1.

„Z punktu widzenia uchodźców oraz tych, którzy starają się ich chronić, prawo do jedności rodziny wiąże się z prawem do łączenia rodzin w kraju azylu, ponieważ uchodźcy nie mogą bezpiecznie powrócić do swojego kraju pochodzenia, aby tam skorzystać z prawa do życia rodzinnego. Integralność rodziny uchodźcy jest jednocześnie prawem i zasadą humanitarną; wyznacza ona również podstawowe ramy ochrony i ważny warunek pozwalający na osiągnięcie trwałych rozwiązań dla uchodźców, przyczyniając się w ten sposób do przywrócenia im pozorów normalnego życia” ( 2 ). Jedno z zasadniczych pytań podniesionych w niniejszej sprawie dotyczy tego, czy jest możliwe ograniczenie korzystania z takiego prawa jedynie do rodzin uchodźców, które istniały w państwie pochodzenia.

2.

Z wielu powodów jest to kwestia delikatna. Przede wszystkim dlatego, że takie ograniczenie wydaje się wynikać z wyraźnego wyboru dokonanego przez prawodawcę Unii. Następnie dlatego, że uregulowanie Unii mające zastosowanie do uchodźców stale oscyluje między określeniem podstawowych gwarancji, jakie należy zapewnić uchodźcom, którzy z powodu przebytego przez nich szlaku migracyjnego stali się szczególnie podatni na zagrożenia, a wolą ograniczenia przez państwa członkowskie przepływów migracyjnych ( 3 ). W końcu dlatego, że specyfika sporu w postępowaniu głównym może doprowadzić do wyjścia poza nierozłączony, wydawać by się mogło, związek między przesiedleniem się i statusem uchodźcy, skoro dzieci, którym status ten nadano, urodziły się w Belgii z rodziców, którzy poznali się w tym państwie członkowskim.

3.

Motywy 18 i 19 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony ( 4 ) mają następujące brzmienie:

4.

Motyw 38 dyrektywy 2011/95 uściśla, że „[d]ecydując o uprawnieniach do otrzymania świadczeń zapisanych w niniejszej dyrektywie, państwa członkowskie powinny należycie uwzględniać najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka oraz szczególne sytuacje zależności od beneficjenta ochrony międzynarodowej w przypadku bliskich krewnych już przebywających w państwie członkowskim, a niebędących członkami rodziny tego beneficjenta. W szczególnych okolicznościach, jeżeli bliskim krewnym beneficjenta ochrony międzynarodowej jest żonaty małoletni lub zamężna małoletnia, którym nie towarzyszy jednak małżonek lub małżonka, to najlepszego zabezpieczenia interesów małoletniego można upatrywać w przebywaniu z rodziną, z której się wywodzi”.

5.

Artykuł 2 dyrektywy 2011/95, zatytułowany „Definicje”, stanowi w lit. j):

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

6.

Artykuł 3 dyrektywy 2011/95, zatytułowany „Korzystniejsze normy”, stanowi, że „[p]aństwa członkowskie mogą wprowadzać lub utrzymywać korzystniejsze normy pozwalające określić, kto może zostać zakwalifikowany jako uchodźca lub osoba potrzebująca ochrony uzupełniającej, oraz pozwalające określić zakres ochrony międzynarodowej, pod warunkiem że normy te będą zgodne z niniejszą dyrektywą”.

7.

Artykuł 20 dyrektywy 2011/95, zawarty w rozdziale VII, zatytułowanym „Zakres ochrony międzynarodowej”, stanowi w ust. 5, że „[w]drażając przepisy niniejszego rozdziału dotyczące dzieci, państwa członkowskie przywiązują szczególną uwagę do najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka”.

8.

Artykuł 23 tej dyrektywy, który również znajduje się w jej rozdziale VII, jest zatytułowany „Utrzymanie jedności rodziny”. Zgodnie z jego brzmieniem:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają możliwość utrzymania jedności rodziny.

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby członkowie rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej, którzy osobiście nie kwalifikują się do otrzymania takiej ochrony, zostali uprawnieni do ubiegania się o świadczenia, o których mowa w art. 24–35, zgodnie z krajowymi procedurami i w zakresie odpowiednim do osobistego statusu prawnego danego członka rodziny.

3.   Ust[ępy] 1 i 2 nie mają zastosowania w przypadku, gdy członek rodziny jest lub zostałby wykluczony z możliwości otrzymania ochrony międzynarodowej zgodnie z rozdziałem III i V.

4.   Niezależnie od ust. 1 i 2 państwa członkowskie mogą odmówić, ograniczyć lub cofnąć świadczenia, o których tam mowa, ze względu na bezpieczeństwo narodowe lub porządek publiczny.

5.   Państwa członkowskie mogą podjąć decyzję, iż niniejszy artykuł ma zastosowanie także do innych bliskich krewnych, którzy żyli wspólnie jako część rodziny w momencie opuszczenia państwa pochodzenia i którzy pozostawali wtedy całkowicie lub w głównej mierze na utrzymaniu beneficjenta ochrony międzynarodowej”.

9.

Artykuły 24–35 dyrektywy 2011/95 wymieniają świadczenia dotyczące prawa pobytu, dostępu do zatrudnienia, dostępu do kształcenia i do procedur uznawania kwalifikacji, opieki społecznej, opieki zdrowotnej, małoletnich bez opieki, dostępu do zakwaterowania, swobody przemieszczania się w państwie członkowskim, dostępu do ułatwień integracyjnych i w końcu repatriacji.

10.

Artykuł 9 bis, zawarty w rozdziale III („Pobyt przez okres przekraczający trzy miesiące”) tytułu I („Przepisy ogólne”), loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers (ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. o wjeździe na terytorium, pobycie, osiedlaniu się i wydalaniu cudzoziemców ( 5 )), zmienionej w szczególności ustawą z dnia 8 lipca 2011 r. (zwanej dalej „ustawą z 1980 r.”), stanowi:

„1.   W wyjątkowych okolicznościach i pod warunkiem, że cudzoziemiec posiada dokument tożsamości, o zezwolenie na pobyt można wystąpić do burmistrza miejscowości, w której cudzoziemiec przebywa, a burmistrz przekaże wniosek ministrowi lub upoważnionemu przedstawicielowi. Jeżeli minister lub jego przedstawiciel wyda zezwolenie na pobyt, zostanie ono wydane w Belgii.

Warunek posiadania przez cudzoziemca dokumentu tożsamości nie ma zastosowania do:

2.   Bez uszczerbku dla innych elementów wniosku nie można ich uznać za wyjątkowe i uznaje się za niedopuszczalne:

3.   Wniosek o zezwolenie na pobyt w Królestwie jest rozpatrywany wyłącznie na podstawie ostatniego złożonego wniosku przekazanego przez burmistrza lub jego przedstawiciela ministrowi lub upoważnionemu przez niego przedstawicielowi. Uznaje się, że cudzoziemiec składający nowy wniosek cofa wnioski, które wcześniej zostały złożone”.

11.

Artykuł 10 ust. 1 pkt 7°, zawarty w rozdziale III tytułu I ustawy z 1980 r., stanowi:

„Z zastrzeżeniem przepisów art. 9 i 12 z mocy prawa dopuszcza się pobyt w Królestwie przez okres dłuższy niż trzy miesiące:

[…]

12.

XXX ma obywatelstwo gwinejskie. Przybył on do Belgii w 2007 r. Wystąpił on z pierwszym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, który został odrzucony, po czym w 2010 r. i 2011 r. złożył dwa następne wnioski, których uwzględnienia władze belgijskie odmówiły. W dniu 29 stycznia 2019 r. XXX złożył czwarty wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, w ramach którego powołał się on na ojcostwo dwóch dzieci urodzonych w 2016 r. i w 2018 r. w Belgii, z których co najmniej jedno zostało uznane za uchodźcę ( 6 ), tak jak ich matka ( 7 ). Ten czwarty wniosek został odrzucony w dniu 2 października 2019 r. jako niedopuszczalny. W dniu 15 października 2019 r. na tę decyzję XXX wniósł skargę do Conseil du contentieux des étrangers (sądu do spraw cudzoziemców, Belgia), który ją oddalił w dniu 17 kwietnia 2020 r.

