–

w imieniu TL – L.C. Esteves, advogado,

–

w imieniu rządu portugalskiego – P. Almeida, P. Barros da Costa i C. Chambel Alves, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – B. Rechena i M. Wasmeier, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1–3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego w postępowaniu karnym (Dz.U. 2010, L 280, s. 1), jak również art. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. 2012, L 142, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy TL a Ministério Público (prokuraturą, Portugalia) w przedmiocie konsekwencji braku zapewnienia tłumacza ustnego oraz niedokonania tłumaczenia pisemnego różnych dokumentów dotyczących postępowania karnego prowadzonego przeciwko TL.

3

Motywy 5–7, 9, 14, 17, 22 i 33 dyrektywy 2010/64 przewidują:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

4

Artykuł 1 dyrektywy 2010/64, zatytułowany „Przedmiot i zakres”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   Niniejsza dyrektywa ustanawia zasady dotyczące prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu służącym wykonaniu europejskiego nakazu aresztowania.

2.   Prawo, o którym mowa w ust. 1, ma zastosowanie do osób od chwili, gdy właściwe organy danego państwa członkowskiego poinformują je, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne ustalenie tego, czy popełniły one przestępstwo, w tym, w stosownych przypadkach, wydania wyroku lub rozpatrzenia wszelkich odwołań”.

5

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do tłumaczenia ustnego”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją, zapewniono niezwłocznie tłumaczenie ustne podczas postępowania karnego przed organami śledczymi i sądowymi, w tym również podczas przesłuchania przez policję, wszystkich rozpraw sądowych oraz wszelkich niezbędnych posiedzeń.

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby tam, gdzie to konieczne w celu zagwarantowania rzetelności postępowania, dostępne było tłumaczenie ustne kontaktów między podejrzanymi lub oskarżonymi a ich obrońcą, związanych bezpośrednio z jakimkolwiek przesłuchaniem lub składaniem wyjaśnień podczas postępowania lub ze złożeniem odwołania lub innych wniosków proceduralnych.

[…]

5.   Państwa członkowskie zapewniają, aby zgodnie z procedurami w prawie krajowym podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do zakwestionowania decyzji stwierdzającej brak potrzeby tłumaczenia ustnego, a kiedy tłumaczenie ustne zostało zapewnione – możliwość złożenia skargi, że jakość tłumaczenia ustnego jest niewystarczająca, aby zagwarantować rzetelność postępowania.

[…]”.

6

Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie rozumieją języka danego postępowania karnego, zapewniono w rozsądnym terminie tłumaczenie pisemne wszystkich dokumentów istotnych dla zapewnienia ich zdolności do wykonywania swojego prawa do obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania.

2.   Istotne dokumenty obejmują wszelkie orzeczenia o pozbawieniu danej osoby wolności, każdy zarzut lub akt oskarżenia oraz każdy wyrok.

3.   Właściwe organy decydują w każdej sprawie, czy jakiekolwiek inne dokumenty mają istotny charakter. Podejrzani lub oskarżeni, lub ich obrońca mogą przedstawić uzasadniony wniosek w tym zakresie.

[…]

5.   Państwa członkowskie zapewniają, aby zgodnie z procedurami w prawie krajowym podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do zakwestionowania decyzji stwierdzającej brak potrzeby tłumaczenia dokumentów lub ich fragmentów, a kiedy tłumaczenie pisemne zostało zapewnione – możliwość złożenia skargi, że jakość tłumaczenia jest niewystarczająca, aby zagwarantować rzetelność postępowania.

[…]”.

7

Motywy 5, 7, 8, 10, 19, 25, 40–42 dyrektywy 2012/13 przewidują:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

8

Artykuł 1 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, ma następujące brzmienie:

„Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy dotyczące prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji dotyczących praw przysługujących im w postępowaniu karnym oraz oskarżenia przeciwko nim. Niniejsza dyrektywa ustanawia również przepisy dotyczące prawa osób podlegających europejskiemu nakazowi aresztowania do informacji dotyczących przysługujących im praw […]”

9

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, stanowi w ust. 1:

„Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych”.

10

Zgodnie z art. 3 tejże dyrektywy, zatytułowanym „Prawo do informacji o prawach”:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym niezwłocznie udzielano informacji dotyczących przynajmniej poniższych praw procesowych, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, aby umożliwić skuteczne wykonywanie tych praw:

[…]

d) prawo do tłumaczenia ustnego i pisemnego;

[…]

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby informacje określone w ust. 1 zostały udzielone ustnie lub pisemnie, w prostym i przystępnym języku, z uwzględnieniem wszelkich szczególnych potrzeb osób podejrzanych lub oskarżonych, wymagających szczególnego traktowania”.

11

Artykuł 92 Código do Processo Penal (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „CPP”), zatytułowany „Język czynności procesowych i wyznaczenie tłumacza ustnego”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   Zarówno w pisemnych, jak i ustnych czynnościach procesowych używa się języka portugalskiego pod rygorem nieważności.

2.   Jeśli w postępowaniu konieczny jest udział osoby, która nie zna języka portugalskiego lub nie włada w nim dostatecznie, zapewnia się jej nieodpłatnie odpowiedniego tłumacza ustnego […]”.

12

Zgodnie z art. 120 CPP:

„1.   Przesłanki nieważności niewymienione w poprzednim artykule muszą zostać podniesione przez zainteresowanego i podlegają zasadom określonym w artykułach niniejszym i następnym.

2.   Oprócz przesłanek określonych w innych przepisach prawnych przesłankami nieważności, dla których wymagane jest, by zostały podniesione przez zainteresowanego, są:

[…]

[…]

3.   Przesłanki nieważności, o których mowa w poprzednich ustępach, muszą zostać podniesione:

[…]”.

13

Artykuł 122 CPP, zatytułowany „Skutki stwierdzenia nieważności”, stanowi w ust. 1:

„Stwierdzenie nieważności pociąga za sobą nieważność czynności, która jest nią dotknięta, jak również czynności, które zależą od owej czynności i na które może ona mieć wpływ”.

14

Artykuł 196 CPP, zatytułowany „Oświadczenie o tożsamości i miejscu pobytu” („Termo de Identidade e Residência”, zwane dalej „TIR”), ma następujące brzmienie:

„1.   Organ sądowy lub organ policji dochodzeniowo-śledczej wymaga złożenia [TIR] od każdego podejrzanego, w tym również w przypadku, w którym tożsamość tej osoby jest już ustalona […].

