INT/1021
Odporny, zrównoważony i odpowiedzialny łańcuch dostaw surowców krytycznych
OPINIA
Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
W kierunku odpornego, zrównoważonego i odpowiedzialnego łańcucha dostaw surowców krytycznych w Unii Europejskiej
(opinia z inicjatywy własnej)
Sprawozdawczyni Cinzia DEL RIO
|
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego
|
25/01/2023
|
|
Podstawa prawna
|
Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
|
|
|
Opinia z inicjatywy własnej
|
|
|
|
|
Sekcja odpowiedzialna
|
Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
|
|
Data przyjęcia przez sekcję
|
04/09/2023
|
|
Wynik głosowania
(za/przeciw/wstrzymało się)
|
68/12/12
|
|
Data przyjęcia na sesji plenarnej
|
DD/MM/YYYY
|
|
Sesja plenarna nr
|
…
|
|
Wynik głosowania
(za/przeciw/wstrzymało się)
|
…/…/…
|
1.Wnioski i zalecenia
1.1Celem opinii jest wskazanie przede wszystkim rozwiązań społecznych i środowiskowych w celu zaradzenia wpływowi coraz większego wykorzystania surowców krytycznych w łańcuchach wartości państw trzecich, gdyż do tej pory nie zajęto się w wystarczającym stopniu powiązaniem między globalnymi łańcuchami wartości, zmianą klimatu i godną pracą. Co się tyczy europejskiej autonomii strategicznej, inne podstawowe sektory, takie jak opieka zdrowotna, obronność i elektronika, są szczególnie narażone na nieuczciwą konkurencję lub manipulacje ze strony państw trzecich.
1.2Połączenie pandemii COVID-19, geopolitycznych skutków rosyjskiej inwazji na Ukrainę oraz ponownego napięcia między USA a Chinami w regionie Indo-Pacyfiku doprowadziło do coraz wyraźniejszej polaryzacji stosunków międzynarodowych. W obliczu globalnej konkurencji między Unią Europejską (UE), USA i Chinami obecnym priorytetem rządów oraz UE jest zabezpieczenie dostaw najważniejszych surowców potrzebnych do transformacji cyfrowej i ekologicznej systemu przemysłowego w oparciu o nową geografię zaopatrzenia w metale ziem rzadkich. Byłoby najlepiej, gdyby ten proces szedł w parze z przestrzeganiem standardów społecznych i środowiskowych w całym łańcuchu wartości.
1.3Aby rozwiązać te problemy, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) proponuje zbiór celów i działań na rzecz stworzenia odpornego, zrównoważonego i odpowiedzialnego łańcucha w UE. Dlatego też decyzje strategiczne UE powinny uwzględniać następujące zalecenia:
1.4Biorąc pod uwagę obecną dynamikę międzynarodową oraz niemożliwe do pominięcia zobowiązania społeczne i środowiskowe, należy uznać, że dobrowolne, niewiążące środki są niewystarczające, aby sprostać tak złożonym wyzwaniom.
1.5Niezbędne jest zaangażowanie wszystkich podmiotów – publicznych i prywatnych – w zarządzanie pomocą techniczną i finansową w celu wsparcia harmonijnej transformacji, unikanie dalszych dysproporcji strukturalnych między krajami UE, a także gwarantowanie równowagi, inkluzywności i równego dostępu do wsparcia, począwszy od środków na rzecz sprawiedliwej transformacji zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi.
1.6W ramach dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia trzeba uwzględnić cele średnio-długoterminowe, by: a) ograniczyć popyt na surowce krytyczne i ich zużycie oraz inwestować w recykling i ponowne użycie; b) za pomocą regularnego monitorowania zwiększyć wykorzystanie materiałów odnawialnych; c) inwestować w odporne, zrównoważone i odpowiedzialne praktyki górnicze i produkcyjne, również w państwach trzecich, aby poprawić ich standardy społeczne i środowiskowe; d) zwiększyć dostawy od partnerów uważanych za wiarygodnych z punktu widzenia zabezpieczeń zarówno handlowych, jak i społecznych i środowiskowych; e) wynegocjować nowe umowy handlowe – umowy o wolnym handlu (FTA) – oraz dostosować istniejące umowy z optymalnym wykorzystaniem instrumentów skutecznego wdrażania rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju z poszanowaniem międzynarodowych norm pracy i ochrony środowiska, a także w sposób sprzyjający ich przestrzeganiu.
