stanowić wystarczający bodziec do zmian technologicznych.

3.10.   Komisja przedstawiła kilka inicjatyw na rzecz udoskonalenia technologii w zakresie czystej i odnawialnej energii, a także zmian klimatu. Trzeba przyznać na te cele większe środki z budżetu UE.

3.11.   Najbardziej efektywne energetycznie technologie powstaną jedynie w wyniku różnorodności oraz zdrowej konkurencji między różnymi podejściami, innowacjami i metodami. W związku z tym nie należy porzucać przedwcześnie żadnej przydatnej technologii, takiej jak na przykład rozszczepienie jądrowe czwartej generacji i energia syntezy jądrowej, lecz należy ją systematycznie rozwijać.

3.12.   Należy wykorzystywać olbrzymi potencjał rozwoju i stosowania technologii TIK.

3.13.   Technologie energii odnawialnej, którym jeszcze daleko do ekonomicznej opłacalności, nie powinny być przedwcześnie wprowadzane na rynek kosztem wysokiego dofinansowania (lub wymuszonych cen zakupu). Dofinansowanie powinno się zamiast tego przeznaczać na badania B+R w zakresie zrównoważonych i zmniejszających emisję CO2 technologii aż do momentu, gdy będą one w stanie samodzielnie utrzymać się na rynku.

3.14.   Udział UE w finansowaniu B+R oraz innowacji jest niewielki w porównaniu z środkami państw członkowskich. Obecnie istnieją znaczące różnice w wielkości środków przeznaczanych na ten cel przez poszczególne państwa członkowskie. Jest konieczne, by przeznaczały one więcej środków, w tym środków pochodzących z dochodów z licytacji uprawnień do emisji, przede wszystkim na B+R w zakresie czystych technologii i by do masy krytycznej oraz doskonałości w skali światowej dążono za pomocą skutecznej współpracy. Środki te należy wyraźnie uwzględnić w wytycznych i krajowych planach działania w ramach zreformowanej strategii lizbońskiej.

Inwestycje

3.15.   Nowe technologie i innowacje są wdrażane jedynie dzięki inwestycjom dokonywanym w gospodarstwach domowych, przedsiębiorstwach i sektorze publicznym. Inwestycje są niezbędne dla rozwoju gospodarczego i zatrudnienia, a także dla osiągnięcia celów w dziedzinie klimatu i energii.

3.16.   Istnieje ogromna i pilna potrzeba inwestycji w infrastrukturę wytwarzania i przesyłania energii. Przykładowo, aby zastąpić instalacje wycofywane z eksploatacji, trzeba w ciągu dziesięciolecia zainwestować ok. 1 000 mld euro, nawet w sytuacji braku wzrostu popytu na energię. Sieci przesyłowe, w szczególności transgraniczne, a także przyłącza jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do sieci elektroenergetycznej wymagają poważnej modernizacji. Poważne zaniepokojenie budzi zastój panujący w inwestycjach w fazie recesji oraz jego możliwe konsekwencje długookresowe.

3.17.   Inwestycje wymagają pewnych warunków ramowych. Należą do nich zdrowe ramy gospodarcze, popyt na rynku i dostęp do rynków. Uregulowania prawne powinny być stabilne i przewidywalne, i nie powinny nakładać na przedsiębiorstwa nadmiernych obciążeń administracyjnych i finansowych. Jedynie rentowne przedsiębiorstwa mogą inwestować w rozwój technologii wdrażanie nowych technologii.

3.18.   W związku z tym konkurencyjne ramy gospodarcze są warunkiem wstępnym do osiągnięcia celów związanych z klimatem i energią. Przy odpowiednim podejściu politycznym strategie polityczne w dziedzinie klimatu i energii mogą tworzyć wzrost i zatrudnienie.

3.19.   Środki finansowe przestaną wystarczać, jeżeli potrzeby w zakresie badań i rozwoju oraz inwestycji w UE będą konkurowały z koniecznością finansowania działań łagodzących zmiany klimatu i dostosowawczych w krajach rozwijających się. Państwa członkowskie będą miały do dyspozycji przychody z licytacji uprawnień do emisji, które jednak nie pokryją wszystkich potrzeb. Decydenci powinni ostrożnie podchodzić do zwiększania obciążeń nakładanych na przedsiębiorstwa, co zagroziłoby inwestycjom w nowe technologie.

Świadomość i zachowanie

3.20.   Aby ludzie mogli działać i zmieniać swe zachowania, muszą wiedzieć, o co toczy się gra i co wymaga zmiany. Należy rozwinąć świadomość tego, czego mogą dokonać sami obywatele, i zapewnić odpowiednią edukację. Jest to zadanie zarówno dla rządów, jak i dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Przydatnym narzędziem mogłaby być lista dobrych praktyk udostępniona przez Komisję.

3.21.   O ile pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że zużycie energii i emisje gazów cieplarnianych są obecnie głównym elementem marketingu i porad dla konsumentów, to należy wyrazić ubolewanie, że przekazuje się również błędne informacje. Odpowiednie podmioty powinny temu przeciwdziałać.

3.22.   UE słusznie opiera swą politykę klimatyczną w dużym stopniu na instrumentach rynkowych. Sygnały cenowe powinny zmienić zachowanie zarówno obywateli, jak i przedsiębiorstw. Niemniej to podejście samo w sobie nie umożliwi pełnego wykorzystania potencjału. W niektórych sektorach, takich jak budownictwo, konieczna jest regulacja, natomiast dla innych celów potrzebne jest pozytywne wsparcie.

3.23.   Większa efektywność energetyczna prowadzi zazwyczaj do oszczędności finansowych. Bodźce są potrzebne w szczególnych przypadkach, gdy okresy zwrotu są stosunkowo długie lub gdy osoba ponosząca koszty nie czerpie korzyści z inwestycji. Komitet zaproponował wcześniej Komisji, by przeanalizowała możliwość osiągnięcia celów sektorowych w zakresie efektywności energetycznej, zwłaszcza w sektorach, których działalność ma wpływ na rynek wewnętrzny.

3.24.   By uniknąć zakłócania konkurencji na rynku wewnętrznym, UE wymaga przestrzegania wspólnych przepisów w zakresie wsparcia publicznego.

Aspekty społeczne i edukacyjne

3.25.   Wraz z upływem czasu zmienią się modele zużycia energii, a w związku z tym również produkcja. Badanie sporządzone przez ETUC oraz SDA (1) wskazuje, że ostateczny wpływ na zatrudnienie środków mających na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o około 40 % do 2030 r. jest nieznacznie pozytywny, jednak inni komentatorzy uważają ten wynik i to podejście za zbyt optymistyczne (2). Badanie stwierdza, że w dużym stopniu zmienią się jednak struktura zatrudnienia i wymogi dotyczące umiejętności. Zmiany będą poważniejsze wewnątrz sektorów niż pomiędzy nimi. Na przykład oczekuje się, że miejsca pracy zostaną przeniesione z wytwarzania energii do działalności związanej z efektywnością energetyczną lub z transportu drogowego do transportu kolejowego i wodnego.

3.26.   Istnieje duże zapotrzebowanie na kształcenie i szkolenia, dzięki którym przedsiębiorstwa, usługi sektora publicznego i pracownicy zyskają umiejętność radzenia sobie ze zmianami. Kształcenie i szkolenie, w tym uczenie się przez całe życie, było głównym tematem wcześniejszej opinii EKES-u w sprawie: „Zmiany klimatu a strategia lizbońska”.

3.27.   Komisja wysunęła ostatnio propozycje w sprawie lepszego prognozowania potrzebnych umiejętności, co jest konieczne, by sektor kształcenia i szkoleń mógł odpowiednio szybko zareagować. Lepsze prognozowanie i dostosowywanie podaży umiejętności do popytu, a także udoskonalone środki uczenia się przez całe życie to naturalne elementy odnowionej strategii lizbońskiej.

3.28.   Wziąwszy pod uwagę fakt, że zmiany będą wpływać na prawie wszystkie osoby na rynku pracy, należy wszystkim umożliwić kształcenie, tak by ludzie mogli się dostosować do zmienionych wymogów. Tym osobom, które mogą wciąż borykać się z problemami, należy zapewnić w państwach członkowskich silne i kompleksowe sieci zabezpieczenia społecznego.

3.29.   Na życie obywateli wpływają również zmiany struktury kosztów wynikające z polityki energetycznej i klimatycznej. Potrzebne jest zwłaszcza ścisłe monitorowanie skutków zmieniających się cen energii. Znaczne zmiany cen energii następują z różnych przyczyn, a jednym z celów polityki energetycznej UE jest jak największe ograniczenie tychże zmian.

3.30.   Polityka w zakresie ochrony środowiska, a szczególnie zmian klimatu, prowadzi do wzrostu cen energii w celu ograniczenia jej zużycia. Wadą tego podejścia politycznego jest to, że zmniejsza ono konkurencyjność europejskiego przemysłu i wiąże się z ryzykiem ubóstwa energetycznego obywateli. Reagowanie na wyższe ceny poprzez zmniejszenie zużycia energii wymaga zazwyczaj inwestycji w nowe urządzenia, co może być czasochłonne. By osiągnąć dobre i trwałe wyniki, nie wywołując problemów gospodarczych i społecznych, konieczne jest wysoce zrównoważone podejście do cen energii, biorące pod uwagę te odstępy czasowe.

Wymiar międzynarodowy

3.31.   Środki łagodzące zmiany klimatu w samej tylko Europie mają same w sobie niewielki wpływ, jako że emisje gazów cieplarnianych w Europie stanowią 14 % globalnych emisji i ich udział maleje. Bez działań ze strony wszystkich dużych gospodarek nie uda się ograniczyć emisji zgodnie z limitem wzrostu temperatury o 2 °C, a Europa utraci swą konkurencyjność, tym samym narażając na szwank dobrobyt swych obywateli. Dlatego też kluczowe znaczenie ma porozumienie kopenhaskie, a Europa musi nadal odgrywać wiodącą rolę.

3.32.   Jak stwierdza Komisja, celem negocjacji w Kopenhadze musi być „międzynarodowe porozumienie, które powinno mieć odpowiednio ambitny i kompleksowy charakter i [które] przewidywałoby porównywalną redukcję emisji ze strony innych rozwiniętych krajów oraz właściwe działania ze strony krajów rozwijających się”. Ważnym elementem jest międzynarodowy system handlu uprawnieniami do emisji lub przynajmniej systemy kompatybilne, tak aby zapewnić zarówno skuteczne zmniejszenie emisji, jak i warunków równej konkurencji.

3.33.   Jest oczywiste, że biedne kraje rozwijające się będą potrzebować pomocy gospodarczej, by poradzić sobie zarówno z łagodzeniem zmian klimatu, jak i dostosowywaniem do nich. Do istotnych elementów należą tutaj rozwój i przejrzyste zasady transferu technologii, w tym ochrona własności intelektualnej, jak również mechanizm czystego rozwoju.

3.34.   Porozumienie międzynarodowe jest również konieczne do tego, by Europa stała się liderem lepszych technologii w zakresie zmian klimatu i energii. W przeciwnym razie popyt na te technologie byłby o wiele słabszy.

3.35.   UE musi wzmocnić swą pozycję i rozwinąć działalność na szczeblu międzynarodowym, by zapewnić Europie zaopatrzenie w energię. Planowane wprowadzenie przez UE szerszych ram polityki zagranicznej byłoby bardzo pomocne. Jak już stwierdził EKES w poprzednich opiniach, UE musi również odgrywać wiodącą rolę w realizacji odpowiedzialnego, globalnego podejścia do energii, zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju.

---

(1)  Badanie na temat zmian klimatu i zatrudnienia zostało wykonane na zlecenie DG ds. Środowiska Komisji Europejskiej przez konsorcjum pod kierownictwem Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC) i Agencji Rozwoju Społecznego (SDA), w którego skład weszły Syndex, Instytut Wuppertal i ISTAS. Można się z nim zapoznać na stronie http://www.etuc.org/a/3676.

(2)  Hans Werner Sinn „Das Das Grüne Paradoxon” Econ-Verlag, ISDN 978-3-430-20062-2.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/41

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zewnętrznego wymiaru odnowionej strategii lizbońskiej

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/08)

Sprawozdawca generalny: Luca JAHIER

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

zewnętrznego wymiaru odnowionej strategii lizbońskiej.

Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej (Centrum Monitorowania Strategii Lizbońskiej).

Mając na względzie pilny charakter prac, na 457. sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Lukę JAHIERA na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 177 do 1 – 7 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Strategia lizbońska na rzecz wzrostu i zatrudnienia jest przedmiotem poważnego przeglądu w perspektywie kolejnego dziesięciolecia, który obejmuje również refleksję nad wymiarem zewnętrznym.

1.2.   Europa rozwija się przede wszystkim dzięki swemu otwarciu na świat. Wynikają stąd korzyści nie tylko gospodarcze, ale także związane z wymianą kulturalną i wiedzą o świecie oraz z międzynarodowym uznaniem wartości europejskich. UE jest w skali światowej największym eksporterem i importerem towarów i usług, drugim źródłem i odbiorcą bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz głównym dostarczycielem pomocy, a ponadto używa drugiej waluty międzynarodowej. Zatem w jej interesie geostrategicznym jest rozwijanie strategii zewnętrznej sprzyjającej promowaniu i ochronie interesów jej 500 milionów mieszkańców oraz odpowiadającej jej zadaniom w walce z problemami globalnymi i w określaniu wysokich standardów zarządzania globalizacją.

1.3.   Poszukiwanie ambitnego, wyważonego i sprawiedliwego porozumienia wielostronnego w sprawie większej liberalizacji handlu oraz stopniowe otwarcie rynków w określonych ramach regulacyjnych były priorytetem minionego dziesięciolecia. Z odnowioną strategią lizbońską wiązała się szczególnie inicjatywa „Global Europe” z 2007 r.

1.4.   Wyzwania związane z pojawieniem się nowych mocarstw globalnych oraz z międzynarodowym kryzysem finansowym i gospodarczym jasno dowodzą nowego charakteru geopolitycznego globalizacji, a zatem także konieczności wyposażenia Europy w odnowioną całościową strategię zewnętrzną, bardziej spójną i zdecydowaną. Europa potrzebuje nowej wizji swej globalnej roli, która uwzględni, z jednej strony, realia geostrategiczne jej sytuacji historyczno-geograficznej, bezpieczeństwa dostaw surowców i energii oraz rozwoju nowych, dotąd biednych rynków, a z drugiej strony możliwości w zakresie walki z problemami globalnymi, takimi jak bezpieczeństwo, zmiany klimatu, ubóstwo i migracje międzynarodowe, i która pozwoli rozwijać pozytywne wartości związane ze społeczną gospodarką rynkową, które skądinąd spotykają się z dużym zainteresowaniem na całym świecie.

1.5.   Odpowiedni plan działania UE powinien mieć na celu budowanie i rozwijanie pozycji i roli Europy w nowym kontekście globalizacji:

—	rozwijając poszczególne kierunki polityki zewnętrznej UE oraz aspekty zewnętrzne innych kierunków polityki zgodnie z podejściem strukturalnym, wzmacniając ich całościową spójność i zwiększając jedność działania państw członkowskich;

—	zapewniając zrównoważone otwarcie rynków dzięki zakończeniu rundy dauhańskiej i zorganizowanemu dialogowi z uprzywilejowanymi partnerami;

—	zwiększając rolę UE jako międzynarodowego podmiotu określającego standardy i prowadząc dalej politykę międzynarodową opartą na promowaniu praw;

—	umacniając międzynarodowy wymiar euro;

—

uznając za celowe utworzenie uprzywilejowanej szerokiej strefy rozwoju i wzrostu gospodarczego, którą można by określić jako „Eurafryka: sojusz na rzecz wzajemnego postępu”, z uwzględnieniem szybkiego ukończenia rozszerzenia UE, polityki sąsiedztwa, Unii dla Śródziemnomorza i wzmocnionego partnerstwa z Afryką.

1.6.   Widoczność i spójność wspomnianego planu działania UE będą większe, jeżeli będzie on stopniowo rozwijany w szerszym kontekście polityki zewnętrznej, tak jak przewiduje Unia Europejska.

1.7.   Aby zapewnić odpowiedni rozwój i szeroki konsensus polityczny dla tej wizji własnej strategii zewnętrznej, wymagającej zaangażowania i zdecydowania, UE potrzebuje znacznego wzmocnienia roli partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak w społeczeństwie europejskim, jak i w krajach trzecich.

1.8.   EKES posiada wszystkie niezbędne instrumenty, by odgrywać coraz istotniejszą rolę w umacnianiu i rozwijaniu opartych na uczestnictwie systemów monitorowania i aktywnego włączania do działań społeczeństwa obywatelskiego w niemal wszystkich regionach świata. Ponadto aspekt ten jest charakterystyczny dla europejskiego modelu społecznego, spotykającego się z uznaniem na całym świecie.

2.   Wstęp

2.1.   Obecnie Europa jest największą światową potęgą gospodarczą, zintegrowanym rynkiem liczącym 500 milionów mieszkańców oraz nieporównywalną z innymi potęgą handlową, posługującą się drugą walutą na świecie. Tworzenie perspektywy win-win (wzajemnie korzystnych interesów) w systemie stosunków międzynarodowych oznacza dla UE nie tylko przyjęcie na siebie odpowiedzialności wynikającej z jej rangi, lecz także zapewnienie rozwoju swoich interesów ekonomicznych i geostrategicznych poza własnym obszarem, są one bowiem niezbędne dla powodzenia unijnego modelu gospodarczego, który jest najbardziej otwartym i zawierającym najwyższe standardy społeczne i środowiskowe modelem na świecie.

2.2.   By zapewnić sobie trwały wzrost, wysokiej jakości zatrudnienie i zrównoważony rozwój, czyli osiągnąć cele strategii lizbońskiej, coraz bardziej konieczne jest wzmocnienie przez UE strategii zewnętrznej.

2.3.   Po przyjęciu agendy lizbońskiej w 2000 r. i przeprowadzeniu jej przeglądu w 2005 r., dopiero w 2007 r. uwzględniono kwestię wymiaru zewnętrznego. W konkluzjach Rady Europejskiej z wiosny 2008 r. czytamy: „[…] UE powinna zatem kontynuować swe starania, by wpływać na proces globalizacji przez wzmocnienie zewnętrznego wymiaru odnowionej strategii lizbońskiej (1)”.

2.4.   W konkluzjach podkreślono następujące obszary priorytetowe:

—	promowanie wolnego handlu i otwartości, a także odgrywanie nadal nadrzędnej roli w tych działaniach;

—	poprawa wielostronnego systemu wymiany handlowej poprzez dalsze dążenie do osiągnięcia ambitnego, wyważonego i kompleksowego porozumienia w ramach dauhańskiej rundy rozwojowej;

—	zawieranie ambitnych umów dwustronnych z ważnymi partnerami handlowymi oraz dalsze przyspieszenie działań na rzecz integracji z państwami sąsiadującymi i kandydującymi do członkostwa poprzez utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej;

—	gwarantowanie pewnego dostępu do nośników energii i do strategicznych surowców;

—	wzmacnianie istniejących stosunków gospodarczych i rozwijanie przynoszących wzajemne korzyści partnerstw strategicznych ze wschodzącymi potęgami gospodarczymi w warunkach uczciwej konkurencji;

—	wspieranie współpracy w zakresie prawa, zbliżania norm i równoważności przepisów, a także zwiększanie skuteczności systemu ochrony własności intelektualnej przed podrabianiem.

2.5.   Ostatnia debata na temat instrumentów działań zewnętrznych UE przewiduje (2):

—	szersze podejście w działaniach zewnętrznych UE, zgodnie z którym WPZiB, handel i polityka współpracy wiązałyby się z nadaniem większego znaczenia zewnętrznemu wymiarowi polityki wewnętrznej UE (3);

—	nową generację europejskich programów w zakresie współpracy i rozwoju, opartych na „Konsensusie europejskim” (4) i partnerstwie strategicznym między Unią Europejską a Afryką z listopada 2007 r. (5);

—	nowe podejście w polityce handlowej, w którym podkreśla się również znaczenie negocjacji dwustronnych i regionalnych.

3.   Wymiar zewnętrzny, który już istnieje …

3.1.   Dążenie do ambitnego, wyważonego i sprawiedliwego porozumienia wielostronnego w sprawie większej liberalizacji handlu oraz stopniowe otwarcie rynków w celu poszerzenia obszarów konkurencji dla przedsiębiorstw europejskich, a tym samym stworzenie nowych możliwości wzrostu i rozwoju, były priorytetami ostatniego dziesięciolecia.

3.2.   WTO zostało uznane za punkt oparcia dla rozwoju handlu w ramach uregulowanego systemu i stosunków wielostronnych. Dauhańska agenda rozwoju była istotnym priorytetem Komisji.

3.3.   Trudności związane z negocjacjami dauhańskimi, a zwłaszcza impas, do którego w nich doszło w lipcu 2006 r., popchnęły UE do – zatwierdzonej przez Radę UE w kwietniu 2007 r. – istotnej zmiany komunikatu Komisji „Globalny wymiar Europy – Konkurowanie na światowym rynku” (6).

3.4.   Zaproponowana strategia, powiązana z odnowioną strategią lizbońską z roku 2005, podkreśla i wzmacnia ogólny cel dotyczący coraz bardziej globalnej i zintegrowanej zewnętrznej polityki handlowej, ukierunkowanej tyleż na przyciągnięcie nowych inwestycji i partnerstw, co na zapewnienie coraz bardziej otwartych rynków na całym świecie. Obok klasycznego i priorytetowego instrumentu negocjacji wielostronnych, przewiduje ona nową generację dwustronnych i regionalnych umów (7), dążąc w dalszym ciągu do wyeliminowania barier pozataryfowych i prawnych oraz do stopniowego osiągnięcia znacznej zbieżności przepisów.

3.5.   W komunikacie w sprawie zewnętrznego wymiaru strategii lizbońskiej z grudnia 2008 r. (8) Komisja w końcu nakreśliła cel, którym jest zakończenie wielostronnych negocjacji handlowych oraz wspieranie współpracy w dziedzinie prawodawstwa i partnerstwa w celu uzyskania dostępu do rynków.

3.6.   EKES wypowiedział się w tej sprawie w dwóch opiniach (9), podkreślając że:

—	zakończenie cyklu dauhańskiego pozostaje strategicznym priorytetem; umowy dwustronne zawierane w tych ramach mogą wnosić wartość dodaną,

—	należy zwrócić większą uwagę na skutki otwarcia rynków dla konkretnych obszarów i społeczności, a zatem należy przywiązywać większą wagę do sprawiedliwości społecznej i propagowania godnej pracy,

—	w stosunkach dwustronnych należy ponadto uwzględniać inne, coraz bardziej zyskujące na znaczeniu aspekty stosunków międzynarodowych, takie jak kwestie dotyczące ekologii, energetyki, kultury, migracji i sprawowania rządów w skali światowej.

4.   … jednak wciąż zdecydowanie nie wystarcza

4.1.   Nowe wyzwania

4.1.1.   UE jest zmuszona stawić czoła nowym wyzwaniom:

—	rosnącej konkurencji ze strony krajów wschodzących i wzrostowi azjatyckich potęg globalnych;

—	zmianom klimatu i kwestiom zaopatrzenia w energię;

—	skutkom rozszerzenia Unii do 27 członków – dla niej samej i dla jej sąsiadów;

—	powrotowi kryzysu żywnościowego;

—	odczuwaniu coraz bardziej zaznaczającego się geopolitycznego charakteru globalizacji, już wyraźnie wykraczającej poza sam wymiar gospodarczy;

—	wreszcie wybuchowi międzynarodowego kryzysu finansowego i gospodarczego.

4.1.2.   Wyzwania te pociągają za sobą konieczność wypracowania bardziej spójnej i znaczącej strategii zewnętrznej w celu niwelowania pogłębiającej się rozbieżności między znaczeniem gospodarczym Unii Europejskiej a jej ciągle zbyt słabym oddziaływaniem na złożone i coraz bardziej rozpowszechniające się procesy globalizacji. UE musi jednocześnie bronić własnych interesów i obszaru uznawanych wartości.

4.1.3.   Skutki światowego kryzysu finansowego i gospodarczego odczuwane będą z całą pewnością jeszcze długo po 2010 roku. Waga kwestii międzynarodowej i sposoby wnoszenia wkładu w nadanie jej określonego kierunku będą miały decydujące znaczenie dla wszelkiej przyszłej strategii na rzecz wzrostu i zatrudnienia w dowolnym regionie świata. Sam sposób, w jaki każdy region się określi w ramach tego procesu, będzie kluczowy dla przyszłości tegoż regionu, jak i dla przyszłości wszystkich. Odnosi się to przede wszystkim do Europy, gdyż jest ona najbardziej otwartym obszarem gospodarczym na świecie, a więc także bardziej niż inne zależnym od importu i eksportu.

4.1.4.   Ze względu na trwający obecnie kryzys zdezaktualizował się postulat międzynarodowego podziału pracy, zgodnie z którym w największych gospodarkach wschodzących prowadzona miała być produkcja podstawowa lub działalność wytwórcza, a konkurencja opierać się miała na kosztach, tym samym zaś jedynie państwa europejskie i inne główne państwa rozwinięte koncentrować się miały na działalności o wysokiej wartości dodanej, opartej na badaniach naukowych, innowacji, usługach i wykwalifikowanej sile roboczej.

4.1.5.   Niedawna dynamika rozwoju gospodarczego państw BRIC (Brazylii, Rosji, Indii i Chin), jak np. wzrost liczby patentów, znaczenie europejskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), a także wzrost skierowanych do Unii Europejskiej BIZ pochodzących z państw wschodzących oraz umocnienie się państwowych funduszy majątkowych, pochodzących w całości spoza obszaru OECD, to wszystko sygnały szybkich zmian w strukturze gospodarki światowej, którym Europa musi odpowiednio stawić czoła.

4.1.6.   Z kolei obserwowany ostatnio w innych częściach świata rozwój platform również ukierunkowanych na innowacje i wiedzę jest dla nas sygnałem, że drogi wyjścia z kryzysu gospodarczego mogą w przyszłości doprowadzić do powstania bardziej złożonej sytuacji, opartej na blokach regionalnych o wysokim stopniu integracji i większej wzajemnej konkurencyjności; wewnątrz każdego z nich mogą pojawić się nowe formy podziału pracy i dysproporcji społeczno-gospodarczych.

4.2.   Nowatorskie, ambitne wyzwanie

4.2.1.   UE wielokrotnie pokazała, że potrafi pokojowymi środkami oraz dzięki instrumentowi negocjowanego konsensusu wywierać wpływ na sytuację na arenie międzynarodowej, na której pojawiają się coraz bardziej różnorodne podmioty i niekiedy przyczyniać się w znaczący sposób do zwiększenia dobrobytu znacznych obszarów na świecie (wystarczy wspomnieć o trzydziestoletniej współpracy UE z państwami AKP i polityce rozszerzenia Unii Europejskiej).

4.2.2.   UE wniosła ponadto wkład w budowanie niezwykle złożonych ram w postaci porozumień regionalnych, sektorowych bądź porozumień o kompleksowej współpracy, co miało miejsce w przeszłości w przypadku ram negocjacji w WTO i ma miejsce także dziś w związku z toczącym się w ramach grupy G8/14 i G20 nowym procesem mającym na celu określenie bardziej rygorystycznych ram regulacyjnych i instrumentów dla finansów międzynarodowych, w tym także ponowne zdefiniowanie roli MFW i Banku Światowego.

4.2.3.   Dlatego też ramy refleksji nad wymiarem zewnętrznym, która początkowo odnosiła się do polityki handlowej, a potem do wyzwań w kwestiach energetyki i klimatu, obejmują obecnie coraz rozleglejsze obszary, takie jak polityka migracyjna i sprawy dotyczące globalizacji w aspekcie społecznym (fundusz dostosowania i podstawowe standardy pracy), ekologicznym (protokół z Kioto, ale także gospodarka zgodna z zasadami rozwoju zrównoważonego), przemysłowym (własność intelektualna, ale i państwowe fundusze majątkowe), politycznym (rozszerzenie UE i polityka sąsiedztwa) i dyplomatycznym. Mowa tu o takich kwestiach, jak rola euro, wpływ WPZiB i EPBiO na wzrost międzynarodowego znaczenia UE, możliwość włączenia do europejskiej strategii bezpieczeństwa także kwestii towarów i interesów mających strategiczne znaczenie dla Europy, jak to już robią inne potęgi gospodarcze świata.

4.2.4.   Z powyższego widać wyraźnie, że jest coraz mniej możliwości włączenia wszystkich tych wymiarów do strategii lizbońskiej, może to bowiem doprowadzić do jej wynaturzenia.

4.2.5.   Niemniej jednak wymiary te wydają się coraz bardziej istotne dla zapewnienia pełnej realizacji celów, dla których strategia została przyjęta, tzn. wypracowania europejskiej odpowiedzi na rozwój globalizacji.

4.2.6.   Z drugiej strony duża część kierunków polityki zewnętrznej UE oparta jest zasadniczo na utrwalonych praktykach o wysokim stopniu integracji, czy będzie to polityka wspólnotowa, czy kierunki polityki prowadzone wspólnie przez UE i państwa członkowskie, a chociaż wciąż jeszcze niedostateczna jest ich koordynacja oraz brakuje jasnej i całościowej wizji strategicznej, to posiadają one niebagatelny potencjał zmian i wpływu, w każdym razie ogólnie większy niż potencjał pojedynczych państw członkowskich i wielu innych obszarów unijnej polityki wewnętrznej.

4.3.   W kierunku odnowionej strategii zewnętrznej Unii Europejskiej

4.3.1.   Należałoby tu raczej mówić o „zewnętrznym komponencie europejskiej strategii wobec globalizacji po roku 2010”, ściśle skoordynowanym i zintegrowanym ze składową wewnętrzną, reprezentowaną przez ewolucję obecnej strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia, lecz umocnionym w swej autonomii i wyposażonym w nowe i bardziej rygorystyczne cele strategiczne  (10).

4.3.2.   Europa potrzebuje nowej wizji swej globalnej roli i odpowiedniego planu działania, które byłyby na miarę wyzwań XXI wieku i opierałyby się na uznawanym w UE systemie wartości, tak aby można było w zrozumiały sposób informować o nich obywateli i europejskie podmioty, omawiać je z najważniejszymi partnerami na arenie światowej i przedstawiać je na forach międzynarodowych.

4.3.3.   Wizja taka, ukierunkowana na postęp i tworzenie dobrych miejsc pracy, zgodna z zasadą zrównoważonego rozwoju i zdolna promować społeczeństwa sprzyjające integracji, otwarte gospodarki i pokojowe relacje, powinna także móc uwzględniać globalne i długoterminowe podejście. UE powinna w większym stopniu uwzględnić geostrategiczne dane wiążące się ze swym historyczno-geograficznym usytuowaniem, koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia w surowce i energię  (11) oraz nieuniknionym rozwojem nowych, biednych obecnie rynków.

4.3.4.   Ponadto ważny wkład w rozwój omawianej wizji znaleźć można także w krótkim, acz owocnym dokumencie Komisji Europejskiej, przygotowanym na szczyt odbywający się w Hampton Court w październiku 2007 r., noszącym tytuł: „Interes Europy: sukces w dobie globalizacji” (12). W tym samym roku także EKES wyraził podobne poglądy (13).

4.3.5.   Do odnowionej strategii lizbońskiej po 2010 roku należy dołączyć nowy, mający większą wagę strategiczną zestaw zewnętrznych działań UE, którego zadaniem będzie stworzenie i ukształtowanie miejsca i roli Europy w nowych warunkach globalizacji.

4.3.6.   W tym celu, wzmacniając i poszerzając podstawy wskazane już w konkluzjach Rady z marca 2008 r., należy opracować dokładny plan działania, podzielony według czterech uzupełniających się synergicznie, spójnych poziomów, tak by:

—	zagwarantować zrównoważone otwarcie rynków i rozwój międzynarodowego handlu towarami i usługami, przy jednoczesnym zapewnieniu Europie bezpiecznego i zrównoważonego dostępu do zasobów niezbędnych jej z punktu widzenia strategicznego;

—	pogłębić dialog gospodarczy z wszystkimi najważniejszymi partnerami, w ramach podejścia multilateralnego, a także wzmocnić międzynarodową rolę euro;

—

przedstawić UE jako „międzynarodową potęgę w zakresie uregulowań prawnych”, promującą podnoszenie standardów w dziedzinie przemysłu, środowiska naturalnego, warunków socjalnych, „godnej pracy”, zamówień publicznych i własności intelektualnej, a zarazem wnieść wkład w opracowywanie nowych reguł dotyczących rynków finansowych i zarządzania gospodarką światową, zarówno na poziomie kontaktów multilateralnych, jak i na szczeblu regionalnym;

—

propagować trzy główne kierunki polityki UE w zakresie rozwoju zewnętrznego, którymi są: zakończenie procesu rozszerzenia, europejska polityka sąsiedztwa i Unia dla Śródziemnomorza, nowe partnerstwo z Afryką w kontekście AKP, i tym samym zaangażować się w tworzenie szerokiej strefy uprzywilejowanego rozwoju na rzecz wzajemnego wzrostu gospodarczego, która została już nazwana „Eurafryką”  (14) i w której celem UE powinno być odgrywanie głównej roli geostrategicznej.

4.3.7.   Takie nadanie znaczenia wymiarowi zewnętrznemu jest znakiem, że UE zamierza wejść w nową fazę polityczną procesu swego zjednoczenia, ukierunkowanego na rozwój systemu swych relacji z resztą świata, który pozwoli jej czerpać nową energię i zasoby w celu zapewnienia jak najlepszej realizacji europejskiego modelu społecznej gospodarki rynkowej, a tym samym zagwarantować swoim mieszkańcom przyszłość opartą na postępie w atmosferze pokoju. Jest to swoista realizacja założeń zawartych w samym głównym zamyśle procesu utworzenia Unii Europejskiej, w deklaracji Schumana i w preambule traktatu rzymskiego, w których oba te aspekty – wewnętrzny i zewnętrzny – projektu europejskiego były nierozłącznie powiązane i wzmacniały się wzajemnie.

5.   Kilka konkretniejszych propozycji

5.1.   Większa spójność i bardziej proaktywny charakter kierunków polityki ogólnej

—

Działania UE mające na celu reformę systemu wielostronnego i poprawę podstawowych norm w kontekście globalizacji wymagają dwukierunkowego procesu zapewniania spójności między polityką wewnętrzną a polityką zewnętrzną UE oraz większej koordynacji między Unią Europejską a poszczególnymi państwami członkowskimi.

—	Promowanie przepisów socjalnych, negocjacje między partnerami społecznymi oraz powszechne systemy ochrony socjalnej powinny stanowić główny element polityki rozwoju i mandatów negocjacyjnych Unii Europejskiej.

—

Wśród priorytetów ogółu działań zewnętrznych Unii Europejskiej powinny figurować rozwój kształcenia i szkoleń, podstawowe normy pracy, rozwój ochrony socjalnej, równość między kobietami i mężczyznami oraz integracja grup znajdujących się w najtrudniejszym położeniu (osób niepełnosprawnych, mniejszości etnicznych itp.).

—

UE musi wywiązać się z podjętych zobowiązań. Dotyczy to szczególnie celu, którym jest przeznaczenie 0,7 % PKB na pomoc na rzecz rozwoju, oraz wciąż powtarzanego zobowiązania do wykorzystania wyników i narzędzi swego własnego rozwoju na rzecz innych narodów i regionów. Decydujące znaczenie ma zaangażowanie na rzecz ożywienia partnerstwa między Afryką a Unią Europejską.

—

Znaczny wzrost środków i inwestycji w krajach rozwijających się, w ramach przyszłego porozumienia kopenhaskiego z grudnia 2009 r., może być olbrzymią szansą na wzajemny rozwój i postęp. Nowa strategia lizbońska może w ten sposób stworzyć ramy dla podejmowania decyzji w dziedzinie badań, innowacji, inwestycji i wiedzy, sprzyjających nowemu„ekologicznemu wzrostowi”w skali globalnej.

—	Konieczne są ściślejsze monitorowanie i większa przejrzystość negocjacji handlowych, a także wzmocnienie uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego w systemie stosunków i negocjacji zewnętrznych.

—

Unia Europejska powinna wspierać integrację regionalną i powinna nadal stanowić wzorcowy przykład dla innych podmiotów. Makroregiony są rzeczywistością, która coraz bardziej się rozszerza i pogłębia, i Europa może i powinna odgrywać istotną rolę także w rozwoju współpracy wewnątrzregionalnej, która obok liberalizacji handlu powinna obejmować współpracę na rzecz rozwoju, dialog polityczny i współpracę w dziedzinie kultury.

—

Biorąc pod uwagę wyzwanie związane z bezpieczeństwem zaopatrzenia w żywność, a także dążąc do pełnej realizacji podstawowego ludzkiego prawa do zdrowego, bezpiecznego, odpowiedniego i stałego wyżywienia (15) należy zapewnić przegląd obecnych mandatów negocjacyjnych poprzez uznanie specyfiki produktów rolnych i wprowadzenie odpowiednich środków ochrony odmiennych warunków produkcji oraz poszczególnych rynków, tak by nadać nowy impuls zawieraniu głównych umów handlowych w innych dziedzinach, począwszy od umów o partnerstwie gospodarczym.

—

Biorąc pod uwagę kryterium„potencjału handlowego”, które łączy stopę wzrostu każdego obszaru z wielkością danych rynków, oprócz umów regionalnych z państwami AKP dobrze byłoby nadać nowy impuls umowom dwustronnym i regionalnym z: Stowarzyszeniem Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Koreą, Indiami, Rosją, Mercosurem oraz państwami Rady Współpracy Zatoki Perskiej.

—	Należy określić szczególny priorytet w odniesieniu do Chin, zarówno dlatego że UE ma tam istotne interesy ofensywne i defensywne, które stwarzają znaczący margines negocjacyjny, jak i ze względu na ciągły wzrost wzajemnych interakcji oraz złożoną logikę geopolityczną.

—

Należy również położyć większy nacisk na kontakty dwustronne ze Stanami Zjednoczonymi, Japonią i Kanadą, które zajmują odpowiednio pierwsze, trzecie i ósme miejsce, jeśli chodzi o potencjał handlowy. Należy nadać nowy bodziec ramom współpracy transatlantyckiej w celu zredukowania elementów wywołujących antagonizmy oraz optymalizacji efektów synergii poprzez coraz większą konwergencję działań instytucji i polityki (16).

—

Biorąc pod uwagę możliwe rozszerzenie strefy UGW w najbliższych latach, euro mogłoby odgrywać ważniejszą rolę jako silna waluta w systemie globalnym, co wymagać będzie z całą pewnością konsolidacji zasad jednolitej europejskiej reprezentacji w różnych międzynarodowych instytucjach ekonomicznych i finansowych.

5.2.   Więcej instrumentów zarządzania i instrumentów dla sektorowych kierunków polityki

—	Konieczne jest, by w ramach szerzej zakrojonego podejścia w działaniach zewnętrznych UE uwzględnić także wymiar zewnętrzny polityki w zakresie badań naukowych, środowiska naturalnego, kształcenia i zatrudnienia.

—

W obecnym kontekście powinno być możliwe wyraźniejsze wskazanie wąskiej grupy komisarzy europejskich, która odpowiadałaby konkretnie za kierowanie całokształtem polityki zewnętrznej UE (polityki w zakresie handlu, rozwoju, migracji, zewnętrznych aspektów polityki konkurencji i rynku wewnętrznego, dyplomacji energetycznej itp.) i mogła wypowiadać się w imieniu UE bardziej jednolitym i wspólnym głosem wobec świata zewnętrznego oraz na głównych forach międzynarodowych. Szybkie wejście w życie traktatu lizbońskiego i nowa rola wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa mogą zagwarantować pomyślny rozwój w przyszłości.

—

W oczekiwaniu na ziszczenie się perspektywy jednolitej reprezentacji UE na forum głównych instytucji międzynarodowych (Bretton Woods, G8/14 i G20), państwa członkowskie UE powinny tworzyć spójniejsze ugrupowania w ramach poszczególnych instytucji czy szczytów, aby systematycznie koordynować swoje stanowiska i mówić możliwie jednolitym głosem.

—	Jest sprawą pilną, by UE była reprezentowana wobec świata zewnętrznego przez wspólne misje handlowe, dzięki czemu wzmocniona zostałaby strategiczna obecność UE jako całości, zwłaszcza w stosunkach z jej głównymi partnerami handlowymi.

—	UE powinna zwiększyć wsparcie dla procesu umiędzynarodowienia swych przedsiębiorstw, zwłaszcza jeżeli chodzi o ich umiejętność wchodzenia na rynek i dostosowywania się do warunków i dynamiki różnych rynków.

—	UE musi dołożyć starań, by WTO uwzględniło w swoich celach prawa pracowników, rozwój przemysłu, tworzenie godnych miejsc pracy i wymiar ekologiczny. Podobnie również międzynarodowe instytucje finansowe powinny dać pierwszeństwo promowaniu godnej pracy i rozwojowi zrównoważonemu.

—

Należy zachęcać europejskie firmy wielonarodowe do tego, by zgodnie z europejską koncepcją społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw promowały dialog społeczny w przedsiębiorstwach i sektorach w różnych krajach trzecich, w których działają. Należy eksponować dobre praktyki wdrożone już przez liczne przedsiębiorstwa europejskie na podstawie wytycznych przyjętych przez OECD i opartych na normach socjalnych MOP, jak również wszelkie inicjatywy podjęte przez szerszy krąg podmiotów pozarządowych i podmiotów gospodarki społecznej w zakresie szkolenia, zdrowia i wspierania lepszych warunków życia i pracy.

—

UE powinna wypracować proaktywną, kompleksową politykę migracyjną, która sprzyjałaby wspólnemu rozwojowi krajów pochodzenia i krajów przyjmujących imigrantów, przy czym ze szczególną uwagą należałoby potraktować walkę ze zjawiskiem handlu ludźmi, drenaż mózgów oraz kwestię przesyłanych przez imigrantów przekazów pieniężnych, które stanowią dziś znaczące przepływy finansowe (17).

—

Coraz większa rola państwowych funduszy majątkowych w gospodarce światowej, a zatem i dominujące znaczenie państw o gospodarkach wschodzących, z których pochodzą owe fundusze, stanowi niewątpliwie ogromną szansę dla głównych gospodarek rozwiniętych, a także dla ożywienia gospodarki międzynarodowej. Przedstawia jednak także geopolityczne ryzyko utraty dominacji nad sektorami i technologiami o strategicznej wadze dla UE. Jest niezbędne, by UE określiła własne skoordynowane stanowisko w tej dziedzinie, opierając się na przepisach obowiązujących traktatów i wynikających z nich zobowiązaniach, ale także na wyrazistszym, wspólnie podzielanym przekonaniu w kwestii obrony „interesu narodowego”, który należy coraz bardziej rozumieć jako „interes europejski”.

—

Należy uwypuklić specyficzne kompetencje Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii w zakresie stosownych partnerstw, szczególnie jeśli chodzi o możliwe rozszerzenie na kraje pozaeuropejskie różnych obszarów współpracy w ramach wspólnot wiedzy i innowacji (sieci doskonałości między instytucjami szkolnictwa wyższego, placówkami badawczymi, przedsiębiorstwami i innymi zainteresowanymi podmiotami).

5.3.   Większe zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego

—

Na wszelkie sposoby należy wspierać badania naukowe i opracowywanie wspólnych strategii europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, żeby – w dialogu z głównymi partnerami społeczno-gospodarczymi UE – stawiać czoło wyzwaniom oraz wykorzystywać możliwości, jakie niesie z sobą globalizacja. Nadanie większego znaczenia krajowym RSG i analogicznym instytucjom, jak też głównym europejskim sieciom i organizacjom partnerów społecznych, zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu oraz gospodarce społecznej, może sprzyjać większemu poczuciu współodpowiedzialności za podejmowane działania oraz rozpowszechnianiu dobrych praktyk.

—

UE powinna wspierać szersze uczestnictwo i dialog z partnerami społecznymi oraz społeczeństwem obywatelskim państw trzecich, aby zwiększyć widoczność i spójność polityki UE w obszarze handlu, rozwoju i ogólnie stosunków zewnętrznych. Chodzi szczególnie o stworzenie systemów zorganizowanego i stałego dialogu z organizacjami działającymi na poziomie integracji regionalnej i globalnej, co sprzyjałoby także uznaniu reprezentujących zorganizowane społeczeństwo obywatelskie organów doradczych w kontekście umów handlowych i układów o stowarzyszeniu.

—	Wzorcowym rozwiązaniem, które należy promować, jest grupa kontaktowa ds. społeczeństwa obywatelskiego utworzona kilka lat temu przez DG ds. Handlu.

—

EKES stopniowo zbudował zorganizowany system relacji  (18) , który stanowi istotną podstawę stałego rozwijania – w dialogu międzyinstytucjonalnym – czynnego udziału społeczeństwa obywatelskiego z niemal wszystkich rejonów świata. Ponadto Komitet jest przekonany, że w dziedzinie monitorowania może odgrywać czynną rolę, jak to już ma miejsce w kilku konkretnych przypadkach, takich jak np. zadania instytucjonalne przewidziane umową z Kotonu z krajami AKP, wspólne komitety konsultacyjne ustanowione z różnymi krajami kandydującymi do członkostwa w UE, praca wykonane w ramach Euromedu i Mercosuru. Dokumentacja, opinie i końcowe deklaracje, powstające co roku jako owoc wielu spotkań organizowanych w ramach tego systemu przez EKES, stanowią ważne źródło analiz i propozycji demokracji uczestniczącej dla całej gamy stosunków zewnętrznych Unii.

—

Ponadto EKES mógłby również przewidzieć specjalne seminaria czy innego typu okresowe spotkania w celu konsultacji ze społecznymi i gospodarczymi grupami interesu w zainteresowanych krajach i regionach, w razie potrzeby w ramach posiedzeń okrągłych stołów lub różnych istniejących form spotkań. Celem byłoby skonfrontowanie różnych strategii przyjętych w poszczególnych obszarach i regionach świata oraz wymiana dobrych praktyk i tym samym przyczynienie się zarówno do lepszego zdefiniowania działań zewnętrznych Unii Europejskiej, jak i do przyszłego rozwoju strategii lizbońskiej po roku 2010, a także do rozwoju strategii poszczególnych partnerów.

---

(1)  Punkt 12 konkluzji prezydencji (13-14 marca 2008 r.).

(2)  Mario João Rodrigues, „Europe, Globalisation and the Lisbon Agenda”, Institute for Strategic and International Studies, 2009.

(3)  COM(2006) 278 wersja ostateczna i COM(2007) 581 wersja ostateczna.

(4)  COM(2005) 311 wersja ostateczna.

(5)  Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 148.

(6)  COM(2006) 567 wersja ostateczna.

(7)  Te ostatnie zostały już przewidziane w ramach zawartej z krajami AKP umowy z Kotonu, z myślą o realizacji sześciu regionalnych umów o partnerstwie gospodarczym.

(8)  COM(2008) 874 wersja ostateczna.

(9)  Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 57, Dz.U. C 211 z 19.8.2008, s. 82.

(10)  Zob. wnioski z prac grupy ekspertów pod kierunkiem Laurenta Cohena-Tanugiego, która sporządziła sprawozdanie przygotowawcze dla prezydencji francuskiej, urzędującej w drugim półroczu 2008 r. (www.euromonde2015.eu).

(11)  Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 82 i Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 92 oraz opinia EKES-u w sprawie „Energia i zmiany klimatu jako integralne elementy odnowionej strategii lizbońskiej” (zobacz str. 36 w obecnym Dz.U.).

(12)  COM(2007) 581 wersja ostateczna.

(13)  Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 57.

(14)  W niedawnym czasie, A. Riccardi, zdobywca Nagrody Karola Wielkiego, Aachen, 21 maja 2009 r.

(15)  Zob. sprawozdanie specjalnego sprawozdawcy ONZ Oliviera de Schuttera na temat prawa do żywności pt. „Runda dauhańska nie zapobiegnie następnemu kryzysowi żywnościowemu”, 9 marca 2009 r.

(16)  Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 32.

(17)  Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 82 i Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.

(18)  Zob. program prac Sekcji Stosunków Zewnętrznych EKES-u: http://eesc.europa.eu/sections/rex/index_fr.asp.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/48

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie uniwersytetów dla Europy

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/09)

Sprawozdawca generalny: Joost VAN IERSEL

Dnia 5 marca 2009 r., Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

uniwersytetów dla Europy.

Przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie powierzono Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej (Centrum Monitorowania Strategii Lizbońskiej).

Mając na względzie pilny charakter prac, na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Joosta VAN IERSELA na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 158 do 8 – 12 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES uważa, że uniwersytetom przypada istotna rola w trójkącie wiedzy (kształcenie – badania – innowacje). Powinny być one traktowane jako kluczowy czynnik zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego w Europie. W obecnym odbiegającym od doskonałości systemie uniwersyteckim duży potencjał uczelni nie jest wystarczająco rozwijany. W strategii lizbońskiej na okres po 2010 r. powinno znaleźć się miejsce na poprawę tego stanu rzeczy.

1.2.   Począwszy od konferencji w Bolonii w 1999 r., a następnie w ramach strategii lizbońskiej, uniwersytety zaczęły stopniowo stawać się priorytetem na szczeblu UE. Pomimo określenia nowych celów przez państwa członkowskie i uniwersytety, w środowisku akademickim i w społeczeństwie rośnie zaniepokojenie z powodu rozproszenia europejskiego szkolnictwa wyższego oraz tempa niezbędnych reform.

1.3.   EKES podkreśla potrzebę zreformowania europejskich uniwersytetów, gdyż przemiany gospodarcze, technologiczne i edukacyjne w skali globalnej, a także obecny kryzys wymagają lepszego wykorzystania środków oraz lepszych warunków i większych możliwości dla studentów, wykładowców i badaczy.

1.4.   Konieczne zmiany obejmują większą autonomię i odpowiedzialność uniwersytetów wobec społeczeństwa w zakresie wywiązywania się z ich misji publicznej, poszerzenie zakresu możliwych sposobów (dostatecznego) finansowania, większą przejrzystość i otwartość, partnerstwa ze światem biznesu, dążenie do najwyższego światowego poziomu nauczania i badań oraz odpowiednie sposoby zarządzania zasobami ludzkimi.

1.5.   EKES podkreśla potrzebę europejskiej metodologii umożliwiającej ocenę wyników i zebranie porównywalnych danych. Europejska ocena powinna być wynikiem dogłębnych analiz przeprowadzonych przez niezależnych ekspertów i wykraczać daleko poza „cytowanie” i jednowymiarową „listę szanghajską”, obejmując także szereg wielowymiarowych wskaźników (1).

1.6.   Zaktualizowane i porównywalne standardy w zakresie kształcenia i badań w połączeniu z warunkami ułatwiającymi rozwój multidyscyplinarności i nowych kombinacji specjalności powinny sprzyjać różnorodności i specjalizacji wśród uniwersytetów zamiast jednorodności i podobieństw.

1.7.   EKES opowiada się za spójnym włączeniem uniwersytetów do odnowionej strategii lizbońskiej w ramach europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego (European Higher Education Area – EHEA) oraz europejskiego obszaru badawczego (European Research Area – ERA) (2).

1.8.   Studenci i pracownicy naukowi powinni uzyskać lepsze możliwości kontynuowania interdyscyplinarnych studiów i karier w Europie. Wymaga to m.in. otwartej rekrutacji i karty badacza, co jest związane z ustanowieniem „piątej swobody”, tzn. swobodnego przepływu wiedzy, przy zachowaniu różnorodności w podejściach oraz konkurencji w celu uzyskania jak najlepszych wyników.

1.9.   Należy zastanowić się nad ogólnoeuropejskim, otwartym podejściem do nauczycieli akademickich, badaczy i studentów oraz wiodących uniwersytetów z krajów trzecich.

1.10.   EKES opowiada się za doradczymi platformami edukacyjnymi na szczeblu UE i państw członkowskich, z udziałem przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego. Zarówno uczelnie o randze światowej, jak i regionalne ośrodki doskonałości powinny angażować się na rzecz otaczających ich społeczności i regionów. Może to wzmocnić ducha przedsiębiorczości w środowisku uniwersyteckim i wspierać klastry gospodarcze i oparte na wiedzy.

1.11.   Znana z przeszłości niezależność uniwersytetów będzie dla nich bodźcem i wzmocni ich rolę intelektualnej siły napędowej Europy. Europejskie podejście do kształcenia i nauczania, nauki i wyspecjalizowanych badań nie powinno się ograniczać do poszerzania i pogłębiania europejskiego sektora B+R, innowacji i nauczania. Powinno ono obejmować również inne umiejętności i dyscypliny, jak badania w zakresie medycyny i praktyka medyczna, nauki społeczno-ekonomiczne i humanistyczne.

1.12.   Komisja powinna wspierać ten proces i odgrywać w nim widoczną i aktywną rolę.

1.13.   Dla EKES-u kwestia silniejszych więzów między uniwersytetami a UE nie sprowadza się do aspektów technicznych. Nie można też jej ograniczać do gospodarki, choć aspekt ten jest istotny. Chodzi tu szerszą perspektywę, o ogólne znaczenie uniwersytetów dla życia intelektualnego, społeczeństwa, cywilizacji.

1.14.   Prekursorzy integracji europejskiej i ich następcy mieli z pewnością powody, by nie uwzględniać edukacji w traktacie rzymskim, ale my żyjemy w innych czasach. Niezależnie od suwerenności narodowej i różnorodności, zgodzić się trzeba co do tego, że UE powinna być równorzędnym partnerem i graczem w skali globalnej. Uniwersytety są w tej perspektywie niezwykle ważnymi partnerami.

1.15.   Innymi słowy, uniwersytety jako instytucje powinno się zachęcać do porzucenia postawy biernych obserwatorów integracji europejskiej i do wzięcia w niej aktywnego udziału. Rada powinna wyrazić w tej sprawie jasne i perspektywiczne stanowisko.

2.   Wstęp

2.1.   Uniwersytety zawsze odgrywały niezmiernie ważną rolę w rozwoju europejskiego społeczeństwa. Były centrum życia intelektualnego i umożliwiły osiągnięcie postępu w wielu dziedzinach

2.2.   Badacze i wykładowcy akademiccy swobodnie przemieszczali się po kontynencie, podejmując pracę na niezależnych uniwersytetach, co w znacznym stopniu wpływało na poglądy na różnego rodzaju zjawiska społeczne i naukę. Kształtowali kolejne pokolenia, osobowości oraz kręgi intelektualne, które następnie formowały polityczny, społeczny i ekonomiczny kształt Europy.

2.3.   Kiedy z początkiem XVIII w. zaczęły się formować państwa narodowe, uniwersytety stały się w znacznej mierze instytucjami zapewniającymi krajową edukację i służącymi krajowym interesom związanym z nauką i badaniami. Nastawienie to na dobre zagościło na uniwersytetach. Bez względu na postępujące umiędzynarodowienie, także w nauce, szkolnictwo wyższe, a nawet prowadzenie badań naukowych i technologicznych na uniwersytetach są w pewnym stopniu wciąż zorientowane na potrzeby krajowe.

2.4.   Z biegiem czasu na uczelniach wyższych normą stały się naciski polityczne. Na kształtowanie systemów edukacyjnych wszystkich szczebli wpływ mają obecnie decyzje wynikające z polityki krajowej. Szkolnictwo wyższe we wszystkich krajach jest bardzo unarodowione. Z jednej strony charakteryzuje się ono skomplikowanymi krajowymi różnicami instytucjonalnymi, z drugiej jednak w systemach szkolnictwa wyższego można odnaleźć wiele podobieństw.

2.5.   Ważnymi elementami tego zróżnicowanego, europejskiego krajobrazu są ramy instytucjonalne, ustalenia finansowe, sposób zarządzania, stopień niezależności, sposoby nominowania profesorów i asystentów naukowych oraz możliwości realizowania przez nich kariery naukowej.

2.6.   Ponieważ nauka nie uznaje granic, wykładowcy akademiccy i naukowcy coraz bardziej stawali się członkami europejskich i światowych sieci naukowych. W wyniku tego również programy badawcze ulegają umiędzynarodowieniu, chociaż skala tego zjawiska jest ograniczona. Od tej reguły jednak istnieje godny uwagi wyjątek – okazuje się, że prywatne szkolnictwo wyższe, szczególnie uczelnie biznesowe, z definicji jest bardziej międzynarodowe w swojej formie i sposobie funkcjonowania.

2.7.   Ani Traktat Rzymski, ani kolejne traktaty nie zawierają rozdziału poświęconego edukacji. Kiedy powstawały, ich autorzy nie dostrzegali związku między integracją a edukacją. Edukacja pozostała w kręgu kompetencji krajowych i w pełni podlega zasadzie proporcjonalności. Wszelkie decyzje dotyczące edukacji na poziomie europejskim podejmowane są w ramach prac międzyrządowych.

2.8.   Niemniej jednak, pewnych części systemu szkolnictwa można by już dłużej nie postrzegać jako elementów niezależnych od procesu integracji. Partnerzy społeczni wyrażają aprobatę dla tego zjawiska. Ma ono swój początek w tych dziedzinach edukacji, które były najbardziej bezpośrednio związane z gospodarką i rynkiem pracy, tzn. w poszerzaniu umiejętności i w szkolnictwie zawodowym.