2.   Podejrzany wskazuje […] swoje miejsce pobytu, miejsce pracy lub inny wybrany przez siebie adres zamieszkania.

3.   Z oświadczenia musi wynikać, że podejrzany został poinformowany:

[…]”.

15

W dniu 10 lipca 2019 r. TL, obywatelowi mołdawskiemu nieznającemu języka portugalskiego, zostały postawione w Portugalii zarzuty stawiania oporu i użycia siły fizycznej wobec funkcjonariusza, prowadzenia pojazdu mechanicznego w sposób niebezpieczny, a także prowadzenia pojazdu bez uprawnień. Protokół z przesłuchania podejrzanego został przetłumaczony na język rumuński będący językiem urzędowym Mołdawii.

16

Tego samego dnia właściwe organy sporządziły TIR bez udziału tłumacza ustnego oraz przetłumaczenia dokumentu na język rumuński.

17

Wyrokiem z dnia 11 lipca 2019 r., który uprawomocnił się w dniu 26 września 2019 r., TL został skazany na karę trzech lat pozbawienia wolności, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone na taki sam okres, na karę dodatkową w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przez okres 12 miesięcy oraz na karę grzywny w wymiarze 80 dni o stawce dziennej wynoszącej 6 EUR, w łącznej kwocie 480 EUR. W postępowaniu sądowym TL był reprezentowany przez obrońcę, a także zapewniono mu pomoc tłumacza ustnego.

18

Celem wykonania nałożonych wyrokiem z dnia 11 lipca 2019 r. warunków zawieszenia wykonania kary właściwe organy próbowały bezskutecznie skontaktować się z TL pod adresem wskazanym w TIR.

19

Postanowieniem z dnia 7 stycznia 2021 r. doręczonym w dniu 12 stycznia 2021 r. na adres wskazany w TIR Tribunal Judicial da Comarca de Beja (sąd rejonowy w Beja, Portugalia) wezwał wówczas TL do stawienia się przed nim w celu złożenia wyjaśnień w przedmiocie naruszenia obowiązków nałożonych na niego w wyroku z dnia 11 lipca 2019 r. w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. W dniu 6 kwietnia 2021 r. ponowne wezwanie zostało wysłane na ten sam adres. Oba wezwania zostały dokonane w języku portugalskim.

20

Z uwagi na fakt, że TL nie stawił się przed sądem w wyznaczonym terminie, wspomniany sąd postanowieniem z dnia 9 czerwca 2021 r. orzekł o uchyleniu zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. Wspomniane postanowienie, które zostało doręczone TL w dniu 25 czerwca 2021 r. w języku portugalskim na adres wskazany w TIR, jak również jego adwokatowi, uprawomocniło się w dniu 20 września 2021 r.

21

W dniu 30 września 2021 r. TL został zatrzymany pod swoim nowym adresem w celu odbycia kary. Od tego dnia jest pozbawiony wolności.

22

Po wyznaczeniu w dniu 11 października 2021 r. nowego adwokata TL złożył w dniu 18 listopada 2021 r. pismo procesowe, w którym wniósł o stwierdzenie nieważności w szczególności TIR, postanowienia z dnia 7 stycznia 2021 r. w przedmiocie wezwania go do złożenia wyjaśnień oraz postanowienia z dnia 9 czerwca 2021 r. uchylającego zawieszenie wykonania orzeczonej kary.

23

Na poparcie swojego wniosku o uchylenie tych aktów TL podniósł, że z powodu zmiany miejsca pobytu, która nastąpiła po sporządzeniu TIR, nie był dostępny pod adresem w nim wskazanym, a w rezultacie nie mógł otrzymać zawiadomień o wspomnianych postanowieniach. Wyjaśnił, że nie powiadomił o zmianie swojego miejsca pobytu, ponieważ nie wiedział, że był do tego zobowiązany, a także nie wiedział o konsekwencjach wynikających z uchybienia temu obowiązkowi, ponieważ TIR, w którym mowa była o wspomnianym obowiązku i konsekwencjach niewywiązania się z niego, nie został mu przetłumaczony na język rumuński. Ponadto wskazał, że nie zapewniono mu pomocy tłumacza ustnego ani wówczas, ani w trakcie zapoznania go z zarzutami w charakterze podejrzanego. Podniósł rówineż, że zarówno postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r., którym wezwano go do stawiennictwa ze względu na uchybienie obowiązkom wynikającym z warunków zawieszenia wykonania kary, jak i postanowienie o wykonaniu zawieszonej kary z dnia 9 czerwca 2021 r. nie zostały przetłumaczone na język, w którym mówi lub który rozumie.

24

Tribunal Judicial da Comarca de Beja (sąd rejonowy w Beja), rozpoznający wniosek w pierwszej instancji, oddalił wniosek na tej podstawie, że choć wykazano uchybienia proceduralne podniesione przez TL, to jednak nie można się już na nie w sposób ważny powołać, ponieważ zainteresowany nie podniósł ich w terminach określonych w art. 120 ust. 3 CPP.

25

Sąd odsyłający, do którego wniesiono apelację od wspomnianego orzeczenia wydanego w pierwszej instancji, powziął wątpliwości co do zgodności owego przepisu krajowego z dyrektywami 2010/64 i 2012/13 w związku z art. 6 EKPC.

26

Po pierwsze, rzeczony sąd stwierdza, że nie dokonano jeszcze transpozycji wspomnianych dyrektyw do prawa portugalskiego mimo upływu terminów na ich transponowanie. Uważa jednak, że przepisy wspomnianych dyrektyw mające znaczenie dla niniejszej sprawy mają bezpośrednią skuteczność i należy je zatem bezpośrednio stosować do sporu w postępowaniu głównym ze względu na fakt, że są bezwarunkowe, wystarczająco jasne i precyzyjne oraz że przyznają jednostkom prawo do tłumaczenia ustnego i pisemnego oraz do informacji w postępowaniu karnym.