1.7Niezbędne jest skonkretyzowanie wniosku Komisji Europejskiej (KE) dotyczącego dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju mającej zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw europejskich, z wyjątkiem MŚP, i do ich działalności, a także do projektów strategicznych w całym łańcuchu dostaw i podwykonawstwa, również w państwach trzecich. Należy przy tym zagwarantować zastosowanie Wytycznych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) dla przedsiębiorstw międzynarodowych, Trójstronnej deklaracji zasad dotyczących przedsiębiorstw międzynarodowych i polityki społecznej (MOP) oraz Wytycznych OECD dotyczących należytej staranności dla odpowiedzialnych łańcuchów dostaw minerałów z obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka, co umożliwi odpowiedzialne wycofanie się z działalności w tych krajach. Przyspieszone procedury w wypadku projektów strategicznych nie powinny dopuszczać możliwości nieuwzględniania standardów społecznych i środowiskowych.
1.8W umowach handlowych trzeba zagwarantować w wiążący sposób przestrzeganie wszystkich norm i standardów międzynarodowych, począwszy od tych dotyczących nielegalnego obrotu zasobami, w tym zastosowanie sankcji handlowych.
1.9Trzeba stosować przepisy OECD w odniesieniu do wcześniej istniejących zapasów metali ciężkich ziem rzadkich lub produktów na ich bazie. Jeśli to możliwe, należy zidentyfikować źródło dostaw i przyjąć na siebie odpowiedzialność za należytą staranność w całym łańcuchu, zapewniając zgodność z przepisami i nie polegając na osobach trzecich.
1.10Konieczne jest wspieranie partnerów handlowych w krzewieniu godnej pracy, równości wynagrodzeń i równych szans w pracy, w oparciu o dialog społeczny i rokowania zbiorowe. Trzeba zapewnić wsparcie dla przedsiębiorstw, by były w stanie identyfikować zagrożenia specyficzne dla danego sektora oraz wdrożyć procedury należytej staranności w systemach zarządzania.
1.11Konieczne jest przyjęcie stosownych procedur, aby przedsiębiorstwa korzystające z zachęt i innych form wsparcia nie przyczyniały się bezpośrednio ani pośrednio do szkód związanych z wykorzystaniem surowców i metali ciężkich ziem rzadkich wydobywanych w nieodpowiedzialny sposób w środowisku zagrożonym naruszaniem praw człowieka i praw środowiskowych oraz w sytuacjach konfliktu.
1.12Należy zadbać o to, by projekty strategiczne były realizowane po ocenie oddziaływania na środowisko, co wymaga przedłużenia obecnie przewidzianego terminu 30 dni, z udziałem partnerów społecznych i społeczności lokalnych w celu ułatwienia konsensusu wszystkich zainteresowanych stron i uniknięcia ryzyka realizacji projektów na obszarach chronionych. Niezbędne jest zagwarantowanie pełnego wykorzystania potencjału takich inicjatyw w zakresie tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy.
1.13W ramach projektów niezbędne jest wyznaczenie 30-procentowej zawartości surowców wtórnych pochodzących na przykład ze składowisk, z odzysku odpadów lub z zakładów recyklingu. Równie ważna będzie ocena wyników osiągniętych w przeszłości przez zainteresowane przedsiębiorstwa, przy zapewnieniu przejrzystego i demokratycznego procesu wyboru z udziałem wszystkich instytucji i zainteresowanych stron UE w procesie decyzyjnym, a nie tylko niedawno ustanowionej przez Komisję Rady ds. Kontroli Regulacyjnej.
1.14Niezbędne jest nawiązanie współpracy między różnymi podmiotami w łańcuchu produkcji, która będzie wspomagać zawieranie kompleksowych umów między partnerami społecznymi. Według Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) należy również wspierać wszystkie zainteresowane strony oraz przedsiębiorstwa wielonarodowe i krajowe w przedsięwzięciu odpowiednich środków, aby zagwarantować wywiązanie się przez państwo z obowiązku ochrony praw człowieka, a przez przedsiębiorstwa – z obowiązku ich przestrzegania. Należy przy tym wzmocnić instytucje publiczne oraz budowanie zdolności partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego.
1.15Trzeba wezwać inwestorów i przedsiębiorstwa z branży metali ziem rzadkich do publikowania sprawozdań na temat źródeł zaopatrzenia od dostawców z państw trzecich, z wykorzystaniem dźwigni finansowej i ewentualnych środków ograniczających, aby zniechęcić przedsiębiorstwa do zaopatrywania się w krajach zagrożonych. W kosztach produktu trzeba uwzględnić również koszty opieki społecznej i ochrony środowiska, a także procesów przetwarzania odpadów i recyklingu.