13.

W związku z tym XXX wniósł do sądu odsyłającego skargę kasacyjną. Przed owym sądem podnosi on w istocie, że jako ojciec dziecka będącego uchodźcą powinien on zostać uznany za „członka rodziny” w rozumieniu dyrektywy 2011/95 i otrzymać ochronę międzynarodową. Druga strona postępowania głównego podnosi natomiast, że dyrektywa 2011/95 nie przewiduje obowiązku udzielenia ochrony międzynarodowej członkom rodziny, którzy osobiście nie kwalifikują się do objęcia nią. Artykuł 23 dyrektywy 2011/95 wymaga jedynie, aby państwa członkowskie umożliwiły dostęp do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 tej dyrektywy, jednak dostęp ten został ograniczony do określonych członków rodziny, pod warunkiem że ta ostatnia istniała w kraju pochodzenia, co nie ma miejsca w przypadku rodziny XXX.

14.

Sąd odsyłający ma wątpliwości co do tego, czy dyrektywa 2011/95 nakłada na państwa członkowskie obowiązek nadania statusu beneficjenta ochrony międzynarodowej członkom rodziny uchodźcy z tego tylko powodu, że są oni członkami rodziny tego uchodźcy. Sąd odsyłający zastanawia się również nad możliwością zastosowania do skarżącego w postępowaniu głównym art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, podczas gdy z brzmienia tego artykułu wydaje się wynikać, że przepis ten ma wyłącznie zastosowanie do członków rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej określonych w art. 2 lit. j) tej dyrektywy. XXX nie odpowiada zaś temu określeniu, ponieważ o ile skarżący w postępowaniu głównym jest wprawdzie ojcem co najmniej jednego dziecka uznanego za uchodźcę, o tyle nie kwestionuje on faktu, że rodzina, do której dziecko to należy, nie istniała w państwie pochodzenia, lecz zaistniała w Belgii. W każdym razie XXX podnosi, że najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka wymaga szerokiej wykładni pojęcia „członków rodziny”, a fortiori w sytuacji zależności takiej jak ta, która charakteryzuje relację między jego dziećmi a nim samym. W ramach czwartego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej XXX twierdzi bowiem, że matka dzieci cierpi na poważne problemy natury psychologicznej i że to on musi opiekować się dziećmi.

15.

W razie gdyby Trybunał orzekł, że art. 23 dyrektywy 2011/95 ma zastosowanie do sytuacji będącej przedmiotem postępowania głównego, XXX podnosi, że przepis ten nie został transponowany do prawa belgijskiego i że jako przepis mający bezpośrednią skuteczność wymaga on udzielenia XXX ochrony międzynarodowej. Sąd odsyłający uważa natomiast, że nawet gdyby art. 23 dyrektywy 2011/95 miał bezpośrednią skuteczność, to nie wydaje się, aby pociągał on za sobą konieczność udzielenia XXX ochrony międzynarodowej, jeżeli XXX nie kwalifikuje się do jej otrzymania. W szczególności art. 23 dyrektywy 2011/95 w związku z jej art. 24 pozwala jedynie, aby XXX mógł wystąpić o wydanie mu zezwolenia na pobyt. W związku z tym sąd odsyłający uważa za konieczne zwrócenie się do Trybunału z pytaniem o ewentualną bezpośrednią skuteczność art. 23 dyrektywy 2011/95 i wynikające z tego konsekwencje. Co więcej, sąd odsyłający przytacza argument skarżącego w postępowaniu głównym, zgodnie z którym najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, o którym mowa w art. 20 dyrektywy 2011/95, oraz poszanowanie życia rodzinnego nakazują, aby art. 23 dyrektywy 2011/95 był interpretowany w ten sposób, że wymaga on udzielenia ojcu dzieci uznanych za uchodźców w Belgii i urodzonych w tym kraju ochrony międzynarodowej, nawet jeżeli sam ojciec nie kwalifikuje się do otrzymania tejże ochrony.

16.

W takich okolicznościach Conseil d’État (rada stanu, Belgia) postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

17.

Z kontekstu faktycznego pytań prejudycjalnych skierowanych do Trybunału wynika, że mamy do czynienia z ojcem dzieci urodzonych w Belgii, z których co najmniej jedno jest beneficjentem statusu uchodźcy i które przebywają na terytorium Belgii wraz z ich matką, również uchodźcą, podczas gdy jest ponadto bezsporne, że po pierwsze, utworzona w ten sposób rodzina nie istniała w kraju pochodzenia, lecz zaistniała dopiero w państwie przyjmującym, a po drugie, nie wydaje się, by ojciec kwalifikował się do uzyskania ochrony międzynarodowej. Postępowanie główne dotyczy skargi złożonej przez tego ojca z powodu odmowy władz belgijskich udzielenia mu takiej ochrony, w tym również statusu pochodnego.

18.

Ponadto z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi, a zwłaszcza z uwag na piśmie przedstawionych przez XXX, wynika, że matka została uznana za uchodźcę przede wszystkim ze względu na potrzebę ochrony swojej córki przed klitoridektomią i że cierpi na poważne problemy natury psychicznej.

19.

W niniejszej sprawie pojawia się zatem pytanie, czy dyrektywa 2011/95 przyznaje rzeczonemu ojcu rodziny jakąkolwiek ochronę lub jakiekolwiek świadczenia, które umożliwiłyby mu legalny pobyt w Belgii przy dzieciach będących uchodźcami. Pytanie to pojawia się w niestabilnym kontekście krajowym. Wydaje się bowiem bezsporne, że Commissariat général aux réfugiés et aux apatrides (główny urząd ds. uchodźców i bezpaństwowców, Belgia) nadawał automatycznie do 2018 r. rodzicowi dziecka będącego uchodźcą status pochodny podobny do statusu dziecka, niezależnie od wszelkich względów dotyczących spełnienia przez rodzica warunków kwalifikacji do udzielenia ochrony międzynarodowej. W 2019 r. główny urząd ds. uchodźców i bezpaństwowców zaprzestał tej praktyki. Rodzic uchodźcy, któremu odmówiono udzielenia ochrony międzynarodowej w powodu niespełnienia warunków kwalifikacji do jej uzyskania, musi odtąd złożyć wniosek o legalizację pobytu ze względów humanitarnych na podstawie art. 9 bis ustawy z 1980 r. Zdaniem skarżącego w postępowaniu głównym to postępowanie zwykłe podlega własnym przesłankom dopuszczalności i daje niewiele gwarancji, szczególnie w zakresie terminów.

20.

W brzmieniu pytań prejudycjalnych pojawiają się wymiennie wzmianki o udzieleniu ochrony międzynarodowej członkom rodziny w sytuacji XXX i o dostępie do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95.

21.

W tym względzie od razu należy dokonać uściślenia. Jak orzekł Trybunał, dyrektywa 2011/95 nie przewiduje możliwości pochodnego rozszerzenia statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej na członków rodziny osoby, której nadano ten status, którzy to członkowie sami nie spełniają przesłanek uzyskania tego statusu, ponieważ art. 23 tej dyrektywy ogranicza się do nałożenia na państwa członkowskie obowiązku zorganizowania swego prawa krajowego tak, by członkowie rodziny beneficjenta takiego statusu mogli ubiegać się, zgodnie z procedurami krajowymi i w zakresie, w jakim jest to zgodne z osobistym statusem prawnym tych członków rodziny, o pewne świadczenia, obejmujące w szczególności wydanie zezwolenia na pobyt, dostęp do zatrudnienia lub dostęp do edukacji ( 8 ).

22.