27

Po drugie, sąd odsyłający uważa, że czynności rozpatrywane w postępowaniu głównym, a mianowicie TIR, postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r. zobowiązujące TL do stawiennictwa oraz postanowienie o uchyleniu zawieszenia wykonania kary z dnia 9 czerwca 2021 r., mieszczą się w pojęciu „istotnych dokumentów” w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2010/64 ze względu na znaczenie, jakie rzeczone czynności mają dla prawa do obrony podejrzanych oraz informacje o charakterze proceduralnym, które są w nich przekazywane. W tym kontekście sąd w szczególności podkreśla, że za pośrednictwem TIR zainteresowanej osobie przekazuje się informacje dotyczące jej obowiązków w zakresie miejsca pobytu, a w szczególności obowiązku zawiadomienia organów o każdej zmianie adresu.

28

Mając na uwadze powyższe rozważania, sąd odsyłający zastanawia się, czy należy odstąpić od stosowania ustawodawstwa krajowego, o którym mowa w postępowaniu głównym, w zakresie, w jakim, tak jak w niniejszej sprawie, wynika z niego, że uchybienia proceduralne związane z brakiem zapewnienia tłumacza ustnego oraz tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów na język zrozumiały dla zainteresowanej osoby powinny być podniesione w określonym terminie prekluzyjnym.

29

W tych okolicznościach Tribunal da Relação de Évora (sąd apelacyjny w Évorze, Portugalia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 1–3 dyrektywy [2010/64] i art. 3 dyrektywy [2012/13], samodzielnie lub w związku z art. 6 [EKPC], można interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, który w przypadku braku zapewnienia tłumacza ustnego oraz pisemnego tłumaczenia istotnych dokumentów procesowych podejrzanemu lub oskarżonemu, który nie rozumie języka postępowania, przewiduje sankcję względnej nieważności, która musi zostać podniesiona, oraz dopuszcza zaradzenie tej nieważności ze względu na upływ czasu?”.

30

Sąd odsyłający wniósł o rozpoznanie niniejszego odesłania prejudycjalnego w pilnym trybie prejudycjalnym przewidzianym w art. 23a akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i w art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem.

31

W niniejszym przypadku należy stwierdzić, że przesłanki do zastosowania tego trybu są spełnione.

32

Po pierwsze bowiem wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektyw 2010/64 i 2012/13, które wchodzą w zakres dziedzin objętych tytułem V, zawartym w części trzeciej traktatu FUE i dotyczącym przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W związku z tym niniejszy wniosek może podlegać rozpoznaniu w pilnym trybie prejudycjalnym.

33

Po drugie w odniesieniu do kryterium pilnego charakteru z utrwalonego orzecznictwa wynika, że kryterium to jest spełnione, gdy na dzień złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym osoba, której dotyczy sprawa rozpoznawana w postępowaniu głównym, jest pozbawiona wolności, a jej pozostanie w areszcie zależy od rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym [wyrok z dnia 28 kwietnia 2022 r., C i CD (Przeszkody prawne w wykonaniu decyzji o przekazaniu), C‑804/21 PPU, EU:C:2022:307, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo].

34

Z opisu okoliczności przedstawionego przez sąd odsyłający wynika zaś, że TL, czyli osoba, której dotyczy sprawa rozpoznawana w postępowaniu głównym, rzeczywiście był pozbawiony wolności w dacie wniesienia wspomnianego wniosku.

35

Ponadto sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem o zgodność z prawem Unii zastosowania w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym ustawodawstwa krajowego, które uzależnia od poszanowania określonych terminów możliwość powołania się na uchybienia, które wystąpiły w postępowaniu karnym i których zaistnienie doprowadziło w szczególności do uchylenia zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, na którą dana osoba została skazana. W zależności od odpowiedzi Trybunału na postawione pytanie sąd ten mógłby bowiem być zmuszony do uchylenia czynności dotkniętych uchybieniami i w rezultacie nakazania zwolnienia TL z obowiązku odbywania kary.

36

W tych okolicznościach w dniu 12 maja 2022 r. pierwsza izba Trybunału postanowiła, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego, uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie niniejszego odesłania prejudycjalnego w pilnym trybie prejudycjalnym.

37

W ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem, nawet jeśli formalnie sąd odsyłający ograniczył swoje pytanie do wykładni konkretnego przepisu prawa Unii, to okoliczność ta nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał udzielił mu odpowiedzi dotyczącej prawa Unii we wszystkich aspektach wykładni, które mogą być użyteczne dla rozstrzygnięcia zawisłej przed sądem odsyłającym sprawy, bez względu na to, czy sąd ten odniósł się do nich w treści swych pytań, czy też nie. W tym zakresie do Trybunału należy wyprowadzenie z całości informacji przedstawionych mu przez sąd odsyłający, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, tych aspektów prawa, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu w postępowaniu głównym (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., DocMorris, C‑190/20, EU:C:2021:609, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

38

Z uwagi na fakt, że pytanie prejudycjalne dotyczy art. 1–3 dyrektywy 2010/64 oraz art. 3 dyrektywy 2012/13, analizowanych samodzielnie lub w związku z art. 6 EKPC, należy przypomnieć, że, po pierwsze, ten ostatni przepis gwarantuje prawo do rzetelnego procesu i poszanowanie prawa do obrony, co obejmuje zgodnie z art. 6 ust. 3 EKPC prawo każdego oskarżonego do niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu aktu oskarżenia, jak również do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie mówi w języku używanym w sądzie lub tego języka nie rozumie.

39

Poza tym należy wskazać, że art. 52 ust. 3 Karty stanowi, iż w zakresie, w jakim zawiera ona prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Ponadto, jak wynika z wyjaśnień dotyczących art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty, które zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit trzeci TUE i art. 52 ust. 7 Karty należy wziąć pod uwagę w celu jej wykładni, postanowienia te odpowiadają kolejno art. 6 ust. 1 i art. 6 ust. 2 i 3 EKPC [zob. podobnie wyrok z dnia 23 listopada 2021 r., IS (Niezgodność z prawem postanowienia odsyłającego), C‑564/19, EU:C:2021:949, pkt 101].

40

Ponadto w odniesieniu do wykładni dyrektyw analizowanych w postępowaniu głównym należy przypomnieć, że w świetle motywów 5–7, 9 i 33 oraz art. 1 dyrektywy 2010/64, jak również motywów 5, 7, 8, 10 i 42 oraz art. 1 dyrektywy 2012/13, wspomniane dyrektywy mają na celu ustanowienie wspólnych minimalnych zasad w dziedzinie ochrony gwarancji oraz praw procesowych wynikających z art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty, jak również art. 6 EKPC, w szczególności w zakresie tłumaczenia ustnego i pisemnego oraz informacji w postępowaniu karnym, oraz że te zasady należy interpretować i wdrażać w sposób spójny z tymi prawami i gwarancjami, w dążeniu do zwiększenia wzajemnego zaufania systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych państw członkowskich, w celu doprowadzenia do skuteczniejszej współpracy sądowej w tej dziedzinie.