2.9.   Od 1986 r. europejski program wymiany studentów Erasmus również przyczynia się do umiędzynarodowienia programów nauczania na uczelniach wyższych. W 2009 r. poszerzono go o program Erasmus Mundus. Inne, specjalne programy, o których należy wspomnieć to Comett, program wymiany między uniwersytetami i przedsiębiorstwami w dziedzinie technologii; Marie Curie, program wymiany dla pracowników naukowych oraz Socrates, który dotyczy uczenia się przez całe życie.

2.10.   Duże zmiany w życiu uniwersyteckim zaszły w 1999 r., kiedy to ministrowie edukacji 29 państw członkowskich przyjęli deklarację bolońską.

2.11.   Proces boloński obejmuje obecnie 46 członków na kontynencie europejskim. Jego nadrzędnym celem jest stworzenie europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego. W ciągu ostatniej dekady liczba dyskutowanych w jego ramach tematów znacznie wzrosła (3). Priorytetami procesu bolońskiego są: wprowadzenie trójstopniowego cyklu zdobywania stopni naukowych – licencjat/magister/doktor – z naciskiem na studia doktoranckie i prowadzenie badań, zapewnienie jakości, wzajemne uznanie kwalifikacji i stopni naukowych, określenie okresów studiowania, europejski system transferu i akumulacji punktów (ECTS), program uczenia się przez całe życie oraz wykorzystanie potencjału zewnętrznego wymiaru europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego (EHEA).

2.12.   Strategia lizbońska kładzie silny nacisk na związek pomiędzy wiedzą a konkurencyjnością. Zadziałała ona jak katalizator i przyczyniła się do przesunięcia uniwersytetów z pozycji marginesowej do centrum uwagi Wspólnoty. Rosnąca liczba zainicjowanych przez Komisję projektów w zakresie badań i innowacji zaowocowała szerszą współpracą międzynarodową w Europie.

2.13.   Z tych samych powodów Komisja przedstawiła w kilku komunikatach plan dyskusji w sprawie reformy i modernizacji uniwersytetów (4).

2.14.   Obecnie w całej Europie dokonują się, w różnym tempie, reformy uniwersytetów.

2.15.   Odnowiona strategia lizbońska uzgodniona w 2005 r. także przyniosła nowe inicjatywy na rzecz mobilizowania uniwersytetów. Wśród najważniejszych znalazły się decyzje Rady w sprawie ustanowienia Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC, 2007) i Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT, 2008). W tym samym duchu wypowiada się zielona księga „Europejska przestrzeń badawcza – nowe perspektywy” (5).

2.16.   Doskonałym przykładem w tym zakresie jest europejska karta i kodeks postępowania w sprawie mobilności i wolnego rynku badaczy z 2005 r. (6) Kartę i kodeks postępowania podpisało 800 instytucji szkolnictwa wyższego. Jednak okazuje się, że wiele instytucji nie stosuje ich w praktyce. Czasami wygrywają szczególne i bogate tradycje.

2.17.   Komisja pracuje obecnie nad europejskim znakiem, co ma zachęcać do wdrażania karty i kodeksu, z poszanowaniem dla pewnych różnic w podejściu.

2.18.   Skuteczne zaangażowanie uniwersytetów w integrację europejską jest długotrwałym procesem. Środowiska akademickie, naukowcy i studenci w coraz większym stopniu biorą udział w międzynarodowych programach, jednak uniwersytety jako instytucje często odczuwają jeszcze ograniczenia narzucone przez tradycje i przepisy krajowe. Dalszy rozwój spowalnia dodatkowo fakt, iż kształcenie w dalszym ciągu nie jest jednym z tematów objętych Traktatem Europejskim.

2.19.   Tworzenie ogólnoświatowej sieci naukowców i badaczy postępuje dzięki interakcjom pomiędzy uniwersytetami, instytutami badawczymi oraz przedsiębiorstwami wielonarodowymi. Tendencja ta znajduje także odzwierciedlenie w programach wspólnotowych.

2.20.   Niniejsza opinia koncentruje się na nowych tendencjach i warunkach ramowych, dotyczących bardziej skutecznego i widocznego włączenia uniwersytetów w proces integracji europejskiej. Zgodnie ze swoim długoletnim, uwarunkowanym historycznie powołaniem, uniwersytety powinny nie tylko realizować postanowienia strategii lizbońskiej, lecz także same odgrywać rolę głównego katalizatora tego procesu.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   W ostatnich dziesięcioleciach inicjatywy i programy na rzecz promocji umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego w Europie zostały zintensyfikowane.

3.2.   Zdaniem EKES-u ze względu na nowe bodźce uniwersytety powinny być wyraźnie włączone w nowy cykl strategii lizbońskiej.

3.3.   Międzynarodowe analizy stwierdzają zgodnie, że biorąc pod uwagę tempo rozwoju technologii i innowacji oraz nasilającą się konkurencję, europejskie środowisko akademickie jest, ogólnie ujmując, niedostatecznie przygotowane do odgrywania swojej roli, zaś w kategoriach względnych może nawet tracić swoją pozycję (7).

3.4.   Należy dążyć do optymalnego rozwoju talentów i do równości dostępu w całej Europie, w tym także w odniesieniu do przechodzenia pomiędzy różnymi poziomami szkolnictwa (wyższego), oraz do uczenia się przez całe życie, unikając przy tym wszelkiej dyskryminacji. Szczególny problem stwarza liczba studentów przerywających naukę. Należy opracować bardziej skuteczne metody coachingu. Misja publiczna uniwersytetów europejskich powinna zostać utrzymana, gdyż nie stanowi ona przeszkody w zapewnieniu jakości i doskonałości (8).

Pomimo wszystkich różnic, które mogą także oznaczać zasadnicze zróżnicowanie jakości wyników akademickich, należy dokładnie przeanalizować cechy wspólne dla całej Europy. W ramach niniejszej opinii warto zwrócić uwagę na następujące aspekty:

3.5.1.   Poziom autonomii. Sytuacja jest niezwykle złożona. Wstępuje wprawdzie tendencja do zwiększania autonomii uniwersytetów, jednak nadal dominuje ingerencja ze strony organów publicznych (9). Brak wystarczającej autonomii i odpowiedzialności potwierdza utrzymywanie się tradycyjnego podejścia i nadmiernej regulacji. Struktury państwowe, wspierane dzięki zaangażowaniu władz publicznych, nie powinny ograniczać autonomii (10). Należy dążyć do lepszego przygotowania studentów do wejścia na rynek pracy oraz do przyjęcia bardziej skutecznego podejścia do badań i innowacji.

3.5.2.   Sposób finansowania. Także w tej dziedzinie sytuacja jest bardzo zróżnicowana, lecz decydującą rolę pełni finansowanie ze środków publicznych (11). Sprawia to, że szkolnictwo wyższe i badania są z reguły w wysokim stopniu uzależnione m.in. od priorytetów politycznych, co często prowadzi do niedostatecznego finansowania. Ponadto istnieje zbyt mało zachęt do zróżnicowania źródeł finansowania, włączając w to np. finansowanie za pośrednictwem fundacji i przedsiębiorstw lub wprowadzenie czesnego, czemu towarzyszyłyby stypendia i pożyczki dla studentów (12).

3.5.3.   Brak przejrzystości. Z powodu braku wiarygodnych i porównywalnych danych na temat uniwersytetów ani studenci, ani naukowcy nie są w stanie ustalić, jakie kompetencje i kursy w Europie odpowiadają ich zainteresowaniom. Europejska metodologia klasyfikacji byłaby niezmiernie istotnym instrumentem przejrzystości. Zachęcałaby ona do wymiany wiedzy i współpracy w ramach dostępnych programów edukacyjnych i badawczych w całej Europie oraz do zapewnienia odpowiedniego poziomu informacji i jakości. Mogłoby to służyć ogólnej mobilności zarówno studentów jak i badaczy.

3.6.   Ponieważ zarówno szkolnictwo jak i szkolnictwo wyższe leży wyłącznie w gestii władz krajowych, na uniwersytetach nie popiera się w sposób automatyczny podejścia zakładającego wychodzenie poza własne horyzonty i granice krajowe. Wynikiem tego stanu rzeczy jest „rozdrobniony” model instytucji szkolnictwa wyższego, które w niektórych przypadkach pozostają zamknięte na otaczający je świat i zachodzące w nim zmiany.

3.7.   Ponadto wspomniana „fragmentacja” przyczynia się do występowania zróżnicowanych wymogów jakościowych – także w przypadku stosowania modelu licencjat/magisterium, nieatrakcyjnych warunków pracy i niejednokrotnie słabych możliwości finansowania, co nie sprzyja otwartości, wspólnym wartościom środowiska akademickiego oraz mobilności transgranicznej, z wyjątkiem osób na najwyższym szczeblu.

3.8.   Niski poziom autonomii zdaje się przyczyniać do sytuacji, w której różne uniwersytety upodabniają się do siebie i stają się jednorodne. W wyniku tego stanu rzeczy w niektórych krajach promuje się kursy uniwersyteckie i struktury badawcze o charakterze ogólnym, nie wspiera się natomiast różnorodności ani specjalizacji jakościowej.

3.9.   Programy w zakresie badań i innowacji, które często są określane przez platformy innowacyjne poszczególnych krajów, mają charakter głównie krajowy i – z reguły – nie są osadzone w szerszym kontekście. Fakt nakładania się na siebie programów oraz ich zróżnicowania pod względem ram czasowych i zawartości wzmacnia fragmentację utrudniając tym samym specjalizację.

3.10.   Nie sprzyja to przyciąganiu badaczy i czołowych naukowców z zagranicy, zarówno z innych państw członkowskich UE jak i z pozostałych krajów. Trwałym problemem jest drenaż mózgów do USA. Jednocześnie Chiny wspierają swoje czołowe, wysoko wyspecjalizowane uniwersytety. W ich ślady pójdą Indie.

3.11.   Niektóre europejskie ugrupowania uniwersytetów podzielają coraz bardziej powszechny pogląd o potrzebie poprawy warunków w dziedzinie badań i rozwoju oraz potencjalnych możliwości w zakresie wiedzy i innowacji (13). Wspólne programy badawcze są obiecującym instrumentem na rzecz współpracy i zwalczania fragmentacji (14).

3.12.   Po deklaracji z Bolonii z 1999 r., której celem było utworzenie europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego do 2010 r. i zwiększenie jego konkurencyjności dzięki reformom nastąpiło nowe wezwanie do przebudzenia ze strony Komisji (15). Komisja słusznie stwierdza, iż „ten istotny sektor gospodarki i społeczeństwa wymaga dogłębnej restrukturyzacji i modernizacji jeśli Europa nie ma przegrać w globalnej konkurencji w zakresie edukacji, badań i innowacji” (16).

3.13.   Mają miejsce dostosowania, lecz dzieje się to zbyt wolno. Ponadto poszczególne państwa członkowskie prowadzą zróżnicowaną politykę w zakresie ram regulacyjnych szkolnictwa wyższego.

3.14.   Prowadzone obecnie w kręgach akademickich dyskusje dowodzą niestety, że również tempo postępów w tworzeniu europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego jest zbyt wolne.

3.15.   Koszt fragmentacji Europy mógłby okazać się ogromny. Na zakończenie tych uwag EKES opowiada się za włączeniem do nowego cyklu strategii lizbońskiej na 2010 r. modernizacji uniwersytetów i współpracy pomiędzy nimi, za poprawą koordynacji na szczeblu europejskim i za autentyczną przejrzystością dzięki odpowiednim klasyfikacjom.

4.   Potrzeba nowych perspektyw

4.1.   Celem strategii lizbońskiej jest osiągnięcie równowagi między spójnością i koordynacją na poziomie unijnym, jak również zachowanie kompetencji krajowych poprzez określenie wspólnych celów oraz popularyzowanie porównywalnych programów i strategii politycznych w całej Europie. Zdaniem EKES-u uniwersytety, jako najważniejsze instytucje w dziedzinie edukacji, badań i innowacyjności, powinny zajmować ściśle określone miejsce w agendzie lizbońskiej.

4.2.   W dobie obecnego kryzysu potrzebujemy większego nacisku na edukację i innowacyjność w jak najszerszym sensie, co należy wykorzystać do wytyczenia nowych dróg i wskazania nowych możliwości. W całej Europie należy zagwarantować kontynuację bieżących prac badawczych, programów technologii stosowanych oraz szerszą mobilność (17) studentów i wykładowców akademickich.

4.3.   Z uwagi na powyższe, EKES podkreśla, że aby zwiększyć przejrzystość, trzeba niezwłocznie zgromadzić porównywalne dane (18) oraz stworzyć niezawodną metodologię europejską, umożliwiającą ocenę i porównywanie wyników uniwersytetów w różnych obszarach, np. edukacji, badań i innowacyjności. Musimy być świadomi tego, że aby uzyskać pożądaną wszechstronność, stopień specjalizacji i różnorodności, tego rodzaju danych nie można gromadzić w prosty sposób. Zastosowanie różnych metod może poprawić skuteczność metodologii oraz tworzenia kryteriów. Pożądana jest współpraca z OECD.

4.4.   Programy, o których mowa w rozdziale 2 stanowią ważne wsparcie dla planów wymiany transgranicznej. Znacznym krokiem naprzód stało się utworzenie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). ERC jako siła napędowa projektów badawczych musi wspierać umiędzynarodowienie uniwersytetów. Finansowanie badań i ich prowadzenie muszą pozostać dwoma, ściśle oddzielonymi rodzajami działań.

4.5.   ERC zakłada zwiększenie mobilności transgranicznej badaczy dzięki wprowadzeniu tzw. piątej swobody, ściśle związanej z Europejską kartą naukowca i Kodeksem postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych (19). Aby osiągnąć pożądane rezultaty, należy pilnie stworzyć odpowiednią infrastrukturę uniwersytecką oraz lepsze warunki administracyjne i podatkowe.

4.6.   Otwarcie Europejskiego Instytutu Technologii (ETI) jest kolejnym ważnym krokiem. ETI powinien wspomagać tworzenie sieci współpracy i związków naukowych. Równocześnie należy doprowadzić do lepszej koordynacji między europejskimi programami uniwersyteckimi. Nowy wniosek Komisji dotyczący utworzenia Forum na rzecz dialogu uczelni i przedsiębiorstw jest kolejnym ważnym wydarzeniem.

4.7.   Do tej pory uniwersytety oraz instytuty badawcze jako takie nie były wymieniane w inicjatywach pięciu partnerstw, powołanych przez Radę celem stworzenia europejskiej przestrzeń badawczej (ERA). Rzeczywiście, w sześciu osiach przedstawionych w zielonej księdze na temat stworzenia europejskiej przestrzeni badawczej (20), w kontekście pogłębienia współpracy uwzględniono wszystkie instytucje, z wyjątkiem uniwersytetów (oraz, ogólnie rzecz biorąc, instytutów badawczych). Taka sytuacja jest niezgodna ze stanowiskiem EKES-u w sprawie roli uniwersytetów w strategii lizbońskiej (21).

4.8.   Kontynuując w podobnym duchu, należy poprawić warunki funkcjonowania dużych instytutów badawczych (CERN) w Europie oraz innych wspólnych centrów badawczych, zrzeszających grupy uniwersytetów. Z infrastrukturą dużych rozmiarów wiąże się zjawisko masy krytycznej oraz duża liczba zaangażowanych w swoje badania naukowców, co daje możliwość zdobycia dodatkowego finansowania.

4.9.   Zdaniem EKES-u bieżący kryzys powinien stać się nowym początkiem, dającym Europie spójne i stabilne perspektywy jako liczącego się konkurenta i partnera w rozwoju naukowym i technologicznym.

5.   W odpowiedzi na dynamiczny kontekst

5.1.   Zobowiązanie państw członkowskich i uniwersytetów

5.1.1.   Trzy filary: edukacja, nauka i innowacyjność wymagają od państw członkowskich zdecydowanego zaangażowania. Wymagają również pełnoprawnego w nich uczestnictwa uniwersytetów z poszanowaniem ich samodzielności. Nie mniej ważne jest w tym przypadku uczestnictwo podmiotów sektora prywatnego. Elastyczne stosowanie procesów odgórnych i oddolnych między wieloma zainteresowanymi podmiotami umożliwi uzyskanie najlepszych wyników.

5.1.2.   Należy uwzględnić fakt, iż tworzenie globalnych sieci kontaktów, dynamika rozwoju technologicznego i badań, wysoki stopień specjalizacji oraz niczym nie skrępowany talent tworzą nowe pole gry dla uniwersytetów, jako jednostek krajowych, co z kolei otwiera im drogi poszukiwania nowych horyzontów (22).

5.1.3.   Nie służy to osłabieniu różnorodności kulturowej, wręcz przeciwnie. Krajowe i regionalne różnice w Europie są jej cenną zaletą. Jednakże jasne jest, że różnorodności krajobrazu najlepiej posłuży ogólna strategia obejmująca wspólne analizy i przyjęte cele, dzięki którym możliwe będzie zniesienie wciąż istniejących barier, umocnienie jakości i rozwój specjalizacji.

5.1.4.   Przede wszystkim potrzeba jednak wspólnej orientacji i wspólnego nastawienia ośrodków wyższej edukacji, obejmujących wspólne wartości akademickie, otwartość kulturową i naukową, ograniczoną biurokrację, kanały współpracy transgranicznej, przejrzystość związaną z kwalifikacjami i wynikami zawodowymi, technologiczne projekty transgraniczne oraz mobilność transgraniczną. Wszystko to można osiągnąć, zachowując równocześnie różnorodność kulturową.

5.1.5.   Zwiększenie autonomii i samorządności, większa elastyczność i wiarygodność finansowania, jak również większa przejrzystość będą stanowić bodziec dla inicjatyw zmierzających do unowocześnienia uniwersytetów. Spowodują wprowadzenie w życie procesów oddolnych na rzecz wyższych standardów, lepszej jakości i specjalizacji.

5.1.6.   Europejskie tendencje demograficzne powinny być bodźcem do dostosowania systemu szkolnictwa wyższego zarówno dla studentów europejskich, jak i utalentowanych obywateli państw trzecich. Brak takiego dostosowania spowoduje w przyszłości poważne problemy. Europie potrzeba więcej wysoko wykwalifikowanych osób, aby zwiększyć wydajność dzięki wynikom przeprowadzonych badań, stopniowi szerzenia wiedzy oraz zdolnościom innowacyjnym.

5.1.7.   Należy pamiętać o tym, że nawet USA są w stanie utrzymać swoją wiodącą pozycję w wielu dziedzinach jedynie dzięki atrakcyjności swoich uniwersytetów dla obcokrajowców.

5.2.   Przejrzyste warunki prowadzenia działalności i ocena jakości

5.2.1.   Społeczeństwo oparte na wiedzy, zdefiniowane w strategii lizbońskiej, potrzebuje interdyscyplinarnego i wielosektorowego szkolnictwa i badań wyższego stopnia, aby zastąpić monodyscyplinarność.

5.2.2.   Umocnienie reguł przejrzystości na polu działania uniwersytetów nie będzie sprzyjało uniformizacji, a raczej posłuży rozwijaniu się różnorodności i różnych dziedzin specjalizacji. To z kolei spowoduje, że sektor prywatny zdecyduje się na współfinansowanie różnych projektów (23).

5.2.3.   Mając na uwadze powyższe, EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawną inicjatywę Komisji związaną z przyjęciem metodologii europejskiej umożliwiającej ocenę wyników, jakie osiągają uniwersytety.

5.2.4.   Europejska lista rankingowa powinna być wynikiem procedury umożliwiającej przeprowadzenie przez wybranych ekspertów dogłębnej analizy. Powinna zawierać, oprócz „cytowań”, informacje dotyczące jakości kształcenia i nauczania, badań, innowacji, powiązań, „mapowanie” specjalizacji, kompetencji międzydyscyplinarnych, instytucjonalnych powiązań między uczelniami a ośrodkami badawczymi (24), a także informacje dotyczące usług studenckich. Istnieje potrzeba stworzenia wielowymiarowych europejskich metod oceny umożliwiających analizę wyników pracy uniwersytetów.

5.2.5.   Wspomniane „mapowanie” specjalizacji prawdopodobnie przyczyni się do lepszego ukierunkowania mobilności transgranicznej studentów, wykładowców, profesorów i badaczy. Będzie również spójne z zauważalnymi wśród studentów tendencjami do wyszukiwania najlepszych kursów w dziedzinach, którymi się zajmują, co w konsekwencji przyczyni się do rozwoju utalentowanych osób.

5.2.6.   „Mapowanie” wpłynie także na podniesienie standardu tam, gdzie badania są prowadzone na poziomie przeciętnym poprzez tworzenie sieci oraz pobudzenie ducha współpracy i konkurencyjności w Europie. Te nowe sieci i związki między ośrodkami doskonałości przyczynią się do nawiązania współpracy wysokiego poziomu między jednostkami, w tym do prowadzenia ponadgranicznych badań międzydyscyplinarnych, oraz utorują drogę nowym rozwiązaniom.

5.3.   Wpływy z zewnątrz i wzajemne połączenia

5.3.1.   W obecnej sytuacji wydatki publiczne poddawane są wszędzie naciskom. EKES nalega na fakt, że trzeba zachować poziom budżetów związanych z edukacją i uczelniami po to, aby podtrzymać infrastrukturę wiedzy i prowadzone programy reform.

5.3.2.   Bieżąca dynamika badań i technologii wskazuje na potrzebę modernizacji i nowych rozwiązań. Oprócz koniecznego dostosowania samych uczelni, należy zachęcać do partnerstw publiczno-publicznych i publiczno-prywatnych. Prywatne finansowanie może przyspieszyć trend badań zorientowanych na konkretne zagadnienie, która to metoda cieszy się coraz większym powodzeniem w USA.

5.3.3.   Koordynacja krajowych programów innowacyjnych, w których uczestniczą uniwersytety, na poziomie europejskim, może być korzystna i pożyteczna. Dotychczas tego rodzaju programy, często opracowywane przez krajowe platformy innowacyjności, opierają się głównie o specjalizacje krajowe i dotyczą krajowych priorytetów. W związku z tym zazwyczaj nie poświęca się w nich wystarczającej uwagi szerszemu kontekstowi europejskiemu, ani nie uwzględnia wspólnych aspektów programów zagranicznych bądź pożądanego efektu transgranicznego w kontekście europejskim.

Ponadto, w specyficznych przypadkach najbardziej pożądane jest podejście i projekty transgraniczne i ogólnoeuropejskie.

5.3.4.   Z pewnością przydatne mogą okazać się tu wspólne inicjatywy technologiczne oraz projekty publiczno-prywatne tworzone i współfinansowane na poziomie europejskim.

5.3.5.   Skutecznym w tym kontekście programem krajowym, który może posłużyć jako dobry przykład zastosowania na poziomie europejskim oraz przyczynić się do poprawy europejskich osiągnięć naukowych, jest niemiecka Inicjatywa Doskonałości z 2005 roku (25).

5.3.6.   Agenda lizbońska dla uniwersytetów, traktowana jako uzupełnienie już istniejących programów europejskich zawierających odpowiednie bodźce rozwoju, zwiększy konkurencyjność w szkolnictwie wyższym na szerszą skalę oraz przyczyni się do dążenia do doskonałości.

5.3.7.   Zdaniem EKES-u ustanowienie doradczych platform edukacyjnych na poziomie europejskim (26) – funkcjonujących analogicznie do platform technologicznych – może okazać się pomocne w dyskusji nad programami edukacyjnymi dla Europy, podkreślając wagę takich aspektów jak potrzeby europejskiego rynku pracy, pożądane umiejętności zawodowe, akredytacje, aspekty praktyczne nauki przez całe życie, kwalifikacje i profile zawodowe, nowoczesne metody nauczania, itd.

5.3.8.   Działalność tego rodzaju platform doradczych powinna wybiegać poza koła akademickie i obejmować swoim zasięgiem podmioty pozarządowe – partnerów społecznych i społeczeństwo obywatelskie.

5.4.   Ułatwianie mobilności

5.4.1.   Dla młodszych pokoleń Europa bez granic jest rzeczywistością. Dostęp do wiarygodnych i przejrzystych informacji na skalę europejską, dotyczących najlepszych kursów w każdej dziedzinie oraz specjalizacji na konkretnych uniwersytetach i wydziałach spełni oczekiwania wielu młodych osób oraz wzmocni wymianę transgraniczną. Studenci i wykładowcy powinni mieć coraz więcej możliwości realizowania wielodyscyplinarnych karier zawodowych w Europie. Nasilona wymiana badaczy – także między instytucjami publicznymi a sektorem prywatnym – przyniesie korzyści.

5.4.2.   Należy przeanalizować na poziomie europejskim powody istnienia przeszkód w zdobywaniu specjalizacji, które tworzą podatny grunt dla wymiany młodych, utalentowanych naukowców. Poprzez tworzenie europejskich centrów badań naukowych i edukacyjnych oraz popularyzowanie ich działalności zachęca się do konstruktywnej konkurencyjności między uniwersytetami europejskimi.

5.4.3.   Pożądane jest przyszłościowe, ogólnoeuropejskie podejście do naukowców i studentów z krajów trzecich. Niektóre kraje osiągnęły już pewien postęp w tym kontekście (27).

5.4.4.   Różnicowanie umów o pracę samo w sobie nie stanowi szczególnych problemów. Różnicowanie wtórnych warunków pracy jednakże może okazać się przeszkodą, np. jeżeli chodzi o specjalne przepisy krajowe dotyczące zabezpieczenia socjalnego. Wysoce pożądana jest analiza możliwości stworzenia ogólnoeuropejskiego funduszu emerytalnego dla naukowców. Należy propagować zasady opisane w komunikacie Komisji w sprawie europejskiego partnerstwa naukowców (28).

5.4.5.   Kolejnym przykładem są programy i projekty budżetowe. Ponieważ związane z nimi zakresy kompetencyjne i procedury administracyjne różnią się w poszczególnych państwach, należy poddać je dokładnej analizie celem ułatwienia ich umiędzynarodowienia.

5.4.6.   Ułatwienie mobilności z kolei umocni atrakcyjność tak nowych, jak i już istniejących centrów i zespołów naukowych w Europie. Będą się one zajmować promowaniem działalności międzydyscyplinarnej oraz wzmocnią tak bardzo potrzebne połączenia między nauką a sektorem prywatnym, czego wagę podkreśla Komisja.

5.5.   Wymiar regionalny

5.5.1.   Zespoły gospodarcze łączące uniwersytety, centra badawcze i sektor prywatny z zasady są silnymi, mocno opartymi w regionach inicjatorami działań. Zespoły takie mogą być również niezwykle pomocne w umacnianiu dalszego rozwoju regionalnego. Należy zachęcać regiony i uniwersytety do jeszcze skuteczniejszej współpracy.

5.5.2.   Z praktycznego doświadczenia wynika, że rozszerzenie działalności ośrodków doskonałości zatrudniających najwyższej klasy naukowców i wykładowców wpływa na pogłębienie współpracy z przedsiębiorstwami w regionie i na obszarach metropolitalnych (29). Proces jeszcze bardziej widocznego zakorzeniania uniwersytetów wraz z ich specjalistycznymi kursami w ich naturalnym środowisku wpłynie korzystnie na wzrost gospodarczy i zatrudnienia na dużych terenach miejskich.

5.5.3.   Specjalizacja i różnorodność otwierają różne drogi do osiągnięcia doskonałości. Niektóre uniwersytety konkurują i współpracują na poziomie światowym, inne są regionalnymi centrami doskonałości.

5.5.4.   Wszystkie uniwersytety należy zachęcać do angażowania się w życie otaczającego je społeczeństwa. Oprócz ich głównej misji polegającej na edukacji i nauczaniu ważna jest również potrzeba dalszego rozwoju trzeciego rodzaju działalności, polegającej na dzieleniu się wiedzą i innowacyjnością ze społeczeństwem, zaangażowaniu w życie wspólnot, uczeniu się przez całe życie oraz przyczynianiu się do rozwoju regionalnego i lokalnego.

---

(1)  Zob. wyczerpującą listę pożądanych wskaźników w pkt 5.2.4 poniżej.

(2)  Zob. także opinię EKES-u: „W kierunku europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy”, Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 94, wezwanie do utworzenia „Wspólnego Europejskiego Obszaru Wiedzy, w oparciu o zintensyfikowaną współpracę w zakresie polityki dotyczącej kształcenia, innowacji i badań”.

(3)  Rozbieżne struktury i tradycje akademickie stały się przyczynkiem do debaty nad procesem bolońskim i jego wdrożeniem. Zob. np. w przypadku Niemiec publikacje „Deutscher Hochschelenverband”.

(4)  Mobilizowanie potencjału umysłowego Europy: umożliwianie uniwersytetom wniesienie pełnego wkładu do Strategii Lizbońskiej (COM(2005) 152 wersja ostateczna). Realizacja programu modernizacji dla uniwersytetów: edukacja, badania naukowe i innowacje (COM (2006) 208 wersja ostateczna). Nowe partnerstwo na rzecz modernizacji uniwersytetów: Forum UE na rzecz dialogu uczelni i przedsiębiorstw (COM (2009) 158 wersja ostateczna).

(5)  Wspomniana zielona księga z kwietnia 2007 r. koncentruje się na sześciu obszarach rozwoju Europejskiej przestrzeni badawczej: badacze, współpraca międzynarodowa, wspólne programy badawcze, infrastruktura badawcza, transfer wiedzy i własność intelektualna. Zob. także komentarze EKES-u w dokumencie opublikowanym w Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 1.

(6)  Zalecenie Komisji z 11 marca 2005 r. przyjęte przez Radę …

(7)  Zob. m.in. Richard Lambert i Nick Butler: „The future of European Universities, Renaissance or Decay” (Przyszłość europejskich uniwersytetów – odrodzenie czy upadek) Centre for European Reform, czerwiec 2006 r. oraz „High Aspirations, Agenda for reforming Universities” (Wysokie aspiracje, plan zreformowania uniwersytetów) Breugel, sierpień 2008. Na str. VII jest mowa o tym, że autorzy zajmują się szkolnictwem wyższym i określają ambitny plan jego zreformowania w przekonaniu, że modernizacja uniwersytetów jest jednym z zasadniczych czynników warunkujących wzrost w Europie EKES przyjmuje z zadowoleniem przyjętą niedawno w Pradze deklarację Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersytetów, która będą wyraźnym przesłaniem dla przywódców politycznych, określa ponadto dziesięć podstawowych czynników gwarantujących sukces europejskich uniwersytetów w następnym dziesięcioleciu.

(8)  Warto wspomnieć w tym kontekście, że Uniwersytet w Berkeley, zajmujący trzecie miejsce w rankingu uniwersytetów amerykańskich, jest instytucją publiczną.

(9)  Czasami mamy nawet do czynienia z odwrotną sytuacją. Dobitnym tego przykładem jest ustawa o uniwersytetach przyjęta w Danii w 2003 r., która zwiększyła oddziaływanie polityczne i ograniczyła znacząco autonomię badaczy i uczelni.

(10)  Oprócz „autonomii” należy poświęcić uwagę „samorządowi” uniwersytetów.

(11)  Niepożądanym efektem ubocznym tej sytuacji jest fakt, że tylko niewielka liczba uniwersytetów prowadzi dokładne rachunki całkowitych kosztów swojej działalności.

(12)  EKES zwraca uwagę Komisji, że można wprowadzić czesne pod warunkiem, że równocześnie wprowadzi się stypendia i pożyczki dla studentów, aby zapewnić równy dostęp studiów.

(13)  Liga Europejskich Uniwersytetów Badawczych, Grupa Combra, Liga IDEA, RISE.

(14)  Taka współpraca transgraniczna może okazać się owocna również w dziedzinie badań podstawowych, prowadzonych w ramach (szerokich) projektów UE.

(15)  Komunikat „Realizacja programu modernizacji dla uniwersytetów: edukacja, badania naukowe i innowacje”, maj 2006 r., COM(2006) 208 wersja ostateczna. Zob. także komunikat „Mobilizowanie potencjału umysłowego Europy: umożliwianie uniwersytetom wniesienie pełnego wkładu do Strategii Lizbońskiej”, kwiecień 2005 r., COM(2005) 152 wersja ostateczna.

(16)  COM(2006) 208 wersja ostateczna, str. 11.

(17)  Znaczenie mobilności studentów – zob. komunikat Rady z kwietnia 2009 r. w sprawie procesu bolońskiego: do 2020 r. przynajmniej 20 % studentów powinno mieć za sobą staż lub pobyt na stypendium za granicą.

(18)  Dane te muszą zawierać informacje na temat różnych programów finansowania/sponsoringu, agencji badań i rozwoju oraz roli współpracy z instytucjami badawczymi i przedsiębiorstwami poza uniwersyteckimi.

(19)  Zob. przypis 4

(20)  Zob. przypis 2

(21)  Stanowiska państw członkowskich oraz EKES-u przedstawiono w wynikach konsultacji publicznych w sprawie zielonej księgi, kwiecień 2008 r., s. 20 i następne.

(22)  Zob. m.in. Uniwersytety trzeciej generacji prof. H. Wissema'ego, będąca opisem współczesnych wyzwań i możliwości, przed którymi stoją uniwersytety. Praca ta jest ilustrowana konkretnymi przykładami, takimi jak Cambridge University i Louvain University.

(23)  Przykład USA pokazuje, że przejrzystość, zróżnicowanie i specjalizacja sprawiają, że badacze i naukowcy z całego świata wiedzą, który z amerykańskich uniwersytetów jest najlepiej wyposażony, jeżeli chodzi o badania w danej dziedzinie. Takie warunki podstawowe wpływają również na popularyzację współfinansowania ze strony sektora prywatnego i fundacji.

(24)  W pewnych krajach europejskich, zwłaszcza we Francji i w Niemczech, większość badań realizowanych jest przez ośrodki badawcze ściśle powiązane z uczelniami; należy zachęcać do takich rozwiązań.

(25)  Celem Inicjatywy Doskonałości z 2005 roku jest promowanie Niemiec jako atrakcyjnego miejsca do prowadzenia badań naukowych, uczynienia ich bardziej konkurencyjnym krajem oraz propagowanie wyjątkowych wyników niemieckich uniwersytetów i niemieckiej społeczności naukowej. Wspiera ona badania prowadzone na najwyższym poziomie. Fundusze dostępne w ramach programu w okresie 2006–2011 wynoszą 1,9 mld EUR.

(26)  Utworzenie „platform edukacyjnych” zaproponował F.A. van Vought, były przewodniczący rady uniwersytetu Twente, podczas uniwersyteckiego forum biznesowego, które odbyło się w dniu 6 lutego 2009 r. Warto zauważyć, że w Finlandii prawodawstwo dotyczące uniwersytetów jest ograniczone, natomiast znaczny wpływ na szkolnictwo wyższe ma nadzór trójstronny.

(27)  Przykładem takiego kraju jest Holandia. W kraju tym studiuje około 10 tys. doktorantów, z czego 30 % pochodzi z zagranicy.

(28)  „Rozwój kariery i zwiększona mobilność: europejskie partnerstwo na rzecz naukowców”, COM(2008) 317 wersja ostateczna.

(29)  Można tu przytoczyć wiele przykładów, np. Cambridge, Eindhoven, Stuttgart oraz region Öresund. Zob. także bieżące projekty OECD i publikacje na temat szkolnictwa wyższego w rozwoju miast i regionów (http://www.oecd.org/document/16/0,3343,en_2649_35961291_34406608_1_1_1_1,00.html).

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/56

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wpływu funduszy private equity, funduszy hedgingowych i państwowych funduszy inwestycyjnych na przemiany w przemyśle

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/10)

Sprawozdawca: Peter MORGAN

Współsprawozdawca: Ion POP

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

wpływu funduszy private equity, funduszy hedgingowych i państwowych funduszy inwestycyjnych na przemiany w przemyśle.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w dniu 10 września 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 167 do 1 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię.

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Celem niniejszej opinii jest przeanalizowanie, w jaki sposób państwowe fundusze majątkowe, PFM (sovereign wealth funds, SWF) oraz alternatywne fundusze inwestycyjne AFI (alternative investment funds, AIF) oddziałują na przemiany w przemyśle. AFI obejmują fundusze private equity (PE) i fundusze hedgingowe (hedge funds, HF). EKES zlecił zbadanie tego problemu konsultantom „Wilke Maack und Partner” (WMP), którzy przygotowali 87-stronicowy raport. Autor opinii odsyła do tego raportu zawierającego bardziej szczegółową analizę tej problematyki. Z kolei w dokumencie „The New Power Brokers”, opublikowanym na stronie internetowej Mckinsey Global Institute, zaprezentowano spojrzenie na AFI i PFM z zupełnie innej perspektywy.

1.2.   Fundusze, o których mowa w niniejszej opinii, w bardzo różny sposób wpływają na przemiany dokonujące się w przemyśle. O ile PFM działają typowo inwestycyjnie, czyli kupują i sprzedają na rynku, to fundusze hedgingowe kupują i sprzedają akcje przeważnie jako maklerzy, choć niektóre z nich są aktywnymi inwestorami, z kolei fundusze private equity przyjmują strategię ingerowania w działania spółki (hands-on). Nie sposób jednakowo traktować tych trzech mocno różniących się między sobą modeli inwestowania. Pod koniec każdego z rozdziałów 3, 4 i 5 – odpowiednio dla każdego typu funduszy – przytoczono analizy SWOT sporządzone przez konsultantów WMP.

1.3.   Z doświadczenia i z badań jasno wynika jeden wspólny aspekt: wszystkim konsekwencjom społecznym, wliczając w to przemiany w przemyśle, sprzyjać będzie poprawa jakości informacji, ich rozpowszechniania i przede wszystkim ich przejrzystości. EKES zdecydowanie opowiada się za udoskonaleniem tych trzech aspektów we wszystkich przypadkach.

1.4.   W przypadku funduszy private equity ważne są trzy aspekty. Wnoszą one cenny wkład dzięki kapitałowi wysokiego ryzyka oraz poprzez finansowanie restrukturyzacji, reorganizacji oraz fazy wzrostu firm rodzinnych. Z drugiej strony niedawne agresywne formy inżynierii finansowej, kojarzone z potężnymi wykupami lewarowanymi (leveraged buy-out, LBO), mogą poważnie zachwiać lub nawet doprowadzić do upadku wiele firm, pociągając za sobą fatalne konsekwencje dla wszystkich zainteresowanych stron, w tym i dla pracowników. Działalność funduszy private equity ma także niebagatelny wymiar społeczny, mogąc zarówno poprawić, jak i pogorszyć stopę zatrudnienia, poziom zarobków i praw społecznych. Ze względu na trudności z uzyskaniem danych, eksperci WMP zalecają daleko posuniętą ostrożność w ferowaniu wyroków jakoby spółki wspierane przez fundusze PE były traktowane gorzej lub podlegały większej presji, jeśli chodzi o ogólny wzrost tempa przemian w przemyśle i restrukturyzacji na przestrzeni ostatnich dwóch dziesięcioleci. W całej Europie można wskazać liczne przykłady pogorszenia się warunków i stosunków pracy w przedsiębiorstwach, gdzie fundusze te nie odgrywały żadnej roli.

1.5.   Zasadniczo działalność funduszy hedgingowych nie wpływa na przemiany w przemyśle, ale od tej reguły są ważne wyjątki. Skupują one na dużą skalę zagrożone długi (distressed debt), są więc inwestorami ostatniej szansy (buyers of last resort) i mogą wnosić istotny wkład w ratowanie i reorganizację zagrożonych spółek. Ponadto angażują się one po obu stronach transakcji fuzji i przejęć. Wprawdzie tworzy to wartość, jednak z perspektywy przemian w przemyśle wpływ takich działań nie zawsze jest korzystny. Za potencjalny minus uznaje się nastawienie krótkoterminowe. Zastrzeżenia budzą też brak przejrzystości i ewentualność ryzyka systemowego, pogłębiona jeszcze mechanizmem dźwigni.

1.6.   W przypadku PFM trzeba podkreślić dwa istotne aspekty. Do ich dobrych stron zalicza się długoterminowy model inwestowania w udziały i gotowość do występowania w roli nabywcy ostatniej szansy. Druga strona medalu to brak przejrzystości i możliwość wykorzystania udziałów do realizacji strategicznych celów politycznych.

1.7.   Umiędzynarodowienie rynków kapitałowych jest bardzo znamienne. Instytucje inwestycyjne zgromadziły w swych portfelach papiery wartościowe spółek z całego świata i napędzały międzynarodowe fuzje i przejęcia. Na spółki i organy regulujące wywierano nacisk, aby ograniczyć prawa głosu kierownictwa na rzecz udziałowców. Ciągła presja fuzji i przejęć oraz zagrożenie aktywnością akcjonariatu zmusiła zarządy spółek w EU do zapoczątkowania szeroko zakrojonych przemian. To z kolei w pewnym stopniu pogorszyło stosunki pomiędzy zarządem a udziałowcami i ogólnie skróciło horyzont czasowy zarządzania. W takim kontekście działają AFI i PFM.

1.8.   Zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi (CIFM), odpowiedzialni za fundusze emerytalne, ubezpieczeniowe i fundusze wzajemne, na każdym kroku współpracują z zarządzającymi alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI). To oni należą do największych inwestorów lokujących swoje środki w AFI, oni sprzedają swoje inwestycje funduszom private equity na wykupy lewarowane, to oni kupują spółki portfelowe, gdy wycofuje się z nich kapitał PE, to ich inwestycje wchodzą do gry, kiedy aktywny fundusz hedgingowy angażuje się w fuzje i przejęcia oraz to oni są akcjonariuszami, którzy pożyczają akcje funduszom hedgingowym, aby te mogły je zbyć w ramach operacji krótkiej sprzedaży. Wreszcie to oni w ostatecznym rozrachunku stoją za wszelkiego rodzaju polityką ochrony środowiska, ładu korporacyjnego czy polityką społeczną prowadzoną przez AFI. Stąd też zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi pełnią rolę analogiczną do ZAFI.

1.9.   Kierując się wnioskami z raportu WMP i innymi punktami widzenia przedstawionymi w tej opinii, zalecenia EKES-u można podzielić na trzy kategorie: regulacja i przejrzystość, zmiany w obowiązującym prawodawstwie społecznym oraz odpowiedzialność zarządzających konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi.

1.10.   Uregulowanie kwestii ZAFI jest przedmiotem projektu dyrektywy UE, na temat którego EKES wypowie się w odrębnej opinii. Zdaniem Komitetu należy zauważyć, że AFI nie spowodowały kryzysu, ale że to kryzys uderzył w nie z potężną siłą. Wciąż pozostaje sporo niepewności, jeśli chodzi o rolę, jaką odegrały te fundusze i oczywiście konieczne jest w ich przypadku zwiększenie przejrzystości poprzez odpowiednie uregulowania.

1.11.   EKES popiera sześć ogólnych zasad dotyczących regulacji w zakresie funduszy hedgingowych, wymienionych w rozdziale 4, które Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO) zaproponowała w czerwcu 2009 r. EKES zaleca Komisji, by tworząc uregulowania w zakresie ZAFI inspirowała się tymi zasadami, pogłębiając je w proponowanej dyrektywie. Choć IOSCO dokonało analizy zagrożeń, jakie fundusze private equity stwarzają dla systemu finansowego, to jednak na razie nie zaproponowano żadnych uregulowań. EKES radzi Komisji, by przejęła zasady IOSCO dotyczące funduszy hedgingowych i dostosowała je do profilu funduszy private equity.

1.12.   Jak stwierdzono w rozdziale 5, ustalone przez PFM zasady z Santiago stanowią podstawę do zwiększenia przejrzystości i lepszego zarządzania. Niemniej trzeba uczynić znacznie więcej, dlatego też EKES wzywa Komisję, aby w dalszym ciągu wywierała nacisk na Międzynarodową Grupę Roboczą ds. PFM, aby kontynuowała niezbędne reformy.

1.13.   W niektórych systemach prawnych fundusze hedgingowe i fundusze private equity będące właścicielami spółek i posiadające nad nimi kontrolę nie są traktowane jak pracodawcy i w związku z tym nie podlegają zobowiązaniom prawnym z tego tytułu. Europejska dyrektywa dotycząca praw nabytych, która chroni prawa pracownicze w wypadku przejęcia, zasadniczo nie ma zastosowania w przypadku przejęcia przez AFI, ponieważ fundusze te przejmują tylko udziały, więc pracodawca nie ulega zmianie. EKES zaleca, by zaostrzyć przepisy dyrektywy 2001/23/WE (1) w odniesieniu do przejęć dokonywanych przez fundusze hedgingowe i fundusze private equity, aby:

—	zagwarantować prawa pracowników przejmowanej spółki, w tym i prawa w zakresie informowania i przeprowadzania konsultacji;

—	nie dopuścić do sytuacji, w której przedsiębiorstwa przejmowane drogą sprzedaży udziałów zostają wyłączone z zakresu obowiązywania dyrektywy

—	zapewnić zgodność tych działań z prawodawstwem krajowym i europejskim.

1.14.   W odpowiedzi na obecną sytuację, do której doprowadziły fundusze hedgingowe i fundusze private equity, EKES proponuje zmianę dyrektywy Rady 94/45/WE (2) w sprawie ustanowienia Europejskiej Rady Zakładowej oraz dyrektywy 2002/14/WE (3) ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami, aby zapewnić skuteczniejsze egzekwowanie prawa do konsultacji, z uwzględnieniem stanowiska wszystkich stron, przed sfinalizowaniem transakcji z udziałem funduszu PE, w trakcie jakiegokolwiek procesu restrukturyzacji oraz przed zbyciem udziałów.

1.15.   Coraz więcej funduszy emerytalnych i towarzystw ubezpieczeniowych posiada udziały w funduszach hedgingowych i funduszach PE, więc ich niewypłacalność mogłaby niekorzystnie odbić się na prawach emerytalnych ich klientów. EKES zwraca się do Komisji o dokonanie przeglądu dyrektywy 2003/41/WE (4) w sprawie działalności instytucji pracowniczych programów emerytalnych oraz nadzoru nad takimi instytucjami, aby zagwarantować:

—	przeprowadzanie konsultacji z pracownikami i przedstawicielami związków zawodowych w sprawie sposobów inwestowania ich składek emerytalnych i związanego z nimi ryzyka oraz uwzględnianie ich poglądów;

—	stosowanie najlepszych praktyk przez państwa członkowskie dla zapewnienia ochrony emerytur zakładowych pracowników na wypadek bankructwa.

1.16.   EKES wzywa Komisję do ustanowienia w nowej dyrektywie jasnych i niedwuznacznych przepisów, które zapewnią przejrzyste wykorzystanie środków, szczególnie poprzez bezpośredni udział przedstawicieli pracowników i przedstawicieli przedsiębiorstw.

1.17.   EKES apeluje do zarządzających konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi o stosowanie zasad odpowiedzialnego inwestowania (PRI) przy wszelkich transakcjach z ZAFI. Zasady odpowiedzialnego inwestowania, które odnoszą się do czynników środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego, zostały opracowane w ramach inicjatywy inwestorów instytucjonalnych we współpracy z inicjatywą finansową UNEP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska) i Globalnym Partnerstwem ONZ. EKES apeluje do PFM, by poszły za przykładem norweskiego funduszu emerytalnego i także przyjęły zasady odpowiedzialnego inwestowania.

1.18.   Ponadto EKES popiera zasady odpowiedzialnego inwestowania w private equity, opublikowane przez radę PRI. Zasady te mają na celu pomóc zarządzającym konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi, którzy inwestują w fundusze private equity, wywiązać się z ich obowiązków w zakresie zarządzania czynnikami środowiskowymi, społecznymi i ładu korporacyjnego w odniesieniu do spółek portfelowych, w które zainwestowali. EKES z zadowoleniem przyjąłby opracowanie podobnego zestawu zasad w odniesieniu do funduszy hedgingowych.

2.   Właściciele, zarządzający i inwestorzy

2.1.   Większość firm w państwach członkowskich UE to rodzinne firmy prywatne. Kiedy rodziny zrzekają się kontroli, firma może zostać kupiona przez inną firmę (sprzedaż inwestorowi strategicznemu), sprzedana podmiotowi private equity (wykup) albo przekształcona w spółkę akcyjną w drodze pierwszej oferty publicznej na giełdzie. Filozofia firm rodzinnych jest zazwyczaj długofalowa i wiąże się z odpowiedzialnością właściciela za wszystkie zainteresowane strony, zwłaszcza pracowników.

2.2.   Niektórzy przedsiębiorcy szukają funduszy private equity, by wspomóc rozwój firmy na najwcześniejszym etapie. Kapitał zalążkowy (seed capital) służy sfinansowaniu analizy, oceny i wykonania początkowej koncepcji produktu lub usługi. Kapitał początkowy (start-up) umożliwia rozwój produktu i pierwsze działania marketingowe. Przedsiębiorca zazwyczaj musi polegać na rodzinie i znajomych dla zgromadzenia tego kapitału, choć „anioły biznesu” i spółki venture capital mogą również zdecydować się na dokonanie inwestycji. Kapitał na sfinansowanie rozwoju (expansion capital) służy rozbudowywaniu firmy. Na tym etapie nierzadko mamy do czynienia z udziałem kapitału wysokiego ryzyka.

2.3.   Inwestycje private equity w spółki prywatne realizowane są poprzez wykup. Może to oznaczać wycofanie się rodziny, która założyła firmę, albo wycofanie spółki z obrotu giełdowego i jej przemianę w prywatną spółkę akcyjną. W przypadku wykupu menedżerskiego nabywcami są obecni członkowie zarządu, nierzadko przy wsparciu funduszy private equity. W tym kontekście fundusze private equity również finansują wykupy pracownicze. Refinansowanie wiąże się z odkupieniem udziałów w istniejącej spółce prywatnej od innego inwestora private equity. Ten rodzaj transakcji umożliwia pierwszemu inwestorowi osiągnięcie zysków w rozsądnym terminie (większość funduszy private equity ma ograniczenia czasowe).

2.4.   Fuzje i przejęcia stanowią istotny aspekt życia przedsiębiorstw. Rozwijające się firmy dokonują przejęć, finansując je zazwyczaj długiem lub kapitałem własnym. Przedsiębiorstwa są często przejmowane, ponieważ obecne kierownictwo nie wykorzystuje w optymalny sposób cennych aktywów.

2.5.   Kiedy firma zaczyna przeżywać problemy lub podupadać, istnieje szansa na jej uratowanie, jednak niezbędne może okazać się zastosowanie drastycznych środków przyspieszających od dawna odkładane reformy oraz dotykających społecznych i gospodarczych interesów akcjonariuszy, pracowników i innych zainteresowanych stron. W rezultacie może dojść do restrukturyzacji ze strony nowego kierownictwa, uratowania firmy poprzez przejęcie, wykupu przez fundusze private equity lub nawet reorganizacji po ogłoszeniu niewypłacalności.

2.6.   Większość inwestycji kapitałowych to inwestycje na publicznym rynku kapitałowym (public equity), tj. w akcje spółek notowanych na giełdzie. Olbrzymie znaczenie ma umiędzynarodowienie rynków kapitałowych. Inwestorzy kapitałowi przyczyniają się do zmian w przedsiębiorstwie za pośrednictwem giełdy, gdzie nabywają akcje spółek, które spełniają ich oczekiwania, i sprzedają papiery spółek, które ich zawiodły. Zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi, występując w roli akcjonariuszy, nie angażują się bezpośrednio w funkcjonowanie spółki. Przedstawiają swoje opinie kierownictwu i mogą zwrócić się do zarządu o dokonanie zmian w kierownictwie, lecz w ostatecznym rozrachunku stymulują przemiany w przemyśle poprzez sprzedaż i nabywanie spółek, a także poprzez swoje ewentualne wsparcie dla fuzji i przejęć oraz transakcji z udziałem alternatywnych funduszy inwestycyjnych (AFI).

2.7.   Mając do wyboru cały szereg możliwości, inwestowanie w akcje spółek jest nieco ryzykownym rozwiązaniem. Inwestorzy nabywają akcje, mając nadzieję, że ich wartość wzrośnie. Choć przeciętna wartość portfeli inwestycyjnych rzeczywiście wzrasta z upływem czasu, to jednak wartość zarówno całych rynków, jak i poszczególnych walorów ulega wahaniom. Zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi inwestują w zależności od cyklów rynkowych i usiłują optymalizować wartość swojego portfela, jednak ich środki pozostają narażone na kaprysy rynków giełdowych.

2.8.   Konwencjonalne fundusze instytucjonalne zarządzają funduszami emerytalnymi, ubezpieczeniowymi i wzajemnymi. Ponadto bogaci klienci indywidualni (ang. high net worth individuals, HNWI) dysponują znacznymi środkami, z których około jedna trzecia trafia do pozostałych funduszy, o których mowa poniżej. Wszyscy konwencjonalni inwestorzy próbują minimalizować ryzyko giełdowe. W tym celu zwracają się m.in. do zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI). Za niezwykłą ekspansją funduszy hedgingowych stoją właśnie środki należące do bogatych klientów indywidualnych.

2.9.   Dane opublikowane przez International Financial Services, London (IFSL) pomagają zrozumieć skalę inwestycji. W 2007 r. wartość globalnych zarządzanych aktywów wyrażona w bilionach USD przedstawiała się następująco:

Fundusze emerytalne	28,2	Państwowe fundusze majątkowe	3,3
Fundusze ubezpieczeniowe	19,9
Fundusze wzajemne	26,2	Fundusze hedgingowe	2,3
HNWI	40,0	Fundusze private equity	2,0

Względne znaczenie funduszy hedgingowych i funduszy private equity zwiększa jeszcze koncentracja i efekt dźwigni. PFM i zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi mają mniej więcej takie same cele, więc inwestują również w fundusze PE i fundusze hedgingowe. Absolutną większość wszystkich aktywów zarządzanych na całym świecie przez fundusze hedgingowe stanowią środki zainwestowane przez zarządzających konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi, z czego jedna trzecia pochodzi z funduszy emerytalnych.

2.10.   Zyski zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi systematycznie przewyższają zyski tradycyjnych inwestycji giełdowych. Ogólnie sprawdzają się one z powodzeniem przy realizacji strategii „wysokie ryzyko/wysokie zyski”. Na przykład zarządzający funduszami hedgingowymi dokonują transakcji krótkiej sprzedaży (ang. short selling). Fundusz hedgingowy pożycza akcje określonej spółki. Nabywa je od brokera, który uzyskuje je za opłatą od właściciela, a następnie sprzedaje, mając nadzieję, że cena spadnie. W odpowiedniej chwili fundusz hedgingowy musi znów kupić te akcje, by zwrócić je właścicielowi. Jeśli cena spadła, fundusz osiągnie zysk, lecz jego wysokość ograniczona jest do 100 % zainwestowanej sumy. Potencjalne straty w wypadku wzrostu ceny są nieograniczone. Transakcje krótkiej sprzedaży łączą się z ogromnym ryzykiem.

2.11.   Fundusze hedgingowe otwierają również pozycje w transakcjach fuzji i przejęć, najczęściej nabywając akcje danej spółki i sprzedając akcje kupującego. Jako że istnieje ryzyko zablokowania transakcji, fundusze hedgingowe mogą przekształcić się w inwestora aktywnego, by zminimalizować to zagrożenie. Oprócz interwencji w zakresie fuzji i przejęć, fundusze hedgingowe mogą też otwierać pozycje w spółkach z zamiarem sprowokowania transakcji. Tego typu działania są bardzo ryzykowne.

2.12.   Kiedy spółki napotykają trudności, zarządzający konwencjonalnymi funduszami instytucjonalnymi zwykle sprzedają ich akcje. Zagrożonymi papierami szczególnie zainteresowane są alternatywne fundusze inwestycyjne, gdyż ulegają one zazwyczaj znacznej przecenie. Daje to wówczas AFI silną pozycję przetargową podczas późniejszych negocjacji. Fundusz często z nawiązką odzyskuje zainwestowane środki, gdy dojdzie do likwidacji firmy. W przypadku reorganizacji fundusz może umorzyć spółce jej dług w zamian za udział w kapitale, co może przynieść zyski, jeśli następnie wzrosną notowania akcji tej spółki. Reorganizacja jest dobrym rozwiązaniem dla podmiotów związanych z daną spółką, ponieważ umożliwia kontynuowanie działalności. Inwestowanie w zagrożone długi jest ewidentnie ryzykowne. Fundusze mogą osiągnąć zyski, ponieważ są gotowe zaangażować się w momencie, kiedy wszyscy inni się wycofują.

2.13.   Wykup lewarowany to transakcja private equity o wysokim ryzyku. Fundusz inwestycyjny przejmuje spółkę, lecz sam nie zapewnia przeważającej części niezbędnego kapitału. Transakcja zazwyczaj jest finansowana przy pomocy długu bankowego i obligacji śmieciowych, aktywa spółki docelowej wykorzystywane są jako zabezpieczenie, wszystko to opiera się na założeniu, że przepływy gotówkowe spółki docelowej pokryją odsetki i kapitał. W sytuacji obecnego kryzysu wiele z tych transakcji okazało się wadliwymi.

2.14.   W tej części dokumentu nakreślono rację bytu alternatywnych funduszy inwestycyjnych. Choć w kolejnych punktach opisano typowe działania podejmowane przez zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi oraz państwowe fundusze majątkowe, to same fundusze niekoniecznie trzymają się poszczególnych kategorii. Fundusze private equity mogą działać w obszarze funduszy hedgingowych i vice versa. Państwowe fundusze majątkowe inwestują w obie dziedziny.