W zakresie, w jakim art. 3 dyrektywy 2011/95 stwarza państwom członkowskim możliwość przyjęcia korzystniejszych przepisów pozwalających określić, kto może zostać zakwalifikowany jako uchodźca lub osoba potrzebująca ochrony uzupełniającej, oraz pozwalających określić zakres ochrony międzynarodowej – pod warunkiem że przepisy te pozostaną zgodne z dyrektywą 2011/95 – Trybunał w szczególności orzekł po skrupulatnym zbadaniu sprawy, że rzeczona dyrektywa nie stoi na przeszkodzie możliwości nadania przez państwo członkowskie na podstawie korzystniejszych przepisów prawa krajowego, mających na celu utrzymanie jedności rodziny, pochodnego statusu uchodźcy małoletniemu dziecku obywatela państwa trzeciego, który uzyskał ten status na podstawie systemu ustanowionego przez tę dyrektywę, nawet jeśli to dziecko urodziło się na terytorium tego państwa członkowskiego i posiada, za pośrednictwem drugiego ze swoich rodziców, obywatelstwo innego państwa trzeciego, na którego terytorium nie groziłoby mu prześladowanie, pod warunkiem że do tego dziecka nie znajduje zastosowania podstawa wykluczenia, o której mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2011/95, oraz że owo dziecko nie ma, wskutek posiadanego obywatelstwa lub innych elementów charakteryzujących jego osobisty status prawny, prawa do lepszego traktowania we wspomnianym państwie członkowskim w porównaniu z sytuacją, w której nadano by mu status uchodźcy ( 9 ). Tym samym udzielenie pochodnej ochrony międzynarodowej na podstawie dyrektywy 2011/95 jako korzystniejszego środka jest możliwe po spełnieniu dwóch przesłanek, a mianowicie musi ono się wiązać z wyborem danego państwa członkowskiego oraz pozostać w zgodzie z przepisami dyrektywy 2011/95 i zachować w szczególności związek z logiką ochrony międzynarodowej.

23.

Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika zaś, że żaden krajowy przepis ani praktyka, korzystniejsze niż te przewidziane w dyrektywie 2011/95, nie mają obecnie zastosowania w Belgii w odniesieniu do sytuacji, w jakiej znajduje się XXX. Przeciwnie, wydaje się, że główny urząd ds. uchodźców i bezpaństwowców chciał położyć kres swojej wcześniejszej korzystniejszej praktyce.

24.

W tych okolicznościach, przy braku woli wprowadzenia korzystniejszego systemu przez dane państwo członkowskie, niezależnie od przyjętej wykładni przepisów dyrektywy 2011/95 kluczowych dla niniejszej sprawy, XXX nie będzie mógł uzyskać pochodnego statusu uchodźcy.

25.

Jednakże, jak wskazał Trybunał, nadanie takiego statusu nie jest jedyną formą ochrony zapewnianą przez dyrektywę 2011/95, ponieważ gwarantuje ona również członkom rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej dostęp do świadczeń. Pytania prejudycjalne skierowane do Trybunału należy zatem rozumieć w ten sposób, że mają one na celu ustalenie, czy XXX może korzystać co najmniej z jednego ze świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95.

26.

Ponadto dla potrzeb dalszego toku rozumowania pragnę przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wykładni przepisów dyrektywy 2011/95 należy dokonywać nie tylko w świetle jej ogólnej systematyki i celu tego aktu, z poszanowaniem konwencji genewskiej i innych odpowiednich traktatów, o których mowa w art. 78 ust. 1 TFUE, lecz również, jak to wynika z motywu 16 tejże dyrektywy, z uwzględnieniem praw uznanych w karcie ( 10 ), a w szczególności w jej art. 7, 18 i 24.

27.

Mając na uwadze ten wymóg, rozpoczynam obecnie analizę pytań prejudycjalnych.

28.

Podobnie jak Komisja przeanalizuję łącznie dwa pierwsze pytania prejudycjalne, w których sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy art. 2 lit. j) i art. 23 dyrektywy 2011/95 można interpretować w ten sposób, że ojca dzieci będących beneficjentami statusu uchodźcy, urodzonych w Belgii w rodzinie utworzonej w tym państwie, a będącego obywatelem państwa trzeciego należy uznać za „członka rodziny” w rozumieniu tej dyrektywy. Sąd odsyłający zastanawia się, jaki wpływ może mieć zależność dziecka od ojca, a także lektura motywów 18, 19 i 38 dyrektywy 2011/95 na wykładnię pojęcia „członków rodziny” w rozumieniu tejże dyrektywy.

29.

W ślad za utrwalonym orzecznictwem Trybunału należy powtórzyć, że zgodnie z wymogami zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości, przepisowi tego prawa, który nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla celów określenia jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii Europejskiej autonomiczną i jednolitą wykładnię, co powinno nastąpić z uwzględnieniem w szczególności kontekstu przepisu i celu zamierzonego przez dane uregulowanie ( 11 ).

30.

Z językowego punktu widzenia art. 23 ust. 1 dyrektywy 2011/95 stanowi, że państwa członkowskie zapewniają możliwość utrzymania jedności rodziny. Z kolei art. 23 ust. 2 uściśla, że państwa te „zapewniają, aby członkowie rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej, którzy osobiście nie kwalifikują się do otrzymania takiej ochrony, zostali uprawnieni do ubiegania się o świadczenia, o których mowa w art. 24–35, zgodnie z krajowymi procedurami i w zakresie odpowiednim do osobistego statusu prawnego danego członka rodziny”. W celu określenia zakresu stosowania rzeczonego art. 23 ust. 2 należy zatem odwołać się do art. 2 lit. j) tejże dyrektywy, zgodnie z którym „na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje: […] »członkowie rodziny« oznaczają, o ile rodzina istniała już w kraju pochodzenia, niżej wymienionych członków rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej, którzy przebywają w tym samym państwie członkowskim w związku z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej: […] ojciec, matka lub inny dorosły odpowiedzialny za beneficjenta ochrony międzynarodowej z mocy prawa danego państwa członkowskiego lub z mocy stosowanej w danym państwie członkowskim praktyki, jeżeli beneficjent jest małoletni i nie pozostaje w związku małżeńskim”.

31.

Z brzmienia art. 2 lit. j) dyrektywy 2011/95 wynika zatem jednoznacznie, że w rozumieniu tej dyrektywy za członków rodziny uważa się jej członków wyłącznie w zakresie, w jakim ta rodzina istniała już w kraju pochodzenia.

32.

Wydaje się to znajdować potwierdzenie w analizie kontekstowej, jako że art. 23 ust. 5 dyrektywy 2011/95 stwarza państwom członkowskim możliwość podjęcia decyzji, iż ten art. 23 ma również zastosowanie do bliskich krewnych, „którzy żyli wspólnie jako część rodziny w momencie opuszczenia państwa pochodzenia” ( 12 ). Motyw 16 tej dyrektywy wymienia także „towarzyszących [osobom ubiegającym się o azyl]” członków ich rodzin ( 13 ).

33.

Tę literalną analizę potwierdza analiza teleologiczna, mimo że utrzymanie jedności rodziny nie jest głównym celem dyrektywy 2011/95 ( 14 ). Jak bowiem orzekł już Trybunał, ratio legis art. 23 dyrektywy 2011/95 polega na „umożliwieniu beneficjentowi ochrony międzynarodowej korzystania z praw, które przyznaje mu ta ochrona, przy jednoczesnym zachowaniu jedności rodziny na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego” ( 15 ). Ponieważ chodzi właśnie o utrzymanie jedności rodziny, to rodzina co do zasady istnieje przed przesiedleniem się do przyjmującego państwa członkowskiego ( 16 ), i to właśnie członkowie rodziny już istniejącej będą w razie potrzeby beneficjentami świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95 ( 17 ). Trudność niniejszej sprawy wynika z faktu, że dzieci będące uchodźcami nie przesiedliły się.

34.

Uwzględniając te bardzo jasne elementy wykładni, ani powołanie się na istniejącą między dziećmi uznanymi za uchodźców a ich ojcem zależność, ani lektura motywów 18, 19 i 38 dyrektywy 2011/95, pozbawionych jako takich mocy wiążącej, nie mogą wpłynąć na tę wykładnię.

35.

Z jednej strony, co się tyczy zależności, jaka istnieje między dziećmi a ich ojcem, na tym etapie analizy nie może ona powodować zmiany tego, co jasno stwierdził prawodawca Unii, a mianowicie, że aby członkowie danej rodziny uzyskali miano członków rodziny w rozumieniu art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, rodzina ta, oprócz innych warunków, musi istnieć już w kraju pochodzenia. Istnienie zależności jest nieodzownie cechą charakterystyczną właściwą relacji każdego dziecka z rodzicami, co jednak nie przeszkodziło prawodawcy Unii, na podstawie art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, otoczyć ochroną tej relacji jedynie wtedy, gdy istniała już ona przed przybyciem na terytorium państwa przyjmującego. Nawet jeżeli orzecznictwo Trybunału wymaga dokonania szerokiej wykładni przepisów prawa wtórnego, których celem jest wspieranie wykonywania praw podstawowych, to ten wymóg szerokiej wykładni nie może uzasadniać wykładni contra legem, tj. sprzecznej z treścią tych przepisów ( 18 ).