41

A zatem art. 2 ust. 1 dyrektywy 2010/64 wymaga od państw członkowskich zapewnienia, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją, zapewniono niezwłocznie tłumaczenie ustne podczas postępowania karnego przed organami śledczymi i sądowymi, podczas gdy art. 3 ust. 1 wspomnianej dyrektywy wymaga od nich zapewnienia, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie rozumieją tego języka, zapewniono w rozsądnym terminie tłumaczenie pisemne wszystkich dokumentów istotnych dla zapewnienia ich zdolności do wykonywania swojego prawa do obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania. Z kolei art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 wymaga od państw członkowskich zapewnienia, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym niezwłocznie udzielono informacji dotyczących prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego, aby umożliwić jego skuteczne wykonywanie.

42

Należy zatem stwierdzić, po pierwsze, że sprawa w postępowaniu głównym dotyczy przede wszystkim wskazanych: art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, a także art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13, a po drugie, że owe przepisy konkretyzują podstawowe prawa do rzetelnego procesu i do poszanowania prawa do obrony, ustanowione w szczególności w art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty i należy je interpretować w świetle tych ostatnich postanowień.

43

W tych okolicznościach trzeba stwierdzić, że sąd odsyłający w istocie zmierza do ustalenia, czy art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64 oraz art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty należy intepretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym, po pierwsze, na naruszenie praw ustanowionych we wspomnianych przepisach rzeczonych dyrektyw może się skutecznie powołać jedynie osoba, której te prawa przysługują, a po drugie, na wspomniane naruszenie może się ona powołać jedynie w określonym terminie prekluzyjnym.

44

W tym względzie należy najpierw podnieść, iż z postanowienia odsyłającego wynika, że TL nie korzystał z pomocy tłumacza ustnego podczas sporządzania TIR oraz że wspomniany dokument nie został mu przetłumaczony na język, w którym mówi lub który rozumie. Ponadto ani postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r. wzywające go do stawiennictwa w związku z zarzucanymi mu uchybieniami w zakresie obowiązków wynikających z warunków zawieszenia wykonania kary, ani postanowienie uchylające zawieszenie wykonania kary z dnia 9 czerwca 2021 r. nie zostały przetłumaczone na język zrozumiały dla TL.

45

Ponadto, mimo że w postanowieniu odsyłającym nie wskazano wyraźnie, że TL nie został poinformowany w chwili przedstawienia mu zarzutów w charakterze podejrzanego o przysługującym mu prawie do pomocy tłumacza ustnego i do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu karnym, widoczne jest, że sąd odsyłający w dorozumiany sposób wychodzi z założenia, iż brak było takiej informacji, i dlatego kieruje do Trybunału pytanie nie tylko w przedmiocie wykładni dyrektywy 2010/64, lecz również dyrektywy 2012/13.

46

W tym samym postanowieniu stwierdzono także, że art. 92 ust. 2 CPP, mający zastosowanie do okoliczności w postępowaniu głównym, wymaga wyznaczenia tłumacza w postępowaniu dotyczącym osoby, która nie zna lub nie posługuje się językiem portugalskim, i że zgodnie z art. 120 CPP brak wyznaczenia tłumacza przy dokonywaniu czynności, w której uczestniczyła dana osoba, może skutkować nieważnością tej czynności pod dwoma warunkami: po pierwsze, że z wnioskiem o stwierdzenie nieważności wystąpi ta osoba, a po drugie, że wniosek ten zostanie złożony przed zakończeniem tej czynności.

47

Zatem w tym właśnie kontekście należy dokonać analizy pytania w jego brzmieniu sformułowanym w pkt 43 niniejszego wyroku.

48

Aby odpowiedzieć na powyższe pytanie, należy w pierwszej kolejności zauważyć, że nawet przy założeniu, że nie dokonano transpozycji art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64 oraz art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 lub dokonano niepełnej transpozycji tych przepisów do portugalskiego porządku prawnego, przy czym sąd odsyłający uznaje, że zostało to wykazane, podczas gdy rząd portugalski wydaje się to kwestionować, TL może powoływać się na prawa wynikające z tych przepisów, ponieważ mają one bezpośrednią skuteczność, jak zauważył zarówno ten sąd, jak i wszystkie zainteresowane strony, które uczestniczyły w postępowaniu przed Trybunałem.

49

Należy bowiem przypomnieć, że we wszystkich wypadkach, gdy przepisy dyrektywy są z punktu widzenia swej treści bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jednostki mogą powoływać się na nie przed sądami krajowymi przeciwko danemu państwu członkowskiemu, jeśli państwo to nie transponowało dyrektywy do prawa krajowego w wyznaczonym terminie lub jeśli dokonało niewłaściwej transpozycji (wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., RTS infra i Aannemingsbedrijf Norré-Behaegel, C‑387/19, EU:C:2021:13, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).

50

W tym względzie Trybunał uściślił, że przepis prawa Unii jest, po pierwsze, bezwarunkowy, jeżeli ustanawia zobowiązanie niepoddane żadnym warunkom i nieuzależnione w zakresie jego wykonania lub skutków od wydania przez instytucje Unii lub państwa członkowskie jakiegokolwiek aktu, oraz po drugie, wystarczająco precyzyjny, by podmioty prawa mogły się na niego powoływać, a sądy mogły go stosować, jeżeli formułuje zobowiązanie w sposób niedwuznaczny (wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., RTS infra i Aannemingsbedrijf Norré-Behaegel, C‑387/19, EU:C:2021:13, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

51

Trybunał orzekł ponadto, że nawet jeśli dyrektywa pozostawia państwom członkowskim pewien zakres uznania przy ustalaniu sposobów jej wykonania, można uznać, że przepis tej dyrektywy ma charakter bezwarunkowy i precyzyjny, jeżeli nakłada on na państwa członkowskie w jednoznaczny sposób wyraźny obowiązek osiągnięcia określonego rezultatu, który nie jest obwarowany żadnym warunkiem co do stosowania wyrażonej w nim zasady (wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., RTS infra i Aannemingsbedrijf Norré-Behaegel, C‑387/19, EU:C:2021:13, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

52

Ze względu na fakt, że art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64 oraz art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 określają, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 58–62 opinii, w sposób precyzyjny i bezwarunkowy treść i zakres przysługujących każdemu podejrzanemu lub oskarżonemu praw do tłumaczenia ustnego i do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów, jak również prawa do informacji o obu wskazanych prawach, należy uznać, że przepisy te mają bezpośrednią skuteczność, co oznacza, że każda osoba, której przysługują te prawa, może powołać się na nie przeciwko państwu członkowskiemu przed sądami krajowymi.