3.   Fundusze private equity

3.1.   Fundusze private equity są to konsorcja kapitału będącego własnością prywatną utworzone w celu dokonywania inwestycji w prywatne spółki. Zazwyczaj mają strukturę spółek komandytowych. Inwestycje funduszy private equity skupiają się na kapitale wysokiego ryzyka, refinansowaniu, zagrożonych papierach wartościowych (distressed securities) i wykupach. Cykl życia funduszy private equity wynosi od 7 do 10 lat. Celem jest wyjście z zyskiem przed zamknięciem funduszu. Okres typowej inwestycji wynosi 3–5 lat, lecz może sięgać dziesięciu lat. Refinansowanie pozwala na zamknięcie funduszu przed terminem zapadalności wszystkich jego inwestycji.

3.2.   Jako że fundusze private equity skupiają się na dostarczaniu kapitału zalążkowego i kapitału wysokiego ryzyka (venture capital) oraz nabywaniu zagrożonych papierów wartościowych, a także finansowaniu wykupów, są one ważnym podmiotem przemian w przemyśle. EKES pozytywnie ocenił rolę kapitału wysokiego ryzyka w swojej niedawnej opinii (5). Wyraźny wzrost gromadzenia środków w funduszach private equity w latach 2004-2007 miał również znaczący wpływ na przemiany w europejskim przemyśle, w szczególności w związku z dostarczaniem kapitału dla wykupów lewarowanych, finansowania fuzji i przejęć oraz zakupu zagrożonych papierów wartościowych.

3.3.   Wykupy są głównym obszarem działalności funduszy private equity. Istnieje wiele problemów metodologicznych związanych z oceną wpływu wykupów realizowanych przez private equity na zmiany w przemyśle. Jak wskazali eksperci WMP, występuje tu kwestia hipotez przeciwnych. Co by się stało z danym przedsiębiorstwem bez zaangażowania funduszu private equity? Jeżeli dostępne są dane na temat wyników przedsiębiorstwa, według jakich kryteriów należy je mierzyć? Jak uwzględnić fakt, że przedsiębiorstwa przejęte przez fundusze private equity nie są przypadkowe?

3.4.   Zwyczajowo porównuje się wpływ wykupu przez fundusz private equity z grupą podobnych przedsiębiorstw, które nie zostały wykupione. Jednakże uzasadnione byłoby porównanie z grupą podobnych spółek, które zostały przejęte przez inne przedsiębiorstwa. Byłoby zaskakujące, gdyby przejęcie spółki przez inne przedsiębiorstwo prowadziło do mniej radykalnych zmian niż wykup przez fundusz private equity, jako że celem przejmowania spółek jest zawsze zwiększenie zysków nabywcy. Podobnie, można spodziewać się także radykalnych zmian w przedsiębiorstwie w ramach konwencjonalnej restrukturyzacji po wprowadzeniu nowego kierownictwa.

3.5.   Lata 2005-2007 były okresem wykupów lewarowanych na wielką skalę. Banki udzielały pożyczek na bardzo liberalnych warunkach. Historycznie rzecz biorąc, udział długu w wykupie lewarowanym wynosi między 60 a 90 %. Ta dźwignia była stosowana raczej wobec bilansów spółek portfelowych private equity niż wobec samych funduszy private equity. Dlatego też dźwignia jest szeroko rozłożona i sama w sobie nie stanowi ryzyka systemowego. Jednakże IOSCO stwierdziła prawdopodobieństwo porażki wielu wysoko lewarowanych spółek portfelowych private equity, co wpłynie na kredytodawców, nabywców długu oraz partnerów private equity, takich jak fundusze emerytalne. Z punktu widzenia przemian w przemyśle najbardziej zagrożone są zainteresowane strony w samych przedsiębiorstwach, których to dotyczy. W miarę możliwości reorganizacja i restrukturyzacja tych przedsiębiorstw powinna być prowadzona za zgodą zainteresowanych stron.

3.6.   WMP dokonało analizy materiałów dotyczących pięciu aspektów wpływu funduszy private equity na przemiany w przemyśle na szczeblu przedsiębiorstw. Nie udało się dojść do ostatecznych wniosków ze względu na problemy metodologiczne i inne ograniczenia analizy.

3.7.   Jeżeli chodzi o wyniki przedsiębiorstwa, zyski i tworzenie wartości, rezultat jest wyraźnie pozytywny. Jednakże główny wniosek dotyczący wyników sondażu na temat wpływu private equity na średnią wartość dodaną dla przedsiębiorstw docelowych jest taki, że wyniki nie wyjaśniają, w jakim stopniu obserwowane tworzenie wartości jest skutkiem procesów rzeczywistego tworzenia, a nie „przypisywania” wartości.

3.8.   Co do zatrudnienia, wpływ jego poziomu w przedsiębiorstwach docelowych jest najbardziej kontrowersyjną kwestią w obecnej debacie na temat funduszy private equity. Istnieje wiele sprzecznych analiz zarówno z perspektywy sektora private equity, jak i perspektywy związków zawodowych. Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Harvarda dla Światowego Forum Ekonomicznego, cytowane przez WMP, wykazało, że w ramach inwestycji private equity nastąpiła większa utrata miejsc pracy niż w grupie kontrolnej. Jednak jako że fundusze private equity często przejmują słabsze przedsiębiorstwa, w których stan zatrudnienia prawdopodobnie nie był możliwy do utrzymania, restrukturyzacja i zwolnienia i tak mogły być konieczne.

3.9.   Badanie Uniwersytetu Harvarda wykazało również, że przedsiębiorstwa kontrolowane przez fundusze private equity były podatne na „twórczą destrukcję”, przy czym liczba przejęć, sprzedaży, nowych zakładów i likwidacji była dwukrotnie wyższa niż w innych przedsiębiorstwach. W ciągu dwóch lat po przejęciu przez fundusz private equity 24 % pracowników odczuło wpływ tych działań. Nie jest to zaskakujące, w przypadkach gdzie nastąpiła restrukturyzacja i reorganizacja.

3.10.   Jeżeli chodzi o zmiany płac i warunków zatrudnienia, wpływ private equity jest znów wysoce kontrowersyjny. Istnieją dowody na poparcie przeciwstawnych tez, lecz WMP nie doszło do ostatecznego wniosku ze względu na brak systematycznego gromadzenia danych.

3.11.   Jeżeli chodzi o dialog społeczny, informacje i konsultacje na poziomie przedsiębiorstw, nie przeprowadzono prawie żadnych znaczących badań. Wyniki badań empirycznych dowodzą, że w niektórych przypadkach istniejące ustalenia i stosunki ze związkami zawodowymi są przestrzegane, a w innych nie. Głównym problemem jest to, że odpowiednie dyrektywy UE dotyczące spraw społecznych nie zawsze mają zastosowanie do przejęć dokonywanych przez fundusze private equity.

3.12.   Uniwersytet Harvarda przygotował również opracowanie na temat praktyk kierowniczych, kultury korporacyjnej i zarządzania. Z analizy tej eksperci firmy konsultingowej WMP wyciągają wniosek, że główny wpływ PE polega na uważniejszym monitorowaniu wyników oraz zwalnianiu pracowników i likwidacji zakładów, które nie osiągają założonych kryteriów efektywności. WMP przytacza również stwierdzenie Europejskiego Instytutu Związków Zawodowych, że fundusze private equity – ze swoją wąską koncentracją na osiąganiu celów operacyjnych – nie mają ani ideologicznego, ani sentymentalnego podejścia do takich kwestii, jak negocjacje zbiorowe czy partycypacja pracowników.

3.13.   Poniżej przedstawiono analizę SWOT funduszy private equity z komentarzami sprawozdawcy:

Wymiar mikro	Mocne strony — Kapitał zalążkowy, ogólnie kapitał wysokiego ryzyka — Umiejętności/wiedza systemowa — Struktura zarządzania — Zasoby finansowe dla fuzji i przejęć oraz strategii wzrostu	Słabe strony — Często nadmierne oczekiwania co do zysku, lecz współmierne do ryzyka — Koszty finansowe / efekty zewnętrzne Dla wykupów lewarowanych — Jedynie perspektywa średnioterminowa — Silne ukierunkowanie na finanse / akcjonariuszy — Często strategia o wysokim ryzyku Jest to działalność, w której korzyści są powiązane z ryzykiem
Szerszy wymiar	Szanse — Tworzenie wartości — Wzrost konkurencyjności — Wzrost i tworzenie miejsc pracy — Wzrost zdolności dostosowawczych	Zagrożenia — Strategia lewarowania – dla wykupów lewarowanych na dużą skalę — Przekształcenia finansowe – jak wyżej — Ryzyko dla stabilnego rozwoju – jak wyżej — Zatrudnienie i warunki pracy należy pamiętać o hipotezach przeciwnych — Brak perspektywy długoterminowej — Bankructwo – dla wykupów lewarowanych na dużą skalę

4.   Fundusze hedgingowe

4.1.   Fundusze hedgingowe są spółkami komandytowymi. Strategia portfela inwestycyjnego spoczywa w rekach zarządzającego, inne zadania są delegowane osobie prime brokera (PB) i administratora. Wiele funduszy jest zarejestrowanych w tzw. rajach podatkowych, np. na Kajmanach, aby uniknąć płacenia podatków od rosnącej wartości funduszu. Natomiast inwestorzy płacą podatki od zysku w swoim kraju. Zarządzający funduszami, mający siedzibę zwykle w USA lub w Londynie, płacą podatki od swych imponujących prowizji w krajach siedziby.

4.2.   Artykuł w przeglądzie ekonomicznym szwedzkiego banku centralnego Sveriges Riksbank, tom 1, 2009 (ERSV) opisuje wzrost rynku funduszy hedgingowych od roku 1996, kiedy na całym świecie działały 2 tys. funduszy, zarządzając aktywami o łącznej wartości 135 mld USD, do końca 2007 r., kiedy 10 tys. funduszy obracało 2 bilionami USD.

4.3.   Prime brokerage jest ogólnym pojęciem określającym usługi oferowane przez banki inwestycyjne i firmy handlujące papierami wartościowymi, bez których fundusze hedgingowe nie mogłyby funkcjonować. Obejmują one globalną obsługę aktywów funduszy, pożyczanie papierów wartościowych na krótką sprzedaż, finansowanie dla zapewnienia dźwigni oraz usługi technologiczne. Mając na uwadze zasadniczą rolę PB dla rynku funduszy hedgingowych, wielu analityków uważa, że lepszym źródłem danych dla celów nadzorowania ryzyka systemowego byłaby właśnie ograniczona liczba PB, a nie każdy pojedynczy fundusz hedgingowy.

4.4.   Około 20 podmiotów prime broker obsługuje 90 % światowego rynku funduszy hedgingowych. W Londynie zarejestrowanych jest 30–40 % PB działających na skalę globalną. Spośród funduszy hedgingowych 60 % ma siedzibę w USA, 20 % w Londynie, a pozostałe 20 % w innych miejscach na świecie. Londyn jest siedzibą dla 80–90 % funduszy hedgingowych z UE. Zarządzający AFI z siedzibą w Londynie podlegają regulacjom brytyjskiego Urzędu Regulacji Rynków Finansowych (Financial Services Authority, FSA).

4.5.   Fundusze hedgingowe oferują całkowity zwrot inwestycji o stosunkowo niskiej zmienności, w znacznym stopniu niezależny od tego, czy wartość danego rynku inwestycyjnego akurat wzrasta czy maleje. Udaje im się to dzięki transakcjom zabezpieczającym, czyli realizowaniu strategii poprzez kontrakty na instrumenty pochodne i częste stosowanie dźwigni finansowej w odniesieniu do swych zysków dzięki dodatkowym środkom pożyczonym w celach inwestycyjnych.

4.6.   Obejmują szeroki zakres umiejętności i strategii od najzwyklejszych do najbardziej ryzykownych. Stosują różne strategie, by otwierać na całym świecie pozycje w zakresie wzrostu lub spadku rynków, walut, towarów, stóp procentowych itp. Tworzą one znaczne obroty na rynkach papierów wartościowych, nie powodując przy tym bezpośredniego oddziaływania z perspektywy zmian w przemyśle. Niektóre wykorzystują najlepsze umiejętności w zakresie badań oraz doboru akcji, aby zakupić najlepsze papiery wartościowe, a następnie dokonać krótkiej sprzedaży tych mniej obiecujących. Inne z kolei posługują się systemami komputerowymi w celu obliczenia wartości godziwej danego papieru wartościowego w stosunku do innego, a następnie dokonują krótkiej sprzedaży tego pierwszego i kupują ten drugi.

4.7.   Transakcje krótkiej sprzedaży są więc integralną częścią działalności funduszy hedgingowych. Urząd Regulacji Rynków Finansowych w Wielkiej Brytanii stwierdził we wrześniu 2008 r., że transakcje krótkiej sprzedaży są „prawowitą techniką inwestycyjną w normalnych warunkach rynkowych”. Podmioty posługujące się krótką sprzedażą są podmiotami gospodarczymi. Często wskazują na niewygodną prawdę o sytuacji finansowej spółki, której akcje sprzedają – że nie są one tak cenne, jak ludzie myślą. Pod tym względem są one finansowym odpowiednikiem chłopca, który wskazał, że król jest nagi. W pewnych okolicznościach możliwe jest, że krótka sprzedaż może zwiększyć trudności, być może tylko przejściowe, przedsiębiorstw o dobrej kondycji i doprowadzić w końcu do restrukturyzacji przemysłowej. Może też przyczynić się do pogłębienia kryzysów giełdowych ze skutkami systemowymi, ze względu na fakt, że do wyceny aktywów finansowych stosuje się standardy rachunkowości opierające się na wartości rynkowej. Władze nałożyły zakaz krótkiej sprzedaży akcji banków, gdy nastąpił kryzys finansowy. Nałożenie zakazu jest opcją strategiczną dla organów regulacyjnych, gdy uznają, że warunki rynkowe nie są normalne.

4.8.   Fundusze hedgingowe mogą mieć i mają znaczący wpływ na zmiany w przemyśle poprzez strategie dotyczące poszczególnych wydarzeń. Szukają one możliwości inwestycyjnych związanych ze zdarzeniami w przedsiębiorstwach. Okres inwestycji w takich sytuacjach wynosi zazwyczaj 1–3 lata. Jednym z przykładów jest arbitraż akcji spółek dokonujących fuzji. Niekiedy fundusze hedgingowe podejmują działania proaktywne i przejmują mały spekulacyjny udział, aby wywołać określone zdarzenie, tak jak to miało miejsce w przypadku ABN AMRO. Gdy inwestycja jest duża, a fundusz jest aktywny, w nieunikniony sposób doprowadzi to do przyśpieszenia zmian w przemyśle. Podczas gdy istnieje wiele dowodów na to, że inwestycje funduszy hedgingowych zwiększają wartość przedsiębiorstwa docelowego, nie ma praktycznie badań nad wpływem na zatrudnienie i kwestie społeczne, lub też jest ich niewiele. Fundusze hedgingowe są największymi nabywcami zagrożonych papierów wartościowych, co stanowi jeszcze jedną szansę związaną z danym zdarzeniem.

4.9.   Uratowanie funduszu LTCM w 1998 r. ze względu na to, że był on „zbyt duży, żeby upaść”, spowodowało, że fundusze hedgingowe są postrzegane jako potencjalne ryzyko systemowe, mimo że z perspektywy czasu uznano, że ocalenie przez Rezerwę Federalną było nierozważne. Od tej pory prime brokerzy byli świadomi ryzyka obecnego w ich relacjach z funduszami hedgingowymi, a w tym przypadku to upadłość banku Lehman Brothers, podlegającego przecież regulacjom, doprowadziła do krachu. Fundusze hedgingowe w żadnym razie nie korzystały z tak dużej dźwigni jak miało to miejsce w przypadku banków podlegających odpowiednim regulacjom.

4.10.   Artykuł Economic Review of the Sveriges Riksbank (op. cit.) analizuje rolę, jaką odgrywają fundusze hedgingowe w kryzysie finansowym, a w szczególności pogląd, że działają w sposób skoordynowany, aby tworzyć fale. Nie znaleziono dowodów takiego zachowania podczas europejskiego kryzysu walutowego (1992), kryzysu azjatyckiego (1997) czy bańki informatycznej (2002). Jeżeli chodzi o obecny kryzys, wpłynął on na fundusze bardziej niż fundusze wpłynęły na niego.

4.11.   W ramach analizy zbadano także, czy fundusze hedgingowe stanowią większe zagrożenie dla stabilności finansowej niż inni inwestorzy. Stwierdzono, że wpływ poszczególnych funduszy na cały rynek jest ograniczony, między innymi dlatego, że aktywa funduszy hedgingowych rozkładają się między 10 tys. funduszy. Jednakże jest prawdopodobne, że fundusze odegrały rolę w rozwoju kryzysu, wraz ze wszystkimi innymi inwestorami instytucjonalnymi.

4.12.   Podczas gdy wpływ funduszy hedgingowych na przemiany w przemyśle jest mniej wyraźny niż wpływ funduszy private equity, pozostaje obawa co do ich potencjalnego wpływu, m.in. ze względu na brak przejrzystości w ich strategiach, inwestycjach i kwestii siedziby. W związku z tym EKES popiera sześć ogólnych zasad wyłożonych w ostatnim raporcie IOSCO w sprawie nadzoru nad funduszami hedginowymi (czerwiec 2009 r.), który został przygotowany jako wsparcie dla inicjatywy G-20. Zasady te są następujące:

—	obowiązkowa rejestracja zarządzających/doradców funduszy hedgingowych;

—	wymogi regulacyjne obejmujące standardy organizacyjne, konflikt interesów, jawność i regulację ostrożnościową;

—	obowiązkowa rejestracja, regulacja i kontrola prime brokerów;

—	dostarczanie odpowiednich informacji do celów ryzyka systemowego przez fundusze hedgingowe/prime brokerów;

—	wytyczne organów regulacyjnych w zakresie sprawdzonych rozwiązań;

—	współpraca międzynarodowa między organami regulacyjnymi.

Zaletą porozumień międzynarodowych jest to, że zniechęcają one do arbitrażu regulacyjnego.

4.13.   Poniżej przedstawiono analizę SWOT konsultantów Wilke Maack und Partner dla HF (kursywą zaznaczono uwagi sprawozdawcy):

Wymiar mikro	Mocne strony — Wzrost wartości notowanych spółek — Ukierunkowanie na efektywne rynki — Inwestor ostatniej szansy — Zakup aktywów ryzykownych / zagrożonych papierów wartościowych	Słabe strony — Perspektywa krótkoterminowa nie mają one roli długoterminowej — „Mentalność stadna” / zachowania „stadne” nie udowodniono, nie znaleziono — Przejrzystość ryzyka — Efekty zewnętrzne
Szerszy wymiar	Szanse — Płynność na rynkach finansowych — Przezwyciężanie niedoskonałości rynku (w przypadku aktywnych inwestorów) — Innowacje finansowe	Zagrożenia — Dźwignia finansowa/ryzyko systemowe — nie udowodniono — Manipulacja rynkami — Absolutnie nie — Wyczerpanie rezerw finansowych Jest to raczej problem funduszy private equity — Skupienie na inżynierii finansowej — Strategia wysokiego ryzyka – przynosi wysokie zyski

5.   Państwowe fundusze majątkowe (PFM)

5.1.   Państwowe fundusze majątkowe nie należą do alternatywnych funduszy inwestycyjnych. Jest to kapitał państwowy, inwestowany w portfel aktywów finansowych. Jego nadrzędną rolą jest stabilizowanie gospodarki kraju poprzez dywersyfikację oraz generowanie bogactwa dla przyszłych pokoleń. Obecnie istnieje 20 głównych funduszy, których ogólny majątek szacuje się na 3 biliony USD. PFM są generalnie finansowane albo z przychodów ze sprzedaży surowców, takich jak ropa i gaz na Bliskim Wschodzie, albo z nadwyżek bilansu handlowego, jak np. w Chinach. Z makroekonomicznej perspektywy gospodarki światowej PFM spełniają podwójną rolę: przekazują środki na powrót do gospodarek OECD, korygując tym samym międzynarodowe nierówności, oraz trzymają nadwyżki poza rynkiem krajowym, dzięki czemu zmniejszają ryzyko inflacji.

5.2.   Według konsultantów Wilke Maack und Partner do najważniejszych PFM należą:

Kraj	Fundusz	Aktywa w mld USD
Abu Zabi	Abu Dhabi Investment Authority	627
Arabia Saudyjska	SAMA Foreign Holdings	431
Chiny	SAFE Investment Company	347
Norwegia	Gov’t Pension Fund Global	326
Singapur	Gov’t Investment Corporation	248
Rosja	National Welfare Fund	220
Kuwejt	Kuwait Investment Authority	203

5.3.   Ich inwestycje są długofalowe i w większości wypadków odbywają się bez wykorzystania środków obcych. Są one z reguły bardziej skłonne do ryzyka i oczekują wyższych zwrotów niż tradycyjne rezerwy państwowe zarządzane przez władze monetarne. Są to zazwyczaj inwestorzy pasywni, lecz mogą być wpływowi. Na przykład inwestycje dokonywane przez Norway Pension Fund (Norweski Fundusz Emerytalny) są poddawane przeglądowi etycznemu zgodnie z zasadami odpowiedzialnego inwestowania.

5.4.   Popularność PFM jest przejawem większych zmian w strukturze finansów międzynarodowych. Prognozy Międzynarodowego Funduszu Walutowego wskazują, że całkowity majątek PFM sięgnie 6–10 bilionów USD w ciągu następnych 5 lat. Podczas kryzysu PFM poczyniły szereg poważnych inwestycji w instytucje przeżywające problemy finansowe. Pojawienie się tych funduszy ma kluczowe znaczenie dla inwestycji w skali międzynarodowej, a kiedy tylko rozwiązane zostaną kwestie regulacyjne, odegrają one istotną rolę w kształtowaniu gospodarki światowej.

5.5.   Wiele państw członkowskich OECD podkreślało wagę monitorowania i ewentualnego uregulowania PFM. Istnieje obawa, że fundusze te stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. Kontrowersję tę podsyca jeszcze brak przejrzystości. W rezultacie powoduje to nasilenie tendencji protekcjonistycznych i nacjonalizmu gospodarczego w krajach będących odbiorcami inwestycji. Kolejnym niepokojącym zjawiskiem jest brak jakiegokolwiek nadzoru i sprawozdawczości, co może prowadzić do zniekształcania lub destabilizacji rynków finansowych przez PFM. Niepokój ten można by złagodzić poprzez ujawnianie informacji dotyczących zarządzania. Większość obaw udałoby się zmniejszyć poprzez stworzenie przejrzystej, wiarygodnej i niezawodnej metody ujawniania informacji.

5.6.   Nie istnieją żadne konkretne dowody na to, że państwowe fundusze majątkowe dokonują inwestycji z powodów politycznych czy strategicznych.

Działania strategiczne niektórych krajów rozwijających się są raczej podejmowane przez przedsiębiorstwa państwowe, nie zaś PFM. Dobrym przykładem są przejęcia dokonywane przez Gazprom, jak też nieudane próby Chinalco dotyczące nabycia udziałów w Rio Tinto. Chiny podejmują próby związania światowych zasobów energetycznych poprzez oferowanie rządom kredytów z dwóch kierowanych przez państwo banków: China Development Bank oraz Export-Import Bank of China.

5.7.   Od 2008 r. rozwijana jest dwutorowa międzynarodowa inicjatywa na rzecz normalizacji stosunków między funduszami a krajami OECD. OECD opracowało wytyczne dla krajów będących odbiorcami, a MFW przygotował wraz z Międzynarodową Grupą Roboczą zasady z Santiago, które dotyczą:

—	ram prawnych i celów funduszu;

—	ram instytucjonalnych i struktury zarządzania;

—	ram inwestycyjnych i zarządzania ryzykiem.

5.8.   Aby PFM mogły w pełni wykorzystać swój potencjał inwestowania w gospodarkach krajów OECD, powinny zwiększyć swą przejrzystość i jawność, zwłaszcza jeśli chodzi o zarządzanie oraz cele strategiczne i inwestycyjne. Muszą one jasno opowiedzieć się za gospodarką rynkową, co umożliwi im swobodę inwestowania. Także ich rządy powinny być gotowe zaakceptować inwestycje zwrotne z krajów OECD.

5.9.   Na posiedzeniu Międzynarodowej Grupy Roboczej, które odbyło się w kwietniu 2009 r. w Kuwejcie, PFM powołały stałe forum przedstawicielskie mające prowadzić prace grupy. O ile ustalenie zasad jest ważnym krokiem naprzód, to wciąż konieczne są dalsze wysiłki na rzecz:

—	stosunków z krajami-odbiorcami;

—	wymogów w zakresie ujawniania i standardów;

—	standardów zgodności, wskaźników i sankcji.

Bez tych postępów w dziedzinie przejrzystości, PFM mogłyby stać się czynnikiem destabilizującym równowagę makroekonomiczną.

5.10.   Na poziomie przedsiębiorstw PFM nie wpływają bezpośrednio na przemiany przemysłowe, choć pośrednio są one istotnymi inwestorami w ramach AFI. Jednocześnie – wraz ze wzrostem ich znaczenia ekonomicznego – stają się one ważnymi udziałowcami wiodących spółek. W związku z tym EKES ma nadzieję, iż PFM pójdą w ślady norweskiego funduszu i także zostaną sygnatariuszami zasad odpowiedzialnego inwestowania.

5.11.   Poniżej przedstawiono analizę SWOT konsultantów Wilke Maack und Partner dla SWF (kursywą zaznaczono uwagi sprawozdawcy):

Wymiar mikro	Mocne strony — Perspektywa długoterminowa — Inwestor ostatniej szansy — Zwiększenie środków finansowych — Wzmocnienie powiązań z rynkami	Słabe strony — Brak niezależności krajowych podmiotów — Brak przejrzystości — Obie kwestie należy przedyskutować w oparciu o zasady z Santiago
Szerszy wymiar	Możliwości — Ukierunkowanie na zainteresowane podmioty — Stabilne zarządzanie finansami — Wejście na nowe rynki — Potencjalny wpływ na AFI	Zagrożenia — Nacisk na cele polityczne – niejasne zamiary w dłuższej perspektywie — Koncentracja majątku bez demokratycznej kontroli — Częściowo uwzględnione w ramach zasad z Santiago

---

(1)  Dz.U. L 82 z 22.3.2001, s. 16.

(2)  Dz.U. L 10 z 16.1.1998, s. 22.

(3)  Dz.U. L 80 z 23.3.2002, s. 29.

(4)  Dz.U. L 235 z 23.9.2003, s. 10.

(5)  Dz.U. C 100, 30.4.2009, s. 15 Opinia EKES-u w sprawie komunikatu Komisji „Usuwanie przeszkód w transgranicznych inwestycjach funduszy venture capital” COM(2007) 853 wersja ostateczna.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/65

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym: jak podzielić kompetencje między UE i państwa członkowskie?”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/11)

Sprawozdawca: Raymond HENCKS

Dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym: jak podzielić kompetencje między UE i państwa członkowskie?”.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 września 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 155 do 1 – 9 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Przedmiot opinii z inicjatywy własnej

1.1.   W swym planie działania „Program dla Europy: propozycje społeczeństwa obywatelskiego” (CESE 593/2009) EKES podkreślał znaczenie usług świadczonych w interesie ogólnym, o których mowa w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej i zgodnych z definicją zawartą w protokole załączonym do traktatu lizbońskiego.

1.2.   Protokół ten poświęcony usługom świadczonym w interesie ogólnym jest jedną z istotnych nowości zawartych w traktacie lizbońskim, gdyż obejmuje on wszystkie tego rodzaju usługi i wprowadza, po raz pierwszy w Traktacie, pojęcie usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym w odróżnieniu od usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

1.3.   Protokół ten nie jest zwykłą deklaracją interpretacyjną traktatów i wspólnych wartości Unii dotyczącą usług świadczonych w interesie ogólnym, lecz stanowi rodzaj „instrukcji obsługi” przeznaczonej dla Unii i państw członkowskich. W centrum jego postanowień znajduje się użytkownik, zaspokojenie jego potrzeb i poszanowanie jego wyborów i praw. Zawarto w nim ponadto wspólne zasady, jakimi są: wysoka jakość, bezpieczeństwo i przystępność cenowa, równe traktowanie odbiorców i dążenie do powszechnego dostępu.

1.4.   W „Programie dla Europy” EKES proponuje opracowanie inicjatywy wspólnotowej celem zainicjowania autentycznej debaty nad określeniem wytycznych dotyczących usług świadczonych w interesie ogólnym ze względu na ich znaczenie dla spójności społecznej i terytorialnej Unii Europejskiej w kontekście globalizacji, biorąc pod uwagę cel, jakim jest dążenie do powszechnego dostępu i promowanie praw użytkowników, o którym mowa w traktacie lizbońskim.

1.5.   W istocie, traktat lizboński wprowadza, po raz pierwszy, w art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) dającą się powszechnie zastosować przez prawodawców wspólnotowych podstawę prawną w zakresie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, odrębną od podstawy prawnej odnoszącej się do rynku wewnętrznego, na której oparte są dyrektywy sektorowe dotyczące liberalizacji sieciowych usług świadczonych w interesie gospodarczym (komunikacja elektroniczna, elektryczność, gaz, transport publiczny, poczta).

1.6.   We wspomnianym art. 14 uwaga skupia się na warunkach ekonomicznych i finansowych niezbędnych do właściwego pełnienia szczególnych zadań związanych ze świadczeniem usług w ogólnym interesie gospodarczym. Zgodnie z jego postanowieniami Rada i Parlament mają stanowić przepisy w tej dziedzinie w formie rozporządzeń.

1.7.   W świetle swego „Programu dla Europy” EKES podejmuje w niniejszej opinii z inicjatywy własnej problematykę wdrożenia art. 14 traktatu lizbońskiego i pragnie rozważyć kwestię wartości dodanej i charakteru inicjatyw prawodawczych instytucji europejskich, by wyjaśnić następujące zagadnienia:

—	Kto definiuje usługi świadczone w interesie ogólnym, ich cele, zadania i zakres odpowiedzialności w tej dziedzinie?

—	Jakie formy może przybierać taka definicja?

—	W jakich dziedzinach wspólnotowe usługi świadczone w interesie ogólnym mogą być niezbędne do realizacji celów UE?

2.   Definicja, cele, zadania usług świadczonych w interesie ogólnym i zakres odpowiedzialności w tej dziedzinie

2.1.   Protokół załączony do traktatu lizbońskiego wprowadza po raz pierwszy pojęcie „usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym”, podczas gdy dotąd w traktatach była mowa jedynie o „usługach świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym”.

2.2.   Protokół w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym załączony do traktatu lizbońskiego z jednej strony potwierdza wyłączną kompetencję państw członkowskich w zakresie usług niemających charakteru gospodarczego świadczonych w interesie ogólnym (z zastrzeżeniem przestrzegania ogólnych zasad prawa wspólnotowego), a z drugiej strony „zasadniczą rolę i szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie świadczenia, zlecania i organizowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w sposób możliwie najbardziej odpowiadający potrzebom odbiorców”. Protokół nie zawiera jednak uściśleń co do rozróżnienia między usługami o charakterze gospodarczym a usługami niemającymi charakteru gospodarczego.

2.3.   Od czasu traktatu z Amsterdamu (1997) w Traktacie jasno zapisana jest (art. 16) dzielona kompetencja i odpowiedzialność Unii i państw członkowskich w zakresie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym: „Wspólnota i Państwa Członkowskie, każde w granicach swych kompetencji i w granicach stosowania niniejszego Traktatu, zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, które pozwolą im wypełniać ich zadania”.

2.4.   Niemniej podział kompetencji jest dzisiaj wciąż niejasny, co jest przyczyną niepewności wszystkich zainteresowanych podmiotów (władz publicznych, usługodawców, agencji regulacyjnych, użytkowników, społeczeństwa obywatelskiego) i rosnącej liczby pytań prejudycjalnych i spraw wnoszonych do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Biorąc pod uwagę fakt, iż Trybunał orzeka w zależności od przypadku, na podstawie istniejącego prawa – słabo rozwiniętego w zakresie usług świadczonych w interesie ogólnym i w ogólnym interesie gospodarczym – oraz na podstawie swego orzecznictwa, władze publiczne i samorządy lokalne są coraz bardziej uzależnione od wspólnotowego prawa konkurencji, w szczególności jeżeli działalność z zakresu usług publicznych prowadzona jest wspólnie z innymi partnerami.

2.5.   Jednak odniesienie do potrzeb użytkowników, tak prywatnych, jak i zawodowych, musi być traktowane jako element kluczowy wymagający poszanowania, ponieważ racją bytu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym jest pełnienie zadań z zakresu interesu ogólnego w służbie głównych odbiorców tych usług.

2.6.   Określenie charakteru i zakresu zadań usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w szczególnych dziedzinach działania, które nie należą do kompetencji Wspólnoty lub opierają się na ograniczonych lub dzielonych kompetencjach leży zasadniczo w gestii państw członkowskich.

2.7.   Instytucje wspólnotowe, a szczególnie Komisję wzywa się w protokole do uwzględnienia „różnorodności” usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym oraz „różnic w potrzebach i preferencjach odbiorców mogących wynikać z odmiennej sytuacji geograficznej, społecznej lub kulturowej”.

2.8.   A zatem kontrolując przestrzeganie zasad traktatowych w zakresie definiowania przez państwa członkowskie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, Komisja powinna uwzględnić w większym stopniu logikę działań publicznych i demokratyczne decyzje poszczególnych państw członkowskich. Zakres, treść i sposób dokonywania przez Komisję oceny stwierdzającej „oczywisty błąd” muszą zostać odpowiednio dostosowane, tak aby uniknąć, w miarę możliwości, konfliktów i sporów.

2.9.   W całej dziedzinie usług świadczonych w interesie ogólnym i w ogólnym interesie gospodarczym istnieje dzisiaj podwójne poczucie niepewności niekorzystne dla wykonywania zadań w tym zakresie. Dotyczy ono:

—	kompetencji i odpowiedzialności Unii, państw członkowskich i samorządów lokalnych;

—	gospodarczego lub niegospodarczego charakteru usług, co decyduje o zbiorze przepisów prawnych, które się do nich stosują.

2.10.   Ważne jest zatem, zgodnie z art. 14 traktatu lizbońskiego, by jedna lub kilka inicjatyw legislacyjnych przyniosły jasność i niezbędne gwarancje, przy jednoczesnym uwzględnieniu charakteru i specyfiki różnych rodzajów usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (usługi socjalne, środki ułatwiające znalezienie zatrudnienia, pomoc osobom w trudnej sytuacji lub niepełnosprawnym, mieszkalnictwo socjalne itp.). Nie chodzi o uniformizację usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w całej UE, ale o połączenie jednolitości i różnorodności: jednolitości w sensie kilku wspólnych zasad w najważniejszych dziedzinach i różnorodności sektorowej i krajowej.

3.   Sposoby definiowania

3.1.   Szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych, którymi dysponują państwa członkowskie przy określaniu tego, co uznają za usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym nie zwalnia ich – gdy powołują się na konieczność ochrony zadań z zakresu tych usług – z obowiązku czuwania nad tym, by zadania te odpowiadały pewnym minimalnym kryteriom wspólnym dla wszelkich zadań z zakresu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, o których mowa w Traktacie, i zgodnych z orzecznictwem, oraz wykazania, że kryteria te są spełnione w danym wypadku.

3.2.   Chodzi tu przede wszystkim o istnienie oficjalnego aktu krajowego nakładającego na dane podmioty zadania w ramach usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, a także określającego zakres i charakter tych zadań. Taki oficjalny akt, wydany przez odpowiedni organ publiczny, musi przybrać formę aktu wiążącego w prawie krajowym (ustawa, rozporządzenie, umowa, konwencja itp.)

3.3.   Państwo członkowskie musi wskazać, w oparciu o standardy wspólnotowe, szczególne zadania leżące w interesie ogólnym, które ze względu na ich specyficzny charakter kwalifikują się, według niego, do kategorii usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym i które w związku z tym powinny być wyodrębnione w stosunku do innych działań gospodarczych w ramach wolnego rynku.

3.4.   Natomiast sytuacja, w której państwo członkowskie nie udowodni, że kryteria te są spełnione lub sam fakt, że kryteria te nie są spełnione mogą zostać potraktowane jako „oczywisty błąd”; a taka ocena ze strony Komisji pociąga za sobą karę.

3.5.   Państwo członkowskie może postanowić, iż dane zadanie z zakresu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym realizowane będzie przez wiele podmiotów działających w danym sektorze i nie musi im powierzać osobno tego zadania za pomocą indywidualnego aktu czy zlecenia.

3.6.   Wszystkie te przepisy wynikają z orzecznictwa TSWE, lecz nie są one jasno ustanowione i skonsolidowane w prawie pochodnym, co powoduje brak pewności prawa dla zainteresowanych podmiotów lub jest co najmniej odczuwane jako takie przez wiele z nich.

3.7.   W dyrektywie dotyczącej usług na rynku wewnętrznym wprowadzono, w odniesieniu do usług socjalnych, rozróżnienie między usługodawcami otrzymującymi zlecenie od państwa i stowarzyszeniami charytatywnymi uznanymi przez państwo a usługodawcami, którzy nie uzyskali zlecenia lub nie zostali oficjalnie uznani.

3.8.   Zgodnie ze swym dokumentem roboczym SEC(2007)1516 (istniejącym tylko w wersji angielskiej) Komisja uznaje, że zlecenie jest oficjalnym aktem, na mocy którego danemu przedsiębiorstwu powierza się daną usługę świadczoną w ogólnym interesie gospodarczym, określa się zadanie z zakresu interesu ogólnego powierzone danemu przedsiębiorstwu, a także zakres i ogólne warunki funkcjonowania danej usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym.

3.9.   Zlecenie pociąga za sobą, według interpretacji Komisji, zasadnicze zobowiązanie świadczenia lub udostępnienia usługi, bez rozróżnienia i bez względu na specyfikę charakteru usługi. Zdaniem Komisji takie zobowiązanie świadczenia usług nie dotyczy stowarzyszeń charytatywnych uznanych przez państwo, aczkolwiek nie określono wymaganych warunków i formy takiego uznania.

3.10.   Dodatkowo Komisja uważa, że „pozwolenie” przyznane usługodawcy przez władze publiczne, uprawniające go do dostarczania pewnych usług, nie jest równoznaczne ze zleceniem i nie pociąga za sobą zobowiązania podmiotu do dostarczenia danej usługi. Jednak także pojęcie „pozwolenia” nie figuruje ani w prawie pierwotnym, ani w pochodnym.

3.11.   Również w tym wypadku nie można się zadowolić wyjaśnianiem poszczególnych przypadków przy okazji sporów i arbitraży. Inicjatywa legislacyjna opracowana w porozumieniu z zainteresowanymi stronami może tu przynieść jasność i bezpieczeństwo prawne.

3.12.   W dążeniu do takiej jasności, o którą apelują zainteresowane strony, uwzględniać należy rzeczywistą sytuację w państwach członkowskich, wynikającą z historii, tradycji i zasad organizacji społecznej, a także zadbać o jej trwały charakter, jeśli tylko jest ona uzasadniona celami wynikającymi z interesu ogólnego i z troski o jakość usług.

4.   Wspólnotowe usługi świadczone w interesie ogólnym

4.1.   W dwóch przyjętych ostatnio opiniach (w sprawie społecznych konsekwencji przemian w sprzężonych branżach transportu i energii, CESE 1293/2008, oraz w sprawie: „Zielona księga – w kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej”, CESE 1029/2009; sprawozdawcą w obu wypadkach była Laure Batut) EKES stwierdził, że należałoby przeprowadzić analizę wykonalności dotyczącą ustanowienia europejskiej usługi świadczonej w interesie ogólnym w zakresie energii. Usługa ta mogłaby stać się elementem wspólnej polityki energetycznej.

4.2.   W zielonej księdze „W kierunku bezpiecznej, zrównoważonej i konkurencyjnej europejskiej sieci energetycznej” Komisja opowiada się za ustanowieniem europejskiego zarządcy odpowiedzialnego za zarządzanie jedną dla całej Unii Europejskiej przesyłową siecią gazu poprzez stopniowe utworzenie niezależnego przedsiębiorstwa.

4.3.   Stwierdzić jednak trzeba, że instancje europejskie oraz rządy krajowe czy państwa członkowskie, rozdarte między różnicami krajowymi i wspólnymi potrzebami związanymi z budową jednolitego rynku europejskiego, z trudem oswajają się z myślą o wspólnotowych usługach świadczonych w interesie ogólnym (o charakterze gospodarczym lub nie). W związku z tym pomysł europejskich usług w dziedzinie energii nie spotkał się jeszcze z pozytywnym przyjęciem ze strony decydentów politycznych.

4.4.   Jednakże wspólnotowe usługi świadczone w interesie ogólnym są konieczne dla dalszej integracji Europy. Usługi takie będą wyrazem solidarności europejskiej pozwalającej podjąć wyzwania stojące przed Unią w tak istotnych międzynarodowych lub ponadnarodowych dziedzinach jak bezpieczeństwo dostaw energii i zasobów wodnych, ochrona różnorodności biologicznej, zachowanie jakości powietrza, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne itd. Organizacja takich usług musi jednak wykraczać poza szczebel krajowy czy lokalny, gdyż różnią się one od usług świadczonych lokalnie, takich jak np. usługi socjalne lub od usług świadczonych w interesie ogólnym wyłącznie na szczeblu lokalnym, regionalnym czy krajowym.

4.5.   W tym kontekście EKES opowiada się za partnerstwami sektorów publicznego (UE i państwa członkowskie) i prywatnego, aby zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii i doprowadzić do zintegrowanego kierowania powiązanymi sieciami energetycznymi (gazu, elektryczności, ropy naftowej), a także do rozwoju sieci elektrowni wiatrowych na morzu i podłączenia parków elektrowni wiatrowych do sieci lądowej, co mogłoby znacznie ograniczyć koszty eksploatacji i inwestycji oraz skuteczniej skłonić do inwestowania w projektowanie nowych sieci.

4.6.   Jeśli chodzi o kompetencje poszczególnych państw członkowskich, np. w zakresie kombinacji źródeł energii, to kwestie socjalne i społeczne związane z zarządzaniem zasobami naturalnymi i z ich wykorzystaniem, z energią jądrową, ze zmianami klimatu i zrównoważonym rozwojem oraz z bezpieczeństwem wykraczają poza tradycyjne granice państw i będą mogły zostać rozwiązane w zadowalający sposób tylko dzięki europejskiemu rozumieniu pojęcia interesu ogólnego i odpowiednich usług.

4.7.   Fakt, iż państwa mają z zasady kompetencje do określania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym nie umniejsza kompetencji UE, jeśli chodzi o definiowanie na jej szczeblu usług świadczonych w interesie ogólnym i w ogólnym interesie gospodarczym w sytuacji, gdy jest to niezbędne dla realizacji celów Unii i wobec tych celów proporcjonalne. Zarówno prawo pierwotne, jak i prawo pochodne oraz orzecznictwo pozostawiają Unii możliwość, by jako władza publiczna – w dziedzinach, w których posiada wyraźnie określone kompetencje, nawet tam, gdzie są one ograniczone lub dzielone – dostarczała, zlecała, organizowała i finansowała te usługi na takich samych warunkach i zasadach, co państwa członkowskie.

4.8.   W art. 16 TWE jasno zapisana jest dzielona kompetencja i odpowiedzialność Unii i państw członkowskich. Zgodnie z tym zapisem Wspólnota i państwa członkowskie, każde w granicach swych kompetencji, zapewniają, aby usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, które pozwolą im wypełniać ich zadania.

4.9.   W istocie, usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym odpowiadają szeregowi celów Unii Europejskiej (poszanowanie praw podstawowych, dążenie do dobrobytu obywateli, sprawiedliwość społeczna, spójność społeczna itp.), które mają niezwykle istotne znaczenie dla społeczeństwa. Wynika stąd, iż Unia, na której spoczywają zadania w zakresie zapewniania odpowiedniego poziomu i jakości życia na całym obszarze europejskim, ponosi też pewną odpowiedzialność za instrumenty wdrażania praw podstawowych i spójności społecznej.

4.10.   Traktaty określają jasno kompetencje UE. Niektóre z tych kompetencji, zgodnie z zasadą pomocniczości, zakładają tworzenie na szczeblu wspólnotowym usług, organów, agencji itp. (w ramach polityki transportu, sieci transeuropejskich, ochrony środowiska, ochrony konsumentów, spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii, bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, przeciwdziałania zmianom klimatu, bezpieczeństwa dostaw energii itd.).

4.11.   Nawet jeśli w odniesieniu do określonych służb, takich jak agencje wspólnotowe, odpowiedzialne np. za bezpieczeństwo morskie, żywnościowe, kolejowe, za współpracę operacyjną na granicach zewnętrznych, czy wreszcie służby jednolitej przestrzeni powietrznej oraz „Galileo”, prawo nie mówi o usługach świadczonych w interesie ogólnym i w ogólnym interesie gospodarczym, to ze względu na sam swój charakter służby te odpowiadają ogólnemu interesowi europejskiemu.

4.12.   Zamiast stosować zatem podejście defensywne, instytucje wspólnotowe, bez względu na status podmiotów, powinny uznać istnienie i niezbędny charakter wspólnotowych usług świadczonych w interesie ogólnym w dziedzinach, w których działanie UE pozwala skuteczniej osiągać cele niż działanie każdego państwa członkowskiego z osobna.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/69

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wpływu społeczności internetowych na obywateli/konsumentów

(opinia z inicjatywy własnej)

(2010/C 128/12)

Sprawozdawca: Jorge PEGADO LIZ

Podczas sesji plenarnej dnia 26 lutego 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

wpływu społeczności internetowych na obywateli/konsumentów.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 12 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 108 do 2 – 10 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES uznaje znaczenie kulturalne, polityczne i społeczne społeczności internetowych jako instrumentu komunikacji i interakcji między ludźmi w kontekście korzystania z podstawowego prawa do swobody wypowiedzi.

1.2.   EKES zauważa także korzyści gospodarcze wynikające z rozwoju społeczności internetowych, a szczególnie potencjał w dziedzinie komunikacji handlowej oraz marketingu o różnym charakterze.

1.3.   EKES podkreśla pozytywne aspekty związane z rozwojem sieci internetowych, szczególnie ich wkład w zapewnianie prawa do swobody wypowiedzi w określonych kontekstach politycznych i korzystania z niego, tworzenie i rozwijanie społeczności internetowych, spotkania lub ponowne odnajdywanie znajomych i członków rodziny, zapobieganie sytuacjom ryzyka dla osób niepełnoletnich oraz możliwość uzyskania przez nich pomocy poprzez społeczności internetowe, a także dzielenia się informacjami w dziedzinie zdrowia.

1.4.   Jednocześnie EKES przyłącza się do głosów tych organizacji i stowarzyszeń społeczeństwa obywatelskiego, rodzin oraz zwykłych obywateli, którzy wyrażają uzasadnione zaniepokojenie ryzykiem wynikającym z nielegalnego i niewłaściwego korzystania z internetowych portali społecznościowych, przy braku poszanowania pewnych podstawowych praw człowieka.

1.5.   EKES w szczególności zwraca uwagę na ryzyko związane z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych przez niepełnoletnich i inne wrażliwe grupy społeczne, zwłaszcza osoby o słabych umiejętnościach informatycznych, które często stają się ofiarami nielegalnych działań stanowiących obrazę godności osobistej i narażających na ryzyko ich zdrowie fizyczne i psychiczne, a nawet życie.

1.6.   EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawne inicjatywy Komisji, w szczególności podjęte przez DG ds. Informacji i Mediów oraz DG ds. Sprawiedliwości, mające na celu porozumienie między operatorami tych portali społecznościowych w ramach kodeksu postępowania lub dobrych praktyk.

1.7.   EKES uważa jednak, że należy wesprzeć działania UE i państw członkowskich na rzecz lepszego informowania obywateli o ryzyku związanym z korzystaniem z portali społecznościowych, a także o odpowiednich dobrych praktykach, które należy przyjąć.

1.8.   Ponadto EKES uważa, że należy poczynić dodatkowe wysiłki, by zapewnić młodym ludziom bardziej pogłębioną edukację już od pierwszych lat nauki szkolnej, większe wsparcie dla rodzin zważywszy na znaczenie ochrony i kontroli rodziców nad korzystaniem z Internetu przez dzieci, rozwój instrumentów technicznych umożliwiających blokowanie i filtrowanie dostępu, większe zapobieganie ryzyku i skuteczniejsze powstrzymywanie nielegalnych lub szkodliwych praktyk w tej dziedzinie.

1.9.   EKES uważa w tym względzie, że młodzi ludzie powinni zostać bezpośrednio włączeni w tworzenie modeli operacyjnych oraz moderowanie i rozwiązywanie kwestii związanych ze społecznościami internetowymi, jako że prawdopodobnie właśnie oni najlepiej i najszybciej będą w stanie zrozumieć problemy w tej dziedzinie i zaproponować odpowiednie rozwiązania.

1.10.   EKES wzywa Komisję, by kontynuowała pogłębioną analizę zjawiska społeczności internetowych w celu uzyskania wyczerpującej wiedzy na ten temat, szczególnie na temat wpływu kulturowego, społecznego i gospodarczego, a także potencjalnego wykorzystania w propagowaniu poszerzonej debaty na tematy tak ważne jak zmiany klimatu lub inicjatywa „Informowanie o Europie”.

1.11.   EKES zaleca, by Komisja, w uzupełnieniu dobrych praktyk samoregulacyjnych, przeanalizowała możliwość ustanowienia mechanizmów współregulacji, które pozwoliłyby na skuteczną kontrolę realizacji zawartych umów o dobrych praktykach tak, aby zapewnić zapobieganie naruszeniom i przestępstwom oraz faktyczne karanie przestępców. W obliczu istotnych przestępstw podlegających sankcjom karnym, dokonywanych równocześnie we wszystkich państwach członkowskich za pomocą technologii informatycznych, Unia mogłaby skierować bezzwłocznie swoje wysiłki w kierunku stworzenia zharmonizowanego systemu ścigania i egzekwowania sankcji koordynowanego przez właściwe organy krajowe.

1.12.   Dlatego też EKES sugeruje, by Komisja w ramach działań podejmowanych w następstwie konsultacji publicznej z lipca 2008 r. przygotowała zieloną księgę w sprawie społeczności internetowych, określającą główne warianty przyszłych prac, gdzie przeanalizowano by oddziaływanie tych społeczności w różnych dziedzinach. W przygotowanie tej księgi powinny zostać zaangażowane różne zainteresowane organizacje i stowarzyszenia społeczeństwa obywatelskiego.

1.13.   EKES zaleca zbadanie możliwości rozszerzenia zakresu uprawnień istniejących organów wspólnotowych i połączenia ich poprzez wyznaczenie rzecznika praw obywatelskich na szczeblu wspólnotowym zajmującego się kwestiami związanymi z ochroną godności człowieka, prywatności i danych w sektorach komunikacji elektronicznej i audiowizualnej, ze specjalnymi uprawnieniami w dziedzinie społeczności internetowych.

1.14.   EKES zaleca, by państwa członkowskie wzmocniły koordynację swych polityk krajowych tak, aby ustanowić spójne ramy prawne umożliwiające zajęcie się tymi sytuacjami poprzez przyznanie uprawnień istniejącym krajowym organom regulacyjnym działającym w sposób skoordynowany bądź tworząc odpowiednie mechanizmy regulacyjne.

1.15.   EKES wzywa w szczególności posłów do Parlamentu Europejskiego, by potraktowali te nowe zjawiska priorytetowo w swoim programie działań politycznych, aby odzwierciedlić rosnący niepokój społeczeństwa obywatelskiego.

2.   Wstęp

2.1.   Przedmiotem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest wpływ społeczności internetowych na obywateli i konsumentów. Społeczności te to przede wszystkim portale internetowe mające na celu tworzenie i skupianie grup osób zajmujących się podobną działalnością lub o wspólnych zainteresowaniach lub też osoby, które chciałyby poznać zainteresowania i działalność innych osób. Strony te dysponują zestawem funkcji pozwalających na interakcje między użytkownikami (http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/safety_issues/faqs/social_networking.htm).

2.2.   Społeczności internetowe szybko się rozrastają (prawdopodobnie 211 mln osób, czyli ok. ¾ z szacowanej liczby 282,7 mln internautów, korzysta regularnie z tych usług internetowych) i są używane głównie przez młode osoby od 16 roku życia, ale przy raczej niewielkim stopniu lojalności w przypadku niektórych usług. Komisja (1) szacuje, że społeczności internetowe przyciągają ok. 40 mln regularnych użytkowników w Europie. Należy przy tym zauważyć, że w ubiegłym roku liczba użytkowników wzrosła o ok. 35 % i przewiduje się, że do 2012 r. ich liczba zwiększy się ponad dwukrotnie i będzie wynosiła 107,4 mln.

2.3.   Jednocześnie marki międzynarodowe wykorzystują to nowe zjawisko do reklamowania swych produktów i usług, niekiedy w sposób nieuczciwy. Od czasu kampanii prezydenckiej Baracka Obamy również partie polityczne postanowiły wykorzystywać te nowe usługi, jak zauważono przy okazji ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego. Nawet sam Watykan założył swoje konto na Facebooku (Pope2you.net).

2.4.   Krótko mówiąc, możemy stwierdzić, że główne cechy społeczności internetowych to tendencja do świadczenia usług darmowych, szybki i ekspansywny wzrost liczby użytkowników, nadzwyczajna wartość ekonomiczna, łatwość korzystania oraz dostępność funkcji umożliwiających interakcje między użytkownikami usług.

2.5.   Niniejsza opinia zawiera opis najnowszych inicjatyw wspólnotowych, bilans obowiązujących ram prawnych, ocenę możliwości i rodzajów ryzyka związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych oraz zalecenia i propozycje działań mających na celu wzmocnienie bezpieczeństwa i stopnia zaufania użytkowników tych środków.

3.   Wpływ społeczności internetowych i związane z nimi ryzyko

3.1.   Usługi oferowane przez społeczności internetowe są nowym zjawiskiem społecznym, którego elementy technologiczne stale się zmieniają i który w powszechnym odczuciu zmienia sposób interakcji między ludźmi poprzez internet.

3.2.   Według analizy przeprowadzonej przez ComScore i w celu zrozumienia rozmiarów tego zjawiska wskazuje się, że sam portal społecznościowy Facebook, szósta najczęściej odwiedzana strona internetowa na świecie, odnotowuje ok. 275 mln odwiedzin miesięcznie. W Europie strona Facebook była odwiedzana przez ok. 100 mln osób w lutym br., co oznacza ok. 4 minuty ze 100 spędzanych online i stanowi ponad 30 % całkowitego czasu spędzanego w społecznościach internetowych, w porównaniu z jedynie 12 % w ubiegłym roku.

3.3.   Nie da się zaprzeczyć pozytywnym aspektom związanym z rozwojem społeczności internetowych, a szczególnie ich wkładowi w:

(i)	gwarantowanie i korzystanie z wolności słowa w określonych kontekstach społecznych i politycznych;

(ii)	tworzenie i łączenie społeczności online;

(iii)

spotkania lub ponowne odnajdywanie znajomych i członków rodziny oraz możliwość porozumiewania się między sobą;

(iv)	zapobieganie sytuacjom ryzyka dla osób niepełnoletnich oraz możliwość uzyskania przez nich pomocy poprzez społeczności internetowe;

(v)	promocja dóbr i usług oraz wzrost handlu elektronicznego.

3.4.   Jednakże, niezależnie od wyżej wymienionych pozytywnych aspektów, należy mieć na uwadze ryzyko związane z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych w celach nielegalnych lub szkodliwych, szczególnie związanych ze zdrowym rozwojem dzieci i młodzieży (2), w tym m.in.:

i)	stwierdzenie traum psychologicznych wynikających z obelg rzucanych za pośrednictwem tych usług;

ii)	molestowanie seksualne dzieci i młodzieży;

iii)	umieszczanie zdjęć i nagrań wideo z nagimi lub półnagimi nastolatkami, przez nich samych lub przez inne osoby;

iv)	wyraźne ogłoszenia o prostytucji i usługach „towarzyskich”;

v)	wielokrotne naruszanie prywatności oraz honoru i godności osobistej;

vi)	atak na zdrowie fizyczne i psychiczne użytkowników;

vii)	wezwania do przemocy, rasizmu i ksenofobii;

viii)

szerzenie ideologii totalitarnych o charakterze faszystowskim lub pochwała nazizmu;

ix)	samobójstwa młodych ludzi, podobno wynikające z upublicznienia pewnych sytuacji intymnych poprzez tego rodzaju sieci.

3.5.   Należy także uwzględnić nową generację technologii związanych z portalami społecznościowymi, w szczególności aplikacje umożliwiające geolokalizację ich użytkowników, które wykorzystują technologie rozpoznawania twarzy, co pozwala na przypisanie ich do kont w społecznościach internetowych i nowe możliwości interakcji za pomocą telefonów komórkowych najnowszej generacji.

3.6.   Ponadto faktem jest, że ten rodzaj sieci może być łatwo wykorzystywany do rozprzestrzeniania wirusów komputerowych, jak w przypadku Twittera podczas weekendu 11-12 kwietnia 2009 r., który automatycznie wygenerował ponad 100 tys. wiadomości, zagrażając nieokreślonej liczbie kont.