36.

Z drugiej strony, jeżeli chodzi o motyw 18 dyrektywy 2011/95, to przypomina on, że najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka jest kwestią pierwszorzędną, którą powinny się kierować państwa członkowskie w procesie podejmowania decyzji o charakterze indywidualnym. Nie zmienia to faktu, że interes ten należy uwzględnić w granicach określonych przez prawodawcę Unii w art. 2 lit. j) dyrektywy 2011/95.

37.

Co do motywu 19 tejże dyrektywy, konieczność rozszerzenia pojęcia „członków rodziny”, do której to konieczności motyw ten się odnosi, powinna być rozumiana w ramach kontekstu historycznego, w jakim została przyjęta dyrektywa 2011/95. Rzeczona dyrektywa zmieniła bowiem dyrektywę Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych standardów dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub osób, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony, oraz zawartości przyznawanej ochrony ( 19 ). Ta ostatnia dyrektywa również definiowała pojęcie „członków rodziny” w odniesieniu do rodziny, która istniała już w kraju pochodzenia ( 20 ). Motyw 19 dyrektywy 2011/95 należy rozumieć jako proste wyjaśnienie powodu dodania trzeciego tiret do przepisu zawierającego definicję członków rodziny ( 21 ), dodania skutkującego rozszerzeniem pojęcia „członków rodziny”, do którego to rozszerzenia rzeczony motyw się odnosi.

38.

Co do motywu 38 dyrektywy 2011/95, wydaje mi się, że dotyczy on przede wszystkim sytuacji zależności osób bliskich od beneficjenta ochrony międzynarodowej. Trudno jest mi zatem zrozumieć, w jaki sposób powołanie się na ten motyw może poprzeć tezę XXX, skoro twierdzi on, że sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym charakteryzuje się właśnie zależnością jego dzieci będących uchodźcami od niego, a nie odwrotnie. Wprawdzie rzeczony motyw zawiera również przypomnienie o ciążącym na państwach członkowskich obowiązku uwzględnienia najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka, jednak takie przypomnienie nie może uzasadniać wykładni, która odbiegałaby od bardzo jasnego brzmienia art. 2 lit. j) tej dyrektywy.

39.

Wreszcie wykładnia zaproponowana w pkt 31 niniejszej opinii znajduje również odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału. Jak bowiem już orzekł Trybunał, przyznanie świadczeń, o których mowa w art. 24–35 dyrektywy 2011/95, członkom rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej „wymaga spełnienia trzech przesłanek, które odnoszą się, po pierwsze, do posiadania statusu członka rodziny w rozumieniu art. 2 lit. j) tej dyrektywy, po drugie, do niespełniania osobiście warunków koniecznych do uzyskania ochrony międzynarodowej, a po trzecie, do zgodności z osobistym statusem prawnym zainteresowanego członka rodziny” ( 22 ), potwierdzając tym samym wyraźnie związek między pojęciem „członków rodziny”, o którym mowa w art. 23 dyrektywy 2011/95, oraz art. 2 lit. j) tej dyrektywy, w którym właśnie zdefiniowano to pojęcie. W jeszcze bardziej wyraźny sposób Trybunał orzekł kilka miesięcy wcześniej, że z łącznej lektury tych dwóch przepisów wynika, iż „obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie dostępu [do świadczeń, o których mowa w art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95,] nie rozciąga się na dzieci beneficjenta ochrony międzynarodowej, które urodziły się w przyjmującym państwie członkowskim w założonej w nim rodzinie” ( 23 ).

40.

Zatem art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 2 lit. j) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że co do zasady pojęcie „członków rodziny” zakłada, iż rodzina ta istniała już w państwie pochodzenia.

41.

Trzecie pytanie prejudycjalne zostało zadane jedynie na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na dwa pierwsze pytania. Na wypadek gdyby Trybunał orzekł w ten sposób, należy teraz ustalić, czy art. 23 dyrektywy 2011/95 może mieć bezpośredni skutek, ponieważ sąd odsyłający wskazał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, że przepis ten nie został transponowany do prawa belgijskiego.

42.

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, iż we wszystkich wypadkach, gdy przepisy dyrektywy są z punktu widzenia swej treści bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jednostki mogą powoływać się na nie przed sądami krajowymi przeciwko państwu, jeśli państwo to nie transponowało dyrektywy do prawa krajowego w wyznaczonym terminie lub jeśli dokonało niewłaściwej transpozycji ( 24 ). W tym względzie należy zbadać charakter, systematykę i sformułowanie rozpatrywanego przepisu. Przepis prawa Unii jest, po pierwsze, bezwarunkowy, jeżeli ustanawia zobowiązanie niepoddane żadnym warunkom i nieuzależnione, w zakresie jego wykonania lub skutków, od wydania przez instytucje lub państwa członkowskie jakiegokolwiek aktu, oraz po drugie, wystarczająco precyzyjny, by podmioty prawa mogły się na niego powoływać, a sądy mogły go stosować, jeżeli formułuje zobowiązanie w sposób niedwuznaczny ( 25 ). Nawet jeśli dyrektywa pozostawia państwom członkowskim pewien zakres uznania przy ustalaniu sposobów jej wykonania, można uznać, że przepis tej dyrektywy ma charakter bezwarunkowy i precyzyjny, jeżeli nakłada on na państwa członkowskie w jednoznaczny sposób wyraźny obowiązek osiągnięcia określonego rezultatu, który nie jest obwarowany żadnym warunkiem co do stosowania wyrażonej w nim zasady ( 26 ).

43.

Należy zatem zbadać, czy art. 23 dyrektywy 2011/95 jest, z punktu widzenia jego treści, bezwarunkowy i wystarczająco precyzyjny, aby jednostka mogła powołać się na niego przeciwko państwu członkowskiemu przed sądami tego państwa.

44.

Sformułowanie tego trzeciego pytania odnosi się, niezależnie od jego poszczególnych elementów, do całego art. 23 dyrektywy 2011/95. Ponieważ sytuacja XXX nie jest objęta art. 23 ust. 5 dyrektywy 2011/95, wyłączam od razu ten ustęp z zakresu niniejszej analizy.

45.

Jeśli chodzi o ust. 1 tegoż art. 23, zgodnie z którym „[p]aństwa członkowskie zapewniają utrzymanie jedności rodziny”, nie wydaje mi się, aby miał on cechy niezbędne do tego, by przypisać mu bezpośrednią skuteczność. Podobnie jak Komisja ( 27 ) uważam, że jest on sformułowany w sposób zbyt ogólny, aby można go było uznać za „wystarczająco precyzyjny” w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 42 niniejszej opinii ( 28 ).

46.

Z logiki wewnętrznej art. 23 dyrektywy 2011/95 wynika, że ust. 2 tego artykułu precyzuje to, czego oczekuje się od państw członkowskich w zakresie ochrony jedności rodziny beneficjentów ochrony międzynarodowej wraz z członkami ich rodzin, tak jak zostali oni zdefiniowani w tej dyrektywie. Ten ustęp przewiduje, że ci członkowie rodziny, „którzy osobiście nie kwalifikują się do otrzymania takiej ochrony, zostali uprawnieni do ubiegania się o świadczenia, o których mowa w art. 24–35, zgodnie z krajowymi procedurami i w zakresie odpowiednim do osobistego statusu prawnego danego członka rodziny”.

47.

Rzeczony ust. 2 nakłada na państwa członkowskie, według mnie jasno, obowiązek zapewnienia członkom rodziny dostępu do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95. Członkowie rodziny, których dotyczy art. 23 ust. 2 tej dyrektywy, powinni mieć możliwość ubiegania się, zgodnie z przewidzianymi w tym celu procedurami krajowymi, o zezwolenia na pobyt (art. 24), o dokumenty podróży (art. 25), o dostęp do zatrudnienia (art. 26), do kształcenia (art. 27), do procedur uznawania kwalifikacji (art. 28), do opieki społecznej (art. 29), do opieki zdrowotnej (art. 30), do środków ochrony małoletnich bez opieki (art. 31), do zakwaterowania (art. 32), o objęcie swobodą przemieszczania się w państwie członkowskim (art. 33), o dostęp do ułatwień integracyjnych (art. 34) i o pomoc w repatriacji (art. 35).