53

W drugiej kolejności należy podnieść, że trzy czynności procesowe rozpatrywane w postępowaniu głównym, czyli TIR, postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r. zobowiązujące TL do stawiennictwa i postanowienie uchylające zawieszenie wykonania orzeczonej kary z dnia 9 czerwca 2021 r., mieszczą się w zakresie stosowania dyrektyw 2010/64 i 2012/13 i stanowią w szczególności istotne dokumenty, których tłumaczenie pisemne powinno zostać zapewnione TL zgodnie z art. 3 ust. 1 pierwszej z powyższych dyrektyw.

54

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 2010/64 i art. 2 ust. 1 dyrektywy 2012/13 przyznane w nich prawa mają zastosowanie do osób od momentu, w którym zostały one poinformowane przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania karnego, przez co rozumie się ostateczne ustalenie, czy podejrzany lub oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo, w tym w stosownych przypadkach wydanie wyroku skazującego i orzeczenia w przedmiocie ewentualnego odwołania.

55

Z przepisów prawnych przytoczonych w poprzednim punkcie wynika zatem, że wspomniane dyrektywy mają w postępowaniach karnych zastosowanie w zakresie, w jakim postępowania te mają na celu ustalenie, czy podejrzany lub oskarżony popełnił przestępstwo [zob. podobnie wyrok z dnia 16 grudnia 2021 r., AB i in. (Odwołanie amnestii), C‑203/20, EU:C:2021:1016, pkt 69].

56

Natomiast postępowania, których przedmiotem nie jest ustalenie odpowiedzialności karnej danej osoby, takie jak procedura o charakterze prawodawczym dotycząca odwołania amnestii lub postępowanie sądowe mające za przedmiot kontrolę zgodności tego odwołania z konstytucją krajową, nie są objęte zakresem stosowania dyrektywy 2012/13 [zob. podobnie wyrok z dnia 16 grudnia 2021 r., AB i in. (Odwołanie amnestii), C‑203/20, EU:C:2021:1016, pkt 70 i 71].

57

Również postępowanie szczególne, takie jak postępowanie, którego przedmiotem jest uznanie prawomocnego wyroku sądu wydanego przez sąd innego państwa członkowskiego, którego tłumaczenie zgodnie z art. 3 dyrektywy 2010/64 dana osoba już uzyskała, nie jest objęte zakresem stosowania tej dyrektywy, ponieważ, po pierwsze, postępowanie to jest z definicji przeprowadzane po ostatecznym ustaleniu, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła zarzucane jej przestępstwo, i w stosownym przypadku po jej skazaniu, po drugie zaś, ponowne tłumaczenie orzeczenia sądowego nie jest konieczne dla zapewnienia zainteresowanej osobie prawa do obrony lub prawa do skutecznej ochrony sądowej, a zatem nie jest ono uzasadnione w świetle celów omawianej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 9 czerwca 2016 r., Balogh, C‑25/15, EU:C:2016:423, pkt 37–40).

58

W tym kontekście, jak wynika między innymi z motywów 14, 17 i 22 dyrektywy 2010/64, ma ona na celu zagwarantowanie prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego osobom podejrzanym lub oskarżonym, które nie mówią w języku postępowania lub go nie rozumieją, poprzez ułatwienie wykonywania tego prawa w celu zapewnienia tym osobom rzetelnego procesu. I tak art. 3 ust. 1 i 2 tej dyrektywy stanowi, że państwa członkowskie powinny czuwać nad tym, by osoby te uzyskały w rozsądnym terminie tłumaczenie pisemne wszystkich istotnych dokumentów, do których zaliczają się w szczególności wszelkie orzeczenia o pozbawieniu wolności, każdy zarzut lub akt oskarżenia oraz każdy wyrok w ich sprawie, w celu umożliwienia im wykonywania prawa do obrony oraz w celu zapewnienia rzetelności postępowania (zob. podobnie wyrok z dnia 9 czerwca 2016 r., Balogh, C‑25/15, EU:C:2016:423, pkt 38).

59

Należy zaś wskazać, że – w przeciwieństwie do sytuacji będących przedmiotem spraw, które stały się podstawą wyroków: z dnia 16 grudnia 2021 r., AB i in. (Odwołanie amnestii), C‑203/20, EU:C:2021:1016, oraz z dnia 9 czerwca 2016 r., Balogh, C‑25/15, EU:C:2016:423 – trzy czynności procesowe rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowią, jak zostało to w istocie wskazane zarówno przez sąd odsyłający, jak i wszystkie zainteresowane strony, które przystąpiły do postępowania przed Trybunałem, integralną część postępowania, w ramach którego stwierdzono, że TL ponosi odpowiedzialność karną, a zastosowanie do tych czynności dyrektyw 2010/64 i 2012/13 jest w pełni uzasadnione celami, którym służą wspomniane dyrektywy.

60

I tak, po pierwsze, w odniesieniu do TIR z postanowienia odsyłającego oraz z art. 196 CPP wynika, że wspomniane oświadczenie, które jest sporządzane w chwili postawienia danej osobie zarzutów, co stanowi etap postępowania karnego, jest wstępnym środkiem przymusu, określającym szereg obowiązków tej osoby oraz skutki procesowe ich nieprzestrzegania, a w szczególności informuje ono właściwe organy o adresie, pod którym dana osoba ma pozostawać do dyspozycji, przy czym osoba ta jest zobowiązana w szczególności do zgłoszenia każdej zmiany w tym zakresie. W przypadku skazania wspomniany środek przymusu pozostaje w mocy do czasu zakończenia odbywania kary. A zatem naruszenie obowiązków wynikających z tego środka przymusu może prowadzić do uchylenia zawieszenia wykonania kary. Ze względu na obowiązki i istotne skutki, jakie TIR pociąga za sobą dla danej osoby w toku całego postępowania karnego, oraz fakt, że osoba ta jest informowana w tym oświadczeniu o swoim obowiązku oraz skutkach jego naruszenia, dokument ten stanowi, jak słusznie uznał sąd odsyłający, „istotny dokument” w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2010/64, a ust. 3 tego artykułu wskazuje ponadto, że „[w]łaściwe organy decydują w każdej sprawie, czy jakiekolwiek inne dokumenty mają istotny charakter”.