3.7.   W ramach inicjatywy „Forum Bezpieczniejszy Internet” w 2008 r. (3) Komisja przedłożyła do konsultacji publicznej (4) kwestionariusz obejmujący tematykę społeczności internetowych, zaś w otrzymanych odpowiedziach (5) wskazano na cybernękanie, inwazję prywatności oraz uwodzenie jako główne i najczęstsze zagrożenia, na jakie trafiają osoby niepełnoletnie podczas korzystania ze społeczności internetowych.

3.8.   Jeżeli chodzi o cybernękanie (6), stwierdza się, że 54 % rodziców europejskich wyraża niepokój, że ich dzieci mogłyby paść ofiarą takiej praktyki. Ponad 80 % rodziców we Francji, Grecji i Portugalii jest zaniepokojonych, że ich dzieci mogą być obiektem nękania podczas korzystania z internetu lub telefonu komórkowego. Natomiast w niektórych krajach o silnej tradycji obrony praw dziecka oraz edukacji, takich jak Dania, Szwecja i Finlandia, rodzice wykazują większą wiarę w bezpieczeństwo ich dzieci podczas korzystania z internetu; 69 % rodziców nie martwi się, że ich dzieci mogą stać się ofiarami cybernękania.

3.9.   Według wniosków z niedawnej ankiety skierowanej do 2 tys. młodych ludzi w wieku 11-18 lat w Wielkiej Brytanii, jeden młody człowiek na trzech padł ofiarą cybernękania poprzez społeczności internetowe i SMS-y, przy czym dziewczynki były czterokrotnie częściej narażone na tego rodzaju szkodliwe praktyki niż chłopcy.

3.10.   Ochrona prywatności jest jednym z głównych problemów związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych. Na 30. konferencji międzynarodowej organów ochrony danych i prywatności, która odbyła się w dniach 15-17 października 2008 r. w Strasburgu, przyjęto rezolucję w sprawie ochrony prywatności w społecznościach internetowych (7), której zalecenia zasługują na specjalną uwagę.

3.11.   Również w umowie dotyczącej samoregulacji „Social Networking principles for the EU” podpisanej 10 lutego 2009 r. (8) między operatorami głównych internetowych portali społecznościowych działającymi w Europie, liczącej obecnie 20 sygnatariuszy, wyraźnie określono potencjalne rodzaje ryzyka, na które są narażone osoby poniżej 18 roku życia korzystające z tych stron www: molestowanie (molestowanie dzieci na stronach internetowych lub przez SMS-y), manipulacja psychologiczna (pozyskiwanie przyjaźni dziecka przez dorosłego z zamiarem wykorzystywania seksualnego) oraz ryzykowne zachowania, takie jak ujawnianie informacji osobistych do celów nielegalnych.

4.   Wysłuchanie zorganizowane przez EKES

4.1.   Ze względu na sam charakter omawianego zjawiska społecznego i jego szybki rozwój wskazane było przeprowadzenie, w ramach przygotowywania niniejszej opinii, wysłuchania, które odbyło się w siedzibie EKES-u i w którym udział wzięli niektórzy z najbardziej reprezentatywnych podmiotów z zakresu obsługi i korzystania ze społeczności internetowych, organizacje pozarządowe i konsumenckie, a także przedstawiciele Rady, Komisji, ENISA, europejski inspektor ochrony danych oraz zainteresowane władze krajowe.

4.2.   Pisemne odpowiedzi na uprzednio wysłany kwestionariusz, różne poglądy oraz żywa wymiana pomysłów i propozycji (podsumowanie jest dostępne na stronie EKES-u: http://www.eesc.europa.eu/sections/ten/index_en.asp? id =7000tenen) przyczyniły się w decydującym stopniu i w bardzo pozytywny sposób do sporządzenia niniejszej opinii i były wyraźnym dowodem na znaczenie tego rodzaju wydarzeń polegających na bezpośredniej konsultacji zainteresowanych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego podczas formułowania sugestii i zaleceń dla decydentów politycznych oraz samych operatorów i użytkowników, w przypadku społeczności internetowych.

4.3.   Należy podkreślić zbieżność poglądów przedstawicieli Komisji oraz europejskiego inspektora ochrony danych co do ogółu sugestii zamieszczonych w niniejszej opinii, a ponadto znaczące postępy Komisji na rzecz lepszego określenia niektórych celów oraz konkretyzacji innych, dotyczących bieżących i planowanych inicjatyw, co wróży bardzo owocną współpracę instytucjonalną w przyszłości.

5.   Konieczne środki i oczekiwane wyniki

5.1.   EKES uznaje i przyjmuje z zadowoleniem przeprowadzone już prace Komisji w dziedzinie ochrony dzieci podczas korzystania z Internetu, odwołując się do treści swojej opinii w sprawie rozważanego wówczas wniosku w sprawie wieloletniego programu wspólnotowego na rzecz ochrony dzieci korzystających z internetu i innych technologii komunikacyjnych (9).

5.2.   Komitet uznaje, że wspomniana wcześniej inicjatywa samoregulacji pojawiła się w odpowiednim momencie i potwierdza jej użyteczność, a w szczególności zestawu środków przewidzianych w celu minimalizacji głównych rodzajów ryzyka.

5.3.   Jeżeli chodzi o wdrażanie programu Bezpieczniejszy Internet (2009-2013), EKES podkreśla znaczenie intensyfikacji dialogu z podmiotami uczestniczącymi w społecznościach internetowych, w szczególności z młodymi ludźmi, poprzez propagowanie zaangażowania ich w dyskusję, opracowywanie i tworzenie rozwiązań na rzecz bezpieczniejszego korzystania z internetu.

5.4.   EKES uważa, że młodzi ludzie powinni zostać bezpośrednio włączeni w określanie modeli operacyjnych oraz moderowanie i rozwiązywanie kwestii związanych ze społecznościami internetowymi, jako że prawdopodobnie to właśnie oni najlepiej i najszybciej będą w stanie zrozumieć problemy w tej dziedzinie.

5.5.   EKES proponuje ponadto zbadanie możliwości utworzenia międzynarodowego lub europejskiego programu nauczania w zakresie kształcenia doradców i terapeutów specjalizujących się w pomocy ofiarom online, szczególnie w sytuacjach cybernękania lub uwodzenia przez internet. EKES sugeruje, by w ramach programu Bezpieczniejszy Internet przewidziano inicjatywy w zakresie doradztwa w ogóle, a szczególnie doradztwa przez internet, oraz ustanowienie programów prewencyjnych skierowanych do dzieci i młodzieży.

5.6.   Także w ramach wdrażania programu Bezpieczniejszy Internet (2009-2013), EKES podkreśla znaczenie podjęcia inicjatyw na rzecz zwiększania umiejętności informatycznych, zwłaszcza bezpieczniejszego korzystania ze społeczności internetowych, ukierunkowanych nie tylko na dzieci i młodzież, lecz na ogół ludności, szczególnie rodziców jako osób odpowiedzialnych za edukację, oraz osoby starsze.

5.7.   Ponadto EKES uważa, że operatorzy portali społecznościowych powinni dalej rozwijać praktyki samoregulacji, szczególnie w dziedzinie ochrony osób niepełnoletnich, pod warunkiem jednak, że zapewnione będzie niezależne monitorowanie ich skutecznego przestrzegania oraz możliwość ustanowienia minimalnych standardów ochrony za pomocą przepisów prawnych.

5.8.   EKES popiera rozwój systemów samoregulacji w kierunku współregulacji, na szczeblu wspólnotowym lub krajowym, z udziałem organów regulacyjnych tak, aby zapewnić skuteczne przestrzeganie podpisanych umów, zapobieganie nadużyciom, sankcjonowanie naruszeń oraz karanie przestępców przez inne, równe sobie podmioty.

5.9.   EKES z zadowoleniem odnotowuje i przyjmuje ogół zaleceń zawartych w rezolucji w sprawie ochrony prywatności w społecznościach internetowych przyjętej 17 października 2008 r. na 30. konferencji międzynarodowej organów ochrony danych i prywatności (10), a także w opinii grupy roboczej art. 29 w sprawie społeczności internetowych (11), i wzywa Komisję do ich uwzględnienia oraz doprowadzenia do przyjęcia ich przez operatorów.

5.10.   Ponadto EKES uważa, że konieczne są dodatkowe wysiłki na rzecz poprawy informowania i pogłębienia edukacji od pierwszych lat nauki szkolnej, mając na uwadze lepsze zapobieganie ryzyku i lepsze wykorzystywanie tych miejsc socjalizacji. W tym celu należy przeprowadzić kampanie zwiększania świadomości na szczeblu wspólnotowym oraz w różnych państwach członkowskich. W związku z tym i w uzupełnieniu inicjatyw, które mają zostać przeprowadzone w ramach programu Bezpieczniejszy Internet, bardzo użyteczny byłby „eYouGuide” specjalnie przeznaczony dla użytkowników społeczności internetowych. Byłby to rodzaj portalu praw użytkowników usług społeczności internetowych, z możliwością zgłoszenia nadużyć i rozwiązywania konfliktów na poziomie ogólnoeuropejskim, czyli jedyne miejsce umożliwiające „zarządzanie” prawami użytkowników, ocenę koordynacji wspólnotowej, omawianie sposobów działania i strategii oraz ocenę współpracy między władzami krajowymi.

5.11.   EKES sądzi także, że krajowe i wspólnotowe programy w zakresie badań i rozwoju, a także sami operatorzy powinni bardziej inwestować w rozwój i ulepszanie technicznych instrumentów filtrowania i blokowania dostępu, które pozwolą rodzinom na rozważne, lecz spójne stosowanie zasad ostrożności.

5.12.   Z uwagi na zmieniający się i dynamiczny charakter zjawiska EKES z zadowoleniem przyjąłby zieloną księgę Komisji uwzględniającą wyniki konsultacji publicznych przeprowadzonych w lipcu 2008 r., w której określono by główne warianty przyszłych działań, przeanalizowano odpowiednie oddziaływanie na podstawie szerokich konsultacji z różnymi przedsiębiorstwami, specjalistami, badaczami oraz zainteresowanymi organizacjami i stowarzyszeniami społeczeństwa obywatelskiego.

5.13.   W tym kontekście należy rozważyć możliwość ustanowienia spójnych ram prawnych w całej UE na podstawie ściślejszej współpracy i koordynacji polityk krajowych. Na specjalną uwagę zasługują warunki umowne przystępowania do takich społeczności, gdzie nieuczciwe klauzule są regułą, zwłaszcza jeżeli chodzi o właściwe prawo oraz organy.

Jako że chodzi zasadniczo o zjawisko międzynarodowe, a największe internetowe portale społecznościowe podlegają jurysdykcji będącej poza obszarem UE, zdaniem EKES-u konieczne jest skuteczne propagowanie następujących środków:

5.14.1.   Określenie na poziomie międzynarodowym zasad i reguł postępowania usług społeczności internetowych, w szczególności skierowanych do dzieci i młodzieży.

5.14.2.   Instytucjonalizacja mechanizmów nadzoru nad przestrzeganiem takich reguł, co, zważywszy na charakter tych usług, powinno z konieczności mieć charakter transgraniczny.

5.14.3.   Wzmocnienie i usprawnienie współpracy Unii Europejskiej z krajami trzecimi, europejskimi i pozaeuropejskimi, na poziomie politycznym i operacyjnym, w celu określenia ryzyka i problemów związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych, poszukiwania najlepszych rozwiązań, by sprostać tym sytuacjom, i o ile pozwolą na to międzynarodowe ramy prawne, skutecznej eliminacji sytuacji prowadzących do naruszenia praw obywateli i konsumentów.

5.15.   EKES podkreśla również potrzebę efektywnej współpracy i koordynacji międzynarodowej między różnymi zainteresowanymi stronami tak, aby zmaksymalizować efekty koniecznych środków na rzecz bezpieczniejszego korzystania z internetu (12). Konieczne są przy tym bardziej proaktywne podejście międzynarodowe gwarantujące rozpowszechnianie i wymianę informacji, koordynacja opracowywania i stosowania przepisów prawnych oraz pozyskiwanie niezbędnego finansowania do wdrażania koniecznych środków, w UE i poza nią.

5.16.   EKES potwierdza ponadto konieczność, by państwa członkowskie ratyfikowały konwencje Rady Europy w sprawie cyberprzestępczości oraz ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym (13), co będzie stanowiło ważny krok umożliwiający UE działanie na scenie międzynarodowej jako spójny blok.

5.17.   Wreszcie EKES zastanawia się, czy obok opisanych inicjatyw nie należałoby rozważyć możliwości rozszerzenia zakresu i połączenia uprawnień dziś rozproszonych między różnymi organami tak, aby wyznaczyć rzecznika praw obywatelskich na szczeblu wspólnotowym zajmującego się kwestiami związanymi ze sferą audiowizualną – prywatnością, ochroną danych, godnością ludzką, prawem do odpowiedzi, wolnością słowa – w tym także społecznościami internetowymi, na wzór, zgodnie z prawem porównawczym, kanadyjskiego modelu „komisarza ds. prywatności”, którego działania, w ramach swych rozszerzonych uprawnień, w stosunku do Facebooka ze względu na rzekome bezprawne przechowywanie danych osobowych zostały ostatnio nagłośnione w mediach (14).

---

(1)  IP/09/232, Bruksela, 10 lutego 2009 r.

(2)  Na ten temat zob. w szczególności raport ENISA (Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji) pt. „Security Issues and Reccomendations for Online Social Networks” na stronie: www.enisa.europa.eu/doc/pdf/deliverables/enisa_pp_social_networks.pdf.

(3)  http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/events/forum/forum_sepet_2008/index_en.htm.

(4)  http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/policy/consultations/ageverif_sns/index_en.htm.

(5)  http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/docs/pub_consult_age_rating_sns/summaryreport.pdf.

(6)  Badanie Flash Eurobarometr 2008: „Towards a Safer Use of the Internet for children in the EU – a parents' perspective”, http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_248_en.pdf.

(7)  Rezolucja w sprawie ochrony prywatności w społecznościach internetowych: http://www.privacyconference2008.org./adopted_resolutions/STRASBOURG2008/resolution_social_networks_en.pdf.

(8)  „Safer Social Networking principles for the EU”, dostępne na stronie http://ec.europa.eu/information_society/activities/social_networking/eu_action/selfreg/index_en.htm#self_decl.

(9)  Dz.U. C 224, z 30.8.2008, s. 61.

(10)  Tekst zaleceń dostępny na stronie: http://www.privacyconference2008.org/adopted_resolutions/STRASBOURG2008/resolution_social_networks_en.pdf.

(11)  Opinia z 2009 r. w sprawie społeczności internetowych, przyjęta 12 czerwca 2009 r.

(12)  Stanowisko Janosa Tótha, przewodniczącego sekcji TEN w EKES-ie w ramach inicjatywy EKES-u „Publiczna prezentacja na temat ochrony dzieci korzystających z Internetu” w dniu 5 maja br. (informacje dostępne na stronie: http://www.eesc.europa.eu/sections/ten/index_en.asp? id =4300003tenen).

(13)  http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp? NT =201 & CL = ENG.

(14)  Zob. http://www.priv.gc.ca/aboutUs/mm_e.cfm#contenttop, na temat Biura Komisarza ds. Prywatności w Kanadzie (OPC) oraz jego niedawnych działań podjętych wobec Facebooka zob. http://www.priv.gc.ca/media/nr/-c/2009/nr-c_090716_e.cfm.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/74

---

457. SESJA PLENARNA W DNIACH 4 I 5 LISTOPADA 2009 R.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy – przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie”

COM(2008) 868 wersja ostateczna

(2010/C 128/13)

Sprawozdawczyni: Vladimíra DRBALOVÁ

Dnia 16 grudnia 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy – przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie”

COM(2008) 868 wersja ostateczna.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 15 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 141 do 2 – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES uznaje komunikat „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy” za inicjatywę, która przychodzi w dobrym momencie. Zgadza się z potrzebą budowania potencjału oraz wdrożenia mechanizmu przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy na szczeblu krajowym i unijnym. Podnoszenie poziomu umiejętności na wszystkich poziomach jest podstawowym warunkiem zarówno ożywienia gospodarki w krótkim okresie, jak i długoterminowego rozwoju, zwiększenia produktywności, konkurencyjności, zatrudnienia, równych szans i spójności społecznej. Przewidywanie przyszłych potrzeb rynku pracy ma swoje ograniczenia i dlatego konieczne jest stałe ulepszanie mechanizmów i narzędzi.

1.2.   EKES zgadza się z dalszymi usprawnieniami proponowanymi przed Cedefop, idącymi w kierunku regularnego przewidywania na poziomie UE potrzeb w zakresie umiejętności, takimi jak np. poprawa metod i baz danych oraz równoległa aktualizacja przewidywań podaży i popytu, co umożliwi analizę nierówności. EKES zaleca jednocześnie, by dopracować definicję „umiejętności” z uwzględnieniem różnych praktyk w państwach członkowskich.

1.3.   Jednakże należy stwierdzić, że nie istnieją narzędzia, dzięki którym można by z całą pewnością określić przyszłe potrzeby oraz że, w kontekście globalizacji, sam światowy podział pracy nie jest stabilny w perspektywie średnioterminowej, podczas gdy okres trwania kształcenia odpowiada raczej takiemu podejściu „średnio terminowemu”.

1.4.   EKES uznaje podnoszenie umiejętności i ich uzgadnianie z aktualnymi i przyszłymi potrzebami rynku pracy za słuszne, wzywa jednak do pełnego wykorzystania obecnego potencjału rynku pracy, wzmocnienia zdolności adaptacyjnych pracowników, podniesienia jakości istniejących miejsc pracy, stworzenia nowych produktywnych miejsc pracy i rozwoju możliwości tzw. nowego „zielonego” rynku.

1.5.   Komitet w pełni popiera ideę partnerstwa i współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Docenia zwłaszcza udział partnerów społecznych jako głównych podmiotów na rynku pracy oraz społeczeństwa obywatelskiego. Komitet popiera także ściślejszą współpracę i koordynację działań na szczeblu międzynarodowym, zwłaszcza jeśli chodzi o MOP i OECD.

1.6.   Komitet kładzie nacisk przede wszystkim na ścisłą i skuteczną współpracę instytucji edukacyjnych i przedsiębiorstw, która prowadziłaby do konstruktywnych zmian w systemach kształcenia, zmniejszyłaby ilość przypadków przedwczesnego kończenia nauki szkolnej, zwiększyłaby atrakcyjność kierunków technicznych, podniosła jakość kształcenia zawodowego, pozwoliłaby przewidywać tendencje w zakresie kwalifikacji wymaganych na rynku pracy państw członkowskich, a zatem w zakresie umiejętności umożliwiających podniesienie ogólnej stopy zatrudnienia w UE oraz przystosowywać umiejętności do rzeczywistości przedsiębiorstw. Komitet podkreśla także jakość ogólnego kształcenia uczniów w zakresie podstawowym i kształcenia nauczycieli, a także poprawę systemów doradztwa dotyczącego rozwoju kariery. Szczególną uwagę trzeba poświęcić specyficznym potrzebom MŚP.

1.7.   W tym kontekście EKES zwraca uwagę na zalecenia przyjęte na nadzwyczajnym szczycie UE poświęconym zatrudnieniu, który odbył się w Pradze w maju 2009 r. Dotyczyły one poprawy umiejętności, inwestycji w kształcenie, wspierania mobilności w ramach UE, przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności zawodowych i ich lepszego dopasowywania do wymagań rynku pracy oraz rozszerzenia możliwości z zakresu wysokiej jakości kształcenia zawodowego i praktyk zawodowych.

1.8.   Komitet pozytywnie ocenia także zobowiązanie, które państwa członkowskie podjęły podczas majowego posiedzenia Rady ministrów edukacji, dotyczące stworzenia mocniejszych europejskich ram sprzyjających intensywniejszej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia oraz wytyczenia czterech strategicznych celów nastawionych na zwiększenie szans na rynku pracy i potencjału przedsiębiorczego wszystkich osób kształcących się i odbywających szkolenia. W tym kontekście istotne są zwłaszcza europejskie ramy kwalifikacji (EQF (1)).

1.9.   Komitet z zadowoleniem przyjął także decyzję prezydencji szwedzkiej w Radzie UE, która do swego programu działań włączyła konferencję nt. „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy”; konferencja odbędzie się w dniach 22–23 października 2009 r. i będzie poświęcona przyszłym potrzebom rynku pracy oraz roli publicznych służb zatrudnienia.

2.   Wstęp

2.1.   W wyniku światowego kryzysu finansowego gospodarka UE znalazła się w recesji, co ma poważne skutki dla europejskiego rynku pracy i zatrudnienia. Obecnie szacuje się, że ewolucja bezrobocia będzie następująca: 9,4 % w 2009 r. i do 10,9 % w 2010 r.

2.2.   Na sytuację w Europie Komisja Europejska zareagowała „Europejskim planem naprawy gospodarczej” (2), w którym podkreśliła skoordynowane podejście, ustanowiła strategiczne cele i zaproponowała szereg rozwiązań w czterech priorytetowych dziedzinach strategii lizbońskiej.

2.3.   Jedną z dziedzin, której dotyczyły działania naprawcze UE, jest ochrona miejsc pracy – i zasobów ludzkich – oraz wsparcie przedsiębiorczości. KE wezwała do rozpoczęcia szeroko zakrojonej europejskiej inicjatywy wspierania zatrudnienia i zaleciła m.in. monitorowanie istniejących oraz prognozowanych wolnych miejsc pracy oraz lepsze reagowanie na ich podaż poprzez rozwój i podnoszenie odpowiednich umiejętności.

2.4.   Najważniejszym czynnikiem dla wzrostu gospodarczego i dobrobytu jest zdolność danego kraju do tworzenia miejsc pracy o wysokiej jakości. Podstawą polityki tworzenia możliwości w zakresie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego jest kilka elementów. Nowoczesny, inkluzywny, elastyczny i konkurencyjny rynek pracy obejmuje szerokie spektrum działań i zadań. Ponadto swobodny przepływ pracowników jest jednym z głównych filarów UE. Celem jest ułatwienie obywatelom podejmowania pracy w innym państwie członkowskim oraz poprawa oferty miejsc pracy, a także udostępnienie przedsiębiorstwom szerszej i elastycznej oferty siły roboczej i poprawa jej dopasowania do potrzeb rynku pracy.

2.5.   W konkluzjach z wiosennego szczytu Rady UE w 2009 r. jasno podkreśla się, że konieczne jest nastawienie się na zwiększenie potencjału UE w zakresie podnoszenia umiejętności na wszystkich poziomach oraz przewidywania i uwzględniania potrzeb rynku pracy. Wystosowano także stanowczy apel do państw członkowskich, by realizowały one zintegrowaną wytyczną 24 i dostosowały swe systemy kształcenia i szkoleń zawodowych do nowych wymogów dotyczących kompetencji zawodowych.

2.6.   Na nadzwyczajnym szczycie UE poświęconym zatrudnieniu, który odbył się 7 maja 2009 r. w Pradze, przyjęto dziesięć konkretnych rozwiązań, których celem jest stawienie czoła krótko- i długoterminowym wyzwaniom, i które powinny być wprowadzone na szczeblu krajowym i europejskim we współpracy z partnerami społecznymi. Cztery z tych rozwiązań dotyczą kształcenia, szkoleń zawodowych, uczenia się przez całe życie, kształcenia zawodowego, wspierania mobilności oraz lepszego przewidywania umiejętności i ich dostosowywania do potrzeb rynku pracy.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   W 2008 r. Komisja opublikowała komunikat „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy. Przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie” (3), w którym mając na uwadze obecny kryzys podkreśliła konieczność wzmocnienia kapitału ludzkiego i szans na rynku pracy poprzez podnoszenie umiejętności. Celem propozycji Komisji jest zwiększenie potencjału UE w zakresie oceny i przewidywania umiejętności oraz ich lepszego dostosowywania do charakteru nowo tworzonych miejsc pracy.

3.2.   Komisja z jednej strony przedstawia wstępną ocenę umiejętności i potrzeb rynku pracy do 2020 r., a z drugiej strony proponuje systematyczny proces monitorowania, oceny i odpowiednio wczesnej identyfikacji przyszłych potrzeb rynku pracy. Za pośrednictwem programu PROGRESS i programów uczenia się przez całe życie Komisja zajmie się także nowymi metodami mierzenia kompetencji.

3.3.   Komisja wykorzystuje możliwości istniejących instrumentów w celu skutecznej realizacji tych procesów i jednocześnie tworzy nowe narzędzia, które mają te procesy wzmocnić lub uprościć. Kładzie nacisk na politykę opierającą się na modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity) oraz na środki wspomagające aktywizację prowadzące do podnoszenia umiejętności. Do proponowanych nowych instrumentów należy „Europejski Monitor Rynku Pracy”, standardowy wielojęzyczny słownik zawodów i umiejętności oraz internetowy serwis „Match and Map”, stanowiący ułatwienie dla użytkowników serwisu EURES. Komisja wspomina także o kluczowej roli Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Proces przewidywania przyszłych potrzeb rynku pracy ma swe ograniczenia, dlatego też trzeba stale rozwijać i ulepszać mechanizmy i narzędzia oraz jednocześnie monitorować potencjał absorpcyjny poszczególnych państw członkowskich.

3.4.   Komisja całkiem słusznie podkreśla także rosnące znaczenie umiejętności ponadzawodowych i miękkich, takich jak praca w zespole, umiejętności językowe i komunikacyjne. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na podnoszenie norm i osiąganego poziomu umiejętności czytania, pisania i liczenia już od najmłodszych lat.

3.5.   Dobrą praktyką wydaje się być utworzenie sektorowych rad ds. umiejętności na podstawie porozumień zawartych między pracodawcami, instytucjami edukacyjnymi i innymi zainteresowanymi stronami w poszczególnych sektorach. Działalność tych rad może być powiązana ze strukturą sektorowego dialogu społecznego, ponieważ rola partnerów społecznych jest tu szczególnie ważna (4).

3.6.   Podczas posiedzenia Rady ministrów edukacji 12 maja 2009 r. państwa członkowskie zobowiązały się do intensywniejszej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia. Przyjęte priorytety podkreślają ważną rolę, jaką kształcenie i szkolenie musi odegrać w szerszej dyskusji nad polityką gospodarczą i społeczną. Wspólne wyzwania to: 1) siła robocza posiadająca odpowiednie umiejętności potrzebne na miejscach pracy przyszłości, 2) uwzględnienie potrzeb starzejącego się społeczeństwa, 3) ostrzejsza światowa konkurencja.

3.7.   Rada przyjęła także konkluzje dotyczące wzmocnienia partnerstwa między instytucjami edukacyjnymi a partnerami społecznymi. Ważnym elementem roli kształcenia i szkolenia w dziedzinie spójności społecznej jest zdolność do wyposażenia ludzi w wiedzę, umiejętności i kompetencje, które ułatwiłyby im wejście na rynek pracy i utrzymanie się na nim. Dlatego też partnerzy społeczni jako główne podmioty rynku pracy pełnią tu istotną funkcję.

4.   Fakty i liczby

4.1.   Na posiedzeniu w czerwcu 2008 r. Rada UE potwierdziła w swych konkluzjach żądanie uzyskania wszechstronnej oceny potrzeb w zakresie umiejętności w Europie do 2020 r. – Przewidywanie i uwzględnianie wymogów rynku pracy, ze zwróceniem szczególnej uwagi na młodzież  (5).

4.2.   Cedefop opracował w związku z tym analizę potrzeb w zakresie umiejętności w latach 2006–2020 (6), która obejmuje 25 państw członkowskich UE oraz Norwegię i Szwajcarię. Zakłada się w niej powstanie do 2020 r. 20,3 mln dodatkowych miejsc pracy. Dalsze 85 mln miejsc powstanie w wyniku zastąpienia na miejscu pracy (tzn. będą to miejsca zwolnione w wyniku odejścia na emeryturę lub odejścia z miejsca zatrudnienia – nie można ich jednak uznać za faktycznie nowo utworzone miejsca pracy). Oczekuje się, że w 2020 r. sektor usług będzie zapewniał trzy czwarte wszystkich miejsc pracy.

4.3.   Obecnie prawie 40 % osób jest zatrudnionych na stanowiskach wymagających wyższego poziomu umiejętności, takich jak stanowiska kierownicze, specjalistyczne czy techniczne. Oczekuje się, że w ciągu najbliższego dziesięciolecia ilość miejsc pracy wymagających umiejętności na średnim lub wysokim poziomie będzie rosła. Przewiduje się także wzrost ilości pewnych rodzajów miejsc pracy, które nie wymagają żadnego lub wymagają jedynie niskiego wykształcenia.

4.4.   O ile ten trend będzie się utrzymywał, zmiany te doprowadzą do polaryzacji wzrostu zatrudnienia. Polaryzacja ta spowoduje, że zapotrzebowanie na miejsca pracy wymagające średniego wykształcenia (obejmujące proste, rutynowe działania) będzie maleć, choć na wszystkich miejscach pracy od pracowników rozpoczynających pracę wymagać się będzie odpowiedniego przygotowania zawodowego z uwagi na liczne odejścia pracowników na emeryturę.

4.5.   Wymagania dotyczące kwalifikacji rosną obecnie we wszystkich zawodach – także tych sytuujących się najniżej w hierarchii kwalifikacji. Na tę tendencję wzrostu umiejętności (ang. upskilling) ma wpływ oferta kompetencji. W ubiegłych dziesięciu latach ogólnie wzrósł poziom wykształcenia, ponieważ ludność w wielu państwach członkowskich wybrała możliwość uzyskania wyższego wykształcenia, a osoby starsze – posiadające przeciętnie niższe kwalifikacje – odeszły z rynku pracy na emeryturę.

4.6.   Wnioski Cedefopu jednoznacznie podkreślają jednak powszechny i długotrwały wzrost poziomu kwalifikacji w odniesieniu do wielu/większości miejsc pracy. Na podstawie jego prognoz z całkowitej liczby miejsc pracy w latach 2006–2020 prawie 91 % będzie wymagać średniego lub wyższego wykształcenia. Obecną strukturę kwalifikacji siły roboczej trzeba będzie zmienić w nadchodzącym dziesięcioleciu, gdyż coraz więcej dostępnych miejsc pracy (do 55 mln) będzie wymagać kwalifikacji na średnim poziomie (co obejmuje także szkolenia zawodowe). Dla osób o niskim wykształceniu lub bez wykształcenia dostępnych będzie niecałe 10 mln miejsc pracy.

4.7.   Statystyki Eurostatu pokazują, że od 2000 r. UE udawało się tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy. Zachodzi także pozytywna relacja między udziałem osób z wyższym wykształceniem wśród osób zatrudnionych a wzrostem zatrudnienia. W większości państw członkowskich UE wzrost zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem był wyższy niż średni wzrost poziomu zatrudnienia. Na przykład na Malcie stopa zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem od 2000 r. wzrosła ponad dwukrotnie, a przy tym ogólne zatrudnienie wzrosło jedynie o 12 %. Jednocześnie trzeba obserwować także tendencję odwrotną, tzn. tworzenie miejsc pracy pozbawionych pewności zatrudnienia.

4.8.   Z analizy Cedefopu płynie szereg wniosków:

—	Ogólne zapotrzebowanie na umiejętności będzie w dalszym ciągu rosło.

—	Strategie polityczne będą musiały zapewnić zdolność siły roboczej do dostosowywania się do tego zapotrzebowania. Dobrze będzie wiedzieć, czy wąskie gardła na rynku pracy mają charakter tymczasowy lub przejściowy, czy też chodzi o długotrwałe zjawisko wymagające ukierunkowanych działań.

—	Ustawiczne szkolenia i uczenie się przez całe życie muszą przyczynić się do tego, by umiejętności były stale dopasowywane do strukturalnych zmian na rynku pracy.

—	Liczba młodych ludzi, którzy wejdą na rynek pracy w ciągu najbliższych dziesięciu lat, nie może w pełni zaspokoić popytu na rynku pracy. Będzie to miało konsekwencje dla systemu kształcenia i szkolenia. Podstawowe znaczenia ma uczenie się przez całe życie.

—	Choć kształcenie i szkolenie są ważne, gdyż pozwalają lepiej reagować na wymagania rynku pracy, nie są w stanie rozwiązać problemu nadmiernych lub niedostatecznych kwalifikacji.

—	Ważne jest, by dobrze ocenić umiejętności, zapobiegać ich utracie i dobrze wykorzystać te umiejętności, które mamy.

5.   Uwagi szczegółowe

5.1.   Celem Komisji jest dostosowanie podaży umiejętności do popytu na rynku na pracy. Aby wesprzeć mobilność zawodową, sektorową i geograficzną (7) oraz umożliwić lepsze dostosowanie umiejętności do możliwości zatrudnienia, należy usunąć przeszkody, w tym bariery administracyjne, utrudniające swobodny przepływ pracowników w UE, a także poprawić przejrzystość informacji na temat trendów na rynkach pracy. Ważne jest także wzmocnienie mobilności „przejściowej”, tzn. łatwiejszego przechodzenia na nowe, wysokiej jakości miejsce pracy w przypadku utraty zatrudnienia, przy korzystaniu z gwarancji bezpieczeństwa socjalnego (koncepcja flexicurity).

5.2.   W dokumencie roboczym (8) towarzyszącym komunikatowi Komisja proponuje definicje pojęć, takich jak kwalifikacje, wiedza, umiejętności i kompetencje – w praktyce jednak w poszczególnych państwach członkowskich istnieje wiele różnych podejść do tych terminów. Komisja powinna jaśniej określić, jaki jest zakres terminu „umiejętność” w rozumieniu omawianego komunikatu.

5.3.   W Europie problemy związane z umiejętnościami istniały jeszcze przed nastaniem obecnego kryzysu. Już przed ponad 10 laty europejskie instytucje i dyrekcje przedsiębiorstw zwracały uwagę na to, że Europa nie produkuje, nie przyciąga i nie utrzymuje tylu naukowców, inżynierów, informatyków, ilu potrzebuje europejski przemysł. Sytuacja staje się coraz bardziej paląca, a liczby wskazują na stały brak zainteresowania młodego pokolenia kierunkami naukowymi. Niedostatek umiejętności odpowiadających potrzebom rynku pracy w Europie rośnie i jest tykającą bombą na drodze Europy do konkurencyjności. Odpowiedni poziom umiejętności, lepszy dostęp do informacji i usprawnienia strukturalne będą miały pozytywny wpływ zwłaszcza na MŚP.

5.4.   Korzystny wpływ na rozwój UE może mieć także imigracja z krajów trzecich, zwłaszcza z uwagi na malejącą podaż siły roboczej w wielu krajach. Nowe podejście UE do imigracji ekonomicznej z krajów trzecich oraz napływ utalentowanych ludzi z innych części świata może być jedynie rozwiązaniem tymczasowym. Praktyka pokaże, czy wprowadzenie tzw. błękitnych kart pomoże Europie skutecznie rywalizować o utalentowanych ludzi. Obecnie jedynie 2 % wysoko wykwalifikowanych pracowników w Europie pochodzi z krajów trzecich.

5.5.   Teraz, gdy Europa weszła w okres turbulencji, problem niedostatku potrzebnych umiejętności wymaga większej uwagi i większego uwypuklenia. Ponadto Europa w średnim i długim okresie wykazuje się potencjałem generowania dalszych miejsc pracy – zarówno nowych, jak i zwolnionych przez pracowników – jednak prognozy tworzenia miejsc pracy netto wskazują na polaryzację w tworzeniu miejsc pracy i ogromny wzrost liczby miejsc pracy wymagających wyższego poziomu umiejętności.

5.6.   Obniżanie liczby pracowników w okresie ograniczonego popytu to rozwiązanie bardzo krótkowzroczne. Budowanie umiejętności to proces długotrwały i wymagający dużych nakładów niezależnie od tego, czy jest to kształcenie formalne (podstawowe, średnie, wyższe) czy w ramach przedsiębiorstwa (kultura biznesowa, specyfika organizacji, stosunki z klientami). Ożywienie gospodarki nie byłoby możliwe, jeśliby przedsiębiorstwa musiały stawić czoła brakowi dostatecznie wykwalifikowanej siły roboczej.

5.7.   Przyjęcie dalekowzrocznego i zorientowanego na przyszłość scenariusza wymaga wspólnego działania rządów i sektora prywatnego:

—	zmiana przeznaczenia finansowania z EFS w latach 2007-2013 na szkolenie i przekwalifikowywanie się;

—	inicjowanie wspólnych działań i partnerstwa sektora prywatnego i publicznego;

—	prowadzenie wspólnej polityki nastawionej na ograniczenie przypadków przedwczesnego kończenia nauki szkolnej i rozbudzenie zainteresowania młodych ludzi matematyką, nauką i karierą w dziedzinie inżynierii, technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ochrony środowiska naturalnego;

—	wzmocnienie i rozwinięcie partnerstwa szkół i uniwersytetów na wysokim poziomie poprzez planowe staże, które umożliwiłyby studentom – zwłaszcza w ostatnich miesiącach studiów – bezpośredni kontakt ze światem pracy, do wejścia do którego przygotowują ich studia;

—	wsparcie mobilności umiejętności w ramach Europy;

—	wzmocnienie innowacyjnego podejścia do edukacji, w tym nauki przez internet i nauczania na odległość;

—	mobilizowanie potencjału grup osób wykluczonych (ze względu na ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, dyskryminację itp.), które nadal są w stanie przejść szkolenia i na potrzeby których uruchomiono już znaczne środki z budżetu na integrację społeczną;

—	organizowanie szkoleń dla imigrantów.

5.8.   Europa musi ulepszyć swą „piramidę umiejętności” (9) – umiejętność czytania i pisania oraz podstawowe umiejętności, umiejętności zawodowe i Global Knowledge Economy talents (umiejętności potrzebne w światowej gospodarce opartej na wiedzy). Obecnie wiele krajów Europy jest dalekich od posiadania takiej piramidy umiejętności, która pozwoli UE zrealizować jej ambicje.

5.9.   Jeśli Europa będzie chciała stworzyć, zagwarantować i utrzymać takie umiejętności, jakich potrzebuje, będzie musiała poczynić szereg działań zarówno po stronie podaży europejskich umiejętności, jak i po stronie popytu na nie. Na stronę popytu wpływ będą niewątpliwie miały potrzeby rozwijających się sektorów, długotrwale i szybko rozwijające się światowe i lokalne priorytety oraz dodatkowe trendy związane z zasobami światowymi lub przemianami demograficznymi. Jeśli chodzi o stronę podaży, na europejskie zasoby siły roboczej wpłyną głównie trendy demograficzne, niska mobilność i zdolność Europy do generowania takich umiejętności, jakich potrzebuje.

5.10.   Komitet po raz kolejny podkreśla znaczenia jakości kształcenia nauczycieli (10). Kształcenie i szkolenie nauczycieli musi być powiązane z kluczowymi strategiami politycznymi w dziedzinie innowacji, badań naukowych i przedsiębiorczości. Przygotowanie zawodowe nauczycieli musi obejmować elementy, które umożliwią im lepsze uwzględnianie zmian na rynku pracy i rozwoju odpowiadających im umiejętności na wszystkich szczeblach edukacji.

5.11.   Kluczową rolę odgrywają partnerzy społeczni. Współpraca przedsiębiorstw i instytucji edukacyjnych musi przynosić konkretne rezultaty, zwłaszcza jeśli chodzi o określanie programów nauczania oraz tworzenie systemów zawodów i kwalifikacji na poziomie krajowym, które muszą odzwierciedlać żądania pracodawców co do wypełnia konkretnych zadań na poziomie przedsiębiorstwa. Ważne jest przygotowanie uczniów zawodu, staże dla młodych pracowników i zwiększenie atrakcyjności potrzebnych kierunków nauki i studiów. Komisja powinna zwrócić uwagę w pierwszej kolejności na zadania, które trzeba wykonywać na poziomie przedsiębiorstw, a następnie na umiejętności. Trzeba wprowadzić wyraźne rozróżnienie między potrzebami małych i dużych przedsiębiorstw.

5.12.   Europa będzie musiała wziąć pod uwagę także wpływ, jaki na zatrudnienie wywrze proces przystosowywania się do zmian klimatu. Globalne ocieplenie będzie miało wpływ na czynniki i procesy produkcji. KE już teraz pracuje nad szeregiem analiz dotyczących nowej koncepcji gospodarki niskoemisyjnej i związanego z nią tworzenia „zielonych miejsc pracy” i „ekologicznych gałęzi przemysłu”. Pierwsze wyniki wskazują na ograniczony zakres dostępnych danych, brak ścisłości i wielkie zróżnicowanie prognoz dotyczących wpływu zmian klimatu na rynki pracy. Przejście do gospodarki niskoemisyjnej musi być postrzegane jako proces długoterminowy, w trakcie którego rynki pracy będą się stopniowo dostosowywać.

5.13.   KE w swym komunikacie skupiła się przede wszystkim na tworzeniu nowych miejsc pracy i podnoszeniu umiejętności potrzebnych dla tych przyszłych miejsc pracy. UE musi także skutecznie wykorzystywać istniejący potencjał rynku pracy i podnosić kwalifikacje i możliwości adaptacyjne pracowników, którzy stracili pracę lub są zagrożeni utratą pracy. Trzeba zatem zwrócić uwagę także na przekwalifikowywanie, dalsze szkolenia i uczenie się przez całe życie. Z drugiej strony UE musi także być w stanie zapewnić warunki do tworzenia produktywnych, wysokiej jakości i dobrze opłacanych miejsc pracy.

5.14.   Inicjatywy mające na celu podnoszenie umiejętności muszą odzwierciedlać także ambicje i potrzeby jednostek. Kształcenie ma podstawowe znaczenie dla wolności wyboru i możliwości indywidualnego rozwoju obywateli. Z punktu widzenia rynku pracy zadaniem kształcenia jest też przekazywanie jednostkom wiedzy i umiejętności, niezbędnych do wypełniania stale zmieniających się wymagań i tym samym zapewniających wysokie szanse na zatrudnienie.

5.15.   Strategie polityczne zorientowane na podnoszeniu umiejętności i zdolności przystosowawczych siły roboczej muszą mieć za podstawę zasadę równości wszystkich obywateli i zasadę niedyskryminacji. Oznacza to zlikwidowanie wszystkich istniejących przeszkód w systemach kształcenia i szkolenia, zarówno formalnego, jak i na poziomie przedsiębiorstw. Przeszkody te mają wpływ przede wszystkim na słabsze grupy, takie jak pracownicy w starszym wieku i osoby niepełnosprawne.

5.16.   W konkluzjach Rady ministrów edukacji z 12 maja 2009 r. podkreśla się także ważną rolę partnerów społecznych. Europejscy partnerzy społeczni zwracają w ramach europejskiego dialogu społecznego szczególną uwagę na dziedzinę kształcenia i szkolenia w kontekście potrzeb rynku pracy. W 2002 roku opracowali wspólnie ramy działania w dziedzinie podnoszenia umiejętności i kwalifikacji przez całe życie, a w 2006 roku analizę kluczowych elementów rynku pracy, która będzie podstawą wspólnych działań w ramach ich trzeciego programu prac na lata 2009–2010 – niezależnego porozumienia o inkluzywnych rynkach prac i raportu o zatrudnieniu.

5.17.   W konkluzjach Rady pojawił się także apel o wzmocnienie partnerstwa ze społeczeństwem obywatelskim oraz o współpracę wszystkich zainteresowanych stron – przedsiębiorstw, instytucji edukacyjnych, publicznych służb zatrudnienia itd. Współpraca z odpowiednimi organizacjami pozarządowymi oraz inicjatywy społeczne mogą stanowić uzupełnienie tradycyjnego dialogu społecznego.

5.18.   Jednym z najważniejszych osiągnięć otwartej metody koordynacji w dziedzinie kształcenia i szkolenia na szczeblu europejskim są europejskie ramy kwalifikacji (EQF). Powinny one przyczynić się do większej przejrzystości i zrozumiałości kwalifikacji, a tym samym do większej mobilności w Europie.

5.19.   Europejski Fundusz Społeczny (EFS) okazał się użytecznym narzędziem, jeśli chodzi o potrzeby Europy w zakresie szkolenia. W przyszłości poprawę może przynieść jeszcze zlikwidowanie procedur biurokratycznych, pokrywania się z inicjatywami w ramach funduszy strukturalnych oraz większe zaangażowanie partnerów społecznych.

5.20.   Instrumentem służącym śledzeniu postępów staną się tzw. poziomy referencyjne wyznaczające średni europejski wynik („europejskie poziomy odniesienia”). Państwa członkowskie uzgodniły, że w 2020 r.:

—	co najmniej 15 % dorosłych powinno uczestniczyć w procesie uczenia się przez całe życie;

—	odsetek 15-latków osiągających słabe wyniki w czytaniu, matematyce i naukach przyrodniczych powinien wynosić poniżej 15 %;

—	odsetek osób w przedziale wiekowym 30–34 posiadających wyższe wykształcenie powinien wynosić co najmniej 40 %;

—	odsetek osób przedwcześnie kończących kształcenie i szkolenie powinien wynosić poniżej 10 %;

—	co najmniej 95 % dzieci w przedziale wiekowym od czterech lat do wieku podjęcia obowiązku szkolnego powinno uczestniczyć w edukacji przedszkolnej.

---

(1)  Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady (2008/c 111/01) w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie.

(2)  Europejski plan naprawy gospodarczej, COM(2008) 800 wersja ostateczna, 26.11.2008 r.

(3)  Komunikat Komisji „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy. Przewidywanie wymogów rynku pracy i potrzeb w zakresie umiejętności oraz ich wzajemne dopasowywanie”, COM(2008) 868 wersja ostateczna, 16 grudnia 2008 r.

(4)  Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 15.

(5)  CEDEFOP, PANORAMA Series 160, Skill needs in Europe (2008 r.).

(6)  Trzeba zwrócić uwagę na to, że analiza ta została opracowana przed kryzysem finansowo-gospodarczym i nie uwzględnia jego skutków.

(7)  Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 14.

(8)  SEC(2008) 3058 dokument roboczy KE towarzyszący komunikatowi COM(2008) 868 wersja ostateczna.

(9)  Dokument informacyjny na European Business Summit 2009, przygotowany przez INSEAD (The Business school for the world) we współpracy z Microsoftem i FEB (Federacją Przedsiębiorstw Belgii).

(10)  Dz.U. C 151 z 17.6.2008, s. 41.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/80

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w służbie obywateli”

COM(2009) 262 wersja ostateczna

(2010/C 128/14)

Sprawozdawca: Luis Miguel PARIZA CASTAÑOS

Współsprawozdawca: Cristian PÎRVULESCU

Dnia 10 czerwca 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w służbie obywateli”

COM(2009) 262 wersja ostateczna.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 15 października 2009 r.

Na 457 sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada 2009 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 152 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – następującą opinię:

1.   Zalecenia

1.1.   W ostatnich latach kwestia ochrony i krzewienia praw człowieka straciła na znaczeniu w programie Unii Europejskiej. Pierwszorzędne znaczenie w polityce przypadło bezpieczeństwu państw, które rozumiano tak, jak gdyby było nie do pogodzenia z szerzeniem swobód i ochroną praw podstawowych.

1.2.   Strategie polityki w obszarze bezpieczeństwa i sprawiedliwości powinny służyć ochronie wolności. EKES jest zdania, że ich punktem wyjścia powinna być ochrona praw podstawowych gwarantowanych przez Konwencję ochrony praw człowieka i podstawowych wolności oraz Kart Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

1.3.   Strategie polityki w zakresie bezpieczeństwa nie mogą naruszać wartości podstawowych (praw człowieka i wolności obywatelskich) ani zasad demokratycznych (państwo prawa), wspólnych dla wszystkich państw UE. Dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa zbiorowego i państwowego nie może prowadzić do ograniczenia wolności jednostki. Niektóre propozycje polityczne opierają się na błędnym sposobie myślenia stosowanym w przeszłości i polegającym na poświęcaniu wolności dla poprawy bezpieczeństwa.

1.4.   Należy wzmocnić ochronę podstawowych praw i wolności poprzez utworzenie liczącego się i silnego organu na szczeblu europejskim. Z tego względu EKES popiera wniosek przewodniczącego José Manuela Durão Barroso o utworzenie stanowiska komisarza europejskiego odpowiedzialnego za kwestie sprawiedliwości, praw podstawowych i swobód obywatelskich. Komitet ma nadzieję, że dyrekcja ta zostanie wyposażona w instrumenty polityczne oraz środki organizacyjne i finansowe niezbędne do sprostania tak ważnemu zadaniu.

1.5.   Niemniej jednak Komitet ubolewa, że kwestie imigracji i azylu powiązane zostały z zagadnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego i podlegają kompetencji innego komisarza. Łączenie imigracji z bezpieczeństwem, a jednocześnie odseparowanie tej kwestii od tematyki ochrony praw człowieka przekazuje niewłaściwe przesłanie polityczne. Komitet sugeruje, by podczas nowej kadencji Komisji Europejskiej polityka imigracyjna i azylowa oraz polityka ochrony praw podstawowych zostały ze sobą ściśle związane i podlegały temu samemu kierownictwu politycznemu.

1.6.   W momencie wejścia w życie traktatu z Lizbony polityka w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości będzie dysponować szerszą podstawą prawną. Stąd też Komitet jest zdania, że UE może osiągnąć znacznie ambitniejsze cele niż te, które zaproponowała Komisja.

1.7.   Komitet zaleca, by przeprowadzono ponowną ocenę przepisów dotyczących swobody podróżowania. W tym celu niezbędna jest zmiana rozporządzenia (WE) 2252/2004.

2.   Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

2.1.   Rozpoczyna się decydujący etap tworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Od 1999 r. Rada przyjęła dwa pięcioletnie programy: program z Tampere (1999–2004) i program haski (2004–2009).

2.2.   Dziesięć lat po opracowaniu programu z Tampere nie osiągnięto jeszcze zaplanowanych celów. Unia Europejska nie stworzyła jeszcze wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W tym okresie postępy były mniejsze niż wskazywałaby na to konieczność (1), a do tego rozkładały się nierównomiernie. Posiedzenie Rady Europejskiej w Sztokholmie może stanowić nową szansę na odzyskanie ducha z Tampere.

2.3.   We wspólnej polityce dotyczącej imigracji, azylu i granic poczyniono istotne postępy, za wyjątkiem kwestii legalnej migracji i migracji zarobkowej, które nadal wymagają jednomyślności w Radzie.

2.4.   Polityka dotycząca współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych była dotychczas przedmiotem uzgodnień międzyrządowych. Charakteryzował ją brak zaufania, a do tego opierała się na zasadzie jednomyślności, co w olbrzymim stopniu utrudniało przyjmowanie wspólnych przepisów na szczeblu europejskim.

2.5.   Program sztokholmski realizowany będzie prawdopodobnie dopiero po wejściu w życie traktatu z Lizbony, tak więc wiele decyzji w Radzie podejmowanych będzie w trybie zwykłym oraz w drodze procedury współdecyzji z Parlamentem Europejskim, co umożliwi UE wyznaczenie ambitniejszych celów, mimo iż obecny traktat również daje podstawę do niezbędnego Europie rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

2.6.   W procesie prowadzącym do przyjęcia programu sztokholmskiego zaprezentowano już szereg dokumentów, wśród których wymienić można pakt o imigracji i azylu (2) oraz sprawozdania grupy ds. przyszłości europejskiej polityki wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (3), jak też zebrano wyniki konsultacji publicznych w sprawie: „Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – co nas czeka w przyszłości? Konsultacje na temat priorytetów na najbliższe pięć lat”, przeprowadzonych przez Komisję Europejską między wrześniem a listopadem 2008 r. (4).

2.7.   Komisja opublikowała w czerwcu 2009 r. komunikat zatytułowany „Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w służbie obywateli – Większa swoboda w bezpieczniejszym otoczeniu” (5), w oparciu o który Komitet przedstawia w niniejszej opinii swoje stanowisko i zalecenia odnośnie do procesu sztokholmskiego.

2.8.   Komitet opracowuje również opinię z inicjatywy własnej (6), w której zaproponuje, by polityka i prawodawstwo UE w dziedzinie imigracji i ochrony granic we właściwym stopniu respektowały prawa człowieka oraz stawiały w centrum uwagi wolność i bezpieczeństwo wszystkich osób. Opinia ta stanowi również wkład EKES-u w przygotowanie programu sztokholmskiego.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   Komitet podziela opinię, że politycznym priorytetem programu sztokholmskiego powinien być rozwój przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, która służyłaby obywatelom. Jednym z ważniejszych wyzwań na kolejne pięć lat, szczególnie po przyjęciu traktatu z Lizbony, będzie stworzenie Europy obywatelskiej, dlatego też priorytety polityczne UE muszą zostać dostosowane do tego celu. Trzy lata temu Komitet przyjął opinię z inicjatywy własnej, w której przedstawił sposoby uwidocznienia i urzeczywistnienia koncepcji obywatelstwa europejskiego (7). Należy poprawić jakość instytucji obywatelstwa europejskiego, zapewnić jej otwarty, egalitarny i sprzyjający integracji charakter oraz unikać wszelkich form dyskryminacji.

3.2.   Komitet przyjmuje również z zadowoleniem priorytetowe potraktowanie w komunikacie kwestii „Europy praw”, mając na uwadze, iż ochrona praw i podstawowych wolności określona przez Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest zasadniczą wartością Unii Europejskiej (8).

3.3.   Mimo iż europejski system ochrony praw podstawowych jest już dość rozwinięty, rzeczywiste poszanowanie tych praw nie jest jeszcze zagwarantowane w Unii, szczególnie jeśli przypatrzymy się wdrażaniu i zastosowaniu prawa wspólnotowego na płaszczyźnie krajowej, regionalnej i lokalnej. Program sztokholmski powinien zawierać jasną, ambitną i kompletną strategię ochrony i gwarantowania praw podstawowych w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, jak również umożliwić zapewnienie na wszystkich szczeblach władzy solidnej i powszechnej „Europy praw”.

3.4.   W ostatnich latach UE na pierwszy plan wysunęła kwestię bezpieczeństwa kosztem praw człowieka, sprawiedliwości i wolności. Komitet jest zdania, że stworzenie faktycznej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości wymaga zachowania odpowiedniej równowagi między tymi trzema wymiarami. Strategie polityki w obszarze bezpieczeństwa powinny służyć ochronie wartości wolności i państwa prawa. Podstawą tej polityki powinna być ochrona praw podstawowych gwarantowanych przez Europejską Konwencję ochrony praw człowieka i podstawowych wolności oraz Kartę Praw Podstawowych UE.

3.5.   Prawa człowieka są powszechne i niepodzielne, dlatego należy je chronić oraz gwarantować wszystkim ludziom, nie tylko obywatelom UE. „Europa praw i sprawiedliwości” nie może ograniczać się do osób, które posiadają narodowość jednego z państw członkowskich, lecz musi obejmować wszystkich ludzi przebywających na terytorium Unii. W przeciwnym razie przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w odniesieniu do poszczególnych osób byłaby nie do pogodzenia z leżącymi u podstaw UE wartościami i zasadami, niedyskryminacją, sprawiedliwym i równym traktowaniem oraz solidarnością. W programie sztokholmskim trzeba uwzględnić fakt, że wiele praw i wolności przewidzianych w konwencjach i umowach na szczeblu międzynarodowy i europejskim ma zastosowanie do wszystkich osób, bez względu na narodowość, obywatelstwo czy status migracyjny.

3.6.   Program powinien wzorować się na programie z Tampere z 1999 r., kiedy to Rada przyjęła jako jeden z podstawowych kierunków działania zasadę sprawiedliwego traktowania i niedyskryminacji między obywatelami UE a obywatelami państw trzecich. Zasada ta może zostać umocniona wraz z wejściem w życie nowego traktatu, który nada prawnie wiążący charakter Karcie Praw Podstawowych UE i stworzy możliwość przystąpienia przez UE do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

3.7.   EKES uważa, że po roku 2011 należy wzmocnić rolę Agencji Praw Podstawowych UE, zapewniając jej większe fundusze i nowe uprawnienia w zakresie oceny, jak też usprawniając współpracę z innymi agencjami europejskimi, takimi jak Europejski Inspektor Ochrony Danych czy Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. Należy ją również bardziej uniezależnić od rządów i zapewnić udział EKES-u jako reprezentanta społeczeństwa obywatelskiego.

3.8.   W celu zapewnienia powodzenia programu sztokholmskiego Komisja zaproponowała metodę opartą na pięciu głównych elementach, które Komitet popiera: 1. Właściwe zintegrowanie polityki dotyczącej sprawiedliwości i spraw wewnętrznych z innymi kierunkami polityki UE; 2) zmniejszenie rozbieżności między przepisami przyjmowanymi na szczeblu europejskim a ich wprowadzaniem w życie na poziomie krajowym oraz rozwój konkretnych działań; 3) polepszenie jakości prawodawstwa europejskiego oraz jego wpływu; 4) lepsze wykorzystywanie wyników oceny przyjmowanych instrumentów oraz tworzonych agencji; oraz 5) zapewnienie odpowiednich środków finansowych.

3.9.   EKES jest instytucją, która nadal będzie aktywnie współpracować przy ocenie jakości i wartości dodanej polityk europejskich, ich wpływu na prawa podstawowe i zasadę proporcjonalności, a także ich następstw etycznych, społecznych i gospodarczych.