1.16Konieczne jest wspieranie cyfryzacji łańcucha produkcji. Wykorzystanie technologii cyfrowych będzie miało kapitalne znaczenie dla poprawy zarządzania łańcuchem dostaw i wydajności łańcucha produkcji oraz dla wykrycia w odpowiednim czasie problemów za pośrednictwem platform obsługi zamówień, identyfikowalności produktów i monitorowania procesów produkcji.
1.17Konieczne są inwestycje w szkolenia, podnoszenie kwalifikacji i innowacje w celu tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i zrównoważonych systemów produkcji za pomocą europejskich środków zachęcających i instrumentów finansowych ukierunkowanych na wzmocnienie całego łańcucha produkcji.
2.Uwagi ogólne
2.1Kontekst
2.1.1Nowy kontekst geopolityczny wymaga przeprojektowania łańcuchów produkcji zgodnie z nowymi kryteriami, które nie są już związane głównie z samymi kosztami czy też samą dynamiką rynku: 1) niezależność od pojedynczych krajów dominujących, dywersyfikacja źródeł dostaw w celu uniknięcia ryzyka zakłóceń w dostawach; 2) autonomia strategiczna, również ze względów politycznych; 3) bezpieczeństwo; 4) zrównoważenie środowiskowe i zrównoważony rozwój społeczny.
2.1.2Coraz częstsze wykorzystywanie łańcuchów wartości przyczyniło się do tworzenia miejsc pracy, przekształcając miliony nieformalnych miejsc pracy w formalne. Jak podkreśliła MOP, na wielu obszarach odnotowano jednak pogorszenie się warunków pracy, stanu zdrowia i bezpieczeństwa, a także rozpowszechnienie się pracy dzieci, pracy przymusowej i form dyskryminacji, a także brak ochrony prawnej. To zjawisko wywarło ponadto znaczący wpływ na środowisko, zwłaszcza w sektorze wydobywczym, w strefach przemysłowych oraz w strefach przetwórstwa eksportowego (EPZ), w których dominującą siłą roboczą są miliony kobiet.
2.1.3Ponad 450 mln pracowników, w tym 190 mln kobiet, uczestniczy w globalnych łańcuchach dostaw. W znacznym stopniu odbił się na nich kryzys związany z COVID-19 nie tylko w sektorze odzieżowym i rolnym, lecz również wydobywczym i motoryzacyjnym. Kobiety, które stanowią dużą część siły roboczej w globalnych łańcuchach dostaw, wykonują głównie niskopłatną pracę niewymagającą wysokich kwalifikacji. Według danych MOP w Europie w samym sektorze wydobywczym i rafineryjnym zatrudnionych jest 3,4 mln pracowników.
2.1.4Jeśli chodzi o kwestię ochrony środowiska, Bank Światowy wezwał również do podjęcia działań w synergii w oparciu o nową politykę produkcyjną, począwszy od minerałów o strategicznym znaczeniu.
2.1.5Europa jest w dużym stopniu zależna od państw trzecich w zakresie wydobycia i przetwarzania surowców krytycznych. 63 % kobaltu używanego w bateriach wydobywa się w Demokratycznej Republice Konga (DR Konga), 97 % magnezu pochodzi z Chin, a nieomal 100 % metali ziem rzadkich wykorzystywanych na całym świecie jest rafinowanych w Chinach, lecz wydobywanych gdzie indziej, głównie w Mjanmie. Afryka Południowa dostarcza 71 % metali z grupy platynowców (rutenu, rodu, palladu, osmu, irydu i platyny), a Turcja zapewnia 98 % europejskich dostaw boranu. W niedawnym badaniu PE przedstawiono aktualne dane na temat wielkości przywozu surowców krytycznych i podkreślono, że spora część przywożonych do UE surowców niezbędnych dla niektórych europejskich sektorów przemysłu pochodzi z krajów charakteryzujących się niewielką wolnością gospodarczą i niskim poziomem demokracji, które trudno będzie zastąpić w perspektywie krótkoterminowej.
2.1.6Konkretnym przykładem jest Mjanma/Birma, która od dwóch lat znajduje się pod rządami brutalnej dyktatury wojskowej i jest krajem wydobycia wykorzystywanym przez Chiny. Od 2016 r. w stanie Kaczin na północy kraju, zajmującym powierzchnię porównywalną z Singapurem, powstało ponad 2700 kopalni metali ciężkich ziem rzadkich. Zgodnie ze sprawozdaniem Global Witness – wskutek przeniesienia tego wysoce toksycznego sektora Mjanma stała się w największym na świecie źródłem minerałów dysprozu i terbu, które należą do najcenniejszych metali ciężkich. Ponadto chociaż surowce krytyczne mają bardzo duże znaczenie dla innowacyjnej produkcji, to są też często bardzo toksyczne dla pracowników mających z nimi styczność. Jest tak na przykład w przypadku litu. Według Komitetu ds. Oceny Ryzyka w Europejskiej Agencji Chemikaliów trzy sole litowe (węglan, wodorotlenek i chlorek litu) powinny zostać zaklasyfikowane jako „znane substancje szkodliwe dla zdrowia reprodukcyjnego ludzi”, ponieważ mogą powodować niepłodność i poronienia
. Niektórzy producenci sprzeciwiają się tej klasyfikacji, twierdząc, że dowody naukowe są zbyt słabe, aby uzasadnić tak rygorystyczną ocenę, która miałaby znaczny wpływ na europejskie cele przemysłowe dotyczące pojazdów elektrycznych, baterii i surowców krytycznych.
2.1.7EKES podkreśla, że istotne jest ukierunkowanie celów nowej europejskiej strategii na rzecz wykorzystania kluczowych dla przemysłu europejskiego surowców, również rzadkich i często toksycznych, na inwestycje w innowacyjne i zrównoważone metody wydobycia, w recykling i ponowne wykorzystanie rzadkich materiałów, a także w zastępowanie ich materiałami nietoksycznymi. Trzeba przy tym odejść od zaopatrywania się w krajach, w których standardy społeczne i środowiskowe są zagrożone. Kwestią priorytetową jest zarazem ochrona – zgodnie z normami międzynarodowymi – bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników, którzy stykają się z takimi surowcami. EKES wzywa te państwa członkowskie UE, które jeszcze tego nie uczyniły, do ratyfikowania dwóch podstawowych konwencji MOP nr 155 i 187 dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia pracowników i gwarantujących prawo do bezpiecznego środowiska pracy.
2.1.8Z wielu dostępnych danych wynika, że niszczenie środowiska, konfiskata gruntów, werbowanie brutalnych bojówek, które w niektórych krajach są powiązane z władzą, a także wzrost popytu na metale ziem rzadkich i zieloną energię sprawiają, że na szczeblu lokalnym różnych społeczności nasilają się nadużycia.
3.Działania UE i zrównoważoność łańcuchów wartości
3.1W 2020 r. Komisja Europejska uruchomiła europejski sojusz na rzecz surowców w celu dostosowania przepisów i zbudowania bardziej odpornych ekosystemów przemysłowych UE.
3.2W dniu 1 lutego 2023 r. UE zainicjowała plan przemysłowy Zielonego Ładu, obejmujący dwa instrumenty: akt w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie oraz europejski akt w sprawie surowców krytycznych.
3.3W strategii europejskiej wytyczono długofalowe cele, by zagwarantować większą autonomię europejską na szczeblu globalnym. Niemniej trzeba dążyć jednocześnie do nowej strategii wobec państw trzecich będących dostawcami, łącząc ściśle interesy gospodarcze i handlowe UE z przestrzeganiem zobowiązań w zakresie praw socjalnych i pracowniczych przewidzianych w prawie unijnym, międzynarodowym i krajowym, układach zbiorowych oraz międzynarodowych przepisach dotyczących ochrony środowiska. Ukierunkowane badanie dotyczy metodyki społecznej oceny cyklu życia, która jest narzędziem odpowiedzialnego pozyskiwania surowców w Europie.
3.4Według doniesień Associated Press (AP) metale ziem rzadkich nie zostały uwzględnione w rozporządzeniu UE w sprawie minerałów wydobywanych na obszarach dotkniętych konfliktami. Rozporządzenie ma na celu zapobieganie dostawom minerałów z regionów, w których zyski finansują konflikty zbrojne, lub ich ograniczenie, lecz dotyczy jedynie ograniczonej liczby minerałów: cyny, tantalu i wolframu oraz złota pochodzących z DR Konga, krajów sąsiadujących lub innych obszarów wysokiego ryzyka. W oświadczeniu KE zwrócono uwagę na niedociągnięcia w nadzorze nad łańcuchem dostaw rozciągającym się do Europy, stwierdzając, że „jeszcze nie wiadomo, jak” będzie się przejawiać chiński nacisk na uregulowanie kwestii metali ziem rzadkich.