48.

Można by zarzucić, po pierwsze, że obowiązki nałożone przez art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 nie wynikają z samej jego lektury, ponieważ tekst tego przepisu należy koniecznie odczytywać wraz z jednym z praw, o których mowa w art. 24–35 tej dyrektywy, a po drugie, że sam ten tekst, w mierze, w jakiej ustanawia on pewną ilość ograniczeń co do swojego zakresu stosowania ratione personae, pozbawia rzeczony przepis charakteru bezwarunkowego, koniecznego do uznania bezpośredniej skuteczności.

49.

W odniesieniu do pierwszego zastrzeżenia art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 nie narzuca automatycznego dostępu do świadczeń wymienionych w art. 24–35 tej dyrektywy, lecz wymaga ustanowienia procedur dla członków rodziny, którzy mogą ubiegać się o określoną liczbę świadczeń. Artykuł 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 jest autonomicznym przepisem, który ustanawia warunek wstępny przyznania świadczeń, o których mowa w art. 24–35 tej dyrektywy.

50.

W odniesieniu do drugiego zastrzeżenia przypomniałem powyżej, że nawet przepis pozostawiający państwom członkowskim zakres uznania przy określaniu szczegółowych zasad jego wykonania może zostać uznany za bezpośrednio skuteczny, pod warunkiem że nakłada on na państwa członkowskie w jednoznaczny sposób wyraźny obowiązek osiągnięcia określonego rezultatu, który nie jest obwarowany żadnym warunkiem co do stosowania wyrażonej w nim zasady. Artykuł 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 pozostawia rzeczywiście pewien zakres uznania państwom członkowskim, które muszą dostosować lub wprowadzić procedury (swoboda wyboru środków), aby umożliwić osobom, o których mowa, ubieganie się (wymagany rezultat) o świadczenia przewidziane w art. 24–35 tej dyrektywy ( 29 ). Z tego punktu widzenia art. 23 ust. 2 rzeczonej dyrektywy nie wydaje mi się warunkowy.

51.

Ponadto uściślenia dotyczące jego zakresu stosowania ratione materiae nie mogą być interpretowane jako warunki stosowania wyrażonej zasady w rozumieniu przywołanego powyżej orzecznictwa. Wprawdzie aby móc ubiegać się o te świadczenia, dana osoba, po pierwsze, musi być członkiem rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. j) dyrektywy 2011/95, po drugie, nie może spełniać indywidualnie warunków koniecznych do uzyskania takiej ochrony, a po trzecie, dostęp do wspomnianych świadczeń może być jej zapewniony jedynie w zakresie, w jakim jest to zgodne z jej osobistym statusem prawnym. W odniesieniu do tego ostatniego uściślenia Trybunał mówi o „zastrzeżeniu”, a nie o warunku ( 30 ). Jednak z jednej strony istnienie zastrzeżenia nie wyklucza, per se, bezpośredniej skuteczności ( 31 ). A z drugiej strony owo „zastrzeżenie” dotyczy zakresu stosowania ratione personae art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, który to zakres został dodatkowo uściślony w art. 23 ust. 3 tejże dyrektywy ( 32 ). Według mnie kwestii ustalenia podmiotowego zakresu stosowania danego przepisu nie można natomiast mylić z jego bezpośrednią skutecznością ( 33 ).

52.

Wreszcie, co się tyczy art. 23 ust. 4 dyrektywy 2011/95, daje on państwom członkowskim możliwość odmowy, ograniczenia lub cofnięcia świadczeń przewidzianych w art. 24–35 tej dyrektywy ze względu na bezpieczeństwo narodowe lub porządek publiczny. Chodzi tu o zastrzeżenie, które podlega kontroli sądowej, a możliwość powołania się na nie przez państwo członkowskie nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 przyznaje jednostkom prawa, na które mogą się one powoływać przed sądem i które sądy krajowe są zobowiązane chronić ( 34 ).

53.

Wreszcie, przesłanki bezpośredniej skuteczności są obecnie dobrze określone w orzecznictwie, a pytanie, które zostało przedstawione w niniejszej sprawie, dotyczy tego, czy art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 jest na tyle wykonalny ( 35 ), aby mógł być stosowany przez sąd krajowy. I to jest właśnie to, co się liczy: „[j]asność, precyzja, bezwarunkowość, kompletność lub wzorcowość normy oraz jej niezależność od uznaniowych środków wykonawczych stanowią w tym ujęciu wyłącznie aspekty jednej i tej samej cechy charakterystycznej, którą owa norma musi wykazywać: musi mianowicie istnieć możliwość jej zastosowania przez sąd w konkretnej sprawie” ( 36 ). Z mojej analizy wynika, że moim zdaniem art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 jest na tyle wykonalny, aby można było się na niego bezpośrednio powołać przed sądem krajowym, który jest w stanie zrozumieć to, do czego prawodawca Unii chciał zobowiązać państwa członkowskie.

54.

Jak zatem wynika z mojej analizy, art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, w zakresie, w jakim nakłada on na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia dostępu do świadczeń, o których mowa w art. 24–35 tej dyrektywy, jest bezpośrednio skuteczny i jednostki mogą się na niego powoływać przed sądami krajowymi względem państwa członkowskiego, które dokonało jego nieprawidłowej transpozycji lub które nie dokonało jego transpozycji.

55.

Z uzasadnienia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ( 37 ) wynika, że pytanie to nie ma na celu tego, aby Trybunał przypomniał swoje klasyczne orzecznictwo dotyczące konsekwencji uznania bezpośredniej skuteczności danego przepisu w krajowym porządku prawnym ( 38 ), lecz powstaje ono ze sporu między skarżącym w postępowaniu głównym a państwem belgijskim co do przedmiotowego zakresu art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95, jako że XXX utrzymuje, iż ustawę z 1980 r. należy interpretować zgodnie z art. 23 tej dyrektywy, i w konsekwencji władze belgijskie powinny były udzielić mu ochrony międzynarodowej. Sąd odsyłający uważa ze swej strony, że nie taki jest przedmiot tego przepisu i że ponadto wykładnia zgodna przepisu krajowego prowadziłaby do wykładni contra legem.

56.

Z przyczyn przedstawionych w pkt 21 i nast. niniejszej opinii należy przypomnieć, po pierwsze, że dyrektywa 2011/95 nie przewiduje pochodnego rozszerzenia statusu uchodźcy na członków rodziny osoby, która korzysta z tego statusu, w sytuacji gdy członkowie ci nie spełniają indywidualnie przesłanek do nadania im wspomnianego statusu, a po drugie, że art. 23 ust. 2 tej dyrektywy umożliwia osobom objętym zakresem jej stosowania ubieganie się o dostęp do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 rzeczonej dyrektywy ( 39 ).

57.

W ramach procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem, ustanowionej w art. 267 TFUE, do Trybunału należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi temu ostatniemu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Na Trybunale spoczywa czasami obowiązek przeformułowania pytań, które zostały mu przedstawione ( 40 ). Mając na uwadze sposób, w jaki zostały one sformułowane, oraz ich powiązanie, wydaje mi się, że pytania prejudycjalne piąte i szóste powinny zostać przeformułowane. Moim zdaniem pytania te należy rozumieć w ten sposób, że sąd odsyłający stara się ustalić, czy art. 23 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 7, 18 i 24 karty należy interpretować w ten sposób, że nakłada on na państwa członkowskie obowiązek przyznania ojcu dziecka, w celu utrzymania jedności rodziny i zagwarantowania skuteczności statusu uchodźcy nadanego dziecku, dostępu do świadczeń, o których mowa w art. 24–35 wspomnianej dyrektywy, w sytuacji gdy ojciec ten ani nie spełnia przesłanek udzielenia mu ochrony międzynarodowej, ani nie może być uznany za „członka rodziny” w rozumieniu art. 2 lit. j) i art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95.