3.10.   Komitet może więc nadal angażować się w europejską strategię lepszego stanowienia prawa oraz oceny jakości i dobrego zarządzania europejskim systemem prawnym oraz wdrażania i konsekwencji przepisów przyjętych w ramach tego systemu.

3.11.   Poprzez program sztokholmski należy zapewnić poważniejsze i wyraźniejsze zobowiązania Unii Europejskiej w zakresie celów i zadań. Komitet zaleca wyznaczenie szeregu kluczowych wskaźników oraz przygotowanie wstępnej listy celów, które należałoby osiągnąć i które umożliwiłyby przeprowadzenie obiektywnej oceny postępów osiągniętych zarówno podczas realizacji programu, jak i po jego zakończeniu.

3.12.   EKES popiera przyjęte kierunki działania, lecz zaleca, by priorytety programu zostały jaśniej określone i by towarzyszyły im zobowiązania w zakresie wsparcia finansowego.

3.13.   Komitet odnotowuje cenny wkład Rady Europy w postaci licznych rezolucji i zaleceń w zakresie efektywności i właściwego niedostosowania ochrony prawnej. Wzywa zatem Komisję do uwzględnienia treści tych dokumentów w przyszłych pracach w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych w Unii Europejskiej (9).

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.   Krzewienie praw człowieka: Europa prawa i państwo prawa

4.1.1.   Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, wyznacza wspólny system zasad i wartości. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, przyjęta w 1950 r. w Rzymie i podpisana przez wszystkie państwa członkowskie oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka stanowią podstawę i gwarancję poszanowania praw człowieka na całym obszarze Unii Europejskiej.

4.1.2.   Karta Praw Podstawowych UE obejmuje nowe prawa, które nie zostały uwzględnione w konwencji. Karta wzmocni pewność prawną w zakresie ochrony praw podstawowych oraz będzie obowiązywać instytucje europejskie i państwa członkowskie, zwłaszcza podczas wdrażania prawodawstwa wspólnotowego.

4.1.3.   Prawo do swobodnego przepływu osób jest jednym z fundamentalnych praw obywateli europejskich. Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych oraz swoboda przemieszczania się i pobytu w ramach strefy Schengen stanowią jedno z największych osiągnięć integracji europejskiej w ostatnich dziesięciu latach.

4.1.4.   Niemniej jednak Komitet pragnie wyrazić zaniepokojenie faktem, że korzystanie z tego prawa nadal napotyka na liczne przeszkody i bariery w wielu częściach UE. Zdaniem EKES-u dyrektywa 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich nie została odpowiednio wdrożona. Według Komisji (10), Parlamentu Europejskiego oraz licznych sprawozdań ekspertów transpozycja dyrektywy jest niezadowalająca, a do tego wykroczyła poza przewidziany do jej zakończenia termin (11).

4.1.5.   EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie wytycznych dotyczących lepszej transpozycji i zastosowania przepisów wymienionej dyrektywy. Wszelkie odstępstwa i wyjątki od podstawowego prawa do swobodnego przepływu osób stosowane przez władze krajowe wymagają wąskiej interpretacji i muszą w pełni respektować orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (12). Należy poprawić ochronę praw społecznych i pracowniczych pracowników transgranicznych, tak jak proponował już Komitet w różnych opiniach (13).

4.1.6.   Odnośnie do poprawy ochrony praw dzieci EKES przyjął liczne opinie (14), w których wzywał do poszanowania przez UE traktatów międzynarodowych oraz wdrożenia strategii zapewniającej jak najszybsze wypełnienie przez państwa członkowskie podjętych na szczeblu europejskim i międzynarodowym zobowiązań w zakresie praw dziecka, szczególnie w ramach Konwencji praw dziecka Narodów Zjednoczonych.

4.1.7.   Komitet pragnie podkreślić wagę poszanowania różnorodności oraz ochrony osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji. Wyzwania związane z różnorodnością dotykają wielu mniejszości, jak np. Romów, oraz licznych osób o korzeniach imigranckich.

4.1.8.   Komitet przyjął ostatnio różne opinie, w których apelował o wzmocnienie przepisów dotyczących zwalczania dyskryminacji (15) i usprawnienie instrumentów zwalczania dyskryminacji, rasizmu, przemocy, homofobii i ksenofobii. Społeczeństwo obywatelskie może odegrać kluczową rolę w monitorowaniu właściwego wdrażania przepisów wspólnotowych.

4.1.9.   Wraz z wejściem w życie Karty Praw Podstawowych Unia dysponować będzie nowymi podstawami prawnymi do ochrony praw społecznych i pracowniczych. Komitet podejmie w przyszłości nowe inicjatywy na rzecz rozwoju europejskiej polityki, która wzmacniałaby ochronę tych praw i sugeruje, by Komisja uwzględniła je wśród swoich priorytetów.

4.1.10.   UE opracowuje strategie polityki w dziedzinach bezpieczeństwa i kontroli granic w oparciu o nowe technologie i systemy informacji. Należy przy tym pamiętać o etycznych i prawnych konsekwencjach tych strategii dla ochrony danych osobowych i prywatności.

4.1.11.   Zdaniem EKES-u zorganizowane społeczeństwo obywatelskie mogłoby uczestniczyć w procesie oceny w ścisłej współpracy z organami odpowiedzialnymi za ochronę danych oraz z krajowymi i europejskimi rzecznikami praw obywatelskich w celu zapewnienia przestrzegania zasad celowości, proporcjonalności, prawomocności, bezpieczeństwa i poufności.

4.1.12.   Liczne konsultacje z europejskim społeczeństwem obywatelskim wykazały, że swobodę przemieszczania się hamują nieproporcjonalnie duże środki bezpieczeństwa, takie jak na przykład wprowadzanie danych biometrycznych do dokumentów podróży czy zastosowanie technologii identyfikacji radiowej (RFID). W swej opinii (16) Komitet stwierdził, że RFID „nie jest technologią dojrzałą” i że może zagrażać podstawowym wolnościom człowieka.

4.1.13.   W ramach programu sztokholmskiego należy wziąć pod uwagę, że z powodu szybkiego rozwoju tych technologii konieczne może być przyjęcie nowych inicjatyw politycznych i legislacyjnych w zakresie ochrony praw podstawowych, szczególnie w odniesieniu do ochrony danych osobowych. Komisja powinna rozpocząć kampanie informacyjne i uświadamiające na temat praw i zagrożeń nierozerwalnie związanych z korzystaniem z technologii informacyjnych.

4.1.14.   Niska frekwencja w ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego stanowi dowód na to, że wielu Europejczyków jest niezadowolonych z polityki UE w niektórych dziedzinach oraz z jakości swojego obywatelstwa. Komitet podziela cel Komisji w zakresie poprawy życia demokratycznego i aktywizacji obywateli europejskich. W odpowiedzi na coraz większy brak zainteresowania polityką wspólnotową ze strony obywateli państw członkowskich EKES zaleca podjęcie szeregu kroków zachęcających do aktywnego korzystania z obywatelstwa europejskiego. Komitet opowiada się za organizowaniem wyborów do Parlamentu Europejskiego w tygodniu, w którym wypada 9 maja, i wzywa, by kandydaci, kampanie i programy wyborcze miały w większym stopniu charakter europejski niż narodowy.

4.1.15.   Komitet sądzi, że należy poszerzyć podstawy naszych systemów demokratycznych, angażując nowych obywateli, którzy będą mieli takie same prawa i obowiązki. Prawa wynikające z posiadania obywatelstwa krajowego i europejskiego powinny uwzględniać wszystkie różnice wynikające z pochodzenia narodowego, etnicznego, religijnego czy kulturowego, które częściowo mają swoje źródło w imigracji.

4.1.16.   Komitet opracował skierowaną do Konwentu opinię z inicjatywy własnej (17), w której proponował przyznawanie obywatelstwa UE obywatelom krajów trzecich, którzy posiadają status rezydenta długoterminowego. Komitet apeluje do instytucji unijnych, by uwzględniły te propozycje w programie sztokholmskim.

4.2.   Ułatwienie życia obywateli: Europa prawa i sprawiedliwości Zagwarantowanie prawa i sprawiedliwości w otwartej na świat Europie

4.2.1.   Wzajemne uznawanie orzeczeń sądowych

4.2.1.1.   EKES z zadowoleniem przyjmuje wysiłki w dziedzinie wzajemnego uznawania; zasada ta pozostaje kamieniem węgielnym w budowie europejskiej przestrzeni sądowej. Powinna ona współistnieć z tradycjami sądownictwa każdego z państw członkowskich i wzmacniać przestrzeń wolności i odpowiedzialności. UE powinna stworzyć wspólne normy. Z drugiej strony cały system wspólnotowych i krajowych środków egzekwowania prawa musi podlegać ograniczeniom prawnym w celu uniknięcia jakiejkolwiek groźby nadużyć. Normy nie mogą w żadnym wypadku pomniejszać wolności i praw człowieka, a ponadto muszą gwarantować ochronę praw obywatelskich i społecznych.

4.2.1.2.   Zasadę wzajemnego uznawania można by rozciągnąć na dziedziny, które nie zostały jeszcze uregulowane, jak np. prawo spadkowe i testamentowe, stosunki majątkowe między małżonkami oraz majątkowe następstwa rozstania osób pozostających w związkach, jak również na wszelkie obszary życia codziennego obywateli Unii. Wzajemne uznawanie należy stosować do wszystkich form związków partnerskich prawnie uznawanych w państwach członkowskich.

4.2.1.3.   W sprawach cywilnych należy znieść procedurę exequatur, która służy państwom członkowskim do wprowadzania w życie decyzji w sprawach cywilnych i handlowych podjętych w innych państwach członkowskich, a także rozszerzyć zasadę wzajemnego uznawania na obszary dotychczas nią nieobjęte. W sprawach karnych zasada wzajemnego uznawania musi za każdym razem znajdować zastosowanie na wszystkich etapach postępowania. Należy ją również rozciągnąć na środki ochrony osób pokrzywdzonych oraz świadków, jak również stosować w wypadku przedawnienia praw.

4.2.2.   Wzmacnianie wzajemnego zaufania

4.2.2.1.   Wzmacnianiu wzajemnego zaufania pomiędzy systemami prawnymi powinny towarzyszyć poprawa i propagowanie kształcenia pracowników wymiaru sprawiedliwości poprzez opracowanie wspólnych instrumentów. Należy zachęcać do wymiany między pracownikami wymiaru sprawiedliwości zarówno dzięki forum wymiaru sprawiedliwości i działaniom różnych sieci zawodowych, jak i poprzez realizację programów typu Erasmus. Należałoby wzmocnić Forum ds. Wymiaru Sprawiedliwości w celu poprawy komunikacji i przekazywania najlepszych wzorców postępowania.

4.2.2.2.   Istotne znaczenie ma dalsze wzmacnianie wzajemnego zaufania; w tym celu trzeba bardziej zdecydowanie wspierać (zwłaszcza finansowo) programy szkolenia zawodowego pracowników wymiaru sprawiedliwości oraz rozwój sieci zawodowych. Kroki te należy uzupełnić wymianą sprawdzonych rozwiązań i opracowaniem nowatorskich projektów w dziedzinie modernizacji wymiaru sprawiedliwości.

4.2.3.   Łatwiejszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości musi być priorytetem

4.2.3.1.   W sprawach karnych, kroki podejmowane na szczeblu europejskim w celu poprawy wzajemnego uznawania wyroków sądowych nie mogą ograniczać się wyłącznie do zagadnień terroryzmu, przestępczości zorganizowanej czy zagrożenia interesów finansowych Unii, lecz muszą także obejmować działania naruszające prawa człowieka i podstawowe wolności. Coraz większa mobilność obywateli państw członkowskich w granicach UE sprzyja dyskryminacji i wykorzystywaniu zarówno w życiu prywatnym, jak i w miejscu pracy.

4.2.3.2.   Unia powinna dążyć do wzmocnienia istniejących instrumentów pomocy prawnej, zastosowania środków elektronicznych (e-sprawiedliwość) (18), jeśli będzie to konieczne, a także podjęcia niezbędnych kroków w celu ułatwienia obywatelom dostępu do sądowych tłumaczeń pisemnych i ustnych. Należy również poczynić wysiłki w celu uproszczenia formalności związanych z legalizacją aktów i dokumentów. Trzeba także usprawnić systemy udzielania pomocy ofiarom wykroczeń, a szczególnie w sprawach transgranicznych.

4.2.4.   Rola środowisk prawniczych we wspieraniu działalności gospodarczej

4.2.4.1.   Należy usprawnić wykonywanie orzeczeń sądowych, szczególnie poprzez zainicjowanie europejskiego postępowania w zakresie zajmowania rachunków bankowych. Prace zmierzające do utworzenia wspólnych ram odniesienia w dziedzinie prawa umów będą mogły zostać wykorzystane w przyszłych wnioskach legislacyjnych; możliwe będzie również opracowanie umów wzorcowych oraz wprowadzenie w dokładnie określonych obszarach rynku wewnętrznego fakultatywnych przepisów na szczeblu europejskim (28. system). Należy kontynuować harmonizację prawa stosowanego w dziedzinie ubezpieczeń oraz prawa spółek.

4.2.4.2.   Europejska przestrzeń sądowa musi wspomagać nie tylko sprawne prowadzenie działalności gospodarczej na rynku wewnętrznym, w szczególności w okresie kryzysu, lecz także wziąć odpowiedzialności przez podmioty gospodarcze wobec społeczeństwa i pracowników. W obliczu kryzysu finansowego i gospodarczego ważne jest wzmocnienie więzów solidarności między państwami, podmiotami gospodarczymi i obywatelami oraz poszanowanie godności i praw obywatelskich.

4.2.5.   Wzmocnienie międzynarodowej obecności UE w dziedzinie sądownictwa

Należy przede wszystkim rozpowszechniać koncepcję państwa prawa na całym świecie, a szczególnie w krajach sąsiadujących z UE i w państwach, z którymi łączy Unię wspólnota programów gospodarczych, społecznych i programów w zakresie bezpieczeństwa, jak też wyraźnie wzmocnić instrumenty współpracy i pomocy prawnej stosowane przez UE w ramach współpracy z krajami trzecimi.

4.3.   Europa, która chroni Ramy prawne oraz zasady otwartej Unii, która chroni swoich obywateli

EKES z zadowoleniem przyjmuje opracowanie strategii bezpieczeństwa wewnętrznego Unii i stwierdza, że w proces ten zaangażowanych powinno być wiele różnych zainteresowanych stron z sektora prywatnego i publicznego (19). Udział społeczeństwa obywatelskiego pozwoli promować podejście oparte na tolerancji, dialogu i współpracy, a nie na wykluczeniu, strachu i nieufności wobec obywateli pozostałych państw członkowskich czy innych krajów. Będzie również gwarantem ochrony swobód i praw podstawowych, szczególnie zagrożonych w wyniku stosowania środków kontroli i egzekwowania prawa, które mogłyby mieć charakter dyskryminujący i być nadużywane, gdyby nie istniało demokratyczne społeczeństwo obywatelskie. Obok strategii bezpieczeństwa wewnętrznego trzeba również opracować europejską strategię oceny funkcjonowania systemów prawnych UE.

4.3.1.   Skuteczniejsze środki

4.3.1.1.   Współpraca policyjna powinna być w dużym stopniu ukierunkowana na kształcenie i szkolenie pracowników policji. Agencja Praw Podstawowych UE zaobserwowała, że twarde i agresywne podejście służb policyjnych stanowi poważną formę dyskryminacji. By ograniczyć te praktyki, należy podjąć kroki na rzecz ich zwalczania i przywrócenia zaufania opinii publicznej do prawidłowego funkcjonowania policji (20).

4.3.1.2.   Mobilizowanie zasobów technologicznych niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego nie może mieć miejsca bez zagwarantowania przejrzystości i odpowiedzialności w korzystaniu z nich, we współpracy z obywatelami i społeczeństwem obywatelskim.

4.3.2.   Skuteczna polityka

4.3.2.1.   Do priorytetów w obszarze przestępczości transgranicznej powinno należeć również wzmocnienie prawa do obrony poprzez rozszerzenie wspólnych minimalnych gwarancji na ochronę zasady domniemania niewinności oraz na tymczasowe aresztowanie (czas trwania i kontrola podstaw zatrzymania). Środki zwalczania przestępczości powinny być zgodne z zasadą proporcjonalności. Inicjatywy te powinny być opracowane i promowane dzięki odpowiednim środkom, np. w ramach planu działania, oraz poddane kontroli, szczególnie w sytuacjach, które do tej pory okazywały się problematyczne (traktowanie osób podejrzanych o akty terrorystyczne).

4.3.2.1.1.   W odniesieniu do kontroli i nadzorowania granic, a konkretnie ochrony osób i grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, przeważać powinny podstawowe wymogi spoczywające na państwach członkowskich w zakresie ratownictwa morskiego.

4.3.2.1.2.   Wspólna europejska wiza Schengen, którą wydawałby jeden wspólny organ konsularny, stanowiłaby gwarancję równego traktowania wszystkich osób ubiegających się o ten dokument. Jednakże należałoby stopniowo zrezygnować z domniemania ryzyka w oparciu o przynależność państwową na rzecz oceny ryzyka stwarzanego przez konkretną osobę. Ta pozytywna zmiana pozwoliłaby zapobiec nadużyciom i dyskryminacji osób ubiegających się o wizę.

4.3.3.   Wspólne cele

4.3.3.1.   Strategia bezpieczeństwa wewnętrznego powinna koncentrować się na zagrożeniach, którym nie poświęcono dotychczas dostatecznej uwagi. Należy nadać większą wagę aktywnemu zwalczaniu nienawiści, rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu. Zastosowane instrumenty nie mogą ograniczać się wyłącznie do zagadnienia bezpieczeństwa, lecz muszą obejmować sferę gospodarczą, społeczną, kulturową i edukacyjną oraz pełnić funkcję prewencyjną.

Strategia bezpieczeństwa wewnętrznego powinna przypisywać pierwszorzędną rolę przejrzystości i walce z korupcją, jako że zjawisko to podminowuje zaufanie obywateli do instytucji publicznych oraz do procesu demokratycznego na poziomie krajowym i europejskim.

4.3.3.2.   By zmniejszyć zagrożenie atakami terrorystycznymi, UE powinna zintensyfikować wysiłki w celu krzewienia europejskiego modelu dialogu międzykulturowego i międzywyznaniowego, które pozwolą przeciwstawić się izolacji i radykalizacji pewnych wspólnot, grup i organizacji zarówno w UE, jak i poza nią. Środki bezpieczeństwa wewnętrznego, mimo swojej skuteczności, skierowane są jedynie na skutki, a nie przyczyny terroryzmu. Z tego też względu nieodzowne staje się nawiązanie ogólnoeuropejskiego dialogu na temat opracowania tych modeli, tak aby UE mogła je aktywnie rozpowszechniać we współpracy z państwami członkowskimi.

4.4.   Dynamiczna polityka imigracyjna

4.4.1.   Rozwój polityki imigracyjnej, w oparciu o cele ustanowione w ramach paktu o imigracji i azylu, będzie najważniejszym zadaniem na nadchodzące lata. Wśród priorytetów wskazanych przez Komisję znajduje się konsolidacja globalnego podejścia do imigracji.

4.4.2.   UE powinna pogłębić dialog i współpracę z krajami pochodzenia. EKES proponował już (21), aby w polityce zewnętrznej UE promowała międzynarodowe ramy prawne dotyczące migracji, w oparciu o Powszechną deklarację praw człowieka, Pakt praw obywatelskich i politycznych oraz Pakt praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. Do tych międzynarodowych ram prawnych powinny zaliczać się najważniejsze konwencje MOP oraz Międzynarodowa konwencja ONZ o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin, która nie została jeszcze ratyfikowana przez państwa członkowskie UE, mimo że EKES przyjął opinię z inicjatywy własnej (22), w której wzywał do jej ratyfikacji.

4.4.3.   By europejska polityka imigracyjna mogła przyczynić się do rozwoju krajów pochodzenia, umowy między UE a tymi krajami muszą być realizowane z poszanowaniem wspólnych interesów i praw imigrantów. Komitet jest zdania, że porozumienia na rzecz mobilności powinny być tak skonstruowane, by zapobiegać drenażowi mózgu i kompensować to zjawisko. By migracja wahadłowa miała pozytywny wpływ na rozwój, konieczne jest zapewnienie większej elastyczności przepisów dotyczących przyjmowania i statusu rezydentów długoterminowych w celu zachęcania do dobrowolnego powrotu bez utraty prawa pobytu.

4.4.4.   Współpracy z krajami trzecimi nie można zawężać wyłącznie do imigracji nieuregulowanej, powrotu i kontroli granic, mimo że kwestie te mają duże znaczenie. W zawieranych umowach należy uwzględnić interesy wszystkich stron: imigrantów, by przestrzegane były przysługujące im prawa podstawowe i by zapewnić im równe traktowanie; krajów pochodzenia, by imigracja mogła mieć pozytywny wpływ na ich rozwój społeczny i gospodarczy oraz społeczeństw przyjmujących w Europie.

4.4.5.   EKES uważa, że jedną ze słabości globalnego podejścia do imigracji jest właśnie trudność, którą sprawia UE przejście od dyskusji politycznych do opracowania konkretnych inicjatyw legislacyjnych, zgodnie z metodą wspólnotową i przy poszanowaniu kompetencji przewidzianych w traktatach.

4.4.6.   Komitet nie podziela twierdzenia, że europejska polityka imigracyjna powinna opierać się na migracji wahadłowej. Niewątpliwie część zjawisk migracji będzie miała charakter tymczasowy i, w niektórych wypadkach, wahadłowy, lecz doświadczenie pokazuje, że większość ma charakter stały bądź długofalowy, dlatego też polityka i prawodawstwo UE muszą zawsze propagować poszanowanie praw człowieka, zabezpieczenie statusu prawnego imigrantów, integrację oraz łączenie rodzin.

4.4.7.   Komitet stwierdził w niedawnej opinii (23), że polityka i prawodawstwo dotyczące imigracji powinny zapewniać wszystkim osobom pełne poszanowanie praw człowieka, zasady równego traktowania i niedyskryminacji.

4.4.8.   EKES nie akceptuje terminu „nielegalna imigracja” i podziela opinie innych europejskich podmiotów, np. Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy oraz Parlamentu Europejskiego, które preferują użycie takich pojęć jak „imigracja nieuregulowana” czy „imigranci bez dokumentów”, by unikać fałszywych skojarzeń między imigracją a przestępczością.

4.4.9.   Mimo że wjazd do danego państwa bez dokumentów i ustalonych zezwoleń nie jest legalny, osoby te nie są przestępcami. Związek między imigracją nieuregulowaną a przestępczością, na który wskazuje się w licznych środkach masowego przekazu i dyskusjach politycznych, nie odzwierciedla rzeczywistości, a ponadto wzbudza w społeczeństwie państwa przyjmującego poczucie strachu oraz postawy ksenofobiczne.

4.4.10.   EKES podziela istotny cel Komisji w zakresie nadzorowania wdrażania na szczeblu krajowym gwarancji i praw przewidzianych w dyrektywie 2008/115 w sprawie powrotów, która wejdzie w życie w grudniu 2010 r.

4.4.11.   Komitet popiera propozycję Komisji, by UE dysponowała wspólnymi standardami przyjmowania nielegalnych imigrantów, którzy nie mogą zostać wydaleni. Zgadza się również, że w kwestii legalizacji pobytu konieczna jest lepsza wymiana informacji między państwami członkowskimi i że w tym celu można by opracować wytyczne dotyczące organizacji takiej wymiany. Aby uregulować status danych osób, należy uwzględnić ich sytuację w zakresie integracji społecznej i zawodowej, zgodnie z postanowieniami paktu o imigracji i azylu.

4.4.12.   Małoletni bez opieki, którzy znajdują się w nieuregulowanej prawnie sytuacji, powinni być objęci ochroną w ramach konkretnej polityki europejskiej.

4.4.13.   Komitet podziela zdanie Komisji, że Unia powinna stworzyć wspólne ramy w postaci elastycznego systemu przyjmowania imigrantów, dostosowanego do potrzeb krajowych rynków pracy. Niemniej jednak Komitet sądzi, że w prawodawstwie europejskim należy unikać polityki ukierunkowanej wyłącznie na potrzeby rynków pracy w danej sytuacji czy danym okresie, gdyż w ten sposób imigrantów traktuje się tylko jako siłę roboczą, a nie osoby, którym przysługują prawa i którym należy zapewnić ochronę i bezpieczeństwo.

4.4.14.   Komitet popiera propozycję Komisji utworzenia europejskiej platformy dialogu w celu poprawy zarządzania migracją zarobkową, w której uczestniczyliby pracodawcy, związki zawodowe, urzędy pracy w państwach członkowskich, agencje pośrednictwa pracy oraz inne zainteresowane strony. EKES może być europejską instytucją, która wesprze działalność tej platformy, na wzór Europejskiego Forum Integracji.

4.4.15.   Komitet wielokrotnie przypominał, że wspólne przepisy na szczeblu europejskim dotyczące przyjmowania powinny być opracowywane w ramach ogólnych horyzontalnych ram ustawodawczych, a nie za pomocą norm sektorowych (24).

4.4.16.   Mimo to Komisja pracuje obecnie nad różnymi wnioskami dotyczącymi dyrektyw o charakterze sektorowym. Niedawno Rada Europejska przyjęła dyrektywę w sprawie błękitnej karty  (25), która oferuje przyspieszone i elastyczne postępowanie przy wjeździe jedynie dla pracowników uznanych za „wysoko wykwalifikowanych” oraz członków ich rodzin. Może to stanowić podstawę do dyskryminacji między pracownikami uznanymi za wysoko wykwalifikowanych a pozostałymi imigrantami, którzy objęci zostaną dyrektywami szczegółowymi. Ponadto dyrektywa pozostawia państwom członkowskim zbyt duży margines swobody w kwestii nakreślenia i skonkretyzowania warunków oraz praw przyznanych na mocy błękitnej karty.

4.4.17.   Zdaniem EKES-u podejście sektorowe w prawodawstwie UE dotyczącym polityki imigracyjnej musi zostać uzupełnione wspólnymi horyzontalnymi ramami prawnymi (statusem europejskim), które gwarantowałyby poszanowanie i ochronę praw i swobód imigrantów w Europie, bez względu na kategorię zawodową, status prawny czy sytuację administracyjną tych osób.

4.4.18.   Komisja przygotowała wniosek dotyczący dyrektywy ramowej w sprawie praw imigrantów, który nie został jeszcze przyjęty przez Radę. Komitet opracował opinię w tej sprawie (26) i oczekuje, że zawarte w niej sugestie zostaną uwzględnione w pracach Rady.

4.4.19.   EKES przyjrzy się propozycji Komisji przyjęcia kodeksu imigracji w celu zagwarantowania imigrantom w Europie jednolitego i porównywalnego zestawu praw. Nie zgadza się jednak, by w związku z tym wycofać wniosek w sprawie dyrektywy ramowej, stąd też zwraca się do przyszłych prezydencji Rady o kontynuowanie prac aż do przyjęcia dyrektywy.

W odniesieniu do łączenia rodzin, Komitet podziela zdanie Komisji o dopuszczeniu możliwości dokonania przeglądu dyrektywy, po dokonaniu szeroko zakrojonych konsultacji.

4.4.20.   Komitet oczekuje, że Komisja przygotuje wkrótce zieloną księgę w celu omówienia zmian, które należałoby wprowadzić do wspomnianej dyrektywy, ponieważ ze względu na minimalistyczny charakter dyrektywy 2003/86 istnieje ryzyko, że w niektórych krajowych systemach prawnych nie zapewni się obywatelom państw trzecich pełnego korzystania z prawa do łączenia rodzin, co potwierdza Komisja w swoim sprawozdaniu dotyczącym stosowania dyrektywy na szczeblu krajowym (27).

4.4.21.   Komitet jest mocno zaangażowany w kwestię integracji i przyjął już liczne opinie z inicjatywy własnej, w których opowiadał się za europejską polityką integracji o aktywnym, dwukierunkowym charakterze, tj. ukierunkowaną zarówno na społeczeństwo przyjmujące, jak i imigrantów. Jest to pozytywne podejście do integracji, w przeciwieństwie do niektórych rządów postrzegających to zjawisko w negatywnym świetle, jako przeszkodę na drodze do równości oraz jako nowy instrument dyskryminacji.

4.4.22.   Jak stwierdza Komisja, konieczna jest nie tylko intensyfikacja wysiłków ze strony UE, państw członkowskich oraz władz lokalnych i regionalnych, ale też większe zaangażowanie społeczeństwa przyjmującego i samych imigrantów. W wyniku współpracy Komisji Europejskiej i EKES-u utworzono niedawno Europejskie Forum Integracji. Jest to platforma, dzięki której społeczeństwo obywatelskie i organizacje imigrantów mogą brać udział w opracowywaniu europejskich strategii polityki na rzecz integracji.

4.4.23.   EKES niejednokrotnie opowiadał się za stosowaniem w przypadku integracji otwartej metody koordynacji i wyraża gotowość do współpracowania przy jej wdrażaniu, opracowując stosowne opinie. Komisja stwierdza, że można by opracować wspólny mechanizm koordynacji, który wspierałby działania państw członkowskich poprzez wspólny system odniesienia, korzystając przy tym z definicji najlepszych rozwiązań, rozwijając wskaźniki, zapewniając powiązania z pozostałymi obszarami polityki oraz angażując społeczeństwo obywatelskie za pośrednictwem portalu internetowego i Europejskiego Forum Integracji.

4.4.24.   Forum może również wnieść wkład w ocenę procedur, w opracowywanie wskaźników oraz w powiązanie integracji z pozostałymi kierunkami polityki UE.

4.5.   Azyl: wspólna i solidarna przestrzeń ochrony

4.5.1.   Europa musi być gotowa na stworzenie godnych warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl. W tym celu potrzebuje zarówno przepisów gwarantujących ich ochronę, jak też większej solidarności w swojej polityce. Wiele osób wymagających ochrony międzynarodowej dociera na granice zewnętrzne UE nielegalnymi drogami. Władze muszą zapewnić im możliwość złożenia wniosku o ochronę, a następnie rozpatrzyć go zgodnie z międzynarodowymi konwencjami oraz prawodawstwem krajowym i europejskim.

4.5.2.   Komitet opracował w ostatnich latach szereg opinii w sprawie rozwoju wspólnotowego systemu azylowego (28). Tworzenie wspólnego europejskiego systemu azylowego (CEAS) musi przebiegać przy zagwarantowaniu wysokiego poziomu jakości, bez uszczerbku dla międzynarodowych norm ochrony. Harmonizacji nie można w żadnym wypadku wykorzystywać do obniżenia obecnych poziomów ochrony w państwach członkowskich, lecz powinna ona posłużyć do ulepszenia przepisów w tych państwach członkowskich, w których poziom ochrony jest niedostateczny.

4.5.3.   W celu stworzenia wspólnego europejskiego systemu azylowego niezbędne jest połączenie procesu harmonizacji prawa z pogłębioną współpracą między państwami członkowskimi. Współpraca ta i solidarność poprawią się w wyniku utworzenia Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu, co zaproponowała Komisja i co znajduje poparcie Komitetu.

4.5.4.   Nowe przepisy powinny umożliwiać dostęp osób ubiegających się o azyl do rynku pracy i do kształcenia, uznawać funkcję pełnioną przez wyspecjalizowane organizacje pozarządowe oraz przyznać im pełen dostęp do tych procedur i miejsc, które są związane z ich działalnością.

4.5.5.   Należy zmodyfikować procedury w ramach rozporządzenia dublińskiego, by umożliwić osobom ubiegającym się o azyl wybór kraju, w którym chcą złożyć wniosek, mając na uwadze względy humanitarne oraz związki z rodziną, kultura i społeczeństwem.

4.5.6.   Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka musi istnieć możliwość odwołania się od decyzji w sprawie wniosku o azyl, która powinna mieć skutek zawieszający.

4.5.7.   Zatrzymywanie w specjalnych ośrodkach osób ubiegających się o azyl oraz imigrantów o nieuregulowanym statusie jest nadal powszechnie stosowane w różnych państwach członkowskich UE. EKES opowiada się przeciw tym praktykom i uważa, że zatrzymanie w takich ośrodkach należy stosować jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

4.5.8.   Komitet jest zdania, że poszanowanie praw człowieka stanowi niezbędny warunek podpisania z krajami trzecimi umów o readmisji oraz sprzeciwia się zawieraniu przez UE bądź państwa członkowskie umów o repatriacji lub kontroli granic z państwami, które nie przyjęły podstawowych międzynarodowych instrumentów prawnych w zakresie ochrony praw człowieka.

4.5.9.   EKES sądzi, że należy wzmocnić wewnątrzwspólnotową solidarność finansową w dziedzinie azylu; w tym celu konieczne będzie rozszerzenie i dostosowanie Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców.

---

(1)  Były wiceprzewodniczący KE Franco Fratini potwierdził, że osiągnięto zaledwie 53 % wyznaczonych celów.

(2)  Pakt o imigracji i azylu, Rada Unii Europejskiej, Bruksela, 13440/08, 24 września 2008 r.

(3)  Sprawozdanie grupy ds. przyszłości polityki spraw wewnętrznych „Freedom, Security, Privacy: European Home Affairs in an Open World”, czerwiec 2008 r.

(4)  http://ec.europa.eu/justice_home/news/consulting_public/news_consulting_0001_en.htm.

(5)  COM(2009) 262 wersja ostateczna.

(6)  Opinia EKES-u z 4.9.2009 w sprawie: „Poszanowanie praw podstawowych w europejskiej polityce imigracyjnej i europejskim prawodawstwie w tej dziedzinie”, sprawozdawca: Luis Miguel Pariza Castaños (zobacz str. 29 w obecnym Dz.U.).

(7)  Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 163.

(8)  Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 69.

(9)  Zob. „Relevant Council of Europe Resolutions and Reccommendations in the field of efficiency and fairness of justice” [Najważniejsze rezolucje i zalecenia Rady Europy w dziedzinie efektywności i uczciwości wymiaru sprawiedliwości], (CEPEJ(2003)7 rev. z 13 listopada 2003 r.).

(10)  COM(2008) 840 wersja ostateczna.

(11)  30 kwietnia 2006 r.

(12)  COM(2009) 313 wersja ostateczna.

(13)  Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 14 oraz Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 43.

(14)  Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 65.

(15)  Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 19 oraz Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 102.

(16)  Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 66.

(17)  Dz.U. C 208 z 3.9.2003, s. 76.

(18)  Opinia EKES-u z 30.9.2009 w sprawie komunikatu Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego: „Droga do europejskiej strategii w dziedzinie e-sprawiedliwości”, sprawozdawca: Jorge Pegado Liz (Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 69).

(19)  Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 147 oraz Dz.U. C 211 z 19.8.2008, s. 61.

(20)  Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, 2009 r. „The Stockholm Programme: A chance to put fundamental rights protection right in the centre of the European Agenda”, s. 6-7.

(21)  Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91.

(22)  Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 49.

(23)  Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 69.

(24)  Dz.U. C 286 z 17.11.2005, s. 20.

(25)  Dyrektywa 2009/50/WE.

(26)  Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 114.

(27)  COM(2008) 610 wersja ostateczna.

(28)  Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 77, Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 78 oraz opinie EKES-u: z 16.7.2009 w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl (przekształcenie), sprawozdawca: An Le Nouail Marlière (Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 110); oraz z 16.7.2009 w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego kryteria i mechanizmy ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela kraju trzeciego lub bezpaństwowca (przekształcenie), sprawozdawca: An Le Nouail Marlière (Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 115).

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/89

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie środowisk wolnych od dymu tytoniowego

COM(2009) 328 wersja ostateczna – 2009/0088 (CNS)

(2010/C 128/15)

Sprawozdawca: Eugen LUCAN

Dnia 8 lipca 2009 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie środowisk wolnych od dymu tytoniowego

COM(2009) 328 wersja ostateczna – 2009/0088 (CNS).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 15 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4-5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 81 do 68 – 9 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Zalecenia szczegółowe

W odniesieniu do części „niniejszym zaleca, aby państwa członkowskie”, art. 1

1.1.1.   Mówiąc o skutecznej ochronie przed narażeniem na dym tytoniowy, należy odnosić się do „miejsc pracy”, szczególnie w pomieszczeniach zamkniętych bez wyznaczonych stref dla palaczy.

1.1.2.   Komitet zaleca, by wszystkie miejsca publiczne uczęszczane przez dzieci lub młodzież w wieku poniżej 18 lat zostały uwzględnione w pojęciu „innych miejsc publicznych”, o którym mowa w art. 8 ust. 2 Ramowej konwencji WHO o ograniczeniu użycia tytoniu (FTCT).

1.1.3.   Komitet wnosi, by Rada przewidziała wprowadzenie terminu przyjęcia zalecenia krótszego niż trzy lata proponowane przez Komisję, gdyż w przeciwnym razie może zostać stracone obecne pokolenie nastolatków w wieku licealnym (14-18 lat), które jest narażone na ryzyko przejścia od palenia biernego do palenia czynnego.

W odniesieniu do części „niniejszym zaleca, aby państwa członkowskie”, art. 2

1.2.1.   „Istotną rolę odgrywać będą strategie edukacji i poradnictwa realizowane na poziomie europejskim we wszystkich instytucjach edukacyjnych i placówkach oświatowych”. Komitet zaleca, by uzupełniono ten ustęp, bardzo wyraźnie podkreślając znaczenie, jakie na poziomie europejskim mają strategie informowania i poradnictwa w placówkach szkolnictwa podstawowego i średniego, tak aby każde dziecko czy nastolatek mogli być właściwie, wyczerpująco i regularnie informowani na temat realiów związanych z paleniem tytoniu i na temat jego szkodliwych następstw, a także rakotwórczych skutków narażenia na środowiskowy dym tytoniowy.

W odniesieniu do części „niniejszym zaleca, aby państwa członkowskie”, art. 3

1.3.1.   Należy uzupełnić politykę na rzecz środowisk wolnych od dymu tytoniowego za pomocą środków wspierających, obejmujących:

c)	rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy 2004/37 w sprawie narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy, tak aby objął także środowiskowy dym tytoniowy;

d)	wzmocnienie zawartych w dyrektywie 89/654/EWG wymogów w zakresie ochrony pracowników przed dymem tytoniowym, tak aby wszyscy pracodawcy byli zobowiązani do zagwarantowania, że palenie będzie zakazane w miejscu pracy;

e)

zmianę dyrektywy w sprawie substancji niebezpiecznych (67/548/EWG) (1991), tak aby środowiskowy dym tytoniowy został zaliczony do czynników rakotwórczych; w ten sposób automatycznie byłby on objęty zakresem stosowania dyrektywy w sprawie narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych, jeśli chodzi o minimalne wymogi bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy;

f)	apel do państw członkowskich i Komisji, by oficjalnie zmieniły nazwę „środowiskowy dym tytoniowy” (ETS) na „rakotwórczy środowiskowy dym tytoniowy” (CETS);

g)

opracowanie przez DG ds. Edukacji i Kultury oraz DG ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów strategii edukacyjnych w celu regularnego przekazywania dzieciom i młodzieży wszystkich szczebli oświaty UE właściwych i pełnych informacji na temat skutków używania tytoniu i wdychania środowiskowego dymu tytoniowego.

W odniesieniu do części „niniejszym zaleca, aby państwa członkowskie”, art. 4

1.4.1.   Na końcu tego ustępu należy także wspomnieć o „ochronie przed dymem tytoniowym w środowiskach publicznych uczęszczanych przez dzieci i młodzież” (place zabaw na otwartym powietrzu, miejsca rozrywek, dyskoteki na otwartym powietrzu czy w zamkniętych pomieszczeniach, kluby, kawiarnie uczęszczane przez dzieci lub młodzież w wieku poniżej 18 lat, inne miejsca dla nich przeznaczone).

W odniesieniu do części „niniejszym zaleca, aby państwa członkowskie”, art. 6

1.5.1.   W definicji krajowych punktów kontaktowych ds. ograniczania użycia tytoniu należy dodać fragment: „oraz w celu kontrolowania lub eliminowania narażenia ludności na środowiskowy dym tytoniowy”.

2.   Wnioski

2.1.   Komitet popiera inicjatywę dotyczącą zapewnienia skutecznego wdrożenia art. 8 Ramowej konwencji antytytoniowej WHO, aby utworzyć środowisko w pełni wolne od dymu tytoniowego, jak to zostało określone w zasadzie 1 ust. 6 wytycznych art. 8 konwencji, znajdujących się w załączniku do wniosku COM(2009) 328 (1), i jest zdania, że europejskie zalecenie stanowi użyteczne narzędzie pozwalające zmierzać w tym kierunku, mimo że wcale nie daje pewnych gwarancji. Gdyby miało się okazać, że wdrożenie i skuteczność tego środka nie są zadowalające, Komisja powinna jak najszybciej zaproponować instrument o charakterze wiążącym.

2.2.   Komitet jest zdania, że należy przeprowadzić na poziomie europejskim badania na temat walki ze szkodliwymi skutkami palenia tytoniu u dzieci i młodzieży oraz na temat stopnia ich narażenia na środowiskowy dym tytoniowy. W celu opracowania skutecznych strategii i programów na przyszłość, badacze powinni także poddać oglądowi populację palaczy, aby określić, w jakim wieku zapalili oni swojego pierwszego papierosa i jakie motywy skłoniły ich do dokonania takiego wyboru w dzieciństwie czy adolescencji.

2.3.   Mając na względzie, że Parlament Europejski wniósł, by państwa członkowskie zobowiązały się zredukować użycie tytoniu wśród młodzieży co najmniej o 50 % do roku 2025, Komitet uważa za konieczne ilościowe określenie szkodliwych skutków wśród młodych palaczy, aby następnie opracować adresowane do państw Unii Europejskiej cele zmierzające do ograniczenia użycia tytoniu wśród młodzieży. Komitet podkreśla, że nie oznacza to przedłużenia stosowania przepisów antytytoniowych do 2025 r. i że, wręcz przeciwnie, należy pilnie przyjąć takie środki, ze względu na poważne skutki dla zdrowia ludzi oraz bardzo wysokie koszty.

2.4.   Komitet uważa za absolutnie niezbędne wprowadzenie zakazu używania tytoniu, a w konsekwencji – zakazu narażania na środowiskowy dym tytoniowy w miejscach uczęszczanych przez dzieci lub młodzież (grupa wiekowa: 0-18 lat), takich jak miejsca rozrywki, kluby, dyskoteki w pomieszczeniach zamkniętych, kawiarnie, tereny sportowe, tereny rekreacyjne dla dzieci itp. Tego rodzaju środek mógłby pomóc oszczędzić część obecnej generacji dzieci i nastolatków z przedziału wiekowego 15-18 lat, którzy są w największym stopniu narażeni na ryzyko palenia tytoniu i działanie środowiskowego dymu tytoniowego. Na ogół właśnie będąc w wieku między 15 a 18 lat, niektórzy z nich postanawiają zapalić swojego pierwszego papierosa i z palaczy biernych stają się czynnymi.

2.5.   Komitet uważa za zasadnicze programy zmierzające do tego, by w szkołach podstawowych i średnich wpajano i promowano zdrowy i harmonijny tryb życia. Aby móc sobie uświadomić zagrożenia związane z użyciem tytoniu i narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy, dzieci i nastolatkowie na poziomie europejskim powinni móc korzystać z regularnie przekazywanych, właściwych i pełnych informacji na ten temat. Mogą one być im dostarczane w ramach partnerstwa z organizacjami pozarządowymi, nieodzowne jest w każdym razie, by informacje te były dostępne, regularne, dostosowane do oczekiwań odbiorców, interaktywne i innowacyjne, tak aby adresaci mogli z pełną swobodą i świadomością przyjąć odpowiedzialność za samych siebie.

2.6.   Komitet uważa za konieczne uruchomienie kampanii informacyjnych i edukacyjnych na temat zdrowego trybu życia, adresowanych do wszystkich grup wiekowych i społecznych, tak aby ludzie mogli wziąć na siebie odpowiedzialność za własne decyzje, mając pełną świadomość konsekwencji zarówno dla samych siebie, jak i dla swoich dzieci.

2.7.   Komitet zachęca organizacje pozarządowe i społeczeństwo obywatelskie do podejmowania i wspierania własnym udziałem działań zmierzających do ochrony przed narażeniem na palenie tytoniu i na środowiskowy dym tytoniowy, zwłaszcza gdy działania te adresowane są do kategorii społecznych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, których członkowie narażeni są na utratę niezależności nie tylko społecznej, ale i osobistej, w miarę pogarszania się ich stanu zdrowia i stopniowego zaniku pewnych funkcji życiowych. Jeśli chodzi o narażenie na środowiskowy dym tytoniowy, należy w szczególności roztoczyć specjalną opiekę nad dziećmi znajdującymi się w niekorzystnej sytuacji, pochodzącymi ze środowisk o wysokim ryzyku narażenia na wtórny dym tytoniowy, jak również nad „dziećmi i młodzieżą ulicy” oraz innymi grupami ludności żyjącymi na ulicy.

3.   Kontekst i uwagi ogólne

3.1.   Argumenty medyczno-społeczne w kwestii użycia tytoniu i stopnia narażenia na środowiskowy dym tytoniowy

3.1.1.   Zgodnie z pewnym badaniem, „każdy wypalony papieros może skrócić życie palacza o 8 minut” (2). Tytoń jest najważniejszą przyczyną zgonów, chorób i niepełnosprawności w Unii Europejskiej, pochłaniającą rocznie ok. 650 tys. istnień ludzkich (3).

3.1.2.   Dym tytoniowy stanowi złożoną mieszankę toksyczną, w której skład wchodzi ponad 4 000 elementów, w tym takie substancje toksyczne, jak cyjanowodór, amoniak i tlenek węgla oraz ponad pięćdziesiąt innych (dokładnie 69 (4)), których rakotwórcze działanie zostało dowiedzione, tak że dym tytoniowy stanowi bardzo powszechną przyczynę chorób i zgonów w UE. Z naukowego punktu widzenia uzasadnione jest dokonanie zmiany nazwy „środowiskowy dym tytoniowy” (ETS) na „rakotwórczy środowiskowy dym tytoniowy” (CETS).

3.1.3.   Wykazano, że przedłużające się narażenie na bierne palenie tytoniu prowadzi do tych samych chorób jak w przypadku palenia czynnego, w tym takich, jak nowotwór płuc, schorzenia układu sercowo-naczyniowego i choroby pediatryczne.

3.1.4.   Narażenie na środowiskowy dym tytoniowy (ETS) może powodować wieńcowe choroby serca i nowotwór płuc u osób dorosłych. U tychże osób może ono ponadto być przyczyną udarów, astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (COPD) (5) oraz zaostrzać wcześniejsze stany chorobowe, takie jak astma i COPD (6).

3.1.5.   Badania i definicje dotyczące ryzyka narażenia na środowiskowy dym tytoniowy z czasem ewoluowały. Należy unikać pojęć takich, jak „palenie bierne” i „przypadkowe narażenie na dym tytoniowy”. Doświadczenie Francji i innych krajów wskazuje bowiem, że pojęć tych używa się w pewnych sytuacjach na poparcie stanowiska, że narażenie jest „dobrowolne”, a zatem akceptowalne. Nowy kontekst naukowy nakazuje, by nie mówić już o „środowiskowym dymie tytoniowym” (ETS), lecz o „rakotwórczym środowiskowym dymie tytoniowym” (CETS).

3.1.6.   Środowiskowy dym tytoniowy jest szczególnie szkodliwy dla dzieci, gdyż stanowi przyczynę astmy, zapalenia płuc, zapalenia oskrzeli, chorób dróg oddechowych, zapalenia ucha środkowego, jak i zespołu nagłej śmierci niemowląt (5).

3.1.7.   Według ostrożnych szacunków w 2002 r. w UE-25 7 300 dorosłych, w tym 2 800 osób niepalących, zmarło na skutek narażenia na środowiskowy dym tytoniowy w miejscu pracy. Śmierć dalszych 72 000 osób, w tym 16 400 osób niepalących, była spowodowana przez narażenie na dym tytoniowy w domu (7).

3.1.8.   Dowiedziono, że ryzyko wystąpienia nowotworu płuc znacznie wzrasta wraz z narażeniem na dym tytoniowy ogólnie i w miejscu pracy oraz że np. wśród pracowników przedsiębiorstw branży gastronomicznej, w których pali się tytoń, jest ono o 50 % wyższe niż wśród pracowników nienarażonych w ten sposób (8).

3.1.9.   Narażenie na dym tytoniowy w czasie ciąży może prowadzić do zwiększonego niebezpieczeństwa deformacji płodu, poronienia, śmierci płodu i przedwczesnego porodu.

3.2.   Argumenty socjologiczne Eurobarometru w kwestii strategii politycznych zmierzających do ograniczenia użycia tytoniu i narażenia na środowiskowy dym tytoniowy

3.2.1.   Eurobarometr podkreśla, że strategie polityczne w zakresie ograniczania użycia tytoniu są bardzo dobrze przyjmowane przez społeczeństwo. Tak więc obywatele europejscy są przychylnie nastawieni do zakazu palenia w biurach i innych zamkniętych miejscach pracy (84 % ankietowanych), w restauracjach (77 %) oraz w kawiarniach i barach (61 %).

3.2.2.   Około 70 % obywateli Unii nie pali (9), a badania pokazują, że większość osób palących pragnie rzucić palenie (10).

3.2.3.   Jak wynika z najnowszego sondażu na temat „Postawy Europejczyków wobec palenia tytoniu” przeprowadzonego przez Eurobarometr, trzy czwarte Europejczyków ma świadomość, że dym tytoniowy stanowi zagrożenie dla zdrowia osób niepalących, podczas gdy 95 % przyznaje, że palenie w obecności kobiety ciężarnej może być bardzo niebezpieczne dla zdrowia dziecka.

3.2.4.   Pod koniec 2006 r. szacowano, że 28 % pracowników pracujących w biurach było codziennie narażonych na środowiskowy dym tytoniowy w miejscu pracy, podczas gdy na końcu 2008 r. w tej samej sytuacji znajdowało się ok. 39 % pracowników kawiarń i restauracji. Inne niedawno przeprowadzone badanie (2006 r.) pokazuje, że około 7,5 miliona europejskich pracowników było codziennie narażonych na działanie wtórnego dymu tytoniowego w miejscu pracy (11).

3.2.5.   Co roku w setkach miliardów liczone są kwoty, które gospodarki europejskie zmuszone są przeznaczać na swoje systemy opieki zdrowotnej w związku z używaniem tytoniu. Wydatki te nie są pokrywane tylko przez osoby będące ich przyczyną, lecz ponosi je całe społeczeństwo. Szacuje się, że w Unii 27 państw członkowskich samo narażenie na działanie środowiskowego dymu tytoniowego w miejscu pracy pociąga za sobą koszt 2,46 mld euro rocznie (12). Na kwotę tę składają się wydatki na leczenie chorób odtytoniowych w wysokości 1,3 mld euro (w tym 560 mln przypadających na pracowników niepalących) oraz koszty niemedyczne związane ze spadkiem wydajności, w wysokości ponad 1,1 mld euro (w tym 480 mln przypada na osoby niepalące).

3.3.   Obowiązek ochrony ludności przed narażeniem na działanie środowiskowego dymu tytoniowego wchodzi w zakres gwarancji podstawowych praw i swobód osoby ludzkiej (prawo do życia i standardów opieki zdrowotnej)

3.3.1.   Obowiązek ochrony ludności przed dymem tytoniowym, zawarty w art. 8 Ramowej konwencji WHO o ograniczeniu użycia tytoniu, jest zakorzeniony w podstawowych prawach i wolnościach człowieka. Z uwagi na niebezpieczeństwo związane z wdychaniem wtórnego dymu tytoniowego, obowiązek ochrony przed dymem tytoniowym jest w szczególności elementem składowym prawa do życia i prawa do możliwie najwyższych standardów w zakresie zdrowia – praw uznanych w wielu międzynarodowych instrumentach prawnych (w tym w konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, konwencji praw dziecka, konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, międzynarodowym pakcie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych). Prawa te są wyraźnie zapisane w preambule ramowej konwencji WHO oraz w konstytucjach wielu narodów.

3.3.2.   Obowiązek ochrony jednostek przed dymem tytoniowym wiąże się z ciążącym na rządach obowiązkiem przyjmowania prawodawstwa chroniącego jednostki przed groźbą naruszenia ich podstawowych praw i wolności. Obowiązek ten dotyczy wszystkich osób, a nie jedynie pewnych grup.

3.4.   Kontekst międzynarodowy i europejski

3.4.1.   W Stanach Zjednoczonych Agencja Ochrony Środowiska (w roku 1993) i Departament Zdrowia i Usług Socjalnych (w roku 2000) zaliczyły środowiskowy dym tytoniowy do czynników mających rakotwórcze skutki dla człowieka, zaś w roku 2002 tak samo postąpiło Międzynarodowe Centrum Badawcze Światowej Organizacji Zdrowia.

3.4.2.   Na poziomie międzynarodowym Ramowa konwencja WHO o ograniczeniu użycia tytoniu (FCTC), podpisana przez 168 stron i ratyfikowana przez 141, w tym przez Wspólnotę Europejską, uznaje, że „dowody naukowe potwierdzają jednoznacznie, że konsumpcja wyrobów tytoniowych i narażenie na dym tytoniowy są przyczyną śmierci, chorób i niepełnosprawności”. Konwencja nakazuje Wspólnocie i jej państwom członkowskim podjęcie problemu narażenia na dym tytoniowy w zamkniętych miejscach pracy, środkach transportu publicznego i zamkniętych obiektach publicznych. Artykuł 8 tego tekstu ustanawia wymóg zapewnienia ochrony przed narażeniem na działanie dymu tytoniowego.

3.4.3.   Europejska strategia WHO z 2004 r. na rzecz zaprzestania palenia stwierdza, że środkiem zapewniającym najwyższy wskaźnik skuteczności rzucenia palenia w perspektywie długofalowej są intensywne porady, udzielane przez lekarza na spotkaniach trwających ponad 10 minut.

3.5.   Ocena wpływu na temat najbardziej korzystnego z pięciu możliwych wariantów polityki europejskiej

3.5.1.   30 stycznia 2007 r. Komisja otworzyła debatę publiczną, wydając zieloną księgę pt. „Ku Europie wolnej od dymu tytoniowego: alternatywne opcje polityki na szczeblu UE” (COM(2007) 27 wersja ostateczna). Do pięciu możliwych wariantów polityki europejskiej należą: utrzymanie status quo, środki dobrowolne, metoda koordynacji otwartej, zalecenie Komisji lub Rady oraz obowiązujące prawodawstwo.

3.5.2.   W swej ocenie wpływu Komisja uściśla, że dzięki wiążącemu charakterowi wariant piąty (obowiązujące prawodawstwo) doprowadziłby do maksymalnego zmniejszenia szkód wywołanych przez środowiskowy dym tytoniowy, gdyż wyeliminowałby on w rzeczywistości narażenie na działanie tego dymu w zamkniętych miejscach pracy. Niemniej realizacja tego wariantu zabrałaby o wiele więcej czasu od wariantu czwartego (zalecenie Rady). Wariant pierwszy (utrzymanie obecnej sytuacji bez jakichkolwiek zmian) przyczyniłby się do osiągnięcia najmniejszych postępów w ograniczeniu obecności środowiskowego dymu tytoniowego i związanych z nim szkód zdrowotnych. Oczekuje się, że w tym przypadku kontynuowano by obecny trend zwalczania tytoniu, lecz w wolniejszym tempie. Warianty drugi i trzeci mają podobne skutki i – w porównaniu z pierwszym (status quo) – doprowadziłyby jedynie do niewielkiego ograniczenia środowiskowego dymu tytoniowego. Trzeci środek, czyli zastosowanie metody koordynacji otwartej, może się okazać powolny i nieodpowiedni do rozwiązania takiego problemu jak środowiskowy dym tytoniowy. Jeżeli chodzi o czwarty wariant, czyli zalecenie Komisji, jego wpływ byłby ograniczony, gdyż nie mógłby on spotkać się z poparciem państw członkowskich. Oczekuje się, że wariant czwarty przyniósłby większe korzyści zdrowotne, gdyż spotkałby się z akceptacją, a jego wpływ dałby się odczuć w krótkim czasie.

4.   Grupy docelowe najbardziej narażone na działanie środowiskowego dymu tytoniowego i strategie rozwiązania tego problemu

4.1.   Grupy najbardziej narażone na działanie środowiskowego dymu tytoniowego to dzieci, młodzież, bezrobotni, osoby znajdujące się w trudnym położeniu oraz pracownicy branży hotelarsko-gastronomicznej.

4.2.   Z punktu widzenia przyczyn kwestię narażenia na środowiskowy dym tytoniowy należy omawiać w powiązaniu z użyciem tytoniu i specyfiką danej grupy docelowej. 80 % osób palących w UE stwierdziło, że czynią to również w miejscu zamieszkania. Strategie mające na celu ograniczenie używania tytoniu i narażenia na środowiskowy dym tytoniowy powinny być adresowane przede wszystkim do dzieci, młodzieży i rodziców.