61

W związku z tym zgodnie z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64 TL był uprawniony do otrzymania pisemnego tłumaczenia TIR oraz do pomocy tłumacza ustnego podczas sporządzania owego oświadczenia. Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 TL był uprawniony do bycia poinformowanym o przysługujących mu prawach. W tym zakresie z motywu 19 dyrektywy 2012/13 wynika, że informacje, o których mowa we wspomnianej dyrektywie, powinny zostać przekazane w toku postępowania niezwłocznie, a najpóźniej przed pierwszym oficjalnym przesłuchaniem osoby podejrzanej lub oskarżonej przez policję lub inny właściwy organ, aby umożliwić jej praktyczne i skuteczne korzystanie z uprawnień procesowych.

62

Mimo że rząd portugalski wskazał podczas rozprawy przed Trybunałem, że prawa przewidziane w przepisach wymienionych w poprzednim punkcie są co do zasady przestrzegane w postępowaniach karnych prowadzonych w Portugalii przeciwko osobom, które nie rozumieją języka portugalskiego, to jednak z postanowienia odsyłającego wynika, że nie miało to miejsca w sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym, ponieważ TL nie został poinformowany o obowiązku niezmieniania miejsca pobytu bez podania nowego adresu, o którym to obowiązku mowa w art. 196 CPP, a zatem nie był w stanie go wypełnić. W związku z tym organy odpowiedzialne za realizację warunków zawieszenia wykonania kary bezskutecznie próbowały skontaktować się z nim pod adresem wskazanym w TIR. Podobnie postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r. wzywające TL do stawiennictwa w związku z nieprzestrzeganiem rzeczonych warunków oraz postanowienie z dnia 9 czerwca 2021 r. uchylające zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności zostały wysłane na ten adres, a nie na jego nowy adres, a zatem TL nie mógł wiedzieć o powyższych postanowieniach.

63

Po drugie, należy zauważyć, co zostało podniesione przez rząd portugalski i Komisję, że wspomniane postanowienia stanowią czynności procesowe, które mają charakter komplementarny w stosunku do skazania danej osoby i nadal stanowią część postępowania karnego w rozumieniu dyrektyw 2010/64 i 2012/13.

64

W tym względzie zastosowanie dyrektyw 2010/64 i 2012/13 w odniesieniu do czynności procesowych w przedmiocie ewentualnego uchylenia zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec osoby, która nie była w stanie zrozumieć istotnych dokumentów sporządzonych w toku postępowania karnego, jest konieczne w świetle celu tych dyrektyw, którym jest zapewnienie przestrzegania prawa do rzetelnego procesu, o którym mowa w art. 47 Karty, oraz poszanowania prawa do obrony, zagwarantowanego w art. 48 ust. 2 Karty, a tym samym wzmocnienie wzajemnego zaufania systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych państw członkowskich w celu zwiększenia skuteczności współpracy sądowej w tej dziedzinie.

65

Przywołane prawa podstawowe zostałyby bowiem naruszone, gdyby osoba, która została skazana za przestępstwo na karę pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania, została pozbawiona – z powodu braku tłumaczenia wezwania lub braku tłumacza ustnego na rozprawie dotyczącej ewentualnego uchylenia zawieszenia wykonania orzeczonej kary – możliwości bycia wysłuchaną, w szczególności w przedmiocie powodów, dla których nie wywiązała się z obowiązków wynikających z warunków zawieszenia wykonania kary. Możliwość ta zakłada zatem z jednej strony, że dana osoba otrzyma wezwanie na przesłuchanie w sprawie ewentualnego uchylenia zawieszenia w języku, w którym mówi lub który rozumie, a w przeciwnym razie nie można uznać, że została należycie wezwana i poinformowana o przyczynach wezwania, oraz z drugiej strony, że będzie ona mogła korzystać w razie potrzeby z pomocy tłumacza ustnego podczas tego przesłuchania, aby móc skutecznie wyjaśnić przyczyny nieprzestrzegania obowiązków wynikających z warunków zawieszenia wykonania kary, ponieważ przyczyny te mogą w stosownych przypadkach być uzasadnione i w ten sposób uzasadniać utrzymanie zawieszenia wykonania orzeczonej kary.

66

Ponadto w zakresie, w jakim postanowienie o uchyleniu zawieszenia wykonania kary pociąga za sobą wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec danej osoby, wspomniane postanowienie również należy przetłumaczyć, jeżeli dana osoba nie mówi w języku postępowania lub go nie rozumie, aby umożliwić jej w szczególności zrozumienie uzasadnienia wspomnianego postanowienia i w razie potrzeby odwołanie się od niego.

67

Za taką interpretacją przemawia systematyka dyrektywy 2010/64. Jeśli bowiem z jednej strony zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy wyraźnie mówi się o „wydaniu wyroku”, a z drugiej strony zgodnie z art. 3 ust. 2 pojęcie „istotnych dokumentów” wyraźnie obejmuje „wszelkie orzeczenia o pozbawieniu danej osoby wolności”, niespójne byłoby wyłączenie z zakresu stosowania dyrektywy aktów dotyczących ewentualnego uchylenia zawieszenia wykonania kary, ponieważ wspomniane czynności mogą ostatecznie doprowadzić do faktycznego pozbawienia wolności danej osoby, a tym samym do najbardziej znaczącej ingerencji w jej prawa podstawowe w toku postępowania karnego.

68

Ponadto Trybunał orzekł już, że w sytuacji, gdy dokument procesowy został skierowany do danej osoby wyłącznie w języku toczącego się postępowania, mimo że osoba ta nie włada językiem, w którym toczy się postępowanie, osoba ta nie jest w stanie zrozumieć, co jej się zarzuca, a zatem nie może skutecznie wykonywać swego prawa do obrony, jeśli nie skorzysta z tłumaczenia dokumentu na język, w którym mówi lub który rozumie (zob. podobnie wyrok z dnia 12 października 2017 r., Sleutjes, C‑278/16, EU:C:2017:757, pkt 33).

69

Tymczasem w niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że ani postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r. wzywające TL do stawiennictwa, ani postanowienie z dnia 9 czerwca 2021 r. uchylające zawieszenie wykonania kary nie zostały przetłumaczone na język rumuński. Ponadto wydaje się, że TL nie został poinformowany o prawie do otrzymania tłumaczenia tych postanowień. Wreszcie, z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi nie wynika, aby na rozprawie dotyczącej naruszenia obowiązków wynikających z warunków zawieszenia wykonania kary TL zapewniono tłumaczenie ustne lub choćby został on poinformowany o przysługującym mu do tego prawie.

70

W związku z tym, i jak wynika z pkt 61 i 69 niniejszego wyroku, prawa TL oparte na art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64 oraz na art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 zostały naruszone w postępowaniu karnym rozpatrywanym w postępowaniu głównym.

71

W trzeciej kolejności, jeśli chodzi o skutki tych naruszeń, z ustaleń sądu odsyłającego wynika, że naruszenie prawa do tłumaczenia ustnego stanowi w portugalskim porządku prawnym uchybienie procesowe, które pociąga za sobą zgodnie z art. 120 CPP względną nieważność odpowiednich czynności procesowych. Z jednej strony jednak zgodnie z ust. 2 lit. c) tego artykułu to na osobie zainteresowanej spoczywa obowiązek podniesienia zarzutu naruszenia danego prawa. Z drugiej strony zgodnie z ust. 3 lit. a) tego samego artykułu w przypadku skargi o stwierdzenie nieważności czynności, przy której dokonywaniu była obecna osoba zainteresowana, na uchybienie procesowe należy się powołać przed zakończeniem tej czynności pod rygorem przekroczenia terminu prekluzyjnego.

72

W odpowiedzi na pytanie zadane przez Trybunał na rozprawie rząd portugalski potwierdził, że art. 120 CPP ma zastosowanie również do powoływania się na uchybienia polegające na naruszeniu prawa do tłumaczenia istotnych dokumentów postępowania karnego, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego, podobnie jak zbadanie stosowania tego przepisu do naruszenia prawa do informacji o przysługującym prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego istotnych dokumentów.

73

W tym zakresie należy przypomnieć, że art. 2 ust. 5 i art. 3 ust. 5 dyrektywy 2010/64 zobowiązują państwa członkowskie do zapewnienia, aby zgodnie z procedurami określonymi w prawie krajowym podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do zakwestionowania decyzji stwierdzającej brak potrzeby tłumaczenia ustnego lub pisemnego.

74

Jednakże ani wspomniana dyrektywa, ani dyrektywa 2012/13 nie precyzują konsekwencji, jakie powinny wynikać z naruszenia przewidzianych w nich praw, w szczególności w przypadku takim jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, gdy zainteresowana osoba nie została poinformowana ani o istnieniu rzeczonej decyzji, ani o przysługującym jej prawie do skorzystania z pomocy tłumacza ustnego i tłumaczenia pisemnego określonych dokumentów, ani nawet o sporządzeniu niektórych spośród nich.

75

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w braku stosownych uregulowań unijnych w tej dziedzinie sposoby realizacji praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, są kwestią wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich – zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich. Niemniej jednak sposoby te nie mogą być mniej korzystne od rozwiązań dotyczących podobnych sytuacji o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) ani zorganizowane w taki sposób, by czyniły wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym (zasada skuteczności) (zob. podobnie wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C‑776/19 do C‑782/19, EU:C:2021:470, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

76

Jeśli chodzi o zasadę równoważności, z zastrzeżeniem konieczności ustalenia tej kwestii przez sąd odsyłający, nie ma żadnego elementu w aktach sprawy zawisłej przed Trybunałem, który by wskazywał, że wspomniana zasada zostałaby naruszona przez zastosowanie art. 120 CPP w przypadku naruszenia praw wynikających z dyrektyw 2010/64 i 2012/13. Artykuł ten reguluje bowiem warunki, w których można powołać się na nieważność, niezależnie od tego, czy nieważność ta wynika z naruszenia normy opartej na przepisach prawa krajowego, czy na przepisach prawa Unii.

77

W odniesieniu do zasady skuteczności należy przypomnieć, że o ile dyrektywy 2010/64 i 2012/13 nie regulują sposobów realizacji praw, które ustanawiają, to sposoby te nie mogą zagrozić celowi, do którego dążą wspomniane dyrektywy, polegającemu na zagwarantowaniu rzetelności postępowania karnego i poszanowania prawa do obrony podejrzanych lub oskarżonych w tym postępowaniu (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 października 2015 r., Covaci, C‑216/14, EU:C:2015:686, pkt 63; a także z dnia 22 marca 2017 r., Tranca i in., C‑124/16, C‑188/16 i C‑213/16, EU:C:2017:228, pkt 38).

78

Z jednej strony nałożony na organy krajowe w art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 obowiązek informowania osób podejrzanych i oskarżonych o ich prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego, wynikającym z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego zagwarantowania tych praw, a tym samym dla zgodności z art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty. Wobec braku powyższych informacji dana osoba nie byłaby bowiem w stanie powziąć wiadomości o istnieniu i zakresie wspomnianych praw ani domagać się ich poszanowania, co w konsekwencji uniemożliwiłoby jej pełne korzystanie z prawa do obrony i do rzetelnego procesu sądowego.

79

A zatem wymaganie od osoby, w stosunku do której jest prowadzone postępowanie karne w języku, w którym nie mówi lub którego nie rozumie, aby w określonym terminie prekluzyjnym powołała się na fakt, że nie została poinformowana o przysługującym jej prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego, przewidzianych odpowiednio w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, a także w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, skutkowałoby pozbawieniem treści prawa do informacji, zagwarantowanego w art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 i tym samym podważyłoby prawa tej osoby do rzetelnego procesu sądowego oraz do poszanowania prawa do obrony, wynikające odpowiednio z art. 47 i 48 ust. 2 Karty. W przypadku bowiem braku poinformowania zainteresowana osoba nie byłaby świadoma, że jej prawo do informacji zostało naruszone, i w związku z tym nie mogłaby powołać się na to naruszenie.

80

Ponadto taki wniosek jest słuszny z tego samego powodu w odniesieniu do prawa do tłumaczenia ustnego i prawa do tłumaczenia pisemnego przewidzianych odpowiednio w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, gdy zainteresowana osoba nie została poinformowana o istnieniu i zakresie tych praw.

81

W niniejszej sprawie w zakresie, w jakim – jak zaznaczono w pkt 45 niniejszego wyroku – postanowienie odsyłające nie wskazuje wyraźnie na okoliczność, że TL nie został poinformowany w chwili przedstawienia mu zarzutów w charakterze podejrzanego o przysługującym mu prawie do pomocy tłumacza ustnego oraz do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów dotyczących toczącego się przeciwko niemu postępowania karnego, do sądu odsyłającego należy w stosownym przypadku ustalenie, czy w istocie udzielono mu takiej informacji.

82

Z drugiej strony, nawet jeśli zainteresowana osoba rzeczywiście otrzymała taką informację w odpowiednim czasie, to dodatkowo musi jeszcze, jak podniósł w istocie rzecznik generalny w pkt 83–87 opinii, wiedzieć o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu, jak również o skutkach wynikających z jego sporządzenia, tak aby była w stanie powołać się na naruszenie swojego prawa do tłumaczenia wspomnianego dokumentu lub prawa do tłumaczenia ustnego w czasie jego sporządzenia, które to prawa zostały zagwarantowane w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, i mogła tym samym skorzystać z prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz poszanowania prawa do obrony ustanowionych w art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty.

83

A zatem zasada skuteczności zostałaby naruszona, gdyby termin, od którego zachowania krajowy przepis proceduralny uzależnia możliwość powołania się na naruszenie praw wynikających z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, jak również z art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13, rozpoczął swój bieg, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, z jednej strony o istnieniu i zakresie swojego prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego, a z drugiej strony o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o skutkach, jakie on wywołuje (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 października 2015 r., Covaci, C‑216/14, EU:C:2015:686, pkt 66, 67).

84

Tymczasem w niniejszej sprawie ze spostrzeżeń, jakie poczynił sąd odsyłający, do którego wyłącznej kompetencji należy wykładnia stosowanego przezeń prawa krajowego, wynika, że zwykłe zastosowanie art. 120 CPP do sytuacji, jaka zachodzi w postępowaniu głównym – co, jak się wydaje, uczynił sąd pierwszej instancji – nie mogło zapewnić poszanowania wymagań przedstawionych w poprzednim punkcie.

85

W szczególności z informacji posiadanych przez Trybunał wynika, że zgodnie z art. 120 ust. 3 lit. a) CPP na nieważność czynności, w której dokonaniu uczestniczy dana osoba, należy się powołać, pod rygorem przekroczenia terminu prekluzyjnego, przed zakończeniem tej czynności.

86

Oznacza to, w szczególności w przypadku takiego dokumentu jak TIR, że osoba znajdująca się w sytuacji takiej jak TL jest faktycznie pozbawiona możliwości powołania się na nieważność. W przypadku bowiem, gdy rzeczona osoba, nieznająca języka, w którym toczy się postępowanie karne, nie jest w stanie zrozumieć znaczenia dokumentu procesowego i jego skutków, nie posiada ona wystarczających informacji, aby ocenić potrzebę skorzystania z pomocy tłumacza ustnego przy sporządzaniu dokumentu lub potrzebę dokonania pisemnego tłumaczenia tego dokumentu, który może się wydawać zwykłą formalnością. Ponadto o braku możliwości powołania się na nieważność powyższego dokumentu przesądzają następnie z jednej strony brak informacji o prawie do skorzystania z takiego tłumaczenia i pomocy tłumacza ustnego, a z drugiej strony okoliczność, że termin do podniesienia tej nieważności upływa w zasadzie natychmiastowo, przez sam fakt zakończenia danej czynności.

87

W tych okolicznościach do sądu krajowego należy ustalenie, czy jest w stanie dokonać takiej wykładni przepisów krajowych, która pozwoli na spełnienie wymagań wynikających z pkt 83 niniejszego wyroku, a tym samym zagwarantowanie wykonywania prawa do obrony w ramach rzetelnego procesu.

88

W przypadku, gdyby sąd odsyłający stwierdził, że taka wykładnia przepisów krajowych rozpatrywanych w postępowaniu głównym nie jest możliwa, należy przypomnieć, że zasada pierwszeństwa wymaga od sądu krajowego, do którego kompetencji należy stosowanie przepisów prawa Unii, by – w razie niemożności dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami określonymi w prawie Unii – zapewnił pełną skuteczność wymogów tego prawa w zawisłym przed nim sporze, w razie konieczności odstępując z własnej inicjatywy od stosowania wszelkich przepisów lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są niezgodne z przepisem prawa Unii mającym bezpośrednią skuteczność, bez konieczności zwracania się o wcześniejsze uchylenie tego przepisu krajowego lub praktyki krajowej lub oczekiwania na ich uchylenie w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie ustrojowym [wyrok z dnia 8 marca 2022 r., Bezirkshauptmannschaft Hartberg-Fürstenfeld (Bezpośrednia skuteczność), C‑205/20, EU:C:2022:168, pkt 37].

89

W świetle powyższego odpowiedź na pytanie prejudycjalne powinna brzmieć następująco: artykuł 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, a także art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13, w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty oraz zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym naruszenie praw określonych w przywołanych przepisach tych dyrektyw powinno zostać podniesione przez osobę, której te prawa przysługują, w określonym terminie prekluzyjnym, jeżeli bieg tego terminu rozpoczyna się, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, po pierwsze, o istnieniu i zakresie przysługującego jej prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego, a po drugie, o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o wywoływanych przez niego skutkach.

90

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym, a także art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym, w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym naruszenie praw określonych w przywołanych przepisach tych dyrektyw powinno zostać podniesione przez osobę, której te prawa przysługują, w określonym terminie prekluzyjnym, jeżeli bieg tego terminu rozpoczyna się, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, po pierwsze, o istnieniu i zakresie przysługującego jej prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego, a po drugie, o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o wywoływanych przez niego skutkach.