58.

Na tym etapie analizy przypominam, że zaproponowałem Trybunałowi, aby orzekł, iż art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 2 lit. j) wspomnianej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „członków rodziny” w rozumieniu tych przepisów zakłada, iż rodzina została już utworzona w państwie pochodzenia. W związku z tym XXX nie spełnia – według ocen dokonanych przez organy belgijskie – ani warunków uzyskania ochrony międzynarodowej we własnym imieniu, ani warunków umożliwiających ubieganie się o dostęp do świadczeń, które art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95 zastrzega dla członków rodziny beneficjenta ochrony międzynarodowej. Ponadto, jak już przypomniałem ( 41 ), również dyrektywa 2011/95 nie przewiduje udzielania pochodnej ochrony międzynarodowej ( 42 ).

59.

Na wszelki wypadek wyjaśniam ponownie, iż wydaje się wykluczone, aby XXX mógł korzystać z praw wynikających z dyrektywy 2003/86. Wprawdzie przewiduje ona uregulowania bardziej korzystne dla uchodźców w zakresie łączenia się z członkami rodzin ( 43 ), ale państwa członkowskie mogą ograniczyć stosowanie przepisów rozdziału V tej dyrektywy – a dokładniej tych, które dotyczą łączenia rodzin uchodźców – do uchodźców, których związki rodzinne trwały przed ich wjazdem na terytorium ( 44 ). Na podstawie dyrektywy 2003/86 wjazd i pobyt wstępnych w linii prostej jest uprawnieniem pozostawionym uznaniu państw członkowskich i uzależnionym od tego, by dany wstępny był na utrzymaniu członka rodziny rozdzielonej ( 45 ), chyba że chodzi o małoletnich bez opieki ( 46 ), w którym to przypadku łączenie nie podlega żadnemu uznaniu ze strony państw członkowskich ani żadnemu warunkowi dotyczącemu faktu bycia na utrzymaniu małoletniego ( 47 ). Jednakże dzieci XXX nie są małoletnimi bez opieki. Co do zasady wnioski dotyczące łączenia rodzin składane są w sytuacji, gdy członkowie rodziny przebywają poza terytorium państwa członkowskiego, w którym przebywa członek rodziny rozdzielonej, nawet jeżeli pewne odstępstwo jest możliwe ( 48 ). Niemniej jednak XXX przebywa już na terytorium Belgii. Ze względu na swoją nietypową sytuację i na sytuację swojej rodziny XXX nie zalicza się do żadnego z „przypadków”, które mogłyby legitymizować jego obecność na terytorium Unii przy jego dzieciach.

60.

Istnieją dwa podstawowe powody, dla których sytuacja XXX jako członka rodziny jego małoletniej córki będącej uchodźcą nie jest objęta dyrektywą 2011/95 lub przepisami prawa wtórnego Unii konkretyzującymi prawo uchodźców do łączenia rodzin: po pierwsze, rodzina, w której urodziło się małoletnie dziecko będące uchodźcą, nie istniała jeszcze w kraju pochodzenia; po drugie, owo dziecko i jego rodzina nie przesiedlili się po narodzinach.

61.

Chciałbym jednak powrócić do okoliczności faktycznych, które moim zdaniem zasługują na dalszą analizę. Zatem, z zastrzeżeniem ewentualnego potwierdzenia lub weryfikacji dokonanej przez sąd odsyłający, z mojego rozumienia akt sprawy wynika, że córce XXX przyznano status uchodźcy ze względu na ryzyko okaleczania narządów płciowych ( 49 ), na które zostałaby ona narażona, gdyby musiała udać się do państwa obywatelstwa swoich rodziców – którego jest ona również obywatelem, ale gdzie nigdy nie zamieszkiwała, ponieważ urodziła się w Belgii – oraz dlatego, że matka, która również posiada status uchodźcy, cierpi na poważne zaburzenia natury psychologicznej. Oczywiście, ten ostatni element zasługuje na głębsze zbadanie przez właściwe organy krajowe, ale nie można wykluczyć niepewnej przyszłości tego dziecka, jeżeli matka nie jest w stanie sama sprawować pieczy nad swoimi dziećmi ( 50 ). W ten oto sposób rozumiem zawarte w szóstym pytaniu prejudycjalnym odniesienie do „skuteczności statusu uchodźcy”. Gdyż, w rzeczy samej, ojciec przebywa nielegalnie na terytorium Unii od 16 lat, a zatem podlega on wydaleniu ( 51 ).

62.

Należy więc zmienić punkt widzenia i przyjąć perspektywę dzieci będących uchodźcami, a w szczególności córki, o której posiadamy więcej informacji, oraz gwarancji, jakie przyznaje jej prawo Unii w odniesieniu do jej praw podstawowych, ponieważ przepisy prawa wtórnego Unii należy interpretować i stosować z poszanowaniem praw podstawowych zagwarantowanych w karcie ( 52 ).

63.

Owo dziecko, które musi mieć obecnie 7 lat, nie jest co do zasady w stanie prowadzić życia niezależnie od członków swojej rodziny ( 53 ).

64.

O ile – jak o tym wspomniałem, rozpoczynając analizę niniejszej sprawy ( 54 ) – dyrektywa 2011/95 ma przede wszystkim zapewnić stosowanie wspólnych kryteriów identyfikacji osób potrzebujących ochrony międzynarodowej, a także zapewnić tym osobom minimalny poziom świadczeń we wszystkich państwach członkowskich, o tyle wspólny europejski system azylowy, którego częścią jest ta dyrektywa, jak to podkreśla jej motyw 3, opiera się na pełnym i integralnym stosowaniu konwencji genewskiej i protokołu oraz zapewnieniu, że nikt nie może być odesłany do miejsca, w którym grozi mu ponowne prześladowanie ( 55 ). Formalne uznanie za uchodźcę powoduje, że dany uchodźca jest beneficjentem ochrony międzynarodowej w rozumieniu dyrektywy 2011/95, a tym samym posiada on wszelkie prawa i korzyści przewidziane w rozdziale VII tejże dyrektywy, która zawiera prawa równorzędne do praw określonych w konwencji genewskiej, jak również prawa zapewniające wyższy poziom ochrony, które nie mają odpowiedników w tej konwencji ( 56 ). Okoliczność, że państwa członkowskie są obowiązane przy transpozycji dyrektywy 2011/95 przywiązać szczególną uwagę do najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka, stanowi zasadę ogólną rozdziału VII, o której mowa w art. 20 ust. 5 tej dyrektywy. W tym względzie przypominam, że art. 23 dyrektywy 2011/95 jest zawarty w tymże rozdziale VII, a jego ust. 1 wymaga, aby państwa członkowskie zapewniły możliwość utrzymania jedności rodziny ( 57 ). Podobnie jak Komisja pragnę zauważyć, że brzmienie tego przepisu nie ogranicza się do członków rodziny, tak jak definiuje to pojęcie art. 2 lit. j) dyrektywy 2011/95.

65.

Ponadto Trybunał miał już okazję podkreślić, podobnie jak wszystkie podmioty międzynarodowe zajmujące się ochroną uchodźców, fundamentalne znaczenie jedności rodziny, która stanowi podstawowe prawo uchodźcy. Trybunał uznał również związek, jaki istnieje między środkami ochrony rodziny uchodźcy a logiką ochrony międzynarodowej ( 58 ). To prawo jest tym bardziej prawem podstawowym, gdy uchodźca jest osobą małoletnią, ze względu na jego szczególną podatność na zagrożenia. Ponadto Trybunał przypomniał już w szczególności znaczenie Konwencji o prawach dziecka ( 59 ), której art. 9 ust. 1 stanowi, że „państwa-strony zapewnią, aby dziecko nie zostało oddzielone od swoich rodziców wbrew ich woli” ( 60 ).

66.