4.3.   Pośród obywateli UE w wieku lat 15 i starszych, 31 % deklaruje, że pali (26 % codziennie, a 5 % okazjonalnie) (13). Wśród dzieci liczba osób palących rośnie bardzo szybko po 11 roku życia. Bardzo wysoki poziom użycia tytoniu odnotowany wśród osób poniżej 18 roku życia potwierdza hipotezę, że młodzież zaczyna palić przed osiągnięciem pełnoletności (14). Badanie Eurobarometru nie wspomina w ogóle, w jakim wieku zaczyna się palić tytoń, lecz niektóre państwa dysponują statystykami krajowymi (15) mówiącymi, że „większość osób palących (53 %) zaczęła palić w dzieciństwie: 5,5 % – w wieku poniżej 15 lat, a 47,5 % w wieku 15-19 lat”. Ponad połowa palących płci męskiej (51,4 %) zaczęła palić w wieku 15-19 lat. Pośród najbardziej narażonych grup społecznych są dzieci ulicy, które pierwszy papieros wypalają w wieku poniżej 5 lat (16). Życie na ulicy, zwłaszcza w wypadku dzieci, młodzieży lub dorosłych z grup znajdujących się w najtrudniejszym położeniu, wiąże się z wysokim poziomem użycia tytoniu i narażenia na środowiskowy dym tytoniowy.

4.4.   W miejscach rozrywki (klubach, kawiarniach, dyskotekach na wolnym powietrzu lub w pomieszczeniach zamkniętych itp.) narażenie na środowiskowy dym tytoniowy jest bardzo duże i niebezpieczne zarówno dla klientów (nastolatków, młodzieży i innych grup), jak i pracowników (branży rozrywkowej i hotelowo-restauracyjnej). Czterogodzinne narażenie na środowiskowy dym tytoniowy na dyskotece można porównać do mieszkania przez miesiąc z osobą palącą (17).

4.5.   Od strategii medialnych mających na celu podniesienie świadomości społeczeństwa, jeszcze bardziej potrzebne są inicjatywy edukacyjne w celu zapobiegania paleniu tytoniu. Co się tyczy ryzyka wynikającego z używania tytoniu i narażenia na środowiskowy dym tytoniowy, organizacje pozarządowe wprowadziły nowatorskie usługi informacyjne, edukacyjne i szkoleniowe adresowane do dzieci i młodzieży. Jednym z rozwiązań na szczeblu europejskim byłoby rozpowszechnienie tych modeli dobrych rozwiązań poprzez wprowadzenie programów edukacyjnych do systemów nauczania, a także zaoferowanie obywatelom pomocy za pośrednictwem europejskich sieci biur doradczych oraz centrów doradztwa szkolnego dla dzieci i rodziców. Wspólnotowe kluby dla dzieci i rodziców, a także takie programy edukacyjne, takie jak „szkoła” czy „uniwersytet” dla rodziców, są wzorcem dobrych rozwiązań, które mogą się przyczynić do zapobiegania paleniu i zmniejszyć narażenie na środowiskowy dym tytoniowy w szkole, a przede wszystkim w środowisku rodzinnym (w tym ostatnim wypadku prawodawstwo wspólnotowe respektuje życie prywatne).

5.   Pozytywne kampanie medialne oparte na szczegółowych informacjach, mające na celu promowanie zdrowia, w naturalny sposób zmniejszą użycie tytoniu i poziom narażenia na środowiskowy dym tytoniowy

5.1.   W środkach masowego przekazu zorganizowano dwie kampanie antynikotynowe na szczeblu europejskim: „Możesz powiedzieć nie” (2001-2004) oraz „Help – życie bez tytoniu” (2005-2008). Ich celem było położenie nacisku na szkodliwe skutki biernego palenia tytoniu i propagowanie życia bez tytoniu, zwłaszcza wśród młodych ludzi.

5.2.   Co się tyczy zmiany decyzji 2003/641/WE Komisji z 5 września 2003 r., Komitet uważa, że wszelkie ostrzeżenia powinny również zawierać jasne szczegóły na temat składników papierosów, charakteru toksycznych substancji rakotwórczych, zwłaszcza konserwantów i substancji wykorzystywanych do produkcji papierosów, a także inne szczegóły, takie jak numer bezpłatnej linii telefonicznej lub adres strony internetowej, których celem jest wsparcie palących w porzuceniu nałogu.

5.3.   O ile 80 % palących lub byłych palaczy w UE przypomina sobie jakąś kampanię antynikotynową, to 68 % stwierdza również, że działania tego rodzaju nie skłoniły ich do zaprzestania palenia (18). Komitet uważa, że konieczne jest rozpoczęcie kampanii informacyjnych i uświadamiających, które:

—	podkreślałyby znaczenie oddychania jako istotnej funkcji organizmu ludzkiego, a także ścisły związek między jakością wdychanego powietrza a jakością życia („Jesteśmy tym, co wdychamy!”);

—	rozpowszechniałyby rzetelne i całościowe informacje;

—	stosowałyby zasadę pozytywnej sugestii, koncentrując się na propagowaniu zdrowego stylu życia, dzięki któremu możliwe byłoby zapomnienie o paleniu i o miejscach, w których obecny jest wtórny dym tytoniowy;

—	dostosowywałyby przesłanie do różnych grup docelowych i czynników motywujących poszczególne grupy wiekowe (w wypadku młodzieży byłoby to na przykład znaczenie osiąganych wyników i własnego wizerunku);

—

zachęcałyby w dziedzinie sportu, edukacji i kultury do stosowania środków z definicji wykluczających używanie tytoniu: sportów wyczynowych (pływanie, piłka nożna, jazda na rowerze, piłka ręczna), metod treningu, samoobrony oraz samopoznania (karate, tai-chi, joga (19), qi gong itp.), a także systemów filozoficznych zakazujących palenia; poziom narażenia na środowiskowy dym tytoniowy w miejscach publicznych wykorzystywanych do tego rodzaju programów edukacyjnych powinien nadal się obniżać do 0 %;

—	kładłyby nacisk na wzorce do naśladowania, takie jak wybitne osoby z dziedziny sportu, kultury lub polityki, które prowadzą zrównoważony tryb życia i nie palą.

---

(1)  „Skuteczne środki zapewniające ochronę przed narażeniem na dym tytoniowy, jak przewidziano w art. 8 Ramowej konwencji WHO, wymagają całkowitego wyeliminowania palenia i dymu tytoniowego w niektórych miejscach i środowiskach, w celu stworzenia środowiska wolnego od dymu w 100 %. Nie istnieje bezpieczny poziom narażenia na dym tytoniowy, w związku z czym należy odrzucić pojęcia takie jak wartość progowa dla toksyczności dymu wtórnego, jako że zaprzeczają im dowody naukowe” (COM(2009) 328 wersja ostateczna, załącznik, zasada 1, s. 13).

(2)  „Palenie tytoniu”, fundacja Sorosa, 888 Seventh Avenue, New York 10106, 1992 r.

(3)  Raport „Tobacco or health in the European Union: Past, present and future”, Consortium ASPECT, październik 2004 r.

(4)  Rand Impact Assessment, Rand Corporation.

(5)  Surgeon General (2006), op. cit.

(6)  Foreman, M. G., D. L. DeMeo, et al., Clinical determinants of exacerbations in severe, early-onset COPD, „European Respiratory Journal” 30(6): 1124-1130.

(7)  The Smoke free Partnership (2006). Lifting the smokescreen: 10 reasons for a smoke free Europe, European Respiratory Society, Bruksela, Belgia.

(8)  Siegel M., Involuntary smoking in the restaurant workplace. A review of employee exposure and health effects, „Journal of the American Medical Association”, lipiec 1993, 28; 270(4), 490-493.

(9)  Wskaźniki zdrowotne Wspólnoty Europejskiej, wskaźnik nr 23, „Regular smokers” („Osoby palące regularnie”): http://ec.europa.eu/health/ph_information/dissemination/echi/echi_en.htm.

(10)  Fong G.T., Hammond D., Laux F.L., Zanna M.P., Cummings K.M., Borland R., Ross H., The near-universal experience of regret among smokers in four countries: findings from the International Tobacco Control Policy Evaluation Survey, „Nicotine and Tobacco Research”, grudzień 2004, 6 Suppl 3:S341-51.

(11)  Jaakkola M., Jaakkola J. (2006), Impact of smoke-free workplace legislation on exposure and health: possibilities of prevention, „European Respiratory Journal” 28, 397-408.

(12)  SEC(2009) 895, s. 3, ust. 2.1.2.

(13)  Eurobarometr 253, marzec 2009 r., „Survey on Tobacco”, Instytut Gallupa, Węgry, s. 7, akapit 1.

(14)  Tobacco Free Policy Review Group. (2000), „Towards a tobacco free society: report of the Tobacco Free Policy Review Group”, publikacja rządowa, Stationery Office, Dublin, (http://www.drugsandalcohol.ie/5337/), s. 29, akapit 1.

(15)  Rumuński Krajowy Urząd Statystyczny.

(16)  „Terapii Asociate pentru Integrarea Copiilor Străzii”(„Terapia łączona w celu integracji dzieci bezdomnych”), Eugen Lucan, badania prowadzone w celu uzyskania tytułu licencjata, 1996 r.

(17)  M. Nebot et al., Environmental tobacco smoke exposure in public places of European cities, „Tobacco Control”, luty 2005 r., 14(1), s. 60-63.

(18)  Eurobarometr 239/2005, styczeń 2006 r., s. 58-59.

(19)  Badanie opublikowane w internecie podkreśla, że pośród osób, które odpowiedziały na kwestionariusz, 37 % paliło tytoń przed rozpoczęciem ćwiczeń jogi, lecz po ich rozpoczęciu zaprzestało. Ponadto żaden z respondentów nie zażywał narkotyków (http://yogaesoteric.net/content.aspx?lang=RO&item=3869).

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/94

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w odniesieniu do kwalifikowalności działań w zakresie budownictwa mieszkaniowego dla zmarginalizowanych społeczności

COM(2009) 382 – 2009/0105 (COD)

(2010/C 128/16)

Sprawozdawca generalny: Angelo GRASSO

Dnia 11 września 2009 r. Rada, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w odniesieniu do kwalifikowalności działań w zakresie budownictwa mieszkaniowego dla zmarginalizowanych społeczności

COM(2009) 382 – 2009/0105 (COD).

Dnia 29 września 2009 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Angela GRASSA na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 70 do 2 – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski

1.1.   EKES zapoznał się z wnioskiem Komisji dotyczącym zmiany art. 7 ust. 2 rozporządzenia w sprawie EFRR (1). W istocie, z praktycznych doświadczeń wynika, że warunki kwalifikowalności w nim zawarte nie odpowiadają w pełni rzeczywistym potrzebom.

1.2.   EKES popiera przedstawiony wniosek.

2.   Uzasadnienie i zalecenia

2.1.   EKES pragnie, by przepisy proponowane we wniosku miały zastosowanie do wszystkich społeczności zmarginalizowanych, a nie tylko do tej, którą wymieniono w motywach wniosku. Zasadniczo przepisy te powinny być również stosowane we wszystkich państwach członkowskich Unii.

2.2.   Zdaniem EKES-u należy rozszerzyć przepisy, o których mowa we wniosku, i objąć nimi zarówno zastąpienie istniejących budynków mieszkalnych nowymi budynkami, jak i renowację budynków istniejących, gwarantując jednocześnie oszczędności energii oraz trwałość.

2.3.   EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowane uproszczenia, jednak ogólnie ostrzega przed zbyt licznymi zmianami w prawodawstwie w ciągu jednego okresu programowania, gdyż może to prowadzić do zmniejszenia bezpieczeństwa administracyjnego dla zainteresowanych stron, których dotyczyć będą zmiany zasad obowiązujących w tym okresie.

---

(1)  Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. zmienione rozporządzeniem (WE) nr 397/2009, Dz.U. L 210/1 z 31.7.2006.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/95

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do uproszczenia niektórych przepisów oraz w odniesieniu do niektórych przepisów w zakresie zarządzania finansowego

COM(2009) 384 wersja ostateczna – 2009/0107 (AVC)

(2010/C 128/17)

Sprawozdawca generalny: Carmelo CEDRONE

Dnia 11 września 2009 r. Rada, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do uproszczenia niektórych przepisów oraz w odniesieniu do niektórych przepisów w zakresie zarządzania finansowego

COM (2009) 384 wersja ostateczna – 2009/0107 (AVC).

Dnia 29 września 2009 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Carmela CEDRONE na sprawozdawcę generalnego oraz 82 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES przyjmuje do wiadomości wspomniany wniosek Komisji.

1.2.   Ogólnie rzecz ujmując, EKES wyraża poparcie dla wniosku Komisji, przedstawiając jednocześnie poniższe uwagi.

2.   Uzasadnienie

2.1.   Uproszczenie niektórych przepisów

2.1.1.   Podobnie jak Parlament Europejski i Komitet Regionów, EKES od wielu lat wnosi o uproszczenie aktów wspólnotowych i dostosowanie ich do lokalnych realiów (1). Komitet w pełni popiera zmiany mające na celu uproszczenie przepisów, takie jak te zaproponowane przez Komisję w odniesieniu do art. 39, art. 41 ust. 1 i 2, art. 44, art. 48 ust. 3, art. 55 ust. 3 i 4, art. 65 ust. 3, art. 57 ust. 1 i 5 i art. 67 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1083/2006.

2.1.2.   EKES podkreśla niemniej, że nie należy dopuścić do tego, by zmiany te doprowadziły do niepewności administracyjnej dla zainteresowanych stron, które mają zbyt często do czynienia ze zmianami obowiązujących przepisów w czasie tego samego okresu programowania.

2.1.3.   EKES uważa, że propozycje te stanowią niezbędne minimum do tego, by przyczynić się do przezwyciężenia kryzysu gospodarczego i kryzysu na rynku pracy, który dotyka całej Europy w następstwie kryzysu finansowego.

2.1.4.   EKES zwraca się więc do Komisji o odważniejszą kontynuację rozpoczętego już procesu uproszczenia. Do następnego etapu należy przejść za pośrednictwem radykalnie zmienionego rozporządzenia, tak by uprościć procedury, a także nadać im większą przejrzystość i skuteczność.

2.2.   Przepisy dotyczące zarządzania finansowego

2.2.1.   EKES popiera zmiany zaproponowane przez Komisję w odniesieniu do art. 77, art. 78, art. 88 ust. 3, a także art. 94 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1083/2006.

2.2.2.   EKES apeluje, by państwa członkowskie nie sprzeciwiały się wnioskowi Komisji w sprawie współfinansowania.

2.2.3.   EKES uważa niemniej, że zmiany zaproponowane w odniesieniu do art. 77 nie powinny mieć uniwersalnego zastosowania, lecz powinny dotyczyć wyłącznie specjalnych projektów (innowacje, rozwój zrównoważony itp.), a także projektów mających szczególne znaczenie dla przezwyciężenia kryzysu.

---

(1)  Zob. opinia EKES-u w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wyników negocjacji dotyczących strategii i programów w ramach polityki spójności w okresie programowania 2007–2013, Dz.U. C 228/141 z 22.9.2009 oraz opinia w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w odniesieniu do niektórych przepisów w zakresie zarządzania finansowego, Dz.U. C 218/107 z 11.9.2009.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/97

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów

COM(2008) 794 wersja ostateczna

(2010/C 128/18)

Sprawozdawca: Edwin CALLEJA

Dnia 27 listopada 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

Zielonej księgi w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów

COM(2008) 794 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 9 września 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 123 do 4 – 13 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Podsumowanie zaleceń

1.1.   Zasadniczo dostęp do skutecznej ochrony prawnej jest fundamentalnym prawem, z którego powinni móc korzystać konsumenci w przypadku roszczeń zbiorowych. Należy jednak dołożyć wszelkich starań, by przestrzegać ograniczeń wynikających z Traktatu i uwzględniać krajowe różnice w zakresie prawa procesowego i konstytucyjnego.

1.2.   Wspólnotowe środki prawne dotyczące roszczeń zbiorowych zwiększyłyby ochronę konsumentów szczególnie w przypadku transakcji transgranicznych.

1.3.   Do systemu należy wprowadzić wystarczające środki ochrony przed niepoważnymi roszczeniami i nadużyciami, do których skłaniają zachęty finansowe i chęć zysku ze strony podmiotów innych niż konsumenci.

1.4.   Zgodnie z ogólną zasadą wszelkie środki przyjmowane przez UE muszą zawierać odpowiednie środki ochrony przed roszczeniami, które w innych systemach prawnych okazały się sprzyjać nadużyciom. W szczególności wprowadzony system dochodzenia roszczeń zbiorowych powinien obejmować uprawnienia nadane sędziemu dokonującemu wstępnego rozpatrzenia w sprawie o roszczenia zbiorowe do powstrzymania wszelkich nadużyć i zapewnienia, że czynione roszczenia są uzasadnione.

1.5.   Przyjęcie mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych na drodze sądowej nie uniemożliwia sięgania po systemy pozasądowego rozstrzygania sporów konsumenckich.

1.6.   EKES zaleca, by Komisja podjęła dalsze działania mające na celu zachęcenie przedsiębiorstw do rozwinięcia wewnętrznych systemów rozpatrywania skarg, dalszego rozwijania już istniejących alternatywnych mechanizmów rozstrzygania sporów i nadzoru publicznego. Konsumenci mogliby korzystać z takich rozwiązań alternatywnych przed zwróceniem się do wymiaru sprawiedliwości.

1.7.   EKES przypomina Komisji Europejskiej, że dyskusje na temat dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów toczą się od 1985 r. i że najwyższy czas podjąć odpowiednie decyzje i wprowadzić w życie programy, aby zaspokoić potrzeby klientów.

2.   Wstęp

2.1.   Celem strategii polityki konsumenckiej (1) Komisji Europejskiej jest wzmocnienie wewnętrznego rynku detalicznego poprzez doprowadzenie do tego, by do roku 2013 konsumenci i detaliści mieli takie samo zaufanie do zakupów transgranicznych jak do zakupów w ich własnym kraju. W strategii tej Komisja podkreśliła znaczenie skutecznych mechanizmów dochodzenia roszczeń konsumenckich oraz zasygnalizowała zamiar podjęcia działania w zakresie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów.

2.2.   Parlament Europejski, Rada oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjęły zamiar Komisji poprawienia procedur dochodzenia roszczeń konsumentów, a w szczególności chęć podjęcia działań w zakresie dochodzenia roszczeń zbiorowych (2). W zaleceniu w sprawie rozwiązywania sporów konsumenckich i odszkodowań dla konsumentów (3) OECD zachęciła swe państwa członkowskie do zapewnienia konsumentom dostępu do różnych środków dochodzenia przysługujących im praw, w tym również do mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych.

2.3.   W zielonej księdze Komisji w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów wydanej w listopadzie 2008 r. (4) poszukuje się sposobów ułatwienia dochodzenia roszczeń w sytuacjach, w których wielu konsumentów zostało poszkodowanych w wyniku danej praktyki przedsiębiorcy stanowiącej naruszenie prawa ochrony konsumentów. W zielonej księdze przedstawiono cztery opcje.

2.4.   Komisja Europejska zorganizowała również wysłuchanie publiczne w dniu 29 maja 2009 r. celem przedyskutowania wspomnianej zielonej księgi, a następnie opracowała dokument przedstawiony do publicznej dyskusji. W dokumencie tym Komisja zawarła kolejną, piątą opcję w dodatku do czterech już wcześniej przedstawionych w zielonej księdze i dotyczących sposobów dochodzenia zbiorowych roszczeń. W obecnej fazie EKES nie może rozważyć tej ostatniej opcji przedstawionej przez Komisję. Przede wszystkim dlatego, że należy jeszcze przeprowadzić oceny skutków. Ponadto należy uwzględnić fakt, iż nawet w tak wczesnej fazie analizowania piątej opcji EKES przewiduje, że z jej realizacją będą się wiązać znaczne trudności.

2.5.   Nie można zaprzeczyć, że dostęp do środków dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia przez przedsiębiorców praw konsumenckich wzmaga zaufanie konsumentów do rynków oraz poprawia wyniki rynków. Możliwe to będzie jednak wyłącznie wtedy, gdy konsumenci będą wiedzieli, że w przypadku jakiegokolwiek problemu ich prawa będą egzekwowane i że otrzymają stosowne odszkodowanie.

2.6.   Aby zapewnić sprawiedliwe traktowanie wszystkich zainteresowanych stron, należy osiągnąć właściwą równowagę wszystkich interesów, które mogą wchodzić w grę.

3.   Podsumowanie zielonej księgi

3.1.   Cel zielonej księgi został określony jako „ocena bieżącego stanu rzeczy w zakresie mechanizmów dochodzenia roszczeń, w szczególności w przypadkach, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że w wyniku naruszenia przepisów poszkodowanych zostanie wielu konsumentów, jak również dostarczenie potencjalnych rozwiązań likwidujących luki utrudniające skuteczne dochodzenie roszczeń w takich przypadkach” (5). Komisja uznała za konieczne, by nie dokonywać rozróżnienia między transgranicznymi mechanizmami roszczeń zbiorowych a mechanizmami funkcjonującymi wyłącznie na szczeblu krajowym. Inne zagadnienie poruszone w zielonej księdze dotyczy tego, czy określone instrumenty miałyby zastosowanie tylko do przypadków transgranicznych, czy również do spraw krajowych.

3.2.   W zielonej księdze skupiono się na rozpatrywaniu spraw o roszczenia zbiorowe i dąży się do zaproponowania skutecznych środków dochodzenia roszczeń zbiorowych dla obywateli w całej UE poszkodowanych w wyniku danej praktyki przedsiębiorcy, bez względu na miejsce transakcji. Wskazano w niej również główne przeszkody, które obecnie utrudniają konsumentom skuteczne dochodzenie roszczeń, oraz elementy sprzyjające wydajności i skuteczności mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych.

3.3.   Komisja stwierdza, że istniejące instrumenty europejskie (6) nie są wystarczające, i przedstawia cztery opcje, których celem jest rozwiązanie pojawiających się problemów i zapewnienie konsumentom odpowiednich i skutecznych środków dochodzenia przysługujących im praw, w szczególności za pomocą narzędzia dochodzenia roszczeń zbiorowych:

—	opcja 1: oparcie się na istniejących krajowych i wspólnotowych środkach uzyskiwania odpowiednich odszkodowań dla konsumentów;

—	opcja 2: rozwijanie współpracy między państwami członkowskimi w celu zapewnienia konsumentom w całej UE możliwości stosowania mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych dostępnych w różnych państwach członkowskich;

—	opcja 3: kombinacja instrumentów polityki, niewiążących lub wiążących, które razem mogą przyczynić się do poprawy sytuacji w zakresie dochodzenia roszczeń konsumentów poprzez zniesienie głównych przeszkód;

—	opcja 4: postępowanie sądowe w zakresie dochodzenia roszczeń zbiorowych na podstawie niewiążącego lub wiążącego środka wspólnotowego.

4.   Uwagi ogólne

4.1.   W ciągu ostatnich lat EKES opowiadał się za zdefiniowaniem na szczeblu wspólnotowym powództwa zbiorowego, którego celem miałoby być skuteczne zadośćuczynienie za szkody w przypadku naruszenia praw zbiorowych.

4.2.   Już w 1992 r. w dwóch opiniach z inicjatywy własnej EKES zwrócił uwagę Komisji na konieczność określenia możliwości występowania z powództwem w dziedzinie rozstrzygania sporów transgranicznych i na konieczność uznania prawa organizacji konsumenckich do reprezentowania konsumentów zarówno w sporach krajowych, jak i transgranicznych (7). Podobnie EKES w swojej opinii przyjętej jednogłośnie podczas posiedzenia plenarnego w dniu 1 czerwca 1994 r. zwrócił się do Komisji ze stanowczym wnioskiem o ustanowienie jednolitej procedury w dziedzinie powództw zbiorowych i wspólnej reprezentacji, nie tylko w sprawach o zaprzestanie nielegalnych praktyk, lecz także celem ułatwienia wnoszenia roszczeń o odszkodowanie (8). EKES podjął ten temat także w kilku późniejszych opiniach (9). W opinii z dnia 26 października 2006 r. (10) EKES zdecydowanie podzielił obawy Komisji, które wyraziła w zielonej księdze w sprawie roszczeń o odszkodowanie w przypadku naruszeń wspólnotowych zasad ochrony konkurencji, a w opinii z 25 marca 2009 r. potwierdził znaczenie istnienia skutecznych środków dochodzenia roszczeń dla osób poszkodowanych w wyniku naruszeń wspólnotowego prawa ochrony konkurencji (11).

4.3.   Ponieważ UE przewiduje zharmonizowane prawa materialne dla konsumentów, EKES zgadza się, że powinna jednocześnie zapewniać konsumentom stosowne procedury pozwalające na dochodzenie tych praw. I tak konsumenci powinni mieć możliwość skorzystania z procedury postępowania sądowego w zakresie dochodzenia zbiorowych roszczeń, jeśli sprawiedliwości ma się stać zadość podobnie jak w innych przypadkach związanych z transakcjami handlowymi. Jak EKES zauważył już w swych wcześniejszych opiniach, dochodzenie roszczeń konsumentów jest podstawowym prawem umożliwiającym sądową ochronę zbiorowych i indywidualnych interesów o podobnym charakterze. Działania na szczeblu UE są potrzebne, gdyż dla zbiorowych i indywidualnych praw o podobnym charakterze brakuje w UE instrumentu prawnego, który czyniłby je skutecznymi i egzekwowalnymi. Mechanizmy dochodzenia roszczeń zbiorowych są konieczne, aby dać konsumentom realistyczną i efektywną możliwość uzyskania zadośćuczynienia w przypadkach, gdy szkody mają wyraźnie wyodrębniony i podobny charakter oraz gdy są liczne.

4.4.   Ponadto zwiększenie konkurencyjności jest główną strategią polityczną Unii Europejskiej. W zakresie ochrony konsumentów UE stworzyła istotny zbiór aktów prawnych. Musi teraz zapewnić, by prawodawstwo to było stosowane, tak by można było nakręcić gospodarkę poprzez nasilony handel transgraniczny, oparty na pewności, że wszelkie spory można rozwiązać szybko, tanio i przy zastosowaniu podobnych zasad i procedur w każdym miejscu jednolitego rynku. Konsumenci mogą padać ofiarą nieuczciwych praktyk handlowych na większą skalę, dlatego też niezbędne są procedury, by takim nadużyciom zapobiegać i kłaść im kres. Wprowadzanie prawa w życie, zapobieganie, naprawianie i rekompensowanie to nadzwyczaj ważne działania. Kwoty indywidualnych rekompensat są zazwyczaj niskie, ale łącznie mogą stanowić znaczną sumę.

4.5.   EKES jest zdania, że dochodzenie roszczeń zbiorowych na drodze sądowej powinno być dostępne i skuteczne. Jednakże pozasądowe rozstrzyganie sporów może stanowić uzupełnienie dla postępowań sądowych, jako mniej formalna i tańsza alternatywa. Jednakże obie strony sporu muszą wykazać autentyczną wolę współpracy. Pozasądowe rozstrzyganie sporów może umożliwić osiągnięcie sprawiedliwego rozwiązania, przyczyniając się jednocześnie do zapobiegania wzrostowi obciążenia sądów sprawami do rozpatrzenia.

4.6.   Niemniej jednak EKES podkreśla znaczenie stworzenia odpowiednich mechanizmów zgodnych z tradycjami kulturowymi i prawnymi europejskich państw.

4.7.   EKES jest też zdania, że taki unijny instrument sądowy powinien być wykorzystywany głównie w przypadku praw zbiorowych, gdy dochodzi do naruszenia prawodawstwa dotyczącego konsumentów i reguł konkurencji.

5.   Uwagi szczegółowe dotyczące zielonej księgi

5.1.   Dochodzenie roszczeń zbiorowych na drodze sądowej

5.1.1.   EKES zgadza się, że europejski mechanizm dochodzenia roszczeń zbiorowych na drodze sądowej zgodny z tym, co proponuje się w opcji 4 w zielonej księdze, powinien zostać utworzony, jeżeli chce się zapewnić sprawiedliwość zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorstwom. Utworzenie takiego mechanizmu zbiorowego umożliwiłoby dostęp do wymiaru sprawiedliwości wszystkim konsumentom bez względu na przynależność narodową, sytuację finansową i indywidualną kwotę szkody, której doznali. Ponadto mechanizm taki zapewniłby rozwiązanie dla problemu dostrzeżonego przez Radę Ministrów OECD w zaleceniu w sprawie rozwiązywania sporów konsumenckich i odszkodowań dla konsumentów (12), który polega na tym, że większość istniejących ram dla rozwiązywania sporów konsumenckich i odszkodowań dla konsumentów w państwach członkowskich została opracowana z myślą o rozpatrywania spraw w kontekście krajowym i nie zawsze jest dostosowana do zapewnienia zadośćuczynienia konsumentom pochodzącym z innych państw członkowskich.

5.1.2.   EKES dostrzega jednak także fakt, że przy określaniu zharmonizowanego postępowania sądowego w zakresie dochodzenia roszczeń zbiorowych mogą pojawić się nowe trudności i wady wynikające z właściwej mu złożoności, kosztów, czasu trwania i innych wyzwań. Jedną z takich trudności jest ograniczenie do minimum znacznego ryzyka nadużyć związanych z tego rodzaju postępowaniem, innym problemem jest zaś sposób finansowania takich powództw. Trzeba również podjąć decyzję co do wyboru modelu opt-in lub opt-out. Obydwa te modele mają swoje wady, na które EKES już zwracał uwagę (13).

5.2.   Istotne cechy europejskiego powództwa zbiorowego

5.2.1.   Jak zauważa Komisja w zielonej księdze, jedynie trzynaście państw członkowskich dysponuje obecnie sądowymi mechanizmami dochodzenia roszczeń zbiorowych. Ponadto można wyróżnić trzy odrębne rodzaje mechanizmów, które można określić jako dochodzenie roszczeń „zbiorowych” na drodze sądowej w państwach posiadających obecnie taki funkcjonujący system.

5.2.2.   Dochodzenie roszczeń zbiorowych to faktycznie szerokie pojęcie, skupiające się raczej na wyniku niż na mechanizmie jego uzyskiwania. Obejmuje ono dowolny mechanizm, który może prowadzić do osiągnięcia zaprzestania działań niezgodnych z prawem lub zapobieżenia im lub też do uzyskania realizacji roszczeń w najszerszym znaczeniu, niezależnie od tego, czy dotyczą one naprawy sytuacji czy uzyskania odszkodowania. Ponieważ w szeregu państw członkowskich UE pojawiło się lub pojawia się wiele różnych możliwych procedur i większość z nich jest innowacyjna i eksperymentalna, praktycznie niemożliwe jest wyłonienie jednego modelu, który można by uznać za lepszy od innych.

5.2.3.   Mając na uwadze różnice w systemach prawnych, a także uwzględniając różne drogi rozwoju analizowane we wcześniejszych opiniach na ten temat (14) oraz poczynione w nich sugestie, EKES opowiada się za tym, co następuje:

—

Przyjęcie dyrektywy UE zapewniającej podstawowy poziom harmonizacji oraz jednocześnie pozostawiającej wystarczającą swobodę tym krajom, w których obecnie nie istnieją systemy dochodzenia roszczeń zbiorowych na drodze sądowej. Dyrektywa taka byłaby ponadto uzupełnieniem dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk.

—

Wprowadzenie zabezpieczeń, by powództwa zbiorowe nie przybrały formy powództw typu „class action” występujących w USA. Wszelkie środki prawne UE powinny odzwierciedlać europejskie tradycje prawne i kulturowe, ich jedynym celem powinno być odszkodowanie i powinny zapewniać właściwą równowagę pomiędzy interesami stron, czego efektem będzie system chroniący interesy społeczeństwa jako całości. Komitet w pełni popiera sugestię Komisji, by bez względu na to jakie we wszystkich państwach członkowskich zostaną przyjęte rozwiązania wprowadzające mechanizm dochodzenia roszczeń zbiorowych na drodze sądowej, powinny one „unikać elementów, które uważane są za sprzyjające eskalacji pozwów, co zdaje się mieć miejsce w niektórych krajach poza Europą. Elementy te to m.in. odszkodowania represyjne lub uzależnienie wynagrodzenia od wyniku sprawy”.

—

Mieszany model powództw zbiorowych, w którym połączono by zalety modeli „opt-in” i „opt-out”, w zależności od charakteru danych interesów wchodzących w grę, faktu określenia lub nieokreślenia członków grupy oraz rozmiaru indywidualnych szkód; w przypadku modelu „opt-in” do osób zainteresowanych należy połączenie w ramach jednego postępowania dochodzenia swoich indywidualnych roszczeń o naprawienie poniesionych szkód; w przypadku modelu „opt-out” powództwa powinny być wytaczane przez reprezentatywne i uprawnione podmioty.

—

Przyznawanie jednostkom prawa do korzystania z modelu opt-in w przypadku sądowego postępowania grupowego, raczej niż zakładanie, że są one stroną postępowania, jeśli wyraźnie nie zadeklarują inaczej. EKES odsyła tu do swej opinii z 13 lutego 2008 r. (15), w której opisał zalety i wady obu modeli. Opcja opt-in powinna być preferowana, aby złagodzić skutki takiego powództwa zbiorowego w szczególności w państwach członkowskich, w których jak dotąd nie funkcjonuje taka procedura.

—

Stwierdzenie Komisji, że jakikolwiek mechanizm UE powinien pozwolić unikać nieuzasadnionych roszczeń oraz że ważną rolę może pełnić sędzia decydujący o tym, czy dane roszczenie zbiorowe jest nieuzasadnione czy dopuszczalne. EKES przypomina też swoje zalecenia dotyczące znaczenia roli sędziego zawarte we wcześniejszych opiniach. Sędziemu należy nadać uprawnienia umożliwiające mu wstrzymanie na wczesnym etapie postępowania sądowego w sprawie nieuzasadnionych roszczeń. Sądy będą przeprowadzać dochodzenie dotyczące istoty skargi powoda i ustalać, czy skarga ta może być przedmiotem rozstrzygnięcia zbiorowego. W szczególności sędzia musi zapewnić ustalenie tożsamości grupy w oparciu o określoną liczbę identycznych spraw oraz zapewnić, by roszczenia, których się dochodzi, miały wspólną przyczynę, tzn. wynikały z niewykonania lub nienależytego wykonania przez przedsiębiorcę zobowiązań umownych.

—

Przyznanie poszkodowanym pełnego odszkodowania odzwierciedlającego rzeczywistą wartość poniesionej szkody, obejmującego nie tylko rzeczywiste straty materialne i moralne, ale również utratę zysku i obejmującego prawo do odsetek. Rzeczywiście, podczas gdy system publicznego egzekwowania skupia się na zgodności z prawem i odstraszaniu, celem roszczeń odszkodowawczych musi być zagwarantowanie pełnego odszkodowania za poniesione straty. Dlatego też takie pełne odszkodowanie musi obejmować rzeczywiście poniesione straty, utratę zysku i odsetki.

—	Zapewnienie trwałości takiego sądowego mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych dzięki odpowiedniemu finansowaniu.

—	System ten powinien obejmować także system odwoławczy.

5.2.4.   O wszystkich innych aspektach tego mechanizmu sądowego powinny decydować same państwa członkowskie, zgodnie z zasadą pomocniczości. Faktycznie każde powództwo zbiorowe wprowadzone na szczeblu UE powinno we wszystkich przypadkach być zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Nie powinno nigdy wychodzić poza to, co jest niezbędne dla realizacji celów określonych w Traktacie, i być stosowane tylko, gdy cele te nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. Różne krajowe, sądowe i konstytucyjne wymogi, a zwłaszcza art. 5 Traktatu WE, mogą utrudniać harmonizację przepisów prawnych lub wywoływać zastrzeżenia wobec takiej harmonizacji.

5.3.   Zagwarantowanie prawa konsumentów do dochodzenia roszczeń za pomocą innych istniejących środków

5.3.1.   EKES zauważył już, że „ustanowienie postępowania sądowego w sprawach zbiorowych na szczeblu wspólnotowym […] nie stoi na przeszkodzie dalszemu funkcjonowaniu systemów pozasądowego rozstrzygania konfliktów konsumenckich. Te ostatnie uzyskały pełne poparcie EKES-u. Ich potencjał można jeszcze gruntownie zbadać i rozwinąć.” (15) – proponuje się to także w opcji 3 w zielonej księdze Komisji. Faktycznie rozwiązania proponowane przez Komisję w opcji 3 są uzupełniające wobec opisanego powyżej instrumentu sądowego, który UE mogłaby przyjąć, ale go nie zastępują.

5.3.2.   Znaczny nacisk położono na pozasądowe mechanizmy rozwiązywania sporów. DG Sanco zamówiła analizę na temat alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów konsumenckich. Ostatnio przyjęto również akty prawne dotyczące drobnych roszczeń (16), mediacji (17) i rozwinięcia europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych (18). Europejskie prawodawstwo dotyczące egzekwowania przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów musiało faktycznie pozwolić na istnienie zarówno systemów publicznych, jak i prywatnych. Zmiana strategii politycznej, która może mieć istotne konsekwencje, miała miejsce w 2004 r., kiedy wprowadzono wymóg, by w każdym państwie członkowskim istniał centralny organ publiczny koordynujący egzekwowanie przepisów w kontekście transgranicznym (19).

5.3.3.   Wewnętrzne procedury rozpatrywania skarg

Komitet uważa, że skuteczne rozpatrywanie skarg przez przedsiębiorstwa może być decydującym krokiem w kierunku zwiększenia zaufania konsumentów do rynku wewnętrznego. EKES uważa, że kwestią najwyższej wagi jest wspieranie przez Komisję niezbędnych inicjatyw – przy czym warunkiem koniecznym jest zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, a w szczególności reprezentatywnych organizacji przedsiębiorców – aby zapewnić spójne ramy prawne regulujące rozwijanie przez przedsiębiorstwa takich wewnętrznych systemów rozpatrywania skarg, których głównym celem byłoby skuteczne rozpatrywanie skarg konsumentów.

5.3.4.   Nadzór publiczny

EKES zgadza się z propozycją Komisji dotyczącą rozszerzenia i zwiększenia kompetencji wykonawczych właściwych organów, w tym rzeczników praw obywatelskich w państwach członkowskich, wynikających z rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów. EKES zdecydowanie zaleca określenie w dyrektywie szczegółowych zasad funkcjonowania takiego mechanizmu, aby zapewnić minimalny poziom harmonizacji we wszystkich państwach członkowskich UE. Wszelkie takie propozycje powinny ograniczać dostępne formy zadośćuczynienia do odszkodowania kompensacyjnego oraz przewidywać silną ochronę proceduralną podmiotów, wobec których prowadzone jest postępowanie wykonawcze. EKES uważa, że podejście oparte na nadzorze publicznym można by rozwinąć w interoperacyjną sieć obejmującą wszystkie państwa członkowskie i mogłoby ono okazać się bardzo skutecznym sposobem określania przedsiębiorstw działających w UE, które mogłyby naruszać prawa klienta. Stosowne kampanie public relations mające na celu zwiększanie świadomości konsumentów i rozpowszechnianie informacji mogłyby faktycznie zachęcić konsumentów do zgłaszania przypadków naruszania ich praw.

5.3.5.   Alternatywne mechanizmy rozwiązywania sporów

Komisja przyznaje, że istniejące alternatywne systemy rozwiązywania sporów bardzo różnią się między poszczególnymi państwami członkowskimi, a także w ich obrębie, oraz że nawet w krajach, gdzie takie mechanizmy są dostępne, istnieją luki zarówno w odniesieniu do ich sektorowego zakresu, jak i ich zasięgu geograficznego. Ponadto większość alternatywnych systemów rozwiązywania sporów w UE dotyczy głównie roszczeń indywidualnych. Co do istniejących instrumentów UE (20), sprawozdanie An analysis and evaluation of alternative means of consumer redress other than redress through ordinary judicial proceedings, zlecone przez Komisję Europejską ujawnia, że zasady niezależności i bezstronności stron trzecich uczestniczących w systemach mediacji / arbitrażu określone we wspomnianych instrumentach nie są nawet przestrzegane przez centra znajdujące się w bazie danych sieci EEC-Net. W związku z tym EKES jest zdania, że obecne zalecenia dotyczące alternatywnych systemów rozwiązywania sporów powinny zostać przekształcone w wiążące instrumenty legislacyjne. Rozszerzenie dostępu konsumentów do alternatywnych mechanizmów rozwiązywania sporów i mechanizmów dochodzenia drobnych roszczeń może spowodować, że rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony konsumenta stanie się szybkie, sprawiedliwe, efektywne i stosunkowo mało kosztowne.

---

(1)  COM(2007) 99 wersja ostateczna.

(2)  W rezolucji w sprawie strategii polityki konsumenckiej PE zwrócił się do Komisji o „przedstawienie w stosownych przypadkach spójnego rozwiązania na szczeblu europejskim, zapewniającego wszystkim konsumentom dostęp do mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych przy rozpatrywaniu skarg o charakterze transgranicznym” po przeprowadzeniu dokładnej oceny kwestii roszczeń konsumentów w państwach członkowskich (A6-0155/2008); Rada wezwała Komisję „do dokładnego przeanalizowania mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych oraz opracowania wyników prowadzonych obecnie analiz, mając na względzie wszelkie ewentualne wnioski lub działania”, Dz.U. C 166 z 20.7.2007, s. 1–3.

PE powtórzył swe wezwanie w rezolucji w sprawie zielonej księgi w sprawie detalicznych usług finansowych (A6-0187/2008). Komisja śledcza PE do zbadania sprawy spółki Equitable Life również zwróciła się do Komisji „o dalsze przeanalizowanie możliwości stworzenia ram prawnych zawierających jednolite wymogi dotyczące postępowań cywilnych dla transgranicznych pozwów grupowych w Europie” (A6-0203/2007). EKES w opinii z inicjatywy własnej (Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 1) przestawił propozycje dotyczące formy prawnej mechanizmów dochodzenia roszczeń zbiorowych.

(3)  http://www.oecd.org/dataoecd/43/50/38960101.pdf.

(4)  COM(2008) 794 wersja ostateczna.

(5)  COM (2008) 794 wersja ostateczna, s. 3.

(6)  Zalecenie Komisji 98/257/WE dotyczące zasad stosowanych przez organy odpowiedzialne za pozasądowe rozstrzyganie sporów konsumenckich (Dz.U. L 115 z 17.4.1998, s. 31), oraz zalecenie Komisji 2001/310/WE dotyczące zasad stosowanych przez organy pozasądowe odpowiedzialne za polubowne rozstrzyganie sporów konsumenckich (Dz.U. L 109 z 19.4.2001, s. 56); dyrektywa 98/27/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.U. L 166 z 11.6.1998, s. 51) rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie współpracy pomiędzy organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (Dz.U. L 364 z 9.12.2004, s. 1).

(7)  Dz.U. C 339 z 31.12.1991, s. 16, pkt 5.4.2, Dz.U. C 19 z 25.1.1993, s. 22 (zob. pkt 4.12 oraz interesującą analizę załączoną do opinii, przeprowadzoną wspólnie przez Erica Balatego, Pierre’a Dejemeppe’a i Monique Goyens i opublikowaną przez EKES, s. 103 i nast.)

(8)  Dz.U. C 295 z 22.10.1994, s. 1.

(9)  Spośród opinii tych należy wyróżnić ze względu na ich znaczenie: opinię z inicjatywy własnej w sprawie „Jednolity rynek a ochrona konsumentów: możliwości i przeszkody” (Dz.U. C 39 z 12.2.1996, s. 55), w której stwierdzono, że w tamtym czasie sugestie i propozycje EKES-u przedstawione w poprzedniej opinii na temat zielonej księgi nie zostały uwzględnione; opinię w sprawie sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady „Jednolity rynek w 1994 r.” (COM(1995) 238 wersja ostateczna), w której zwrócono uwagę na opóźnienia w skutecznym wdrażaniu rynku wewnętrznego, w szczególności w obszarze prawodawstwa dotyczącego konsumentów, zwłaszcza w kontekście stosunków transgranicznych (Dz.U. C 39 z 12.2.1996, s. 70); opinię w sprawie komunikatu Komisji „Priorytety polityki konsumenckiej (1996–1998)”, w której Komitet, chociaż z zadowoleniem przyjął wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk i przedstawiony przez Komisję plan działania w sprawie dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości, oświadczył, że z zainteresowaniem czeka na dalszy rozwój w tej dziedzinie, i stwierdził, że jednolity rynek w tym obszarze wciąż jeszcze nie został urzeczywistniony oraz że „świadome przestrzeganie praw konsumentów” jest podstawowym warunkiem zdobycia ich zaufania (Dz.U. C 295 z 7.10.1996, s. 64). Podobne obawy zostały wyrażone w opinii EKES-u w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Oddziaływanie i skuteczność jednolitego rynku” (COM(1996) 520 wersja ostateczna z 23 kwietnia 1997 r.) (Dz.U. C 206 z 7.7.1997). Należy tu zwrócić uwagę również na następujące opinie EKES-u: opinię z inicjatywy własnej w sprawie polityki konsumenckiej po rozszerzeniu UE (punkt 11.6, Dz.U. C 221 z 8.9.2005), opinię w sprawie wspólnotowego programu działań w dziedzinie zdrowia i ochrony konsumentów (2007/2013), (punkt 3.2.2.2.1, Dz.U. C 88 z 11.4.2006), opinię w sprawie ram prawnych polityki konsumenckiej (Dz.U. C 185 z 8.8.2006).

(10)  Dz.U. C 324 z 30.12.2006. EKES wyraził poparcie dla inicjatywy Komisji i potwierdził potrzebę powództw zbiorowych, „które stanowią doskonały przykład pewnych kluczowych celów: i) skuteczne odszkodowanie za straty, ułatwiające wnoszenie roszczeń o odszkodowania przez organizacje w imieniu poszkodowanych konsumentów, co przyczynia się do zapewnienia faktycznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości; ii) zniechęcanie do postępowania niezgodnego z przepisami prawa konkurencji i zapobieganie mu, biorąc pod uwagę duży społeczny wpływ tego typu działań”.

(11)  Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 40.

(12)  Zalecenie (2007) 74 z 12 lipca 2007 r.

(13)  Dz.U. C 162 z 25.6.2008.

(14)  Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 31; Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 40.

(15)  Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 1.

(16)  Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 (Dz.U. L 199 z 31.7.2007, s. 1).

(17)  Dyrektywa 2008/52/WE (Dz.U. L 136 z 24.5.2008, s. 3).

(18)  COM(2008) 380 wersja ostateczna; opinia EKES-u – Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 84.

(19)  Rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 (Dz.U. L 364 z 9.12.2004, s. 1).

(20)  Zalecenie 1998/257 i zalecenie 2001/310.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/103

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Wykorzystanie potencjału rynku wewnętrznego dzięki pogłębionej współpracy administracyjnej”

COM(2008) 703 wersja ostateczna

(2010/C 128/19)

Sprawozdawca: Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Dnia 6 listopada 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Wykorzystanie potencjału rynku wewnętrznego dzięki pogłębionej współpracy administracyjnej”

COM(2008) 703 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 9 września 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z dnia 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 128 głosami – 2 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski

1.1.   EKES popiera bardziej zdecentralizowane i oparte na strukturze sieci podejście do współpracy transgranicznej w ramach jednolitego rynku przewidziane w Systemie Wymiany Informacji na Rynku Wewnętrznym (IMI). EKES uważa, że system pomoże zagwarantować skuteczne egzekwowanie przepisów prawnych dotyczących jednolitego rynku i umożliwi wprowadzenie odpowiednich środków w celu rozwiązania problemów, jakie napotykają obywatele i podmioty gospodarcze.

1.2.   Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie w poszczególnych państwach członkowskich może odegrać aktywną i znaczącą rolę w funkcjonowaniu systemu IMI. Może też pomóc w informowaniu o zaletach systemu i poszerzaniu wiedzy o jego funkcjonowaniu.

1.3.   Biorąc pod uwagę, że system IMI wykryje istniejące krajowe przeszkody dla właściwego stosowania dyrektywy w sprawie usług i dyrektywy w sprawie kwalifikacji zawodowych oraz że prawdopodobnie jego zakres przedmiotowy zostanie rozszerzony na inne sektory, byłoby wskazane, aby Komisja zaprojektowała mechanizm ostrzegania lub sankcji w celu usunięcia wspomnianych przeszkód.

1.4.   W związku z tym, że przekaz danych w IMI podlega systemowi ochrony danych osobowych ustanowionemu przez prawo wspólnotowe, EKES proponuje wprowadzenie obowiązku powiadamiania osób, których dane dotyczą, w celu umożliwienia korzystania z praw dostępu przewidzianych w systemie ochrony danych, w sposób określony w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości.

2.   Wprowadzenie

2.1.   Artykuł 10 TWE ustanawia w sposób ogólny „wspólnotową zasadę lojalności” między państwami członkowskimi i Wspólnotą, którą obszernie uzasadnia orzecznictwo ETS (1) i na podstawie której państwa członkowskie powinny:

—	stosować wszystkie właściwe środki prawa krajowego w celu wdrażania przepisów i aktów wspólnotowych;

—	współpracować ze sobą i ze Wspólnotą w celu realizacji celów Traktatu i prawodawstwa wtórnego.

2.2.   Współpraca administracyjna między państwami członkowskim i Wspólnotą do chwili obecnej rozwija się w konkretnych obszarach, takich jak podatki (2) (każde państwo członkowskie wyznacza organ centralny i istnieje obowiązek współpracy między państwami członkowskimi), cła, konkurencja (sieć organów krajowych), a nawet, na przykład, polityka azylowa, imigracyjna oraz zewnętrzna (program ARGO-2002).

2.3.   EKES poświęcił współpracy administracyjnej między władzami krajowymi i wspólnotowymi opinię z inicjatywy własnej (3), w której stwierdza, że dobrze określone i skuteczne krajowe procedury polityczno-administracyjne w państwach członkowskich, z jednej strony, oraz lepsze stanowienie, wdrażanie i egzekwowanie prawa, z drugiej strony, są integralną częścią dobrego sprawowania rządów we Wspólnocie.

2.4.   Na mocy decyzji 2004/387/WE (4) z dnia 21 kwietnia 2004 r. powstał program interoperatywnego świadczenia ogólnoeuropejskich usług w zakresie e-administracji dla organów administracji publicznej w Europie, dla instytucji wspólnotowych oraz innych podmiotów, a także dla przedsiębiorstw i obywateli (program IDABC). W decyzji tej przewiduje się wdrażanie projektów „będących przedmiotem wspólnego zainteresowania” i środków horyzontalnych, które Wspólnota stosuje proporcjonalnie do własnych interesów (art. 10).

2.5.   W dniu 17 marca 2006 r. przedstawiciele państw członkowskich wchodzący w skład Komitetu Doradczego ds. Koordynacji w zakresie Rynku Wewnętrznego zatwierdzili ogólny plan wdrożenia systemu wymiany informacji rynku wewnętrznego, zwanego dalej „systemem IMI”, oraz jego rozwoju ukierunkowanego na poprawę komunikacji między organami administracji państw członkowskich. W decyzji Komisji 2008/49/WE (5) w sprawie wdrożenia systemu wymiany informacji rynku wewnętrznego pod względem ochrony danych osobowych system ten został uznany za projekt stanowiący przedmiot wspólnego zainteresowania w ramach realizacji celów programu IDABC.

2.6.   System IMI został pomyślany jako instrument ułatwiający zastosowanie tych aktów prawnych z dziedziny rynku wewnętrznego, które wymagają wymiany informacji między administracjami państw członkowskich.

3.   Komunikat Komisji

Brak zaufania do ram prawnych oraz organów nadzorczych innych państw członkowskich powoduje powielanie przepisów i podwojenie kontroli, którym poddana jest działalność transgraniczna. Do tej pory było to jedną z głównych przeszkód dla sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku, dlatego też państwa członkowskie powinny ściśle ze sobą współpracować oraz budować wzajemne zaufanie do swoich systemów.

3.1.1.   IMI umożliwi państwom członkowskim wypełnianie ich zobowiązań prawnych związanych z wymianą informacji. Umożliwi także realizowanie nowych form współpracy administracyjnej, które nie byłyby możliwe bez wsparcia w postaci elektronicznego systemu informacyjnego.

IMI stanowi dla właściwych organów państw członkowskich proste narzędzie do odnajdywania organów w innych państwach członkowskich oraz wysyłania do nich wniosków o udzielenie informacji przy wykorzystaniu zorganizowanego zbioru pytań sformułowanych w oparciu o określone obszary prawodawstwa UE.

3.2.1.   IMI ma być wydajnym i skutecznym środkiem obniżenia jednostkowych kosztów komunikacji pomiędzy państwami członkowskimi, która jest koniecznym elementem właściwego wdrażania prawodawstwa dotyczącego rynku wewnętrznego. Niemniej jednak uznano, że wdrażanie systemu należy na początek ograniczyć do dwóch dziedzin: uznawania kwalifikacji zawodowych, w której już go zaczęto wdrażać, oraz dyrektywy w sprawie usług. Doświadczenia zdobyte w tych dwóch obszarach pozwolą na jego dalsze rozszerzanie na inne sektory niezbędne do funkcjonowania rynku wewnętrznego.

3.2.2.   IMI przyczyni się tym samym do budowania zaufania, które umożliwi sprawne funkcjonowanie jednolitego rynku oraz pełne wykorzystanie jego potencjału.

3.3.   IMI jest wielojęzycznym narzędziem stworzonym na potrzeby UE, liczącej 27 państw członkowskich i 23 języki urzędowe, chociaż jego zastosowanie jest przewidziane w 30 państwach EOG. Wielojęzyczność jest korzystna. Dzięki użyciu nowych technologii wspomaganych przez pracę tłumaczy i udostępnienie funkcji tłumaczenia automatycznego, IMI jest dobrym przykładem konkretnych środków, po jakie może sięgnąć UE w celu zminimalizowania przeszkód i wyeliminowania luki komunikacyjnej między poszczególnymi administracjami w Europie.

3.4.   W kontekście modernizacji zarządzania jednolitym rynkiem, IMI przyczyni się do wypracowania bardziej skutecznego, zdecentralizowanego i opartego na strukturze sieci podejścia do współpracy transgranicznej.

3.5.   IMI umożliwia państwom członkowskim usprawnienie współpracy przy wdrażaniu prawodawstwa dotyczącego rynku wewnętrznego, wspiera właściwe organy w państwach członkowskich, pomagając im w pokonywaniu istotnych barier praktycznych w komunikacji, takich jak różne języki i brak jasno określonych partnerów w innych państwach członkowskich. Jego celem jest zwiększenie skuteczności i wydajności codziennej współpracy państw członkowskich.

3.6.   System opracowano w oparciu o trzy główne zasady:

—	nie nakłada on na państwa członkowskie dodatkowych obowiązków w zakresie współpracy administracyjnej ponad te, które zapisano już w odpowiednich przepisach dotyczących rynku wewnętrznego;

—	zapewnia elastyczność w celu poszanowania różnorodności administracyjnych struktur i kultur w Europie;

—	jest on jednolitym systemem opierającym się na elementach wielokrotnego użycia; został zaprojektowany tak, by obsługiwać wiele aktów prawodawczych dotyczących rynku wewnętrznego i uniknąć w przyszłości powielania systemów informacyjnych.

W komunikacie Komisji słusznie podkreśla się implikacje systemu IMI dla ochrony danych osobowych i fakt, że jest on całkowicie podporządkowany przepisom obowiązującym w tej materii, w szczególności dyrektywie 95/46/WE i rozporządzeniu (WE) nr 45/2001.

3.7.1.   W rzeczywistości dostęp do informacji zarządzanych przez system IMI jest zastrzeżony dla organów i podmiotów krajowych wskazanych jako „organy właściwe” w dyrektywach, do których system obecnie ma zastosowanie.

3.8.   Komisja uważa również, że w celu osiągnięcia pożądanych wyników niezbędne jest zwiększenie obecnego poziomu inwestycji w szkolenia i podnoszenie świadomości. Komisja zbada różne opcje i oceni program szkolenia i wymiany, jeśli zajdzie taka potrzeba.

3.9.   Komisja opublikowała zalecenie z dnia 29 czerwca 2009 r. (6) w sprawie środków na rzecz poprawy funkcjonowania jednolitego rynku, w którym uznaje za ważne przyjęcie skoordynowanego, opartego na współpracy podejścia, wspólnego dla Komisji i państw członkowskich, którego celem będzie lepsza transpozycja, stosowanie i egzekwowanie przepisów dotyczących jednolitego rynku. Oznacza ono również współodpowiedzialność państw członkowskich za jednolity rynek oraz przyjęcie przez nie bardziej proaktywnej roli w zarządzaniu nim.

4.   Uwagi ogólne

Bardziej zdecentralizowane i oparte na strukturze sieci podejście do współpracy transgranicznej, które zakłada zastosowanie systemu IMI, zwiększy prawo do dobrej administracji w interesie obywateli, instytucji i podmiotów gospodarczych. Należy utrzymać podstawowe zasady elastyczności, wielokrotnego wykorzystania elementów i nienarzucania państwom członkowskim dodatkowych obowiązków.

4.1.1.   Prawo do dobrej administracji w tym przypadku oznacza szybkie udostępnianie obywatelom dokładnych i konkretnych informacji o wymogach obowiązujących w państwach, w których mają oni rozpocząć działalność gospodarczą, świadczyć usługi lub pracować, a także o właściwych organach, do których mają kierować swoje wnioski. Oprócz tego system będzie pośrednio informował o nieuzasadnionych przeszkodach krajowych w korzystaniu z odpowiednich praw i wolności w formie gwarantowanej przez prawo wspólnotowe, co pozwoli Komisji na podjęcie stosownych działań.