3.5Partnerstwo na rzecz bezpieczeństwa surowców mineralnych z 2019 r. zostało początkowo zawarte między Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Australią, a następnie dołączyły do nich Finlandia, Francja, Niemcy, Japonia, Korea, Szwecja, Wielka Brytania i Komisja Europejska. Jego celem jest promowanie odpowiedzialnej produkcji i bezpiecznych dostaw minerałów o zasadniczym znaczeniu dla gospodarki światowej i bezpieczeństwa krajowego. Jest to strategia będąca odpowiedzią na rosnące obawy o zależność od przywozu minerałów krytycznych niezbędnych do wytwarzania produktów zaawansowanych technologicznie.
3.6Komitet popiera cele zainicjowanego przez UE w 2020 r. europejskiego sojuszu na rzecz surowców i przypomina, że już w opinii „Zrównoważone łańcuchy dostaw oraz godna praca w handlu międzynarodowym” podkreślił działania niezbędne do tego, by w polityce handlowej i zarządzaniu przedsiębiorstwami nie spychano na dalszy plan celów w zakresie poszanowania praw człowieka i tworzenia godnych miejsc pracy. Trzeba przy tym zacząć od należytej staranności (której dotyczy projekt dyrektywy UE), która musi zostać wzmocniona w całym łańcuchu wartości, co przewidują częściowo ustawodawstwo Francji i Niemiec.
3.7Przyjęcie strategii politycznych i programów na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym, z udziałem partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego już na etapie ich opracowywania, mogłoby wnieść pozytywny wkład w zamknięcie obiegu, stworzyć nowe rynki recyklingu rzadkich surowców oraz otworzyć olbrzymie możliwości zatrudnienia związanego z gospodarką o obiegu zamkniętym w zakresie surowców wtórnych i recyklingu. Niektóre badania wskazują, że w tym sektorze możliwe jest stworzenie 700 tys. nowych miejsc pracy do 2030 r.. W tym celu potrzebne są jednak większe zachęty i zaangażowanie na szczeblu europejskim i krajowym.
3.8EKES zwraca się również o monitorowanie rzeczywistego wdrażania dyrektywy w sprawie sprawozdawczości niefinansowej i o dążenie do tego, by instrumenty ochrony praw człowieka i praw pracowniczych przestały być tylko dobrowolne, w „synergii z międzynarodowymi działaniami w zakresie handlu i inwestycji.”.
3.9Komitet zauważa, że – pomimo dużego zaangażowania KE – kraje europejskie są bardzo opóźnione i podzielone, jeśli chodzi o przyjęcie wspólnej strategii na rzecz ograniczenia problemów wynikających z zaopatrzenia w surowce, do tej pory zlecanego w zakresie wydobycia i rafinacji krajom cechującym się dużym brakiem odpowiedzialności pod względem społecznym i środowiskowym.
3.10Badanie PE dotyczące łańcuchów wartości i synergii z polityką handlową stanowi podstawę niedawno przyjętej rezolucji, która zmierza we właściwym kierunku. Wzywa się w niej kraje europejskie do opracowania nowej polityki przemysłowej, aby w sposób strukturalny i spójny zająć się strategiczną autonomią UE w kluczowych sektorach bez spowalniania realizacji celów transformacji ekologicznej Zielonego Ładu, i gwarantuje się standardy społeczne i pracownicze w całym łańcuchu produkcji.
3.11Kapitalne znaczenie będzie miało zawieranie sojuszy z rządami o podobnych poglądach, tworzenie silnej synergii z rządami demokratycznymi oraz przedsięwzięcie środków opartych na synergii między poszanowaniem podstawowych praw pracowniczych a ochroną środowiska. Wiele rządów przeznaczyło obecnie znaczne środki finansowe na sprostanie tym wyzwaniom: USA za pomocą ustawy o obniżeniu inflacji, Indie za pomocą szeregu zachęt w sektorze baterii i fotowoltaiki, a Japonia – za pośrednictwem planu inwestycyjnego opiewającego na ok. 140 mld EUR. Jednym z celów umowy UE–USA w sprawie surowców krytycznych jest to, by metale ziem rzadkich wydobywane lub przetwarzane w UE były również uznawane za wyprodukowane w USA, na wzór umowy między USA a Japonią.
3.12Komitet uważa, że te umowy dwustronne muszą cieszyć się poparciem w ramach G-7, by wypracować wspólną strategię dotyczącą handlu metalami ziem rzadkich, a duże gospodarki muszą się również zobowiązać do ochrony standardów społecznych i środowiskowych w krajach wydobycia i rafinacji.
Bruksela, dnia 4 września 2023 r.
Sandra PARTHIE
Przewodnicząca Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
_____________