Zatem dyrektywa 2011/95 realizuje również cel polegający na zapewnieniu, zgodnie z art. 24 ust. 2 karty, aby przy jej stosowaniu państwa członkowskie przede wszystkim uwzględniały najlepszy interes dziecka ( 61 ). Jak tego wymaga art. 20 ust. 5 dyrektywy 2011/95, wdrażając przepisy rozdziału VII tej dyrektywy, państwa członkowskie powinny przywiązywać szczególną uwagę do tego interesu ( 62 ). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 7 karty należy odczytywać w związku z obowiązkiem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, uznanym w art. 24 ust. 2 karty, oraz zwracając uwagę na potrzebę utrzymywania stałego, osobistego związku z obojgiem rodziców, o czym mowa w art. 24 ust. 3 tej karty ( 63 ). Konkretnie, art. 7 i art. 24 ust. 2 karty wymagają, aby „we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, w szczególności działaniach podejmowanych przez państwa członkowskie w ramach tej dyrektywy, nadrzędne znaczenie miał najlepszy interes dziecka” ( 64 ). Akty te niekoniecznie muszą mieć za adresata małoletniego, lecz mogą pociągać za sobą poważne konsekwencje dla tego ostatniego ( 65 ). Wynika stąd, że przepisy dyrektywy 2011/95 należy interpretować i stosować w szczególności w świetle art. 7 i art. 24 ust. 2 i 3 karty. Skutkuje to dla państw członkowskich obowiązkiem należytego uwzględnienia, przy wdrażaniu dyrektywy 2011/95, zasady jedności rodziny, dobra i rozwoju społecznego małoletniego ( 66 ).

67.

Prawo podstawowe do poszanowania życia rodzinnego uchodźcy, jakkolwiek jest ono istotne, nie jest, w przeciwieństwie do zakazu nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania przewidzianego w art. 4 karty ( 67 ), prawem bezwzględnym, a zatem może być ograniczone na warunkach przewidzianych w art. 52 ust. 1 karty ( 68 ).

68.

Jednakże moim zdaniem skarżący i jego córka ( 69 ) muszą mieć możliwość powołania się na art. 23 ust. 1 dyrektywy 2011/95, odnoszący się do jedności życia rodzinnego, gdyż w przeciwnym razie pojawi się ryzyko pewnego napięcia między tym art. 23 a art. 7 karty w związku z art. 24 tej karty. Wyjaśnię to natychmiast.

69.

Jeżeli XXX nie będzie mógł ubiegać się o dostęp do świadczeń, o których mowa w art. 24–35 dyrektywy 2011/95, ze względu na wąską definicję pojęcia „członków rodziny” w rozumieniu art. 23 ust. 2 w związku z art. 2 lit. j) tej dyrektywy, to zostanie on koniec końców zmuszony, z powodu braku możliwości uregulowania swojego pobytu w Belgii, do opuszczenia terytorium Unii. W najlepszym przypadku pozostawi on wówczas za sobą swoją rodzinę złożoną z jego dzieci i ich matki, w tym jego córki będącej uchodźcą, co stanowić będzie naruszenie prawa podstawowego tej dziewczynki do poszanowania jej życia rodzinnego ( 70 ), chronionego na mocy art. 7 karty ( 71 ). Prawdą jest, że takie ograniczenie przyjęte w dyrektywie 2011/95 w zakresie, w jakim uszczupla ono możliwość dostępu do świadczeń wyłącznie do członków rodziny, która istniała w kraju pochodzenia, zostało przewidziane prawem. Trudniej byłoby uznać, że ograniczenie to szanuje istotę tego prawa w zakresie, w jakim wyklucza ono wyłącznie z tego powodu rodziny uchodźców powstałe po ucieczce lub przesiedleniu się. Tymczasem, o ile status uchodźcy może zostać przyznany dziecku urodzonemu na terytorium Unii, o tyle z trudnością rozumiem powody, dla których rodzina tego uchodźcy nie zasługiwałaby na ochronę z tego tylko powodu, że została założona po wyjeździe niektórych z jej członków z kraju pochodzenia, a nawet po ich przybyciu do państwa przyjmującego, podczas gdy stan podatności na zagrożenia małoletniego i potrzeby dziecka będącego uchodźcą w zakresie ochrony jego życia rodzinnego są takie same jak potrzeby dziecka znajdującego się w takiej samej sytuacji, ale którego rodzina się przesiedliła.

70.

Prowadzi nas to do kwestii proporcjonalności owego ograniczenia. Oczywiście mogę zrozumieć, że ograniczenie dostępu do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95 jest podyktowane względami związanymi z polityką Unii w dziedzinie imigracji i azylu i że z tego tylko względu odpowiada ono wymogowi interesu ogólnego Unii. Jednakże w niniejszym przypadku takie ograniczenie może wywoływać całkowicie nieproporcjonalne skutki, ponieważ pociąga ono za sobą naruszenie zasady równego traktowania i poważne ryzyko naruszenia istoty innego prawa, a mianowicie prawa do azylu, zagwarantowanego również w art. 18 karty.

71.

W przedmiocie naruszenia zasady równego traktowania przypominam, że ograniczenie definicji „członków rodziny” do rodziny istniejącej przed opuszczeniem kraju pochodzenia można było uznać za godne ubolewania ( 72 ). Według Komisarza Praw Człowieka takie ograniczenie nie wydaje się odpowiednie do „uwzględnienia tego, co rzeczywiście przeżywają uchodźcy. Wielu z nich spędza dłuższe okresy na wygnaniu i uciekając, a przy tym zakłada rodzinę podczas tranzytu lub w trakcie niepewnego pobytu w regionach pochodzenia przed swoim przybyciem do Europy […]. W niektórych sytuacjach rozróżnienie między rodzinami, które zostały założone przed opuszczeniem kraju pochodzenia bądź po jego opuszczeniu, jest sprzeczne z art. 14 [europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej »EKPC«)] i prawdopodobnie z innymi gwarancjami równego traktowania, przewidzianymi m.in. prawem [Unii]” ( 73 ).

72.

Przyznaję, że podzielam wątpliwości wyrażone przez Komisarza Praw Człowieka.

73.

W tym względzie szczególną uwagę można by zwrócić na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”) wydany w sprawie Hode i Abdi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu ( 74 ). W owej sprawie skarżący przybył do Zjednoczonego Królestwa w 2004 r., a od marca 2006 r. korzystał ze statusu uchodźcy. W czerwcu tego samego roku poznał się z kobietą, która stała się jego żoną w 2007 r. Owej parze urodziło się dwoje dzieci, odpowiednio, w 2008 r. i w 2011 r. Jako obywatelka państwa trzeciego, niebędąca beneficjentką ochrony międzynarodowej, małżonka złożyła już w 2007 r. wniosek o wizę, aby móc dołączyć do swojego męża w Zjednoczonym Królestwie. Mimo że był on uchodźcą, nie mógł skorzystać z przepisów krajowych dotyczących łączenia rodzin uchodźców, ponieważ przepisy te miały zastosowanie wyłącznie do małżonków, którzy byli członkami rodziny przed opuszczeniem przez uchodźcę kraju pochodzenia. Żona złożyła więc wniosek o wydanie dokumentu pobytowego jako małżonek osoby przebywającej w Zjednoczonym Królestwie, czego również jej odmówiono ze względu na to, że jej mąż, przebywający w Zjednoczonym Królestwie na podstawie ograniczonego do pięciu lat dokumentu pobytowego, nie został uznany za „obecnego i osiedlonego” w tym państwie w rozumieniu ustawodawstwa krajowego.

74.

Przypomniawszy, że żadne państwo nie jest zobowiązane na podstawie art. 8 EKPC do poszanowania dokonanego przez pary małżeńskie wyboru kraju ich wspólnego miejsca zamieszkania, ETPC orzekł, że skoro ustawodawstwo krajowe przyznaje prawo do łączenia rodzin niektórym kategoriom migrantów, to powinno ono to czynić w sposób zgodny z art. 14 EKPC. W ramach niezbędnego wstępnego etapu badania w świetle art. 14 EKPC ETPC stwierdził, że zasady dotyczące łączenia rodzin uchodźców w sposób oczywisty wpłynęły na życie rodzinne skarżących i ich dzieci, w związku z czym okoliczności faktyczne rzeczonej sprawy zostały rzeczywiście objęte zakresem stosowania art. 8 EKPC ( 75 ). ETPC przypomniał również, że jedynie odmienne traktowanie ze względu na możliwą do zidentyfikowania cechę lub „przyczynę” może stanowić dyskryminację w rozumieniu art. 14 EKPC ( 76 ). Ponadto, aby powstało zagadnienie objęte tym postanowieniem, musi dojść do odmiennego traktowania osób znajdujących się w analogicznych lub odpowiednio podobnych sytuacjach. Takie odmienne traktowanie ma charakter dyskryminujący, jeżeli nie ma ono obiektywnego i racjonalnego uzasadnienia, innymi słowy, jeżeli nie zmierza ona do zgodnego z prawem celu lub brak jest racjonalnego stosunku proporcjonalności pomiędzy zastosowanymi środkami a zamierzonym celem ( 77 ). Jeśli ETPC uzna, że układające się państwo dysponuje pewnym zakresem uznania, to jego zakres będzie się różnić w zależności od okoliczności, przedmiotu sprawy i kontekstu ( 78 ).