4.2.   Aby rynek wewnętrzny mógł dobrze funkcjonować, władze państw członkowskich powinny ściśle ze sobą współpracować i wspólnie budować zaufanie do systemu IMI, przyczyniając się w ten sposób do zwiększenia przejrzystości i dobrego zarządzania. W celu ścisłej współpracy transgranicznej między organami państw członkowskich właściwymi w sprawach związanych z jednolitym rynkiem państwa członkowskie powinny zastosować środki konieczne dla zagwarantowania funkcjonowania sieci transgranicznych lub elektronicznych systemów informacyjnych stworzonych przez Komisję, takich jak IMI.

4.3.   W decyzji 2004/387/WE (IDABC) przewidziano schemat określający zrównoważony podział między Wspólnotę a państwa członkowskie kosztów operacyjnych i kosztów utrzymania ogólnoeuropejskich usług w zakresie e-administracji i usług dotyczących infrastruktury (art. 7 ust. 3). W rezultacie organy państw członkowskich powinny zacząć realizować inwestycje konieczne dla właściwego funkcjonowania IMI. EKES uważa, że ponieważ chodzi tutaj o dzielone kompetencje, a w związku z tym i o dzielone obowiązki, także państwa członkowskie powinny zdobyć się na dodatkowy wysiłek.

Skuteczne wdrażanie systemu wiąże się ze ściślejszą współpracą administracyjną między organami państw członkowskich i Komisją. W przyszłości należy rozszerzyć obszar zastosowania IMI, który obecnie ogranicza się do dyrektyw w sprawie kwalifikacji zawodowych i w sprawie usług na rynku wewnętrznym.

4.4.1.   Do celów współpracy administracyjnej w decyzji 2008/49/WE ustanowiono system wymiany i przetwarzania informacji, które, ze względu na ich poufność, są rozdzielane między różne jednostki administracyjne, z których każda zarządza określoną częścią systemu. W związku z tym IMI wymaga działań nie tylko Komisji, ale także krajowych uczestników systemu: z jednej strony koordynatora, a z drugiej – użytkowników systemu. Użytkowników systemu, nadzorowanych albo przez organ krajowy, albo przez koordynatora, określa się na podstawie zadań przydzielonych im przez osoby zajmujące się wnioskami, osoby przydzielające wnioski, osoby odpowiedzialne za nadzór oraz lokalnych administratorów danych.

4.4.2.   System ten musi być koordynowany z mechanizmami współpracy administracyjnej przewidzianymi w dyrektywach, w odniesieniu do których będzie stosowany, czyli mechanizmami wymiany informacji i właściwymi organami krajowymi wymienionymi w dyrektywie w sprawie usług i dyrektywie w sprawie kwalifikacji zawodowych. W tym kontekście należy rozważyć ewentualne kontakty bezpośrednie lub pośrednie między użytkownikami IMI i organami krajowymi wyznaczonymi w tych dyrektywach, zwłaszcza tymi, którzy mają bezpośredni lub pośredni wpływ na rynek wewnętrzny.

4.4.3.   Jeśli chodzi o dyrektywę w sprawie usług, to należy w szczególności, w celu koordynacji z IMI, wziąć pod uwagę następujące aspekty:

a)	obszerną definicję organu właściwego (art. 4);

b)	ustanowienie pojedynczych punktów kontaktowych (art. 6) i punktów łącznikowych (art. 28);

c)	ustanowienie doskonale zharmonizowanych procedur udzielania zezwoleń i kontaktowania się z wnioskodawcami (art. 13);

d)	ustanowienie mechanizmów ostrzegania (art. 32), które mają przyczynić się do powstania sieci współpracy organów państw członkowskich.

4.4.4.   Natomiast w związku z dyrektywą w sprawie kwalifikacji zawodowych, należy wziąć pod uwagę następujące mechanizmy współpracy:

a)	obszerną definicję organu właściwego oraz zrównanie traktowania dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji zawodowych wydanych przez stowarzyszenia zawodowe (art. 3);

b)	współpracę administracyjną między państwami członkowskimi w celu swobodnego świadczenia usług (art. 8);

c)	harmonizację procedury uznawania kwalifikacji zawodowych dla celów podejmowania działalności (art. 51);

d)

specjalny system współpracy administracyjnej, który określa warunki wymiany informacji dotyczących postępowań dyscyplinarnych lub nałożonych sankcji karnych, wykaz właściwych organów oraz koordynatora działań przedmiotowych organów (art. 56), i na koniec utworzenie krajowych ośrodków informacji, które mają dostarczać konkretnych informacji w związku ze stosowaniem dyrektywy (art. 57).

4.4.5.   Komitet uważa, że szybkie i skuteczne zastosowanie systemu IMI musi obejmować aspekty społeczne (okresy składkowe, uprawnienia emerytalne itp.) związane z dziedzinami przewidzianymi na pierwszym etapie. Takie podejście nie tylko odpowiada stanowisku politycznemu Komitetu, ale jest także konsekwencją bezpośredniego i koniecznego związku między stroną gospodarczą i społeczną działalności zawodowej.

4.4.6.   Związek ten był wielokrotnie podkreślany przez Komitet. Na przykład ostatnio, w opinii z 14 stycznia 2009 r. (7) w sprawie wymiaru społecznego i środowiskowego rynku wewnętrznego, Komitet zaznaczył, że instytucje europejskie muszą brać pod uwagę zarówno uprawnione interesy rynku, jak i fakt, że swobody gospodarcze muszą podlegać takim regulacjom, aby ich praktykowanie nie podważało działania podstawowych praw społecznych uznawanych przez prawo wspólnotowe, międzynarodowe standardy pracy i prawa krajów członkowskich, włącznie z prawem do negocjacji, zawierania i wdrażania układów zbiorowych.

4.4.7.   Komitet poparł w szczególności środki harmonizacji w tym względzie, zarówno koordynację systemów zabezpieczenia społecznego, jak i inicjatywy dotyczące przenoszenia uprawnień emerytalno-rentowych (8).

4.5.   EKES popiera sprawne funkcjonowanie wspólnotowych przepisów prawnych i wykorzystanie całego potencjału rynku wewnętrznego, a także podjęcie odpowiednich środków w celu podniesienia świadomości i zapewnienia szkolenia właściwym organom.

4.6.   Aby pogłębić współpracę administracyjną, należy z jednej strony utrwalić funkcjonowanie systemu IMI i organizacji współpracujących na rzecz jego funkcjonowania, a z drugiej strony ważną rolę powinien odgrywać tutaj EKES i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza przy okazji kampanii informujących o istnieniu systemu i podnoszących świadomość jego znaczenia dla funkcjonowania rynku wewnętrznego.

4.7.   EKES uważa, że z doświadczeń związanych z funkcjonowaniem systemu IMI i z procesem rozwoju prawa wspólnotowego można by wyprowadzić ogólne zasady, aby w przyszłości na szczeblu wspólnotowym stworzyć bardziej kompleksowe i szczegółowe uregulowania prawne w sprawie współpracy administracyjnej, dzięki przyjęciu rozporządzenia obejmującego aspekty bardziej ogólne.

4.8.   IMI stanowi zatem pierwszy etap procesu: zastosowanie systemu w sposób tutaj określony doprowadzi do racjonalizacji systemów współpracy administracyjnej między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a Komisją w tych dziedzinach opartych na wzajemnym uznawaniu i zasadzie niedyskryminacji, które są konieczne dla funkcjonowania rynku wewnętrznego. Jednocześnie ze względu na szczegółowy podział zadań między podmiotami uczestniczącymi w zarządzaniu IMI, wprowadzony dzięki działaniom Komisji w tej dziedzinie, zabezpieczany jest obszar niezwykle istotny dla obywateli Unii Europejskiej, jakim jest ochrona danych osobowych.

4.9.   Wreszcie, w związku z oddziaływaniem systemu IMI na system ochrony danych osobowych, należy zwrócić uwagę na niedawno opublikowaną opinię rzecznika generalnego Ruiza-Jaraba Colomera (9), w której znalazła się wykładnia niektórych przepisów prawnych składających się na przedmiotowy system i które zostały tutaj w pełni wdrożone. Interpretacja ta została potwierdzona w wyroku ETS z 7 maja 2009 r. dotyczącym obowiązku zagwarantowania prawa dostępu do informacji na temat odbiorców lub kategorii odbiorców, którym ujawniane są dane, i treści informacji, nie tylko w odniesieniu do teraźniejszości, lecz również w odniesieniu do przeszłości, oraz ustanowienia okresu przechowywania takich danych, który stanowiłby rezultat właściwego wyważenia między, z jednej strony, interesem osoby, której dane dotyczą, w ochronie jej życia prywatnego, a z drugiej strony – obciążeniem, jakie obowiązek przechowywania tej informacji reprezentuje dla administratora danych.

4.10.   Wykładania dotyczy zwłaszcza dwóch różnych praw uznanych przez dyrektywę 95/46, uregulowanych w sposób, który sprawia, że korzystanie z jednego (prawo do usunięcia danych w terminie jednego roku) utrudnia skorzystanie z drugiego (dostęp osoby zainteresowanej do przetwarzania danych): po usunięciu danych na mocy dyrektywy 95/46 zamknięte zostaje prawo dostępu, ponieważ nie można wnioskować o informacje, które już nie istnieją. Rozsądne wydaje się uwzględnienie wykładni rzecznika generalnego i Trybunału Sprawiedliwości celem umożliwienia współistnienia praw uznanych przez prawo wspólnotowe oraz ich realizacji: zgodnie ze wspomnianą wykładnią należy poinformować osobę zainteresowaną o przekazaniu danych, w tym o tożsamości adresatów, oraz o tym, że prawo dostępu obowiązuje przez rok, a następnie dane są usuwane i w związku z tym nie ma do nich dostępu.

---

(1)  Sprawa C-392/02, wyrok z dnia 15.11.2005 r. i opinia rzecznika generalnego Leederta Adriana Geelhoeda.

(2)  Dz.U. L 264, z 15.10.2003.

(3)  Dz.U. C 325, z 30.12.2006.

(4)  Dz.U. L 181, z 18.5.2004.

(5)  Dz.U. L 13, z 16.1.2008.

(6)  Dz.U. L 176, z 7.7.2009, s. 17.

(7)  Dz.U. C 182, z 4.8.2009, s. 1.

(8)  Dz.U. C 228, z 22.9.2009.

(9)  Wnioski z 22.12.2008, sprawa C-553/07.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/107

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „W kierunku spójnej strategii dla Europejskiej Agendy Badań Naukowych w dziedzinie Rolnictwa”

COM(2008) 862 wersja ostateczna

(2010/C 128/20)

Sprawozdawca: Franco CHIRIACO

Dnia 15 grudnia 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „W kierunku spójnej strategii dla Europejskiej Agendy Badań Naukowych w dziedzinie Rolnictwa”

COM(2008) 862 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 13 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 4 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 155 głosami – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES przyjmuje z zadowoleniem inicjatywę Komisji, która inicjuje proces opracowywania przyszłej agendy badań naukowych w celu stworzenia europejskiego obszaru badań naukowych w dziedzinie rolnictwa. By podaż produktów rolnych mogła dotrzymać kroku światowym tendencjom w zakresie popytu, konieczne jest zintensyfikowanie badań i innowacji w tym sektorze (1).

1.2.   EKES popiera podejście zaproponowane przez Komisję, polegające na wypróbowaniu koncepcji wspólnego planowania, które – biorąc pod uwagę wymogi i specyfikę poszczególnych programów krajowych – ma zagwarantować koordynację inicjatyw na szczeblu wspólnotowym i wspólne użytkowanie zasobów w skuteczny i praktyczny sposób (2). W szczególności Komitet wzywa Komisję do pogłębienia współpracy nie tylko w zakresie krajowych programów badań naukowych w dziedzinie rolnictwa, lecz również różnych inicjatyw propagowanych przez dyrekcje generalne (na przykład DG ds. Środowiska, DG ds. Rolnictwa i DG ds. Przedsiębiorstw). W związku z tym EKES zwraca się do Komisji o dostarczenie bardziej szczegółowych informacji na temat instrumentów i sposobów działania w odniesieniu do inicjatyw proponowanych w przyszłym komunikacie, w tym przeznaczonych na nie środków finansowych, poprzez zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron w proces konsultacji i uwzględnienie wyników fazy pilotażowej wspólnego planowania.

1.3.   Wspólne planowanie w dziedzinie rolnictwa ma na celu ocenienie, w jakim stopniu społeczeństwo jest zdolne do sprostania wyzwaniom w zakresie rozwoju produktów pochodnych z biomasy na szczeblu europejskim. Wyzwania te związane są ze zmianami klimatu, ochroną zdrowia ludzkiego i bezpieczeństwem zaopatrzenia w żywność. Również w świetle wyników warsztatów na temat wspólnego planowania w dziedzinie rolnictwa zorganizowanych przez Komisję Europejską, zagadnienia te stały się przedmiotem wnikliwej dyskusji i analizy ze strony Stałego Komitetu ds. Badań Naukowych w Dziedzinie Rolnictwa (SCAR) (3), streszczonych w dokumencie opublikowanym w czerwcu 2009 r., w którym przedstawiono stanowisko wobec wspólnego planowania. Wspólne planowanie obejmuje istotny aspekt udziału i wymaga dużych wysiłków ze strony zaangażowanych krajów, które przekładałyby się na wartość dodaną i korzyści, pod względem oddziaływania, dla obywateli oraz konkurencji europejskiej. Wobec tego EKES proponuje, by już teraz zaplanowano odpowiednie mechanizmy w celu zapewnienia zaangażowania wszystkich zainteresowanych podmiotów również na płaszczyźnie prywatnej – a szczególnie przedsiębiorstw, w odniesieniu do określania celów badań – oraz by oszacowano środki i dokładnie określono instrumenty finansowe umożliwiające funkcjonowanie tego systemu celem zapewnienia skutecznego dostępu do tych środków. EKES zaleca zwłaszcza Komisji i Radzie, by zadbały o opracowanie wniosku dotyczącego rozporządzenia, który stanowiłby podstawę prawną organizacji i funkcjonowania nowego komitetu SCAR, zgodnie z procesem politycznym zapoczątkowanym w 2004 r., i który zastępowałby rozporządzenie (EWG) nr 1728/74.

1.4.   W nowym modelu zarządzania zaproponowanym przez Komisję Stały Komitet ds. Badań Naukowych w Dziedzinie Rolnictwa odgrywa rolę koordynującą w zakresie propagowania wspólnych inicjatyw na szczeblu europejskim i szczegółowego określania kompetencji związanych z realizacją promowanych inicjatyw badawczych. EKES uważa, że komitet SCAR powinien kierować się zasadą fundamentalnej elastyczności w celu wsparcia już przeprowadzonych (4) i przyszłych reform realizowanych w nieustannie zmieniających się ramach prawnych wspólnej polityki rolnej.

1.5.   W kontekście wspólnego planowania proces opracowywania prognoz i analiz jest ściśle związany z procesem szczegółowego opisu sytuacji, który – dostarczając kluczowych danych liczbowych i statystycznych dotyczących niedociągnięć, tendencji i potrzeb związanych z organizacją badań w dziedzinie rolnictwa na szczeblu krajowym – przyczynia się do nakreślenia całościowego obrazu rozwoju badań w dziedzinie rolnictwa w UE. Dotychczas informacji tych dostarczał projekt EU-AGRI-MAPPING, wchodzący w zakres szóstego europejskiego programu ramowego w dziedzinie badań. Biorąc również pod uwagę trudności napotkane podczas realizacji tego projektu, EKES uważa, że szczegółowy opis sytuacji nie może opierać się na przygotowanych naprędce inicjatywach, lecz powinien być ciągłym i nieustannie aktualizowanym procesem.

2.   Streszczenie komunikatu

2.1.   Nowy kontekst badań w dziedzinie rolnictwa w Europie

2.1.1.   Rolnictwo europejskie musi zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, takimi jak zmiany struktury demograficznej ludności rolniczej i struktury przedsiębiorstw, wpływ nowoczesnych praktyk rolnych na zatrudnienie, rozwój wspólnej polityki rolnej (WPR) oraz czynniki globalne wpływające na ten sektor.

2.1.2.   Panuje powszechna opinia, że aby zmierzyć się z tymi wyzwaniami, należy utworzyć w Europie prężny obszar badań naukowych w dziedzinie rolnictwa. Badania te powinny dostarczać wiedzy niezbędnej do dogłębnego zrozumienia rozwoju obszarów wiejskich, czynników przyczyniających się do zrównoważonego rozwoju oraz elementów go utrudniających, wnosić wkład w tworzenie nowych technologii i innowacji niezbędnych dla rozwoju sektora rolniczego, a także umożliwiać nabycie wiedzy w celu lepszego zrozumienia dynamiki rynku. Niemniej wysiłki badawcze są często rozproszone, słabo skoordynowane i niedoinwestowane, a także brakuje masy krytycznej. W Europie istnieje kilka mechanizmów, szczególnie w ramach programu ramowego UE, które przyczyniają się do rozwoju współpracy między naukowcami na szczeblu europejskim. W tym względzie program ERA-NET stanowi źródło finansowania służące łączeniu w sieć programów krajowych, ministerstw lub agencji zarządzających środkami, we wszystkich dziedzinach nauki. W listopadzie 2004 r. Rada UE postanowiła, że bardziej usystematyzowana strategia wpłynęłaby korzystnie na współpracę w tej dziedzinie. Niedawno opracowana koncepcja wspólnego planowania idzie o krok dalej niż program ERA-NET, zachęcając do bezpośredniej współpracy między programami publicznymi państw członkowskich poprzez ustalanie wspólnych wizji, programów badań strategicznych oraz wzajemne udostępnianie zasobów w celu wspólnego rozwiązywania konkretnych problemów. Stały Komitet ds. Badań Naukowych w dziedzinie Rolnictwa (SCAR) został wskazany jako dobry przykład możliwej struktury sieciowej dla nowych procesów wspólnego planowania.

2.2.   Wiodąca rola komitetu SCAR

2.2.1.   Po kilku latach niewielkiej aktywności komitet SCAR został powołany ponownie w 2005 r. przez Radę UE do objęcia funkcji głównego koordynatora europejskich badań w dziedzinie rolnictwa. W skład „nowego” komitetu SCAR wchodzi 27 państw członkowskich, a przedstawiciele krajów kandydujących i krajów stowarzyszonych biorą udział w jego pracach w charakterze obserwatorów. Wśród inicjatyw wspieranych przez komitet SCAR z myślą o stworzeniu europejskiej przestrzeni badawczej w dziedzinie rolnictwa znajduje się – oprócz wspólnego planowania – proces prognozowania mający na celu opracowanie potencjalnych, długofalowych scenariuszy dla rolnictwa europejskiego oraz proces szczegółowego opisu sytuacji w celu określenia potrzeb i tendencji w zakresie badań w dziedzinie rolnictwa w UE.

2.2.2.   Komitet SCAR przyjął uporządkowane podejście do ustalenia hierarchii ważności poszczególnych zagadnień badawczych z myślą o pogłębieniu współpracy w przyszłości, powołując różne grupy robocze oparte na współpracy państw członkowskich lub państw stowarzyszonych. Grupy robocze działają podobnie do sieci ERA-NET, gdyż stosują to samo etapowe podejście, koncentrując się na wymianie informacji w fazie początkowej, identyfikując niedociągnięcia we współpracy w zakresie badań i w priorytetowych obszarach oraz, w stosownych przypadkach, inicjując wspólne działania lub wspólne zaproszenia do podjęcia badań.

2.3.   Główne działania sprzyjające spójnej europejskiej agendzie badań naukowych w dziedzinie rolnictwa

2.3.1.   Powstaje pilna potrzeba lepszego zrozumienia mechanizmów wywołujących procesy związane ze zmianami klimatu, aby ograniczyć ich negatywne skutki i ochronić zasoby wodne, glebę oraz różnorodność biologiczną, w celu wsparcia i propagowania bardziej zrównoważonego rolnictwa w Europie i na świecie. W tym kontekście istnieją obszary badawcze o nadrzędnym znaczeniu: zmiany klimatu i zasoby energetyczne.

2.3.2.   Badania naukowe mogłyby odgrywać dużo większą rolę, gdyby poszczególne podmioty były bardziej zaangażowane w proces opracowywania programów oraz gdyby mogły uczestniczyć w procesie badawczym poprzez takie działania jak sieci innowacyjności. Z tegoż względu za pośrednictwem komitetu SCAR i Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (5) Komisja zamierza wzmocnić produkcję i wymianę wiedzy w dziedzinie rolnictwa. Mając na względzie ugruntowanie wspólnego planowania badań naukowych w celu lepszego zarządzania europejskim systemem rolno-spożywczym, można by w większym stopniu wzmocnić strategiczną rolę komitetu SCAR, tak aby mógł on się stać organem odpowiedzialnym za nadzór nad różnego typu działaniami związanymi z rolnictwem, realizowanymi przez wszystkie publiczne placówki badawcze w Europie.

2.3.3.   By opracować długoterminowe programy badawcze oparte na wspólnych wytycznych i celach, należy stworzyć mechanizm monitorowania, który obejmowałby połączenie instrumentów analizy perspektywicznej i lokalizacji potencjału w zakresie badań.

2.3.4.   Nie można zapominać o odpowiedzialności Europy w zglobalizowanym świecie: zrównoważone rolnictwo jest zagadnieniem, które wywrze wpływ bezpośredni (ceny produktów spożywczych) i pośredni (na przykład przepływy migracyjne) na UE i na wszystkie inne regiony świata. Konieczne jest zatem wzmocnienie synergii politycznej badań w dziedzinie rolnictwa w Europie i poza jej granicami, a szczególnie synergii między polityką w dziedzinie badań prowadzoną przez UE i państwa członkowskie z jednej strony, a polityką zewnętrzną, taką jak pomoc rozwojowa i polityka sąsiedztwa, z drugiej strony.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   Nowy kontekst europejskich badań naukowych w dziedzinie rolnictwa

3.1.1.   W ciągu ostatnich 50 lat rola i funkcje rolnictwa europejskiego radykalnie się zmieniły wskutek europejskich przemian społecznych i gospodarczych z udziałem obywateli i konsumentów i nastąpiło przejście od rolnictwa „wiejskiego” do „postindustrialnego”. W związku z tym panuje ugruntowane przekonanie, że sektor rolny – zgodnie ze znanym europejskim modelem rolnictwa – powinien być postrzegany przez pryzmat wielofunkcyjności lub wykorzystania obszarów rolnych w skali lokalnej (wł. agroterritorialità), a już nie tylko produkcji. To samo kryterium należy przyjąć zatem w celu zdefiniowania „badań w dziedzinie rolnictwa”, potwierdzając niemniej pierwszoplanową rolę produkcji artykułów rolnych, którą uwydatnił również światowy kryzys żywnościowy. W najbliższej przyszłości wyzwaniami staną się w istocie konkurencyjność i bezpieczeństwo zaopatrzenia w żywność.

3.1.2.   W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje podejście przyjęte w celu opracowania szerszej definicji „badań w dziedzinie rolnictwa”, która uwzględniałaby wyzwania dla europejskiego rolnictwa, wśród których znajdują się zwłaszcza dostosowanie do zmian klimatu i ograniczanie ich skutków, upowszechnianie energii odnawialnej pochodzenia rolniczego, ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważona gospodarka wodna, a także promowanie TIK i jakości produktów.

3.2.   W kierunku wspólnych programów działań badawczych

3.2.1.   W swym komunikacie Komisja przyjmuje niedawno opracowaną koncepcję wspólnego planowania (2) jako nowe podejście do badań w dziedzinie rolnictwa, mające na celu jak najlepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów finansowych, w dążeniu do pogłębienia współpracy. Wspólne planowanie jest obecnie testowane w ramach projektu pilotażowego dotyczącego badań nad chorobą Alzheimera. Przewiduje się również, że Rada do 2010 r. przyjmie dodatkowe inicjatywy w innych istotnych dziedzinach badań, a tam, gdzie wyniki będą pozytywne, wspólne planowanie może mieć decydujący wpływ na przyszłe mechanizmy koordynacji badań na szczeblu europejskim.

3.2.2.   Wspólne planowanie oznacza dobrowolne zaangażowanie się państw członkowskich na zasadzie zmiennej geometrii w proces definiowania, rozwoju i realizacji programów badań strategicznych na podstawie wspólnej wizji podejmowania największych wyzwań społecznych. Koncepcja ta może dotyczyć strategicznej współpracy między już realizowanymi programami krajowymi lub wspólnego planowania i ustanawiania całkowicie nowych programów. W obu przypadkach wymaga to połączenia zasobów, dokonania wyboru lub opracowania najbardziej odpowiednich instrumentów, ich zastosowania oraz wspólnego monitorowania i oceny ich postępów.

3.2.3.   Wziąwszy pod uwagę, że wysiłki badawcze są często rozproszone, słabo skoordynowane i niedoinwestowane, że wyniki nie są odpowiednio wykorzystywane i upowszechniane, i że brakuje niezbędnej masy krytycznej, EKES przyjmuje z zadowoleniem podejście oparte na wspólnym planowaniu, uznając, że jest to ambitny cel, który – wraz z pragmatycznym i elastycznym podejściem – może zapoczątkować strategiczny i usystematyzowany proces badań w dziedzinie rolnictwa.

3.3.   Wiodąca rola Stałego Komitetu ds. Badań Naukowych w dziedzinie Rolnictwa (SCAR)

3.3.1.   Komunikat Komisji oraz towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji opisują szczegółowo zadania komitetu SCAR w zakresie analizy, monitorowania, oceny i konsultacji, a także zasady organizacyjne i operacyjne jego prac zgodnie z wytycznymi Rady ds. Rolnictwa z 19 lipca 2004 r. Komitet SCAR będzie miał zwłaszcza za zadanie monitorować krajowe inicjatywy badawcze w dziedzinie rolno-spożywczej, koordynować te działania na szczeblu wspólnotowym i sporządzać rozsądne prognozy w celu długofalowego określania priorytetów badawczych w tej dziedzinie.

3.3.2.   EKES uważa, że koordynacja na szczeblu wspólnotowym jest konieczna do zmierzenia się ze wspólnymi wyzwaniami i do zajęcia wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej, gdyż zapobiega ona dublowaniu inicjatyw, pogłębia treść programów i zaostrza konkurencję o środki finansowe, podnosząc tym samym jakość wniosków badawczych. Niemniej należy wziąć pod uwagę, że sytuacja badań w każdym z państw członkowskich jest bardzo różna i że planowanie na szczeblu krajowym musi uwzględniać konkretne potrzeby oraz priorytety, w których przypadku współpraca na szczeblu europejskim nie zawsze gwarantowałaby istotne korzyści. Komitet SCAR powinien mieć zatem do dyspozycji instrumenty gwarantujące kontrolę nad stałym i podlegającym aktualizacji procesem monitorowania.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.   Jeśli chodzi o główne działania na rzecz spójnej europejskiej agendy badań naukowych w dziedzinie rolnictwa, komunikat Komisji wymienia ograniczenie negatywnego wpływu zmian klimatu, a także ochronę zasobów wodnych, gleby i różnorodności biologicznej. EKES uważa, że należy uwzględnić również wpływ społeczny, tak jak podkreśla sprawozdanie FAO z 2008 r. pt. „Gender and Equity Issues in Liquid Biofuels Production” (Kwestie równouprawnienia płci i równości w produkcji płynnych biopaliw), które omawia całokształt relacji między przedsiębiorstwem, pracownikami a obszarem lokalnym.

4.2.   Wskazując nowe priorytetowe obszary przyszłej europejskiej agendy badań naukowych w dziedzinie rolnictwa, oprócz zmian klimatu i zagadnień związanych z energią w sektorze rolnictwa, należy również uwzględnić walkę o zachowanie różnorodności biologicznej, zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych, ocenę oddziaływania na środowisko oraz zdrowie ludzkie upraw i wprowadzania na rynek GMO, kwestie związane z sektorem rolno-spożywczym, ze szczególnym uwzględnieniem etapu przetwarzania produktów i biotechnologii, a także wszystkie innowacje mogące rozwiązać te problemy, które wiążą się z nowym wyzwaniem, tak jak podkreślono w niedawnej ocenie funkcjonowania reformy WPR (z listopada 2008 r.).

4.3.   Badania naukowe mogłyby odgrywać dużo większą rolę, gdyby poszczególne podmioty były bardziej zaangażowane w proces opracowywania programów oraz gdyby mogły uczestniczyć w procesie badawczym. Konieczne jest zwłaszcza zaangażowanie przedsiębiorstw, przede wszystkim małych i średnich, w wyznaczanie celów badawczych przy uwzględnieniu rzeczywistych potrzeb samych przedsiębiorstw, a także w propagowanie badań stosowanych i transferu technologii przy zagwarantowaniu faktycznej dostępności środków finansowych. EKES przyjmuje zatem z zadowoleniem wniosek Komisji o umocnienie powiązań między wiedzą a innowacją, mając na uwadze powiązanie interesów przedsiębiorstw i obywateli, oraz zwraca się do Komisji o zaplanowanie w tym celu odpowiednich programów szkoleniowych.

4.4.   Zwłaszcza jeżeli chodzi o Europejską Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (5), zamiast wprowadzać konkretne środki, które mogłyby utrudniać koordynację z funkcjami regulacyjnymi sieci, można by zaplanować mechanizmy zachęcające do wymiany wzorcowych rozwiązań. Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, europejskie platformy technologiczne, a także inne narzędzia upowszechniania wiedzy stanowią strategiczne rozwiązania pozwalające na dzielenie się najlepszymi pomysłami, wiarygodnymi informacjami i praktycznym doświadczeniem oraz na ich rozwijanie na szczeblu europejskim, umożliwiając jednocześnie strukturyzowanie, wzbogacanie i wspólne wykorzystanie zasobów wiedzy.

4.5.   By połączyć w sieć badania europejskie z międzynarodowymi, przede wszystkim w krajach rozwijających się, konieczne jest opracowanie odpowiednich mechanizmów zapewniających skuteczność promowanych działań, zwłaszcza poprzez rozwój umiejętności lokalnych w zakresie zarządzania i podniesienie jakości zaangażowanych zasobów ludzkich.

---

(1)  Opinia EKES-u „Ceny żywności w Europie” (s. 00 niniejszego wydania Dziennika Urzędowego)

(2)  Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 56.

(3)  Rozporządzenie (EWG) nr 1728/74, art. 7.

(4)  Rozporządzenie nr 72/2009/WE, rozporządzenie nr 73/2009/WE, rozporządzenie nr 74/2009/WE oraz decyzja Rady 2009/61/WE z 19 stycznia 2009 r.

(5)  Rozporządzenie (WE) nr 1698/2005, art. 67.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/111

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Ceny żywności w Europie”

COM(2008) 821 wersja ostateczna

(2010/C 128/21)

Sprawozdawca: József KAPUVÁRI

Dnia 9 grudnia 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Ceny żywności w Europie”

COM(2008) 821 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 2 września 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 75 do 5 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Celem działań zmierzających do poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw żywności, zwiększenia jego efektywności i konkurencyjności, nie powinno być doprowadzenie do niskich cen produktów spożywczych. Takie podejście powodowałoby dalsze niewłaściwe funkcjonowanie łańcucha dostaw żywności, tak jak ma to miejsce obecnie. Trzeba zapewnić utrzymanie stosunku ceny do jakości na realistycznym poziomie. Prognozy dotyczące niskiego poziomu cen w łańcuchu produkcji ograniczają w ostatecznym rozrachunku możliwości inwestycyjne i innowacyjne dostawców rolno-spożywczych, a także wybór dostępny dla konsumenta. Dlatego w średnim i długim okresie Komisja powinna uwzględniać zarówno te czynniki, jak i ich skutki uboczne, nie skupiając się wyłącznie na natychmiastowej korzyści w postaci niskich cen. Błędem byłoby twierdzenie, że niskie ceny żywności leżą w interesie konsumentów. Korzystne dla nich są raczej ceny realistyczne, za które otrzymają oni taką jakość, ilość i obsługę, jakiej oczekują. Jednocześnie jednak wskazane jest dążenie do zmniejszenia amplitudy wahań cen, co umożliwi zwiększenie pewności i przewidywalności łańcucha dostaw żywności.

1.2.   W interesie Unii Europejskiej leży zagwarantowanie konsumentom długotrwałych korzyści wynikających z bezpiecznej żywności. Aby to osiągnąć, konieczny jest wysoki stopień samowystarczalności. Z kolei zrównoważony charakter rolnictwa można zapewnić tylko drogą badań i rozwoju, innowacji i rozwoju technologicznego, a do tego niezbędne są środki w ramach wspólnej polityki rolnej. Dostęp do tych środków musi jednak być zorganizowany w taki sposób, aby zachęcać do adaptacji do warunków rynku, a jednocześnie nakładać obowiązek informowania i współpracy oraz szczegółowo uwzględniać kwestie rozwoju wsi.

1.3.   Zakres działań można rozszerzyć tylko po podjęciu konsultacji społecznych na możliwie najszerszą skalę. Dla każdej z dziedzin, w której ma być podjęte działanie, trzeba przeprowadzić analizy, opracować dokładny plan działań oraz jasno określić kompetencje i odpowiedzialność. Wszystko to ma ogromne znaczenie uwzględniając fakt, że wszelkie środki dotyczące cen żywności mają wpływ na szereg czynników o złożonych wzajemnych powiązaniach. Żywność to główny czynnik, który łączy społeczeństwo. Ma strategiczne znaczenie i musi cieszyć się zaufaniem konsumentów. Dlatego warunki produkcji żywności muszą być zorganizowane tak, by nie zagrażały długoterminowemu zrównoważonemu rozwojowi.

1.4.   Nie jest możliwe ograniczenie inwestycji w podstawowe surowce, które to inwestycje zwykle dokonywane są na giełdach. Trzeba jednak znaleźć sposób na złagodzenie skutków czynników, które nie odzwierciedlają rzeczywistego popytu, ponieważ zaburzają one równowagę funkcjonowania łańcuchów dostaw produktów rolnych. Chociaż Unia Europejska ma świadomość swojej odpowiedzialności w zakresie zaopatrzenia w żywność krajów rozwijających się, nie może ona zapominać o swoim głównym zadaniu, którym jest zapewnienie swoim obywatelom dostaw pełnego asortymentu bezpiecznych produktów żywnościowych, zmniejszenie uzależnienia od rynków światowych oraz zachowanie niezależności.

1.5.   EKES popiera inicjatywę utworzenia Grupy Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego. Stosowną decyzję w tym zakresie Komisja podjęła 28 kwietnia 2008 r. (2008/359/WE). Komitet z ogromnym zainteresowaniem oczekuje na efekty prac tej grupy. Jednym z najważniejszych celów jej starań powinno być uzyskanie możliwie największej stabilności rynków rolno-spożywczych.

2.   Komunikat Komisji

2.1.   W związku z szybszym wzrostem cen produktów rolnych w drugiej połowie 2007 r., znacznie wzrosły także ceny detaliczne żywności. Odpowiedzią Komisji na to zjawisko był komunikat „Reakcja na kwestię wzrostu cen żywności. Wskazówki dotyczące działania na szczeblu UE” (COM(2008) 321 wersja ostateczna).

2.2.   Komisja uważa, że kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tego celu ma określenie i rozwiązanie problemów związanych z funkcjonowaniem łańcucha dostaw żywności, które dotyczą regulacji i konkurencji. Podzielony na pięć rozdziałów komunikat zawiera analizę sytuacji oraz zalecenia co do środków, jakie należy podjąć w celu rozwiązania problemów.

2.3.   Według komunikatu, wzrost cen surowców rolnych nastąpił w wyniku połączenia czynników strukturalnych i czynników przejściowych. Czynniki strukturalne, takie jak wzrost liczby ludności na świecie, rosnące dochody ludności w gospodarkach wschodzących oraz rozwój nowych rynkowych możliwości zbytu, przyczyniły się do wzrostu popytu światowego.

2.4.   „Od sierpnia 2007 r. do lipca 2008 r. udział inflacji cen żywności (z wyłączeniem alkoholu i wyrobów tytoniowych) w całkowitej inflacji wynosił 1,0 punktu procentowego”. Charakterystyczne dla tendencji w kształtowaniu się cen żywności były między innymi różnice między wzrostem cen żywności przetworzonej i nieprzetworzonej, co wynikało z faktu, że w przypadku żywności przetworzonej na ostateczną cenę składa się więcej elementów.

2.5.   Komisja przewiduje, że inflacja cen żywności i udział cen żywności w inflacji zasadniczej zmniejszą się w ciągu najbliższych dwóch lat.

2.6.   Zdaniem Komisji, ograniczenia na wywóz produktów rolnych, wprowadzone przez niektóre kraje w ubiegłym roku, wyrządziły więcej szkody niż pożytku, gdyż odcięły one sygnały rynkowe.

2.7.   Od początku 2006 r. nastąpił gwałtowny wzrost napływu inwestycji na te rynki, co odzwierciedla całkowita liczba otwartych kontraktów terminowych, znajdujących się w posiadaniu uczestników rynku.

2.8.   Komunikat zawiera tabelę przedstawiającą przegląd praktyk, które niosą ze sobą zagrożenie dotyczące naruszenia konkurencji. Są nimi:

—

kartele;

—	porozumienia dotyczące zakupów;

—	narzucanie cen odsprzedaży;

—	jednomarkowość;

—	produkty własnej marki;

—	sprzedaż wiązana;

—	porozumienia o wyłączności dostaw;

—	systemy certyfikacji.

2.9.   W oparciu o tę analizę Komisja proponuje plan działania na rzecz usprawnienia funkcjonowania łańcucha dostaw żywności składający się z czterech głównych elementów.

2.10.   Komisja ma również nadzieję, że zalecenia Grupy Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego ustanowionej wiosną 2008 r. przyczynią się do poprawy konkurencyjności łańcucha dostaw żywności.

2.11.   Aby zwalczać wszelkie możliwe rodzaje praktyk naruszających konkurencję, które określono w rozdziale 4, Komisja będzie dalej prowadzić stały dialog z krajowymi organami ds. konkurencji, w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji, w celu zapewnienia na obszarze całej UE spójnego i ściśle skoordynowanego egzekwowania przepisów w zakresie konkurencji, z korzyścią dla konsumentów europejskich.

2.12.   W związku z przeglądem przepisów wspólnotowych lub krajowych, które mogłyby okazać się problematyczne w kontekście funkcjonowania łańcucha dostaw żywności, w komunikacie wymieniono następujące przepisy i praktyki:

—	przepisy ograniczające wejście nowych przedsiębiorstw na rynek;

—	przepisy ograniczające możliwości przedsiębiorców w zakresie konkurencji cenowej (należy je zbadać);

—	praktyki zaburzające relacje między dostawcami a detalistami (należy im przeciwdziałać).

2.13.   Komisja, wraz z organami regulacyjnymi rynków surowców rolnych oraz przy bliskiej współpracy z organami regulacyjnymi krajów trzecich (w szczególności z USA, gdzie mają swoją siedzibę najważniejsze giełdy), zbada, jakie środki można by podjąć w celu zmniejszenia zmienności cen na rynkach surowców rolnych.

2.14.   W oparciu o ten program prac oraz powiązane środki, Komisja zbada możliwość podjęcia dalszych działań oraz proponuje, aby Rada Europejska ponownie zajęła się tą kwestią w grudniu 2009 r.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   Czynniki strukturalne, które były przyczyną wzrostu cen produktów rolnych, będą się utrzymywać w średnim okresie. Jednak obserwując wahania na przestrzeni ostatnich dwóch lat można przypuszczać, że rynek produktów rolnych będzie musiał pogodzić się z coraz większą zmiennością cen. Obecny kryzys gospodarczy jedynie osłabił wzrost popytu na rynkach światowych, co oznacza, że zjawiska, które zaczęły się w połowie 2007 r., mogą się w każdej chwili powtórzyć, a rynki rolne staną się jeszcze mniej przewidywalne. Dostosowanie do popytu, który jest spowodowany spekulacyjną manipulacją cenami i nie odzwierciedla popytu rzeczywistego, jest zresztą niemożliwe, ponieważ wymagałoby to wysokiej elastyczności, czego nie da się pogodzić z charakterem i potencjałem produkcji rolnej.

3.2.   Unia Europejska jest świadoma, że wahania cen produktów rolnych wpływają nie tylko na cały sektor rolnictwa, ale także – za pośrednictwem cen żywności – na wszystkich konsumentów. Gwałtowne i większe zmiany oznaczają, że trzeba na nowo rozważyć pozycję sektora rolnictwa UE. Grupa Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności Europejskiego Przemysłu Rolno-Spożywczego jest właściwym forum dla takich rozważań. W tym kontekście należy wyjaśnić: (1) przyszłość rolnictwa w Unii Europejskiej; (2) przyszłą pozycję rolnictwa w polityce UE; a także (3) sposoby radzenia sobie z konsekwencjami otwarcia rynków; oraz (4) sposoby wyrównywania dysproporcji w stosunkach między ogniwami łańcucha dostaw żywności.

3.3.   Chociaż od czasu wprowadzenia WPR nie poczyniono postępów jeśli chodzi o specjalizację terytorialną w ramach UE, na rynkach międzynarodowych widać wyraźne oznaki tego zjawiska. Wskutek stopniowego otwierania rynków UE dla towarów z państw trzecich, europejscy producenci rolni zmuszeni są konkurować na nierównych warunkach. W efekcie tracą oni swoją pozycję na rynkach. W perspektywie średnioterminowej tendencja ta może poważnie zagrozić gospodarce wiejskiej w Europie. Mając to na uwadze, Unia Europejska może prowadzić otwartą politykę handlową tylko pod warunkiem utrzymania różnych form wsparcia finansowego dla producentów rolnych i tworzenia wystarczających zachęt do utrzymania wielkości produkcji.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.   Tendencje zmian cen surowców rolnych i cen żywności

4.1.1.   W okresie pokryzysowym wzrost popytu na produkty rolne prawdopodobnie znowu przewyższy wzrost podaży. W efekcie produkty te mogą po raz kolejny okazać się atrakcyjniejsze dla kapitału podwyższonego ryzyka. Może to powodować wahania podobne do tych, jakie miały miejsce w ciągu ostatnich dwóch lat, jeżeli zyski związane ze zmianami cen będą wyższe niż zyski, które można osiągnąć wykorzystując inne możliwości na rynku finansowym. Biorąc pod uwagę warunki gospodarcze w okresie pokryzysowym, prawdopodobieństwo, że tak się stanie, jest mniejsze niż w 2007 r. Jednak w średnim okresie musimy przygotować się na stałe wahania cen.

4.1.2.   Jak podkreślono w rezolucji Parlamentu Europejskiego z 26 marca 2009 r. (2008/2175(INI)), producentom rolnym i przetwórcom żywności przypada w udziale coraz mniejsza część cen detalicznych żywności. W związku z tym jasne jest, że wahania cen na początku łańcucha dostaw będą miały tylko niewielki i opóźniony wpływ na ceny detaliczne.

Wzrost detalicznych cen żywności dotyka zwłaszcza te osoby, które wydają na jedzenie znaczną część dochodów. Zjawisko to wykazuje bliską korelację z poziomem rozwoju gospodarczego danego kraju, dlatego też wzrost cen żywności najsilniej odbił się na inflacji w nowych państwach członkowskich UE. W krajach tych dochody ludności są niższe, a wydatki na żywność mogą stanowić nawet 40–50 % całkowitych wydatków gospodarstw domowych.

4.1.3.   W ciągu najbliższych kilku lat ceny żywności będą prawdopodobnie utrzymywały się powyżej średniej za okres 2002–2006, ale poniżej poziomów z końca 2007 r. Jednocześnie ceny nadal będą podlegały ostrym wahaniom. Jedną z niekorzystnych zmian, do których doszło w ostatnich dwóch latach jest fakt, że ceny stały się bardziej podatne na informacje pochodzące z rynku. Uwzględniając fakt, że można oczekiwać zwiększonej ilości informacji, zarówno dotyczących podaży, jak i popytu, ceny nadal będą zmienne. Także i tutaj ważna rola przypada mediom. Skutecznie działające media przekazują rynkom bezpośrednie informacje o wszystkim, co dzieje się na świecie.

4.1.4.   Producenci rolni w UE muszą przygotować się na sprostanie stale rosnącemu popytowi na żywność. Należy zwiększyć zarówno ilość, jak i jakość produkcji rolnej Unii. WPR wiąże się jednak z istotną odpowiedzialnością: w jej ramach trzeba czuwać nad tym, aby stopniowe otwieranie rynków nie zagroziło konkurencyjności sektora rolno-spożywczego UE. Unia Europejska potrzebuje długoterminowej strategii dotyczącej rolnictwa, określającej zakres samowystarczalności, do jakiego będzie dążyć w zakresie dostaw poszczególnych produktów. Trzeba jednak zaakceptować fakt, że w średnim okresie Unia będzie musiała importować dużą ilość produktów.

4.2.   Wpływ spekulacji na ceny artykułów spożywczych

4.2.1.   Na międzynarodowych rynkach finansowych stale rośnie wartość kapitału zgromadzonego w różnorodnych funduszach emerytalnych, inwestycyjnych oraz funduszach majątkowych gwarantowanych przez państwo, w wyniku transakcji zamiany (swap) i powstawania banków i grup ponadnarodowych. Wielkie podmioty wywierają znaczący wpływ na rynki, na których działają. Ponieważ nie udało im się osiągnąć zadowalających zysków z tradycyjnych inwestycji, zwrócili się ku rynkom surowców rolnych.

4.2.2.   Ze względu na spekulacyjny charakter inwestycji wysokiego ryzyka, ich wpływ na ceny nie ma charakteru długookresowego, lecz zaznacza się w krótkim okresie. Rolnictwo musi uwzględnić to zjawisko, a także ogólne tendencje na rynkach finansowych. Instrumenty finansowe, które powodują znaczne wahania cen produktów rolnych niezwiązane z rzeczywistymi przepływami towarów, odbijają się niekorzystnie na kształtowaniu się cen na rynku fizycznym.

4.3.   Funkcjonowanie łańcucha dostaw żywności

4.3.1.   Jak wskazała Komisja w dokumencie roboczym dotyczącym omawianej kwestii (SEC(2008) 2972), występuje ścisła korelacja między wydarzeniami na rynkach rolnych w ciągu ostatnich dwóch lat a zachwianiami równowagi łańcucha dostaw żywności. Rozkład cen produktów rolnych w łańcuchu żywności dobrze odzwierciedla zdolność każdego elementu tego łańcucha do obrony własnych interesów.

4.3.2.   Organy ds. konkurencji mogą napotkać trudności w ocenie antykonkurencyjnych skutków procesu konsolidacji w łańcuchu dostaw żywności. Ważne jest, na co zwróciła uwagę Komisja, aby zająć się antykonkurencyjnymi praktykami i problemami z zakresu prawa konkurencji, pojawiającymi się w określonych przypadkach w relacjach dostawców produktów rolno-spożywczych i handlu – jako elementów łańcucha produkcji, co pozwoli dostosować warunki do realiów gospodarczych i rynkowych. Jak podkreśla Komisja, na całym obszarze Unii Europejskiej należy zapewnić spójne, dobrze skoordynowane wdrażanie przepisów dotyczących konkurencji. Łańcuch dostaw żywności jest wystarczająco rozproszony, w związku z czym wydaje się, że z punktu widzenia jednolitego rynku transakcje indywidualne nie mają niekorzystnego wpływu na konkurencyjność. Na przykładzie omawianych w dokumencie praktyk widać, że w przypadku konkretnego państwa i konkretnego produktu określony stopień koncentracji może poważnie zagrażać konkurencji. Pojawienie się mocy przetwórczych, które dzięki korzyściom skali mogą osiągnąć dominującą pozycję na rynku konkretnego produktu, może przyczynić się do ograniczenia asortymentu i wyeliminować z rynku małe i średnie przedsiębiorstwa. Jest to tym bardziej prawdopodobne, odkąd producenci własnej marki zaczęli wywierać znaczący wpływ na rynek. Jednocześnie polityka konkurencji cenowej, która zdominowała strategie handlowe przedsiębiorstw, może powodować pojawianie się produktów żywnościowych niższej jakości. Chociaż żywność staje się coraz bardziej bezpieczna, zastępowanie naturalnych składników dodatkami sztucznymi o niższej wartości odżywczej oznacza, że produkty spożywcze w coraz mniejszym stopniu spełniają oczekiwania konsumentów co do wartościowego odżywiania.

4.3.3.   Proponujemy, aby do wymienionej w tabeli 1 listy praktyk zagrażających konkurencji dodać metody zwrotu kosztów stosowane przez wielkich dystrybutorów. Metody takie umożliwiają oddzielenie z jednej strony cen dostawców i kosztów rzeczywistych, a z drugiej strony cen, które płacą detaliści i konsumenci. W efekcie ceny odniesienia ustalane są na nierealistycznie niskim poziomie, znacznie poniżej takich, które można by uzyskać, podnosząc wydajność. Oczywiście niedopuszczalne są takie praktyki antykonkurencyjne, jak kartele, umowy na wyłączność dostaw itp. Podobnie rzecz się ma w przypadku wykorzystywania dominującej pozycji na rynku w celu jednostronnego dyktowania warunków handlowych dostawcom. Jednocześnie wspomniana metoda podwójnej marży – sprzedawcy detaliczni korzystają nie tylko ze znacznej marży konsumenckiej, ale także nakładanej na dostawców w postaci zwrotu kosztów – zaburza handlowe marże zysku i przyczynia się do zachwiania dystrybucji dochodów z łańcucha dostaw żywności. Jest to praktyka zagrażająca konkurencji, ponieważ dostawcy muszą dostosować się do ceny, która ma niewielki związek z kosztami produkcji.

4.3.4.   Komitet w pełni podziela zaniepokojenie Komisji pewnymi praktykami naruszającymi konkurencję, które mogą zakłócić funkcjonowanie łańcucha dostaw żywności. W tym kontekście jest jasne, że trzeba poświęcić większą uwagę nierównemu układowi sił pomiędzy producentami, przetwórcami i detalistami. Koncentracja zasobów na wcześniejszych etapach łańcucha dostaw powoduje dominującą pozycję detalistów w stosunku do producentów i przetwórców i pozwala na stosowanie niepożądanych, nieuczciwych praktyk. W tym kontekście działania w trosce o dobro konsumenta nie powinny koncentrować się wyłącznie na obniżaniu cen w krótkim okresie, ale także w perspektywie długoterminowej, z uwzględnieniem zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich konsekwencji, tak aby zapobiec problemom finansowym grożącym dostawcom, niechęci do innowacji, ograniczeniu asortymentu, a na dłuższą metę także wzrostowi cen.

5.   Plan działań na rzecz poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw

Zapewnienie odpowiedniej dystrybucji zysków każdego z ogniw łańcucha dostaw żywności jest bardzo złożonym przedsięwzięciem, którego różne aspekty wymagają głębokiej ingerencji w procesy rynkowe. Jednakże działania takie są niezbędne, aby mogła nastąpić poprawa konkurencyjności europejskich środków spożywczych w ujęciu realnym.

5.1.1.   EKES przyjmuje z zadowoleniem starania Komisji w zakresie umożliwienia większej przejrzystości rynku. Lepsze zrozumienie sposobu funkcjonowania rynku oraz roli, jaką odgrywają różne ogniwa łańcucha, zawsze będzie przydatne. Należy koniecznie dokonać szczegółowej analizy tego łańcucha, tak aby w wypadku jakichkolwiek nieprawidłowości lub zakłóceń w jego funkcjonowaniu odpowiednie władze mogły podjąć niezbędne środki naprawcze. W tym kontekście Komitet w pełni popiera plan działania zaproponowany przez Komisję w wydanym przez nią komunikacie oraz zobowiązuje się do pełnej współpracy w jego wdrażaniu.

Niemniej jednak Komisja powinna pamiętać, że warunki różnią się w zależności od sektora i tym bardziej w zależności od kraju, a tym samym zmieniają się także czynniki określające ceny, zaś ich charakter jest raczej dynamiczny niż statyczny.

Wszelkie wysiłki podejmowane przez Komisję na rzecz opracowania i ustanowienia stałego instrumentu monitorowania cen żywności i dystrybucji dochodów w łańcuchu dostaw żywności powinny uwzględniać te aspekty, a uzyskane rezultaty powinny być traktowane raczej jako punkt odniesienia, a nie jako nieomylna prawda.

5.1.2.   Poprawa konkurencyjności łańcucha dostaw żywności jest możliwa tylko w przypadku znacznego zacieśnienia współpracy w ramach samego łańcucha. W rzeczywistości sam termin „łańcuch” wskazuje, że każde jego ogniwo współpracuje wyłącznie z sąsiadującymi ogniwami, natomiast prawdziwą skuteczność można zapewnić jedynie wtedy, gdy wszystkie elementy łańcucha współpracują ze sobą realizując wspólne interesy. Jeśli rzeczywiście wierzymy, że potrzeby konsumentów powinny, za pośrednictwem produktów, określać warunki funkcjonowania łańcucha dostaw żywności, podmioty wchodzące w skład tego łańcucha powinny dokonać pogłębionej refleksji.

5.1.3.   Unia Europejska musi uznać fakt, iż wiele problemów omówionych w komunikacie Komisji nie uda się rozwiązać przy pomocy środków polityki w dziedzinie konkurencji. Harmonizacja prawodawstwa w zakresie konkurencji i współpraca między organami ds. konkurencji są skuteczne jedynie w odniesieniu do typowych przypadków praktyk antykonkurencyjnych (jak np. kartele lub reklama wprowadzająca w błąd). Doświadczenie pokazuje, że z powodu złożonych zależności występujących w sektorze, prawodawstwo w zakresie konkurencji nie jest odpowiednim środkiem, który można byłoby zastosować w odniesieniu do sytuacji wymienionych w tabeli 1. Wpływ pewnych sieci sprzedaży detalicznej na rynek nie usprawiedliwia interwencji ze strony organów ds. konkurencji na szczeblu wspólnotowym. Istotne jest jednak, że z punktu widzenia dostawców zależność od poszczególnych detalistów i central zakupów stała się czy czynnikiem decydującym o ich przetrwaniu na rynku. W ten sposób współpraca pomiędzy detalistami a dostawcami nabrała jednostronnego charakteru.

Jednocześnie zaś poważniejsze sankcje zastosowane w ramach prawa konkurencji mogłyby skutecznie zniechęcić do stosowania praktyk wprowadzających w błąd konsumenta.

W nadchodzących latach będą kontynuowane prace nad skonsolidowaniem ochrony konsumentów. Wiąże się to z jakością środków spożywczych pochodzących z krajów trzecich i wprowadzanych na jednolity rynek dzięki większemu otwarciu rynków oraz z warunkami, w jakich produkty te są wytwarzane. Wzrost przywozu jest spowodowany m.in. zwracaniem szczególnej uwagi na ceny w momencie, gdy priorytetem stało się ograniczenie wydatków na żywność. Tendencji tej towarzyszy jednak zwiększone niebezpieczeństwo obniżenia standardów w zakresie bezpieczeństwa żywności i ochrony konsumentów, ponieważ szereg importowanych towarów pochodzi z regionów, w których kultura produkcji żywności znajduje się na znacznie niższym poziomie w porównaniu z Europą.

5.1.4.   Możliwości ingerowania w politykę handlową detalistów są ograniczone. Powinno się jednak określić wszystkie możliwe środki, które umożliwiłyby odejście od priorytetu polityki handlowej wielkich detalistów, którym jest obniżanie cen (lub w niektórych przypadkach po prostu stosowanie kryterium najniższej ceny). Priorytet ten jest w istocie przyczyną obecnych dysproporcji w dystrybucji dochodów w łańcuchu dostaw żywności, a ponadto wpływa on na postawy konsumentów.

5.1.5.   Unia Europejska będzie mogła skutecznie działać na rzecz wyeliminowania zakłóceń w funkcjonowaniu łańcucha dostaw żywności i zwiększenia jego efektywności jedynie wówczas, gdy będzie ona w stanie wykorzystywać wymagane informacje. Innym ważnym zadaniem UE jest zwiększenie świadomości konsumentów europejskich, aby umożliwić im podejmowanie przemyślanych decyzji. Konsumenci mają kluczowe znaczenie dla przetrwania i zrównoważonego rozwoju europejskiego rolnictwa i przemysłu spożywczego. Wysoki poziom świadomości konsumentów w Europie mógłby przyczynić się do realizacji jednej z podstawowych zasad Wspólnoty, mianowicie preferencji dla produktów wspólnotowych, która to zasada zeszła niewątpliwie na drugi plan w ramach negocjacji GATT i WTO.

Opracowując instrument monitorowania musimy przewidzieć zachęty dla podmiotów działających na rynku, tak aby były one skłonne dostarczać systemowi rzetelnych informacji. Mogą być to przykładowo kontrole podatkowe, ulgi podatkowe lub subwencje. Pomysł zapewnienia przejrzystości w oparciu o zasadę dobrowolności nie stanowi realistycznej alternatywy.

5.1.6.   Aby zmniejszyć negatywne konsekwencje spekulacji należałoby rozważyć możliwość działań regulacyjnych, które dopuszczą zawieranie transakcji giełdowych jedynie w przypadkach, gdy istnieje ich realne zabezpieczenie w postaci towaru, w przeciwieństwie do obecnych praktyk rynkowych, które dopuszczają bardzo ograniczony przepływ towarów, co pozwala wpływać w zasadniczy sposób na ceny rynkowe, a to z kolei przekłada się na wahania cen na rynku fizycznym.

5.1.7.   Krótsze łańcuchy dostaw żywności

Ograniczenie liczby pośredników pomiędzy producentami rolnymi a konsumentami mogłoby przyczynić się do poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw żywności. Należy zachęcać do utrzymywania bezpośrednich kontaktów pomiędzy producentami a konsumentami, a ich wzorcem mogą być np. programy dostarczania mleka i owoców do szkół. Jednym z najbardziej oczywistych sposobów realizacji tego celu jest popieranie organizowania tradycyjnych targów produktów rolnych. Inicjatywa taka pozwoliłaby chronić wiejski styl życia oraz małe i średnie gospodarstwa rolne, a poza tym przynosiłaby szereg innych korzyści.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/116

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – W kierunku ogólnego porozumienia w sprawie zmian klimatu

COM(2009) 39 wersja ostateczna

(2010/C 128/22)

Sprawozdawca: Thomas Mc DONOGH

Dnia 28 stycznia 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – W kierunku ogólnego porozumienia w sprawie zmian klimatu

COM(2009) 39 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w dniu 2 września 2009 r. Sprawozdawcą był Thomas McDONOGH.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 168 do 2 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   EKES wyraża swoje głębokie rozczarowanie faktem, że szefowie państw członkowskich UE jak dotąd nie doszli do porozumienia w sprawie najważniejszych decyzji dotyczących finansowania walki ze zmianą klimatu.

1.2.   EKES zaleca, aby, zgodnie z dowodami naukowymi, długookresowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (do 2050 r.) wynosił 2 tony ekwiwalentu dwutlenku węgla na osobę rocznie, co sprawi, że globalne ocieplenie nie przekroczy 2 °C.

1.3.   EKES uznaje, że państwa członkowskie UE, powinny przyjąć ambitny cel przejściowy polegający na zredukowaniu do 2020 r. globalnego poziomu emisji gazów cieplarnianych przynajmniej o 30 % w stosunku do poziomu z 1990 r., pod warunkiem, że nastąpi porównywalna redukcja emisji w pozostałych krajach rozwiniętych i bardziej zaawansowanych krajach rozwijających się.

1.4.   Kraje rozwinięte powinny zobowiązać się do zmniejszenia poziomu emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. przynajmniej o 80 % w stosunku do poziomu emisji z 1990 r.

1.5.   EKES podziela zdanie Komisji, zgodnie z którym kraje rozwijające się jako grupa (z wyjątkiem najmniej rozwiniętych państw afrykańskich) powinny w tym samym czasie zobowiązać się do ograniczenia do 2020 r. wzrostu własnych emisji o 15–30 % poniżej poziomu przewidywanego w przypadku niepodjęcia działań redukcyjnych.

1.6.   Kwestie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z sektora transportu lotniczego i morskiego powinny zostać włączone do negocjacji kopenhaskich.

1.7.   EKES raz jeszcze podkreśla potrzebę zmniejszenia do 2020 r. ubytku powierzchni lasów tropikalnych w wartościach brutto o co najmniej 50 % w stosunku do obecnego poziomu, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego gospodarowania lasami, użytkami zielonymi, terenami podmokłymi, i torfowiskami w innych regionach krajów rozwiniętych, a w przyszłości także w krajach rozwijających się.

1.8.   EKES wyraża aprobatę dla wsparcia Komisji w działaniach na rzecz międzynarodowego porozumienia dotyczącego dodania do „koszyka” protokołu z Kioto gazów fluorowanych.

1.9.   Należy zapewnić odpowiednie finansowanie badań globalnych (i regionalnych), rozwoju technologicznego i demonstracji w zakresie zmiany klimatu.

1.10.   EKES popiera aktywną politykę edukacyjną i informacyjną celem propagowania lepszego zrozumienia zmiany klimatu i jej skutków przez obywateli Europy i innych części świata.

1.11.   Nie należy wykorzystywać aktualnego kryzysu gospodarczego jako argumentu uzasadniającego odkładanie pilnych i zdecydowanych działań związanych ze zmianą klimatu.

2.   Wstęp

2.1.   EKES jest przekonany, że w świetle najnowszych dowodów naukowych, które pojawiły się po ukazaniu się czwartego sprawozdania oceniającego IPCC (AR4), potrzeba podjęcia i natychmiastowych działań stała się tak nagląca jak nigdy dotąd.

2.2.   W 1996 r. został ustalony przez rządy państw członkowskich UE limit ocieplenia klimatu o 2 oC powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej, co następnie potwierdzono podczas szczytów Rady Europejskiej i Rady ds. Ochrony Środowiska, ostatnio zaś potwierdziła to grupa ekspertów UE ds. zmian klimatu. Uznano, że jest to najwyższy akceptowalny poziom, powyżej którego dalszy wzrost temperatury mógłby spowodować poważne problemy społeczne ze względu na związane z tym pogorszenie się stanu zdrowia, niedobór wody, brak bezpieczeństwa żywnościowego i przymusową migrację. W żadnym jednak wypadku poziom 2 oC nie jest poziomem bezpiecznym, jako że już teraz – przy średniej globalnej temperaturze wyższej o 0,8 oC od poziomu sprzed epoki przemysłowej – możemy zaobserwować np. szybkie tempo topnienia arktycznego lodu morskiego.

2.3.   Najnowsze dowody naukowe są bardziej niepokojące niż dowody przedstawione w czwartym sprawozdaniu IPCC (AR4). Organizacja Global Carbon Project potwierdziła, że wzrost poziomu emisji związków węgla nasila się (średnio o 3,5 % w latach 2000–2007, co oznacza niemal czterokrotny wzrost w stosunku do poziomu 0,9 % rocznie w latach 1990–1999), przekraczając nawet najbardziej pesymistyczne założenia przedstawione w specjalnym raporcie IPCC w sprawie prognoz emisji.

3.   Docelowe poziomy emisji

3.1.   Materiał informacyjny

Rozwinięte kraje uprzemysłowione, w których w 2008 r. zamieszkiwało ok. 1 miliarda spośród 6,7 miliarda mieszkańców Ziemi, są źródłem ok. 70 % całkowitych emisji od 1950 r. do chwili obecnej. W przyszłości kraje uznawane obecnie za „rozwijające się” będą odpowiedzialne za większość emisji.

Zarówno w 1990 r., jak i w 2000 r. światowe emisje wyniosły 40 gigaton (gt) ekwiwalentu CO2 rocznie, zaś w 2008 r. osiągnęły one poziom ok. 50 gt ekwiwalentu CO2. W przeliczeniu na jednego mieszkańca światowe emisje wyniosły ok. 7–7,5 ton metrycznych w latach 1990 i 2000 oraz blisko 8 ton w 2008 r. Jak wynika z analiz przeprowadzonych ostatnio przez Instytut Badania Konsekwencji Zmian Klimatu w Poczdamie (Niemcy), do roku 2050 emisje gazów cieplarnianych powinny zostać zredukowane o ponad 50 % w stosunku do poziomu z 1990 r., jeśli niebezpieczeństwo, że globalne ocieplenie przekroczy 2 °C, ma się zmniejszyć o 25 % (niemniej w dalszym ciągu będzie to znaczące niebezpieczeństwo).

3.2.   Zgodnie z najnowszymi danymi naukowymi i ogólnie podzielanym poglądem naukowym EKES zaleca, aby długookresowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (do 2050 r.) wynosił 2 tony ekwiwalentu dwutlenku węgla na osobę rocznie, co jest równoznaczne z celem polegającym na stabilizacji tych emisji na poziomie ok. 500 ppm ekwiwalentu CO2. Na szczeblu krajowym należy wspierać cel zakładający ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 2 tony na osobę rocznie.

3.3.   Co się tyczy docelowych wartości poziomów emisji gazów cieplarnianych, EKES podziela opinię Komisji Europejskiej, zgodnie z którą do 2050 r. globalny poziom emisji gazów cieplarnianych należy ograniczyć do poniżej 50 % w stosunku do poziomu z 1990 r.

3.4.   EKES zgadza się z opinią zawartą w sprawozdaniu oceniającym IPCC (AR4) oraz nowszych analizach, według których kraje rozwinięte powinny przyjąć za cel ograniczenie emisji o co najmniej 80 % do 2050 r. w stosunku do poziomu z 1990 r.

UE dała przykład zobowiązując się jednostronnie do zmniejszenia do roku 2020 poziomu swoich emisji o 20 % w stosunku do poziomu z roku 1990.

3.5.   EKES zgadza się także z Komisją, że UE powinna przyjąć ambitniejszy cel polegający na zredukowaniu do 2020 r. globalnego poziomu emisji gazów cieplarnianych o 30 %, pod warunkiem że będzie temu towarzyszyło porównywalne zobowiązanie co do redukcji emisji w pozostałych krajach rozwiniętych i w „bardziej zaawansowanych gospodarczo” krajach rozwijających się. Do realizacji tego celu powinny zobowiązać się nie tylko kraje wyszczególnione w załączniku I do protokołu z Kioto, ale również wszystkie państwa należące do OECD, wszystkie państwa członkowskie UE, kraje kandydujące oraz potencjalne kraje kandydujące do członkostwa w UE. Tego rodzaju zobowiązanie ze strony państw rozwiniętych jest bardzo potrzebne, a nawet niezbędne do tego, aby kraje rozwijające się poszły za ich przykładem i przyjęły takie same cele. Powinno się z czasem dokonywać przeglądu tych celów w ramach planu działania, w którym cele ustanawia się w perspektywie dziesięcioletniej na rok 2030 i 2040, w świetle najnowszych dostępnych danych naukowych.

3.6.   EKES jest mocno zaniepokojony brakiem ambitnych celów w propozycjach innych największych krajów rozwiniętych, takich jak USA i Japonia, które pozostają w tyle, jeżeli chodzi o przedstawione powyżej cele na rok 2020. Komisja Kongresu USA ds. wykorzystania energii w gospodarstwach domowych i w przemyśle przyjęła w dniu 21 maja 2009 r. ustawę dotyczącą energii i globalnego ocieplenia klimatu, w której wzywa się do ograniczenia emisji o 17 % w stosunku do poziomu z 2005 r. (a nie znacząco niższego poziomu z 1990 r.!) do 2020 r. i o 83 % do 2050 r. Jednakże ta 930–stronicowa ustawa wciąż wymaga ratyfikacji przez rząd amerykański, co raczej nie nastąpi w odpowiednim czasie przed grudniowym posiedzeniem w Kopenhadze. EKES wyraża obawy związane z wpływem tej sytuacji na możliwość osiągnięcia pomyślnego wyniku negocjacji w Kopenhadze.

3.7.   EKES odnosi się także krytycznie do braku konkretnych zobowiązań finansowych ze strony G8, ośmiu kolejnych krajów oraz państw członkowskich UE podczas forum największych gospodarek świata w sprawie energii i klimatu, które odbyło się w Aquili we Włoszech 9 lipca 2009 r. Osiągnięto wprawdzie porozumienie w sprawie długookresowego celu redukcji światowych emisji CO2 o co najmniej 50 % do 2050 r., a w jego ramach redukcji tych emisji w krajach rozwiniętych o 80 % do 2050 r., ale nie ustalono żadnego roku odniesienia dla tych redukcji i nie przyjęto żadnych celów średniookresowych (na rok 2020).

3.8.   EKES podziela zdanie Komisji, zgodnie z którym grupa krajów rozwijających się (z wyjątkiem najmniej rozwiniętych państw afrykańskich) powinna równocześnie zobowiązać się do ograniczenia do 2020 r. wzrostu własnych emisji o 15-30 % poniżej poziomu przewidywanego w przypadku niepodjęcia działań redukcyjnych.

EKES uważa, że realizacja tych celów będzie wymagać wcześnie podjętych i skoordynowanych działań.

3.9.   EKES jest zdania, że poziom emisji gazów cieplarnianych na głowę mieszkańca jest sprawiedliwym kryterium ustalania celów związanych z ograniczeniem emisji w krajach rozwiniętych i rozwijających się, ponieważ każdy obywatel powinien mieć takie same „prawa do emisji”.

3.10.   Takie wskaźniki jak np. intensywność emisji [wielkość emisji na jednostkę PKB] mogłyby znaleźć zastosowanie jako wskaźnik ograniczania emisji, chociaż EKES przestrzega przed takim jego wykorzystaniem, ponieważ obniżenie tego parametru może nastąpić z powodu wzrostu PKB danego kraju, nie zaś z powodu ograniczenia ogólnego poziomu emisji w tym kraju.

4.   Emisje pochodzące z międzynarodowego transportu lotniczego i morskiego

4.1.   Emisje

4.1.1.   Międzynarodowy (i krajowy) transport lotniczy, jak również transport morski są coraz poważniejszym źródłem światowych emisji – poziom emisji gazów cieplarnianych pochodzących z międzynarodowego transportu lotniczego wzrastał o 4,5 % rocznie w latach 1990–2004, natomiast w tym samym okresie poziom emisji pochodzących z międzynarodowego transportu morskiego wzrastał o 2,75 % rocznie. Niemniej jednak ten rodzaj emisji nie podlega kontroli w ramach UNFCCC oraz protokołu z Kioto. Transport lotniczy przyczynia się do powstania około 2 % poziomu światowych emisji (w oparciu o dane dotyczące emisji CO2 z transportu lotniczego w 2007 r.), a w najbliższej przyszłości należy spodziewać się ich dalszego wzrostu. W czerwcu 2009 r. Zrzeszenie Międzynarodowego Transportu Lotniczego (IATA) przyjęło zestaw celów na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych z lotnictwa. IATA proponuje także, aby emisje te były rozliczane (i opłacane) raczej na szczeblu światowym, a nie regionalnym czy lokalnym. W swoich niedawnych sprawozdaniach Międzynarodowa Organizacja Morska wskazuje, że międzynarodowy transport morski każdego roku emituje około 843 mt CO2 [około 3,5 % całkowitej światowej emisji gazów cieplarnianych], co stanowi odpowiednik poziomu emisji dużego kraju rozwiniętego, takiego jak np. Niemcy.

4.2.   Cele

4.2.1.   EKES zgadza się z Komisją, że emisje pochodzące z międzynarodowego transportu lotniczego i morskiego powinny zostać włączone do porozumienia kopenhaskiego w następujący sposób: „do 2020 r. poniżej poziomów z 2005 r., a do 2050 r. znacznie poniżej poziomów z 1990 r.”. Ponadto EKES podziela pogląd Komisji, zgodnie z którym jeżeli do końca 2010 r. Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego i Międzynarodowa Organizacja Morska nie wyrażą na to zgody, emisje pochodzące z międzynarodowego transportu lotniczego i morskiego należy wliczyć do krajowych poziomów całkowitych w ramach porozumienia kopenhaskiego. EKES ponownie podkreśla, że stosowanie systemu handlu uprawnieniami do emisji w transporcie morskim jest o wiele bardziej skomplikowane niż w lotnictwie oraz że alternatywny system światowy mógłby okazać się o wiele bardziej skuteczny niż system unijny lub inny system regionalny (zob. także opinię EKES-u w sprawie zwiększenia ekologiczności transportu morskiego i żeglugi śródlądowej).

5.   Emisje związane z użytkowaniem gruntów oraz ze zmianami użytkowania gruntów

5.1.   Zmiany sposobów użytkowania gruntów – zazwyczaj łączące się z wylesianiem, wypalaniem torfowisk itp. – przyczyniają się do wytwarzania około 17,4 % aktualnych emisji światowych.

5.2.   Mając na względzie fakt, iż znaczna część emisji jest spowodowana zmianami sposobów użytkowania gruntów, EKES raz jeszcze podkreśla potrzebę ograniczenia do 2020 r. ubytku powierzchni lasów tropikalnych w wartościach brutto przynajmniej o 50 % w stosunku do obecnego poziomu (zob. także opinię EKES-u w sprawie podjęcia wyzwań związanych z wylesianiem i degradacją lasów w celu przeciwdziałania zmianom klimatycznym i utracie różnorodności biologicznej).

5.3.   Jednocześnie zaś należy zapewnić zrównoważone gospodarowanie lasami, użytkami zielonymi, terenami podmokłymi i torfowiskami przede wszystkim w krajach rozwiniętych (a w dalszej kolejności w krajach rozwijających się), aby utrzymać sekwestrację CO2 także w tych krajach. Wszystkie kraje muszą podjąć środki na rzecz powstrzymania zjawiska wylesiania.

5.4.   Europa powinna dawać dobry przykład w dziedzinie propagowania ochrony lasów, m.in. poprzez wprowadzenie wymogu certyfikacji produktów leśnych pochodzących z lasów zarządzanych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

5.5.   Jeżeli chodzi o sektor rolniczy w kontekście zmiany klimatu, jego sytuacji dotyczy odrębna opinia EKES-u (1), dlatego też okoliczności z nim związanych nie porusza się w niniejszej opinii.

6.   Podejścia sektorowe w kontekście negocjacji w sprawie zmiany klimatu

6.1.   EKES proponuje, aby wziąć pod uwagę rolę, jaką może odegrać podejście sektorowe jako uzupełnienie negocjacji w sprawie klimatu. Na przykład, tak jak to przewiduje sprawozdanie grupy roboczej ad hoc ds. protokołu z Kioto, w uzupełnieniu krajowych celów w zakresie zmniejszenia emisji można byłoby uzgodnić cele dobrowolne/obowiązkowe, ilościowe/jakościowe w konkretnych sektorach (przykładowo: wytwarzanie energii elektrycznej, hutnictwo żelaza i stali, produkcja cementu). Podejście sektorowe zostało także opisane w odniesieniu do rozwiązań ograniczających emisje w ramach umowy dotyczącej globalnej zmiany klimatu.

7.   Fluorowane gazy cieplarniane

7.1.   EKES zgadza się z propozycją włączenia kilku nowych przemysłowych substancji chemicznych do przyszłego traktatu klimatycznego. Jedna z takich substancji, trójfluorek azotu (NF3), będący składnikiem szeroko wykorzystywanym w produkcji komputerów osobistych i telewizorów z płaskim ekranem typu LCD, jest około 17 tys. razy silniejsza niż CO2. Innym przykładem są węglowodory fluoru (HFC) – nie są objęte kontrolami w ramach konwencji montrealskiej i stosuje się je jako zamienniki wodorochlorofluorowęglowodorów (HCFC). Kolejne brane pod uwagę substancje chemiczne to nowe rodzaje perfluorowęglowodorów (PFC) i fluorowęglowodorów (HFC), pentafluorosulfonian trifluorometylu (SF5CF3), fluorowane etery, perfluoropolietery (PFPE) oraz węglowodory (HC). Zachęca się przemysł chemiczny do opracowania zamienników nowych gazów przemysłowych o właściwościach cieplarnianych.

7.2.   Cele

7.2.1.   EKES wyraża aprobatę dla wsparcia Komisji na rzecz międzynarodowego porozumienia dotyczącego dodania do „koszyka” protokołu z Kioto gazów fluorowych (gazów F) obejmujących nowe rodzaje fluorowęglowodorów (HFC) oraz perfluorowęglowodorów (PFC); pentafluorosulfonian trifluorometylu, fluorowane etery, perfluoropolietery (PFPE) oraz węglowodory (HC), co doprowadzi do ustalenia górnego limitu, a następnie stopniowego zaprzestania wykorzystania tych substancji.

7.2.2.   Zgodnie z zaleceniem EKES-u kontrola i weryfikacja poziomów koncentracji nowych gazów typu F powinny stać się ważnym elementem międzynarodowych porozumień.

8.   Działania na rzecz ograniczania emisji

8.1.   EKES zdecydowanie uważa, że rządy krajowe powinny wydatnie wspierać te działania na rzecz ograniczenia zużycia energii, których koszt jest stosunkowo niski, jak np. zwiększanie efektywności energetycznej budynków poprzez regulacje prawne i ustanawianie standardów. Można wprowadzić przepisy zachęcające do ograniczenia ilości powstających odpadów i ich recyklingu. Można zaproponować dofinansowanie osobom skłonnym wyposażyć swoje domy w panele słoneczne, poprawić ich ocieplenie, itp.

8.2.   Powinno się wspierać wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. Przykładowo, należałoby przyznawać subsydia na instalowanie turbin wiatrowych do wytwarzania energii elektrycznej z możliwością zasilania sieci przesyłowej energią elektryczną pozyskaną z tego źródła, na użytkowanie generatorów biogazu uzyskiwanego z mieszaniny trawy, roślinności, żyta, itp., z której w wyniku fermentacji uzyskuje się metan, wykorzystywany następnie do zasilania sieci, tak jak się to robi w Niemczech zgodnie z ustawą o odnawialnych źródłach energii, przez co odsetek energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wynosi w tym kraju 14 %.

8.3.   Należy wspierać rozwój technologii niskoemisyjnych i ekologicznych. Kraje rozwinięte i rozwijające się są zachęcane do wprowadzania innowacji i przechodzenia na nowe, wydajne technologie, tam gdzie jest to możliwe.

8.4.   Niezbędna jest modernizacja istniejących i budowa nowych elektrowni, czemu towarzyszyć powinno przejście na paliwa niskoemisyjne, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii oraz energii jądrowej, wykorzystywanie bardziej wydajnych technologii wytwarzania energii elektrycznej.

8.5.   EKES opowiada się za tym, aby początkowe inwestycje w krajach mniej rozwiniętych przewidywały zakup najlepszych technik dostępnych lokalnie lub dostosowanych do lokalnych warunków.

9.   Działania dostosowawcze

9.1.   Autorzy planu działania z Bali uznali, że działania dostosowawcze należy włączyć do międzynarodowego porozumienia w sprawie klimatu na okres po 2012 r. Waga działań dostosowawczych, dzięki którym społeczeństwo zwiększa swoją zdolność radzenia sobie ze skutkami zmiany klimatu, została ostatnio podkreślona podczas Międzynarodowego Kongresu Naukowego w sprawie Zmian Klimatu. W dniu 1 kwietnia 2009 r. przedstawiono Białą Księgę Komisji Europejskiej w sprawie działań dostosowawczych (COM (2009)147 wersja ostateczna), dzięki którym UE oraz jej państwa członkowskie mogą lepiej przygotować się na skutki zmiany klimatu.

9.2.   EKES wspiera Komisję w pracach na rzecz przyjęcia ram działań dostosowawczych wynikających z porozumienia kopenhaskiego i obejmujących następujące elementy:

—	przyjęcie strategicznego podejścia do działań dostosowawczych;

—	działania dostosowawcze należy wprowadzić do głównych nurtów najważniejszych obszarów polityki UE;

—	dostosowanie musi nastąpić na poziomie lokalnym i regionalnym;

—	wspomaganie działań dostosowawczych krajów najsłabiej rozwiniętych i małych rozwijających się państw wyspiarskich w ramach światowego sojuszu na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu oraz ramowej konwencji ONZ poprzez układ ramowy na rzecz działań dostosowawczych.

9.3.   Aby działania dostosowawcze odniosły powodzenie, konieczne jest równomierne rozłożenie obciążeń oraz uwzględnienie ich wpływu na zatrudnienie i jakość życia grup o niskich dochodach. Należy także uwzględnić wymiar społeczny działań dostosowawczych, w których powinni uczestniczyć wszyscy partnerzy społeczni.

10.   Światowe badania, rozwój technologiczny i demonstracja

EKES zdecydowanie uważa, że należy zagwarantować finansowanie badań światowych (i regionalnych), rozwoju technologicznego i demonstracji (RD&D); potrzeba wyznaczenia tego rodzaju funduszy jest nagląca. Zaleca się wykorzystywanie projektów (RD&D) w celu przyspieszenia rozwoju, udoskonalenia technicznego i wprowadzania na rynek odnawialnych źródeł energii oraz skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w elektrociepłowniach.

10.1.1.   EKES popiera stanowisko Komisji (SEC(2008) 3104 wersja ostateczna) dotyczące włączenia zintegrowanych badań nad zmianą klimatu do aktualnego siódmego ramowego programu badawczego (FP7). EKES zaleca nawiązanie bliższego partnerstwa między Komisją a IPCC w ramach FP7 oraz w kontekście przyszłych programów badawczych związanych ze zmianą klimatu.

10.1.2.   EKES popiera przyśpieszenie prac badawczych, rozwojowych oraz demonstracyjnych w dziedzinie technologii niskoemisyjnych i zwiększających efektywność energetycznąwyszczególnionych przez Międzynarodową Agencję Energii oraz technologii określonych w unijnym strategicznym planie w dziedzinie technologii energetycznych (SET) celem rozpoczęcia szybkiego wdrażania technologii niskoemisyjnych oraz zwiększających efektywność wykorzystania energii, mających znaczenie strategiczne.

10.1.3.   Cały obszar dotyczący ochrony własności intelektualnej oraz krajów rozwijających się zmienił się znacząco po roku 1995, czyli po wejściu w życie Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPs). Na podstawie tego porozumienia kraje rozwijające się są zobowiązane do poszanowania zagranicznych patentów. Po wprowadzeniu porozumienia TRIPs przedsiębiorstwa przywiązują większą wagę do rejestrowania swoich patentów w krajach rozwijających się.

10.2.   EKES popiera następujące cele wyznaczone przez Komisję:

—	przeprowadzenie badań w zakresie skutków zmiany klimatu, działań dostosowawczych i innych opcji ograniczenia emisji na poziomie krajowym i międzynarodowym;

—	propagowanie międzynarodowej współpracy naukowo-technologicznej we wszystkich badaniach związanych ze zmianą klimatu, z technologiami niskoemisyjnymi oraz z odnawialnymi źródłami energii we wszystkich sektorach;

—

co najmniej dwukrotne zwiększenie budżetu na badania, rozwój i demonstracje związane z energią do 2012 r. oraz jego czterokrotne zwiększenie w stosunku do obecnego poziomu do 2020 r. przy znacznym przesunięciu ich akcentu w kierunku technologii niskoemisyjnych, a szczególnie odnawialnych źródeł energii.

11.   Zasoby finansowe

11.1.   Ogólne porozumienie kopenhaskie musi być poparte odpowiednimi środkami finansowymi. Już wkrótce kraje rozwinięte będą musiały przedstawić konkretne propozycje finansowe dotyczące finansowania celem zachęcenia krajów rozwijających się do podjęcia odpowiednich działań. Finansowanie, podobnie jak cele przyjęte zarówno przez kraje rozwinięte, jak i rozwijające się, jest głównym czynnikiem, od którego będzie zależało powodzenie lub fiasko porozumienia kopenhaskiego.

11.2.   Zobowiązanie UE do realizacji postanowień konferencji kopenhaskiej jest nie do końca przekonujące, co potwierdza fakt, iż podczas unijnego spotkania szefów państw w dniach 18-19 czerwca 2009 r. przełożono podjęcie ważnych decyzji w sprawie finansowania działań związanych ze zmianą klimatu. Zadowolono się jedynie stwierdzeniem, że zasady możliwości płacenia za emisję oraz przyjęcia za nie odpowiedzialności powinny posłużyć za podstawę finansowania działań związanych ze zmianą klimatu.

11.3.   Ponieważ Rada Europejska do tej pory nie podjęła żadnych decyzji dotyczących finansowania, EKES wyraża poważne zaniepokojenie brakiem zdecydowanego działania w tym aspekcie. Bardzo niepokojące jest to, że jak dotąd kraje rozwinięte, włącznie z UE, nie podjęły żadnych znaczących zobowiązań finansowych.

11.4.   Inwestycje w takich dziedzinach jak technologie energooszczędne oraz szeroka gama technologii niskoemisyjnych przyczynią się do stymulowania wzrostu gospodarczego oraz skuteczniejszego oszczędzania energii.

11.5.   Finansowanie ograniczenia emisji w krajach rozwijających się powinno pochodzić ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych, ze światowego rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla oraz ze składek krajów rozwiniętych:

—

Źródła wewnętrzne: większość inwestycji do 2020 r. oraz zmniejszenie poziomu zużycia energii można uzyskać dzięki działaniom wiążącym się ze stosunkowo niskim kosztem – takim jak poprawa efektywności energetycznej w gospodarstwach domowych, w budynkach użyteczności publicznej, jak i w sektorze prywatnym; rządowa polityka dotycząca ochrony środowiska naturalnego i polityka energetyczna mogą skutecznie wspomagać skuteczność takiego finansowania. Ponadto inne potencjalne środki finansowania można zdobyć dzięki wykorzystaniu dotacji i pożyczek w ramach programów krajowych, międzynarodowych i dwustronnych.

—

Źródła zewnętrzne: wsparcie dla działań mających na celu ograniczenie emisji i wychodzących poza opcje nisko kosztowe i krótkoterminowe, jak również wymagających środków finansowych wykraczających poza zdolności krajowe danych państw rozwijających się należy pozyskiwać z całego szeregu źródeł oraz nowatorskich mechanizmów finansowania, włącznie z funduszami publicznymi oraz międzynarodowymi mechanizmami jednostek redukcji emisji. EKES wspiera wysiłki Komisji na rzecz stworzenia obejmującego wszystkie kraje OECD rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla do 2015 r., łącząc unijny system handlu uprawnieniami do emisji z innymi porównywalnymi systemami ograniczeń emisji i handlu uprawnieniami do emisji, zaś do 2020 r. planuje się jeszcze dalsze rozszerzenie tego rynku.

11.6.   Rada Europejska podkreśliła potrzebę bardziej szczegółowej analizy międzynarodowych mechanizmów finansowania. Temat ten zostanie ponownie poruszony podczas październikowego szczytu Rady Europejskiej. EKES zdecydowanie uważa, że odbędzie się to zbyt późno, wziąwszy pod uwagę grudniowy termin konferencji kopenhaskiej.

EKES zgadza się z Komisją, że kraje rozwinięte powinny wnieść swój wkład finansowy poprzez fundusze publiczne oraz poprzez wykorzystanie międzynarodowych mechanizmów jednostek redukcji emisji. Wkład finansów publicznych powinien być porównywalny i oparty o regułę „zanieczyszczający płaci”, jak również o możliwości gospodarcze poszczególnych państw. Wielkość wkładu finansowego należy wynegocjować i powinna ona stanowić integralną część porozumienia.

i)	określenie rocznego wkładu finansowego krajów rozwiniętych na podstawie przyjętego wzoru (w oparciu o zasadę „zanieczyszczający płaci” oraz jego możliwość zapłacenia);

ii)	zabezpieczenie określonego odsetka dopuszczalnych wielkości emisji z każdego kraju rozwiniętego; następnie powyższe wielkości emisji zostaną sprzedane w ramach aukcji różnym rządom na szczeblu międzynarodowym.

11.7.1.   EKES przyjmuje ze szczególnym zadowoleniem propozycję Meksyku, zgodnie z którą każdy kraj na świecie wnosi swój wkład do puli centralnej, przy czym wielkość składek wyliczona jest w oparciu o wzór uwzględniający liczbę ludności danego kraju, PKB i poziom emisji gazów cieplarnianych. Pula centralna zostanie następnie rozdzielona pomiędzy wszystkie kraje według ich potrzeb związanych z obniżeniem poziomów emisji, tworzeniem technologii przyjaznych środowisku oraz dostosowywaniem się do skutków zmiany klimatu.

11.8.   EKES:

—	popiera stanowisko Komisji związane z dalszym opracowywaniem systemów ograniczeń emisji i handlu uprawnieniami do emisji najpierw w krajach rozwiniętych, a następnie w krajach rozwijających się o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego;

—

popiera także reformę mechanizmu czystego rozwoju (CDM), który z uwagi na skoncentrowanie się na konkretnych projektach przyczynił się do wysokich kosztów transakcyjnych i administracyjnych. Możliwym rozwiązaniem jest przejście od CDM bazującego na projektach do CDM sektorowego. Inną możliwością jest rozwój technologii i transfer CDM spełniający wymogi planu działań z Bali.

11.9.   Przewidywane koszty osiągnięcia długookresowych celów do 2050 r. nie są niskie, gdyż szacuje się je na 2 % obecnego PKB, jednak dużo wyższe byłyby koszty zaniechania tych działań.

12.   Informowanie opinii publicznej

12.1.   Ważne jest, aby opinia publiczna była świadoma powagi aktualnej sytuacji związanej z globalnym ociepleniem klimatu oraz konsekwencji wynikających z braku podjęcia natychmiastowych działań dotyczących zmiany klimatu.

12.2.   Należy zachęcać i mobilizować obywateli do odgrywania swojej roli poprzez wykorzystywanie bardziej ekologicznych form energii, zakup większej ilości dóbr i usług odznaczających się wyższą efektywnością energetyczną oraz zmniejszenie ilości wytwarzanych przez nich gazów cieplarnianych.

12.3.   EKES uważa, że poszczególne państwa powinny poprzez kampanie medialne uzmysłowić swoim obywatelom konieczność podjęcia działań oraz potrzebę oszczędzania energii i wykorzystywania alternatywnych źródeł energii (nie będących paliwami kopalnymi). W ten sposób przyczynią się oni do zmniejszenia emisji szkodliwych gazów cieplarnianych. Zagadnienia związane ze zmianą klimatu należy wprowadzić również do programów nauczania w szkołach podstawowych i średnich, przy czym zadanie to będzie realizowane w ramach strategii długoterminowych.

EKES uznaje potrzebę tworzenia aktywnej polityki edukacyjnej celem propagowania lepszego zrozumienia skutków zmiany klimatu, co do których odpowiedni wniosek złożyła Komisja.

12.4.   EKES zdecydowanie uważa, że Rada Europejska powinna zachęcać państwa członkowskie do tego, aby w zakresie swoich kompetencji krajowych wspierały i ułatwiały udział samorządów lokalnych i regionalnych, przedsiębiorstw, związków zawodowych i innych przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w propagowaniu strategii i inicjatyw w zakresie walki ze zmianą klimatu.

12.5.   EKES uważa także, iż władze lokalne, regionalne i krajowe powinny ściślej współpracować przy tworzeniu solidnych podstaw wiedzy na temat wpływu i następstw zmiany klimatu poprzez mobilizowanie swoich obywateli i sektora prywatnego. Przykładem takich działań jest inicjatywa „Porozumienie między burmistrzami”, w ramach której 500 gmin europejskich zobowiązało się zmniejszyć emisje CO2 o ponad 20 % do roku 2020.

13.   Klauzula przeglądowa

13.1.   EKES podkreśla wagę przeglądów okresowych ogólnego postępu oraz adekwatności zobowiązań i działań jako integralnej części porozumienia, włącznie z całościowym przeglądem w 2015 r.

---

(1)  Dz.U. C 27, 3.2.2009, s. 59–65.

---

18.5.2010

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 128/122

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie białej księgi „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”

COM(2009) 147 wersja ostateczna

(2010/C 128/23)

Sprawozdawca: Frederic Adrian OSBORN

Dnia 1 kwietnia 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

białej księgi „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”

COM(2009) 147 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Ochrony Środowiska, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 13 października 2009 r.

Na 457. sesji plenarnej w dniach 4–5 listopada 2009 r. (posiedzenie z 5 listopada) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 183 do 3 – 6 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.   Zmiany klimatu stanowią jedno z największych wyzwań, przed którymi stoi świat w XXI wieku. Najwyższym priorytetem są działania mające na celu ograniczenie tych zmian poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Jednak ważne jest także zaplanowanie zawczasu dostosowań do zmian, które obecnie stały się nieuniknione.

1.2.   W 2007 r. Komisja opublikowała zieloną księgę w sprawie adaptacji do zmian klimatu. Po szeroko zakrojonych konsultacjach dotyczących tego dokumentu oraz dalszych analizach Komisja opublikowała niedawno białą księgę „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania” oraz poprosiła Komitet o opracowanie opinii w tej sprawie.

1.3.   We wcześniejszej opinii w sprawie zielonej księgi EKES zalecił (1) ustanowienie ogólnej europejskiej strategii adaptacyjnej jako ram określających działania, które powinny zostać podjęte zarówno na szczeblu europejskim i krajowym, jak i przez inne podmioty. Biała księga proponuje właśnie takie ramy i Komitet pozytywnie ocenia przyjęte w niej ogólne podejście.

1.4.   Komitet uważa jednak, że niektóre z działań zaproponowanych przez Komisję nie mają wystarczająco pilnego i konkretnego charakteru. Komitet wnosi w szczególności o:

—	wzmocnienie roli europejskiej strategii koordynującej, łączącej szereg krajowych strategii adaptacyjnych;

—	krótszy, bardziej napięty harmonogram dalszego rozwoju strategii ze zwróceniem szczególnej uwagi na kwestie czy dziedziny mogące wymagać zastosowania najpilniejszych środków adaptacyjnych;

—	utworzenie niezależnego komitetu lub organu wysokiego szczebla w celu monitorowania postępów w zakresie łagodzenia skutków zmian i dostosowania do nich w Europie oraz w celu zwracania uwagi opinii publicznej na dziedziny, w których nie osiągnięto postępu;

—	szybkie podjęcie działań zmierzających do określenia skali wydatków na adaptację, które mogą okazać się konieczne w Europie (działań porównywalnych do godnych podziwu starań, jakie dotąd czyniła Komisja w celu ilościowego określenia potrzeb krajów rozwijających się w tym zakresie);

—	intensywniejszą współpracę przynajmniej na szczeblu OECD, a jeszcze lepiej na szczeblu ogólnoświatowym, gdyż adaptacja musi mieć zasięg globalny;

—	większe wysiłki na rzecz włączenia opinii publicznej i społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie planów i działań adaptacyjnych.

2.   Biała księga i jej kontekst

2.1.   Zmiany klimatu stanowią jedno z największych wyzwań, przed którymi stoi świat w XXI wieku. Działania mające na celu ograniczenie tych zmian poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych powinny być najwyższym priorytetem dla całego globu i dla zbliżającej się kopenhaskiej konferencji UNFCCC. Ważne jednak jest także, by zawczasu zaplanować dostosowania do tych zmian, które obecnie stały się nieuniknione.

2.2.   W 2007 r. Komisja opublikowała zieloną księgę w sprawie adaptacji do zmian klimatu. Po szeroko zakrojonych konsultacjach dotyczących tego dokumentu (w tym po opinii Komitetu) Komisja opublikowała niedawno białą księgę „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania” oraz zwróciła się do Komitetu o opracowanie opinii w jej sprawie. Biała księga w znacznym stopniu odzwierciedla wiele kwestii ujętych we wcześniejszej opinii Komitetu.

2.3.   Jako punkt wyjścia biała księga przyjmuje stwierdzenie, że na świecie zachodzą już poważne zmiany klimatu, a w przyszłości sytuacja jeszcze się pogorszy. Zmiany te będą miały poważne następstwa odczuwalne w wielu sektorach, dlatego już teraz trzeba się na nie przygotować. Nie ma pewności co do zasięgu tych skutków oraz ich rozmieszczenia geograficznego. Zależy to częściowo od skuteczności światowych starań o ich złagodzenie drogą ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Jednak nawet jeżeli przyjmiemy najbardziej optymistyczny scenariusz w zakresie łagodzenia skutków, to i tak nie unikniemy znacznych zmian i konieczności dostosowania się do nich. W tym celu już teraz należy zaplanować odpowiednie działania.

2.4.   W białej księdze określono sektory, które w Europie prawdopodobnie szczególnie odczują skutki zmian klimatu. Są to:

—	rolnictwo i leśnictwo,

—	rybołówstwo i akwakultura, wybrzeża i ekosystemy morskie,

—	infrastruktura, jej podatność na zjawiska ekstremalne i na podnoszenie się poziomu morza,

—	turystyka,

—	zdrowie ludzi i roślin,

—	zasoby wodne,

—	ekosystemy i różnorodność biologiczna.

2.5.   W białej księdze sugeruje się, że najskuteczniejsze strategie będą raczej wykorzystywać możliwości natury w zakresie niwelowania i kontrolowania skutków, a nie tylko polegać na infrastrukturze fizycznej. Wskazuje się na przedstawione w ocenie skutków podejście uwzględniające tzw. zieloną infrastrukturę.

2.6.   W białej księdze twierdzi się, że niezależna adaptacja, którą mogą podjąć jednostki i przedsiębiorstwa dotknięte skutkami zmian klimatu, najprawdopodobniej nie przyniesie optymalnych rezultatów. Stwierdza się także, że w związku z tym niezbędne są prewencyjne środki polityczne, aby zapobiec podejmowaniu niewłaściwych działań (nieprawidłowej adaptacji) oraz zapewnić płynące z wczesnego działania korzyści dla gospodarki, środowiska i społeczeństwa.

2.7.   O ile uznaje się, że większość środków adaptacyjnych trzeba będzie przedsięwziąć na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, to dostrzega się także wyraźną rolę UE w obszarach, w których problemy stają się odczuwalne poza granicami poszczególnych krajów, oraz w dziedzinach, w których istnieją już rozwinięte kompetencje i działania unijne, mogące znacząco wpłynąć na adaptację.

2.8.   W białej księdze przedstawiono ramy działania, które będą wdrażane w dwóch etapach. W pierwszej fazie (2009–2012) proponuje się szereg działań dla UE i państw członkowskich, które to działania podzielone są na cztery filary:

—	tworzenie trwałych podstaw wiedzy,

—	włączenie adaptacji do kluczowych dziedzin politycznych UE,

—	stosowanie kombinacji instrumentów politycznych celem zapewnienia skutecznej realizacji procesu adaptacji,

—	nasilenie międzynarodowej współpracy w zakresie adaptacji.

2.9.   W drugiej fazie, której początek przewidziano na rok 2013, planuje się bardziej kompleksową strategię adaptacyjną, aczkolwiek na razie biała księga nie zawiera żadnych szczegółów na temat jej możliwego zakresu.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   We wcześniejszej opinii w sprawie zielonej księgi (NAT/368) EKES zalecił ustanowienie ogólnej europejskiej strategii adaptacyjnej jako ram określających działania, które powinny zostać podjęte zarówno na szczeblu europejskim i krajowym, jak i przez inne podmioty. Biała księga proponuje teraz właśnie takie ramy, uwzględniające wiele aspektów sugerowanych przez Komitet w jego poprzedniej opinii. Komitet naturalnie przyjmuje z zadowoleniem zarówno ten fakt, jak i ogólne podejście opisane w białej księdze.

W wielu dziedzinach jednak proponowane formy działań są raczej nieśmiałe. Kilka z przedstawionych działań wymaga dalszego zbadania, rozważenia, oceny lub stymulacji. Żadnego z nich nie należy wymagać lub nakazywać i wydaje się, że nie ma szans, by w najbliższej przyszłości opracowano prawodawstwo w tej dziedzinie. Mając na względzie coraz bardziej dotkliwe skutki zmian klimatu oraz doniosłe znaczenie wiodącej roli Unii Europejskiej w omawianej dziedzinie, Komitet jest zdania, że Europa powinna szybciej wyposażyć się w strategię o charakterze bardziej normatywnym, zawierającą konkretniejsze cele. W dalszej części opinii zarysowanych zostało kilka zasadniczych elementów takiej bardziej zdecydowanej strategii, w kierunku której powinna zdaniem Komitetu zmierzać Europa.

3.2.1.   . Mimo że znaczną część praktycznych działań niezbędnych w celu adaptacji do zmian klimatu trzeba będzie podejmować na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, Komitet zgadza się z Komisją, że istnieje także konieczność znacznego zaangażowania szczebla europejskiego. Ma to szereg uzasadnień:

—	analiza prawdopodobnych zmian i skutków wymagać będzie znacznych wysiłków w zakresie badań i monitorowania, a koordynacja na szczeblu europejskim zapewni tym działaniom większą skuteczność;

—	niektóre z problemów, które się pojawią, będą przekraczać granice państwowe i wymagać skoordynowanej reakcji;

—	skutki będą się wyraźnie różnić w zależności od części Europy i niektóre uboższe regiony mogą znaleźć się wśród najbardziej dotkniętych obszarów, co wskazuje na konieczność dzielenia się obciążeniami za pomocą mechanizmów spójności i innych;

—	w świetle zmian klimatu konieczne będzie dostosowanie kilku kluczowych strategii politycznych i programów Komisji, w tym WPR i funduszy strukturalnych, tak aby lepiej służyły wytyczonym celom;

—

poza granicami Europy niezbędne będą szeroko zakrojone wysiłki międzynarodowe w celu wsparcia najsłabiej rozwiniętych krajów na Południu, które mogą boleśniej odczuwać skutki zmian klimatu, dysponując zarazem mniejszymi możliwościami w zakresie odpowiedniej adaptacji; UE byłaby w stanie najlepiej koordynować europejskie wysiłki w tej dziedzinie;

—	wyzwanie polegające na odpowiedniej, w porę przedsięwziętej adaptacji do przyszłych zmian naszego klimatu wymaga przede wszystkim, by polityczni przywódcy Europy współpracowali ze sobą we wspólnym dziele, które przekracza granice państw.

Z wszystkich wymienionych wyżej względów Komitet w pełni zgadza się z koniecznością wypracowania silnej europejskiej strategii adaptacji i wnosi, by Komisja możliwie szybko bardziej zdecydowanie ją rozwinęła i nadała jej konkretniejsze cele.

Ponieważ zmiany klimatu mają charakter ogólnoświatowy, również w programach adaptacji do nich trzeba przyjąć podejście globalne, także z tego względu, że zmiany te dotkną w największym stopniu kraje najsłabiej rozwinięte, które są jednocześnie najbardziej wobec nich bezbronne. OECD rozwija szeroką inicjatywę w celu uwzględnienia tej kwestii, a programy i ramy UE powinny być w jak największym stopniu koordynowane także na tym poziomie.

Równocześnie z rozwijaniem działań na szczeblu europejskim konieczne jest także stymulowanie bardziej dynamicznych działań na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Zawarte w białej księdze ogólne informacje pokazują, że obecnie istnieje wielka różnorodność sposobów podejścia na szczeblu krajowym i że niektóre państwa członkowskie dokonały znacznie większych postępów niż inne w analizie własnej sytuacji i w opracowywaniu odpowiednich strategii adaptacyjnych. W celu dodania silniejszego bodźca procesowi adaptacji Komitet sugeruje, że byłoby obecnie użyteczne, gdyby w drodze europejskiej inicjatywy wprowadzić wspólne parametry i harmonogramy tworzenia krajowych strategii adaptacyjnych.

3.2.2.   . Komisja zaproponowała proces dwuetapowy. Na pierwszy etap – od 2009 do 2012 r. – zaplanowano poszerzenie podstaw wiedzy, włączenie kwestii adaptacji w najważniejsze dziedziny polityki unijnej, opracowanie działań oraz zwiększenie wysiłków w zakresie współpracy międzynarodowej. Dopiero na drugim etapie – od 2013 r. – zostanie opracowana kompleksowa strategia adaptacji.

3.2.3.   Komitet rozumie logikę dwuetapowego podejścia, obawia się jednak, że cały proces przebiegnie zbyt ospale jak na ten niecierpiący zwłoki problem. Skutki zmian klimatu stają się już odczuwalne zarówno w Europie, jak i w innych regionach świata, gdzie mają bardziej dramatyczną postać. Nawet jeśli po szczycie w Kopenhadze na całym świecie uda się wdrożyć działania w zakresie łagodzenia tych skutków, przez najbliższe dziesięciolecia koncentracja gazów cieplarnianych w atmosferze niewątpliwie będzie wzrastać, prowadząc do coraz dotkliwszych skutków klimatycznych. Dlatego działania na rzecz adaptacji do zmian klimatu trzeba zacząć już teraz, a nie w bliżej nieokreślonej perspektywie średnioterminowej. Z tych samych powodów raczej wcześniej niż później należałoby rozpocząć prace nad zapobieganiem niewłaściwym tendencjom i inwestycjom, aby uniknąć nieprawidłowej adaptacji.

3.2.4.   Komitet zachęca więc Komisję, by w swych analizach w nadchodzących 3 latach szczególną uwagę zwróciła na doskonalenie metod prognozowania krótkoterminowego (od roku do 5 lat) oddziaływania zmian klimatu, które może wymagać szybszych działań adaptacyjnych, podejmowanych w tym okresie. Które wybrzeża są najbardziej narażone i wymagają niezwłocznego podjęcia działań ochronnych? Którym regionom w największym stopniu zagrażają niedobory wody i jak można zaradzić takim kryzysom? Jakiego wpływu na zdrowie można oczekiwać w najbliższym czasie i jak się na te zmiany przygotować?

3.2.5.   Na tej samej zasadzie Komisja powinna starać się szybko zidentyfikować, gdzie występuje największe zagrożenie realizowania niewłaściwych inwestycji (nieprawidłowej adaptacji), i określić, jak najlepiej można takim błędom zapobiegać. Jednym z przykładów jest kontynuowanie zabudowy w regionach, które będą w przyszłości w większym stopniu zagrożone powodzią.

3.2.6.   Kluczowe instytucje powinny jak najszybciej zwiększyć swoje możliwości w zakresie analiz i prognoz, tak by móc udzielać decydentom jasnych zaleceń odnośnie do tych istotnych zagadnień. Poza tym w różnych reprezentatywnych lokalizacjach w Europie i na świecie należy stale monitorować koncentrację CO2 w atmosferze, jak również obserwować zmiany klimatu oraz wpływ obecnego w atmosferze dwutlenku węgla na klimat

3.2.7.   . W białej księdze proponuje się utworzenie dwóch nowych ogólnoeuropejskich elementów – zespołu kierującego ds. wpływu i adaptacji w celu zacieśnienia współpracy w zakresie adaptacji oraz systemu wymiany informacji jako narzędzia informatycznego i bazy danych na temat oddziaływania zmian klimatu, wrażliwości na te zmiany oraz na temat najlepszych praktyk w zakresie adaptacji. Obie te propozycje wydają się niezłe, ale zdaniem Komitetu same z siebie raczej nie zwiększą one widoczności i politycznego rozmachu, koniecznego do kontynuowania działań w zakresie adaptacji na odpowiednią skalę i w potrzebnym zakresie.

3.2.8.   Toteż Komitet pragnie powtórzyć swe zalecenia sformułowane przy okazji analizowania zielonej księgi, a mianowicie że UE powinna ustanowić niezależny organ monitorujący z niezależnym przewodniczącym, odpowiedzialny za dokonywanie przeglądu postępów całej strategii dotyczącej zmian klimatu (zarówno w zakresie adaptacji jak i łagodzenia). Taki organ miałby sporządzać regularne i publicznie dostępne sprawozdania z postępów w całej Europie, a także udzielać wczesnych ostrzeżeń, jeżeli działania nie będą odpowiadać zobowiązaniom, lub – w przypadku adaptacji – nie będą odpowiednio przygotowywały na zbliżające się skutki zmian klimatu.

3.2.9.   Od czasu, gdy Komitet po raz pierwszy przekazał tę sugestię, niezależny komitet ds. klimatu powołany w Wielkiej Brytanii przedstawił szereg ambitnych zaleceń, które pobudziły do dalszych działań i wykazały pozytywną rolę takiego organu. Podobny organ na szczeblu europejskim mógłby wypełniać ważną funkcję, nakłaniając do podejmowania działań na tym poziomie.

3.2.10.   . W kontekście negocjacji na szczycie kopenhaskim Europa jak najszybciej musi określić, jakie środki będą niezbędne dla wspierania działań w zakresie adaptacji (i łagodzenia) w krajach rozwijających się oraz jaki powinna wnieść w to wkład. W odrębnym komunikacie COM(2009) 475/3 Komisja oszacowała, że do 2020 r. kraje rozwijające się będą potrzebowały środków finansowych rzędu 100 mld EUR rocznie na wydatki związane z adaptacją do skutków zmian klimatu i z ich łagodzeniem. Komisja zasugerowała też, jak duża część tej potrzebnej kwoty będzie być może musiała pochodzić z europejskich środków publicznych. Komitet z zadowoleniem przyjmuje owe propozycje, które pojawiają się w samą porę, i wzywa instytucje do jak najszybszego ich przeanalizowania, aby w Kopenhadze faktycznie przyniosły one korzystny wynik.

3.2.11.   Wprawdzie w kontekście szczytu w Kopenhadze można to zrozumieć, to jednak rozczarowuje fakt, że jak dotąd znacznie mniej znane są potencjalne koszty adaptacji w samej Europie. Biała księga zawiera niestety mało ilościowych danych na temat prawdopodobnego kosztu adaptacji w Europie i wspomina się jedynie o szacunkowych kosztach planowanych działań w ramach polityki na rzecz adaptacji. Komitet sugeruje, by jak najszybciej przeprowadzić wstępną ocenę skali środków, które prawdopodobnie będą niezbędne w Europie. Następnie tę szacunkową liczbę należałoby podzielić na transze – wydatki o najwyższym priorytecie byłyby dokonywane w ciągu pierwszych pięciu lat, a te mniej pilne w późniejszym okresie. Ponadto w tej ocenie trzeba rozważyć, które wydatki można byłoby pozostawić sektorowi prywatnemu, jaka ich część mogłaby być pokryta z ubezpieczeń oraz gdzie prawdopodobnie będą potrzebne wydatki publiczne. Dodatkowo konieczne będzie zastanowienie się, w jaki sposób w finansowaniu publicznym najlepiej rozłożyć wkład z budżetów krajowych i z budżetu europejskiego.

3.2.12.   Tego typu szacunki nie są oczywiście łatwe, ale jeśli dało się je przygotować dla krajów rozwijających się, to z pewnością będzie to możliwe także w odniesieniu do Europy. Zdaniem Komitetu należy tego dokonać, mając większe niż sugeruje się w białej księdze poczucie pilności działań i potencjalnej skali problemów, jakie mogą się pojawić. Świat zmierza ku nieznanym obszarom i plany wydatków na zapobieganie i adaptację nie mogą opierać się na doświadczeniach z przeszłości czy tak przestarzałych wzorcach jak zapewnienie ochrony w stopniu wystarczającym do zabezpieczenia przed każdą katastrofą naturalną za wyjątkiem tych, które zdarzają się nie częściej niż raz na sto lat. Zjawiska naturalne, do których wcześniej dochodziło zaledwie raz na sto lat, w przyszłości będą występować znacznie częściej. Konieczne będzie dostosowanie kryteriów i wytycznych dotyczących planowania na wypadek sytuacji kryzysowych oraz wynikających z nich wydatków na zapobieganie, a także włączenie ich do odpowiednich budżetów.

3.2.13.   Ponieważ z czasem skutki zmian klimatu staną się coraz bardziej odczuwalne, także wydatki na adaptację będą musiały być coraz większe i stanowić istotniejszy element budżetów sektora prywatnego i publicznego oraz składek ubezpieczeniowych i odszkodowań. We wszystkich aktualnych badaniach stwierdza się, że zarówno w odniesieniu do adaptacji jak i do łagodzenia, lepiej jest jak najszybciej przystąpić do właściwego działania niż reagować zbyt późno, gdy poważne szkody zostały już wyrządzone.

3.2.14.   Jeśli działania podejmie się odpowiednio wcześnie i skutecznie się zintegruje je z innymi obszarami polityki, to przynajmniej w niektórych przypadkach powinno dojść do sytuacji podwójnie korzystnej, bo po pierwsze poprawia się odporność danego regionu lub infrastruktury, a po drugie realizuje się inne cele polityczne. Trzeba jak najszybciej rozpocząć poszukiwania potencjalnych synergii oraz zacząć szacować ogólny koszt adaptacji, tak by można je było przedstawić do debaty i dopracować.

3.2.15.   . Zmiany klimatu dotkną wiele różnych sektorów gospodarki, liczną grupę przedsiębiorstw i obywateli. Ważne jest, aby wiedza o tych procesach była szeroko rozpowszechniona w społeczeństwie i by każdy czuł się odpowiedzialny za przeprowadzanie zmian, które będą konieczne, by stawić czoła skutkom nowych zjawisk klimatycznych. Obecnie zaangażowanie społeczeństwa koncentruje się w pierwszej kolejności na tym, co jednostki, grupy i organizacje w swym codziennym życiu i działaniu mogą uczynić, by złagodzić skutki zmian klimatu.

3.2.16.   Tymczasem oprócz tego społeczeństwo wkrótce będzie musiało skonfrontować się z takimi pytaniami związanymi z adaptacją jak:

—	Gdzie w związku ze zmieniającym się klimatem mieszkać, pracować i wypoczywać?

—	W jaki sposób pogodzić zarządzanie długowiecznymi drzewami i lasami z nieustannie zmieniającymi się warunkami klimatycznymi?

—	Jakie rośliny i drzewa ogrodowe dadzą sobie radę w zmieniających się warunkach i w jaki sposób można by zachować w całej UE tradycyjne krajobrazy?

—	W jaki sposób mogą zmienić się czynniki zagrażające zdrowiu i jakie środki zaradcze należy przedsięwziąć?

—	Jakie zmiany mogą okazać się niezbędne, jeśli chodzi o naszą żywność i sposób odżywiania się?

Ważne będzie informowanie na bieżąco opinii publicznej i najbardziej zagrożonych grup o najnowszym stanie wiedzy na temat tych typów skutków klimatycznych w miarę, jak się one pojawiają, oraz o zmianach mogących nastąpić w przyszłości. Jednocześnie opinia publiczna, a zwłaszcza najbardziej dotknięte grupy będą potrzebowały wsparcia w zorientowaniu się, jakie działania w zakresie adaptacji oni sami mogą podjąć. Europa może odegrać istotną rolę w krzewieniu tego typu dialogu publicznego i w szerzeniu wiedzy. Toteż Komitet apeluje do Komisji o zwrócenie większej uwagi na ten aspekt.

---

(1)  Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 38.

---