75.

ETPC orzekł zatem, że sytuacja skarżących w zakresie, w jakim dotyczy ona uchodźcy, który zawarł związek małżeński po opuszczeniu kraju pochodzenia, i żony wspomnianego uchodźcy, może być utożsamiona z „każdą inną przyczyną” w rozumieniu art. 14 EKPC, a zatem wchodzi w zakres jej stosowania ( 79 ). Ponadto zainteresowane układające się państwo nie zakwestionowało faktu, że zgodnie z jego ustawodawstwem krajowym studenci i pracownicy z jednej strony, a uchodźcy, którzy zawarli związek małżeński przed opuszczeniem państwa pochodzenia, z drugiej strony byli traktowani inaczej niż uchodźcy i ich małżonkowie, których małżeństwo zostało zawarte po opuszczeniu kraju pochodzenia ( 80 ). ETPC orzekł, że uchodźcy, którzy zawarli związek małżeński przed opuszczeniem kraju pochodzenia, znajdowali się w analogicznej sytuacji, ponieważ korzystali oni również ze statusu uchodźcy, a ich pobyt był również dozwolony w Zjednoczonym Królestwie na czas określony, oraz że jedyną istotną różnicą była data zawarcia małżeństwa ( 81 ). Choć Zjednoczone Królestwo próbowało uzasadnić takie odmienne traktowanie okolicznością, że było ono zobowiązane do wywiązania się ze swoich zobowiązań międzynarodowych, przy czym jednak nie chciało stwarzać dalszych zachęt, które mogłyby skłonić uchodźców do wybrania tego państwa jako państwa przyjmującego, i choć twierdziło ono, że chodzi o decyzję polityczną, która wpisuje się w ramy przysługującego mu szerokiego zakresu uznania w tej dziedzinie ( 82 ), ETPC orzekł, że nie widzi żadnego powodu, aby w odmienny sposób traktować uchodźców, którzy zawarli związek małżeński po przesiedleniu, i tych, którzy zawarli związek małżeński przed przesiedleniem, oraz że nawet jeżeli Zjednoczone Królestwo wypełniło swoje zobowiązania międzynarodowe, zezwalając na dołączenie przez małżonków do uchodźców, którzy zawarli związek małżeński przed przesiedleniem się, to skoro regulacja skutkowała odmiennym traktowaniem osób będących w analogicznych sytuacjach, fakt wypełnienia zobowiązania międzynarodowego przez dane układające się państwo nie może usprawiedliwić tego odmiennego traktowania ( 83 ). ETPC stwierdził zatem naruszenie art. 14 EKPC w związku z jej art. 8 ( 84 ).

76.

Tak więc okoliczność, że dzieci XXX będące uchodźcami nie mogą korzystać z prawa do utrzymania jedności rodziny zagwarantowanego w art. 23 dyrektywy 2011/95 z tego tylko powodu, że nie należą one do rodziny, która istniała w kraju pochodzenia, mogłaby również powodować pewne trudności w świetle art. 20 karty ( 85 ).

77.

Wreszcie, co się tyczy poważnego ryzyka naruszenia istoty prawa do azylu, brak możliwości ubiegania się osobiście przez XXX o świadczenia przewidziane w art. 24–35 dyrektywy 2011/95 powoduje przedłużenie stanu nielegalności jego pobytu w Belgii. Tymczasem, z zastrzeżeniem wszelkich ustaleń, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, w razie niewydolności matki małoletniego dziecka będącego uchodźcą możliwe jest, że stosunek zależności między tym dzieckiem a jego ojcem byłby taki, że w przypadku gdyby ojciec był zobowiązany do opuszczenia terytorium, dziecko musiałoby mu towarzyszyć ( 86 ). W takim przypadku – wprawdzie hipotetycznym, ale niepozbawionym wszelkiego prawdopodobieństwa w świetle treści akt sprawy przedłożonych Trybunałowi – tym razem stanowiłoby to bezpośrednie naruszenie przysługującego dziecku prawa do azylu chronionego na mocy art. 18 karty ( 87 ), uniemożliwiające mu skuteczne korzystanie ze wspomnianego prawa ( 88 ).

78.

Zatem art. 23 ust. 1 dyrektywy 2011/95, z uwagi na swój ogólny sposób redakcji, pozwala na dokonanie wykładni, która gwarantuje ojcu małoletniego dziecka będącego uchodźcą, niemogącemu korzystać z ochrony międzynarodowej ani powołać się na art. 23 ust. 2 tej dyrektywy z tego tylko powodu, że rodzina tego dziecka nie istniała w państwie pochodzenia, dostęp do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 wspomnianej dyrektywy. Taka wykładnia potwierdza stwierdzenie, które przyjął Trybunał, orzekając, że „ratio legis art. 23 [dyrektywy 2011/95] polega na umożliwieniu beneficjentowi ochrony międzynarodowej korzystania z praw, które przyznaje mu ta ochrona, przy jednoczesnym zachowaniu jedności rodziny na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego” ( 89 ).

79.

Dostęp ten będzie jednak wymagał kilku wstępnych weryfikacji. I tak, z jednej strony należy upewnić się co do rzeczywistego i skutecznego charakteru więzi rodzinnych łączących ojca z dzieckiem korzystającym ze statusu uchodźcy ( 90 ) oraz stopnia nasilenia stosunku zależności. Chodzi tu, w odniesieniu do małoletnich, o upewnienie się, że utrzymanie takiego związku z danym członkiem rodziny zbiega się, w świetle sytuacji właściwej danej rodzinie, z najlepszym zabezpieczeniem interesów dziecka. Z drugiej strony ograniczenia przewidziane w art. 23 ust. 3 i 4 dyrektywy 2011/95 w oczywisty sposób są nadal stosowane, w związku z czym dostęp do świadczeń oparty na art. 23 ust. 1 tej dyrektywy nie będzie dłużej zapewniony, jeżeli ojciec jest lub zostałby wykluczony z możliwości otrzymania ochrony międzynarodowej na podstawie rozdziałów III i V dyrektywy 2011/95 lub jeżeli państwo członkowskie uzna, że taki dostęp zagrażałby jego bezpieczeństwu narodowemu lub porządkowi publicznemu.

80.

W związku z tym ze wszystkich powyższych względów art. 23 ust. 1 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 20 ust. 5 tej dyrektywy oraz w świetle art. 7, 18 i art. 24 ust. 2 i 3 karty należy interpretować w ten sposób, że będący obywatelem państwa trzeciego ojciec dzieci będących uchodźcami urodzonych na terytorium państwa przyjmującego w rodzinie powstałej na tym terytorium, który sam nie kwalifikuje się do uzyskania ochrony międzynarodowej, musi mieć możliwość dostępu do świadczeń przewidzianych w art. 24–35 dyrektywy 2011/95, jeżeli okaże się to konieczne, w świetle wszystkich szczególnych okoliczności właściwych sytuacji danej rodziny, po pierwsze, do zagwarantowania poszanowania prawa do życia rodzinnego jego dzieci będących uchodźcami, a po drugie, do zapewnienia dzieciom możliwości dalszego korzystania ze wszystkich praw związanych z ich statusem uchodźcy, chyba że ojciec ten jest objęty klauzulami wyłączającymi zawartymi w rozdziałach III i V dyrektywy 2011/95 lub stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego lub porządku publicznego przyjmującego państwa członkowskiego.

81.

Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedłożone przez Conseil d’État (radę stanu, Belgia) Trybunał udzielił następującej odpowiedzi: