1.

Trzy rozpatrywane wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowane przez Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu, Niemcy) dotyczą wykładni prawa Unii w odniesieniu do przysługującego jednostkom prawa do wypłaty odsetek, które przewidziano w orzecznictwie Trybunału jako środek prawny wywodzony z prawa Unii. Odnoszą się one do trzech różnych sytuacji, w których wystąpiono z roszczeniami o wypłatę odsetek od kwot pobranych nienależnie, z naruszeniem prawa Unii, w związku: (i) z przyznanymi z opóźnieniem refundacjami wywozowymi z tytułu produktów rolnych i ze zwrotem kar finansowych nałożonych niezgodnie z prawem w odniesieniu do tych refundacji; (ii) ze zwrotem ceł antydumpingowych; oraz (iii) ze zwrotem należności celnych przywozowych.

2.

Pytania podniesione w niniejszych sprawach dają Trybunałowi sposobność do wyjaśnienia i rozwinięcia orzecznictwa dotyczącego prawa do wypłaty odsetek, a w szczególności do rozstrzygnięcia, w jakich sytuacjach naruszenia prawa Unii owo prawo powstaje na gruncie prawa Unii. Dodatkowo do Trybunału zwrócono się o doprecyzowanie, w jakich warunkach prawo do wypłaty odsetek może zostać ograniczone przez prawo Unii i prawo krajowe.

3.

Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy kodeks celny ( 2 ) zostało uchylone i zastąpione rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 450/2008 z dnia 23 kwietnia 2008 r. ustanawiającym wspólnotowy kodeks celny (zmodernizowany kodeks celny) ( 3 ), które z kolei zostało uchylone i zastąpione rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. ustanawiającym unijny kodeks celny ( 4 ).

4.

Artykuł 241 Wspólnotowego kodeksu celnego stanowił:

„Dokonanie przez organy celne zwrotu należności przywozowych lub należności wywozowych, jak również odsetek od kredytu lub odsetek za zwłokę, które zostały pobrane przy uiszczaniu tych należności, nie nakłada na te organy obowiązku wypłaty odsetek. Jednakże odsetki wypłaca się, gdy:

[…]”.

5.

Artykuł 116 ust. 6 unijnego kodeksu celnego brzmi:

„Zwrot nie powoduje wypłaty odsetek przez właściwe organy celne.

Odsetki są jednak wypłacane, w przypadku gdy decyzja o przyznaniu zwrotu nie zostanie wykonana w terminie trzech miesięcy od daty jej wydania, chyba że niedotrzymanie terminu było niezależne od organów celnych.

W takich przypadkach odsetki wypłaca się za okres od dnia, w którym upłynął ten trzymiesięczny termin, do dnia zwrotu. Stopę procentową odsetek ustala się zgodnie z art. 112”.

6.

Sąd odsyłający wskazuje, że właściwym uregulowaniem niemieckim jest Abgabenordnung (ordynacja podatkowa, BGBl. 2002 I, s. 3866) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporów w postępowaniach głównych (zwana dalej „AO”).

7.

Paragraf 3 AO ma następujące brzmienie:

„[…]

3. Należności celne przywozowe i należności celne wywozowe, o których mowa w art. 5 pkt 20 i 21 unijnego kodeksu celnego są podatkami w rozumieniu niniejszej ustawy […].

4. Odsetki zgodnie z §§ 233–237, […] odsetki od należności celnych przywozowych i wywozowych, o których mowa w art. 5 pkt 20 i 21 unijnego kodeksu celnego […], są podatkowymi należnościami ubocznymi […]”.

8.

Paragraf 233 AO stanowi:

„Wierzytelności wynikające ze zobowiązań podatkowych (§ 37) są powiększane o odsetki tylko wtedy, gdy jest to przewidziane w ustawie […]”.

9.

Paragraf 236 AO brzmi:

„1. Z zastrzeżeniem ust. 3, w przypadku gdy prawomocnym orzeczeniem sądowym lub w oparciu o takie orzeczenie ustalona kwota podatku zostanie obniżona lub zostanie przyznany zwrot podatku, od kwoty podlegającej zwrotowi należne są odsetki od dnia wszczęcia postępowania do dnia zwrotu […]”.

10.

Dodatkowo w sprawie C‑415/20 właściwe uregulowania obejmują Gesetz zur Durchführung der gemeinsamen Marktorganisationen und der Direktzahlungen (ustawę w sprawie wdrożenia wspólnych organizacji rynku i płatności bezpośrednich, BGB1. 2017 I, s. 3746) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporów w postępowaniach głównych (zwana dalej „MOG”).

11.

Paragraf 14 MOG ma następujące brzmienie:

„1. Od kwot należnych z tytułu zwrotu świadczenia lub naruszenia jakiegokolwiek innego zobowiązania naliczane są, począwszy od dnia ich wymagalności, odsetki, których stopa odpowiada stopie podstawowej powiększonej o pięć punktów procentowych. Od wszystkich nieuiszczonych w terminie należności naliczane są, począwszy od dnia ich wymagalności, odsetki, których stopa odpowiada stopie podstawowej powiększonej o pięć punktów procentowych. Zdanie pierwsze i drugie stosuje się z zastrzeżeniem przepisów i aktów, o których mowa w art. 1 ust. 2.

2. Od kwot należnych w związku ze świadczeniem lub w ramach interwencji odsetki naliczane są począwszy od dnia wniesienia sprawy do sądu, zgodnie z §§ 236, 238 i 239 AO. W pozostałym zakresie te kwoty nie prowadzą do powstania prawa do odsetek”.

12.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że spółka Gräfendorfer Geflügel- und Tiefkühlfeinkost Produktions GmbH (zwana dalej „Gräfendorfer”) jest niemiecką spółką eksportującą tusze drobiowe do państw trzecich.

13.

W okresie między styczniem a czerwcem 2012 r. Hauptzollamt Hamburg (główny urząd celny w Hamburgu, Niemcy) odmówił przyznania spółce Gräfendorfer refundacji wywozowych z uwagi na to, że tusze drobiowe nie były właściwej jakości handlowej, ponieważ nie były całkowicie oskubane lub zawierały zbyt dużo podrobów. Ponadto główny urząd celny w Hamburgu nałożył na spółkę Gräfendorfer kary na podstawie właściwego aktu prawa Unii ( 5 ), gdyż spółka ta wystąpiła z wnioskiem o wyższą refundację wywozową niż jej przysługująca.

14.

Następnie Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu) orzekł, w sprawach wniesionych przez osoby inne niż spółka Gräfendorfer ( 6 ), na podstawie wydanego przez Trybunał wyroku z dnia 24 listopada 2011 r., Gebr. Stolle ( 7 ), że obecność niewielkiej ilości piór nie wpływa negatywnie na możliwość uzyskania refundacji oraz że w tuszach mogą być zawarte łącznie maksymalnie cztery rodzaje podrobów. W konsekwencji główny urząd celny w Hamburgu uwzględnił odwołanie w administracyjnym toku instancji wniesione przez spółkę Gräfendorfer i przyznał jej wnioskowaną refundację wywozową oraz zwrócił nałożone kary.

15.

Pismem z dnia 16 kwietnia 2015 r. spółka Gräfendorfer wniosła do głównego urzędu celnego w Hamburgu o wypłatę odsetek od przyznanych z opóźnieniem refundacji wywozowych i od zwróconych kar. Decyzją z dnia 22 lipca 2015 r. główny urząd celny w Hamburgu oddalił ten wniosek. Oddalił on również, decyzją z dnia 18 kwietnia 2018 r., odwołanie w administracyjnym toku instancji wniesione przez spółkę Gräfendorfer od jego decyzji z dnia 22 lipca 2015 r.

16.

W dniu 23 maja 2018 r. spółka Gräfendorfer zaskarżyła do sądu odsyłającego tę decyzję oddalającą. Na poparcie swojej skargi powołuje się ona na prawo Unii i na prawo do wypłaty odsetek, które wynika z orzecznictwa Trybunału. Główny urząd celny w Hamburgu podnosi w szczególności, że jego ówczesna odmowa przyznania refundacji wywozowych nie była sprzeczna z prawem Unii, lecz zgodna z mającymi zastosowanie aktami prawa Unii i orzecznictwem krajowym; spółce Gräfendorfer można było przyznać refundacje wywozowe dopiero w następstwie wyroku Trybunału i późniejszych rozstrzygnięć sądu odsyłającego, zaś w takiej sytuacji nie może ona żądać wypłaty odsetek od skorygowanej kwoty. W tym względzie główny urząd celny w Hamburgu powołał się na wydany przez Trybunał wyrok z dnia 18 stycznia 2017 r., Wortmann ( 8 ).

17.

Sąd odsyłający zauważa, że w mających zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym uregulowaniach Unii i uregulowaniach krajowych nie przewidziano żadnego przepisu, który umożliwiałby uwzględnienie zgłoszonych przez spółkę Gräfendorfer roszczeń o wypłatę odsetek z tytułu przyznanych z opóźnieniem refundacji wywozowych lub zwróconych kar. Rozstrzygnięcie tego sporu zależy zatem od ustalenia, czy owe roszczenia mogą znajdować swoją podstawę w prawie do wypłaty odsetek przewidzianym w prawie Unii, tak jak zostało ono sformułowane w orzecznictwie Trybunału.

18.

Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu), powziąwszy wątpliwości co do tego, czy wywodzone z prawa Unii prawo do wypłaty odsetek powstaje w sytuacji naruszenia prawa Unii takiej jak sytuacja rozpatrywana w zawisłej przed nim sprawie, postanowił zawiesić postępowanie główne i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

19.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że spółka F. Reyher Nchfg. GmbH & Co. KG (zwana dalej „Reyher”) jest niemiecką spółką, która w latach 2010 i 2011 dokonywała przywozu do Unii elementów złącznych nabywanych od przedsiębiorstwa mającego siedzibę w Indonezji i będącego spółką zależną przedsiębiorstwa mającego siedzibę w Chinach.

20.

Główny urząd celny w Hamburgu uznał, że owe elementy złączne pochodzą z Chin i że powinny one podlegać, przy przywozie do Unii, cłom antydumpingowym przewidzianym w rozporządzeniu nr 91/2009 ( 9 ). W związku z tym główny urząd celny w Hamburgu nałożył w 2013 r. na spółkę Reyher, na podstawie kilku decyzji, cła antydumpingowe, które spółka ta zapłaciła. Następnie spółka Reyher wniosła do Finanzgericht Hamburg (sądu ds. finansowych w Hamburgu) skargę na decyzje nakładające te cła.

21.

Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2019 r., który stał się prawomocny, Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu) uwzględnił skargę spółki Reyher i uchylił nałożone na nią cła antydumpingowe, ponieważ główny urząd celny w Hamburgu nie wykazał, że elementy złączne przywożone do Unii przez spółkę Reyher pochodziły z Chin.

22.

W maju 2019 r. główny urząd celny w Hamburgu zwrócił spółce Reyher zapłacone przez nią cła antydumpingowe. Oddalił on natomiast złożony przez tę spółkę wniosek o wypłatę odsetek od zapłaconych przez nią ceł, a następnie oddalił odwołanie w administracyjnym toku instancji wniesione przez nią od tej decyzji odmownej.

23.

W dniu 10 lutego 2020 r. spółka Reyher wniosła do sądu odsyłającego skargę na tę decyzję odmowną. Choć strony pozostają w sporze co do tego, czy wypłata odsetek jest wykluczona na podstawie art. 116 ust. 6 unijnego kodeksu celnego, to sąd odsyłający uważa jednak, że do okoliczności faktycznych sprawy zastosowanie znajduje nie ten kodeks, lecz wcześniej obowiązujący Wspólnotowy kodeks celny. Zgodnie z art. 241 Wspólnotowego kodeksu celnego odsetki wypłaca się, jeżeli przewiduje to prawo krajowe. W związku z tym sąd odsyłający uważa, że spółka Reyher może dochodzić odsetek należnych od momentu wszczęcia postępowania sądowego na podstawie § 236 ust. 1 AO. Sąd ten zastanawia się jednak, czy spółka Reyher może się domagać odsetek za okres od uiszczenia ceł antydumpingowych ustalonych niezgodnie z prawem do momentu wszczęcia postępowania sądowego.

24.

Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu), powziąwszy wątpliwości co tego, czy spółka Reyher może się powołać na prawo do wypłaty odsetek wywodzone z prawa Unii zgodnie z orzecznictwem Trybunału w odniesieniu do odsetek, których nie może ona żądać na podstawie prawa krajowego, postanowił zawiesić postępowanie główne i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy naruszenie prawa Unii jako przesłanka roszczenia o odsetki, które Trybunał […] wywodzi z prawa Unii, występuje również wtedy, gdy organ państwa członkowskiego ustala należność celną, stosując prawo Unii, jednak sąd państwa członkowskiego stwierdza następnie, że nie zostały spełnione faktyczne przesłanki pobrania należności celnej?”.

25.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że spółka Flexi Montagetechnik GmbH & Co. KG (zwana dalej „Flexi Montagetechnik”) jest niemiecką spółką, która dokonywała przywozu do Unii karabińczyków używanych do produkcji smyczy dla psów.

26.

Hauptzollamt Kiel (główny urząd celny w Kilonii, Niemcy) doszedł do wniosku, po przeprowadzeniu kontroli celnej, że owe karabińczyki nie powinny być traktowane jako towary objęte pozycją 8308 Nomenklatury scalonej (zwanej dalej „CN”) (stawka celna 2,7%), jak zostało to zgłoszone przez spółkę Flexi Montagetechnik, lecz jako towary objęte pozycją CN 7907 (stawka celna 5%), a zatem powinny podlegać należnościom celnym przywozowym w kwocie wyższej niż zapłacona przez spółkę Flexi Montagetechnik. Główny urząd celny w Kilonii wydał dwie decyzje w sprawie pokrycia należności celnych przywozowych, które to należności zostały zapłacone przez spółkę Flexi Montagetechnik w marcu 2014 r. Następnie, we wrześniu 2014 r., spółka Flexi Montagetechnik zaskarżyła te decyzje na drodze sądowej.

27.

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2017 r. Bundesfinanzhof (federalny trybunał finansowy, Niemcy) uchylił owe decyzje z tej przyczyny, że pokrycie należności celnych przywozowych było niezgodne z prawem, ponieważ karabińczyki powinny być zaklasyfikowane do pozycji CN 8308, tak jak uczyniła to spółka Flexi Montagetechnik.

28.

W październiku 2017 r. główny urząd celny w Kilonii zwrócił spółce Flexi Montagetechnik zapłacone przez nią należności celne przywozowe. Odmówił on natomiast wypłaty odsetek od tych należności za okres od dnia ich uiszczenia do dnia ich zwrotu, a następnie oddalił wniesione przez spółkę Flexi Montagetechnik odwołanie w administracyjnym toku instancji od tej decyzji odmownej.

29.

Spółka Flexi Montagetechnik wniosła do sądu odsyłającego skargę na tę decyzję odmowną. W toku postępowania główny urząd celny w Kilonii przyznał tej spółce odsetki należne za okres od wniesienia skargi na decyzje w sprawie pokrycia należności celnych (co miało miejsce we wrześniu 2014 r.) do zwrotu należności celnych przywozowych (co nastąpiło w październiku 2017 r.). Strony nadal pozostają jednak w sporze co do tego, czy spółka Flexi Montagetechnik może również żądać odsetek za okres od uiszczenia należności celnych przywozowych pobranych niezgodnie z prawem (co miało miejsce w marcu 2014 r.) do wniesienia skargi na decyzje w sprawie pokrycia należności celnych (co nastąpiło we wrześniu 2014 r.).

30.

Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu), powziąwszy wątpliwości, czy spółka Flexi Montagetechnik może się powołać na prawo do wypłaty odsetek wywodzone z prawa Unii zgodnie z orzecznictwem Trybunału w odniesieniu do odsetek, których nie może ona żądać na podstawie prawa krajowego, postanowił zawiesić postępowanie główne i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy naruszenie prawa Unii jako przesłanka roszczenia o odsetki, które Trybunał […] wywodzi z prawa Unii, występuje również wtedy, gdy organ państwa członkowskiego ustali należność celną z naruszeniem wiążących prawnie przepisów prawa Unii, a sąd państwa członkowskiego stwierdzi to naruszenie prawa Unii?”.

31.

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 9 października 2020 r. sprawy C‑415/20, C‑419/20 i C‑427/20 zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku.

32.

Uwagi na piśmie przedstawiły Trybunałowi spółki Gräfendorfer, Reyher i Flexi Montagetechnik, rząd niderlandzki oraz Komisja Europejska. Wszyscy ci uczestnicy udzielili także odpowiedzi na pytania pisemne skierowane do nich przez Trybunał zgodnie z art. 62 § 1 regulaminu postępowania.

33.

Poprzez swoje pytania sąd odsyłający dąży do uzyskania wskazówek na temat szeregu zagadnień odnoszących się do wywodzonego z prawa Unii prawa do wypłaty odsetek, tak jak zostało ono zdefiniowane w orzecznictwie Trybunału.

34.

Sąd odsyłający nie kwestionuje tego, że prawo do wypłaty odsetek wynika z prawa Unii, natomiast nie ma pewności, czy takie prawo powstaje w różnych sytuacjach naruszenia prawa Unii, z którymi został skonfrontowany.

35.

Pierwsza kwestia, która leży u podstaw wszystkich trzech spraw, dotyczy zasadniczo tego, czy dla powstania prawa do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii istotne jest, w jaki sposób doszło do naruszenia prawa Unii. Dodatkowo pośrednio pojawia się pytanie, czy ma znaczenie fakt, że naruszenie prawa Unii zostało stwierdzone nie przez Trybunał, lecz przez sądy krajowe.

36.

Drugie zagadnienie leżące u podstaw tych spraw dotyczy zasadniczo tego, czy – a jeżeli tak, to pod jakimi warunkami – prawo do wypłaty odsetek wywodzone z prawa Unii może zostać ograniczone. W sprawach C‑419/20 i C‑427/20 podniesiono kwestię stosowania ustanowionego w prawie Unii ograniczenia prawa do wypłaty odsetek przewidzianego w przepisach celnych Unii, natomiast we wszystkich trzech sprawach podniesiono kwestię możliwości ograniczenia tego prawa do wypłaty odsetek przez prawo krajowe.

37.

Aby rozstrzygnąć te wątpliwości, w pierwszej kolejności przeanalizuję prawo do wypłaty odsetek, tak jak zostało ono zdefiniowane w orzecznictwie Trybunału dotyczącym zwrotu kwot zapłaconych niezgodnie z prawem Unii (sekcja A). Następnie zbadam, czy dla powstania prawa do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii istotne jest, w jaki sposób doszło do naruszenia prawa Unii (sekcja B pkt 1), po czym ustalę, czy ma znaczenie fakt, że naruszenie prawa Unii zostaje stwierdzone przez sądy krajowe bądź przez Trybunał (sekcja B pkt 2). Na samym końcu omówię względy mogące uzasadniać ograniczenia prawa do wypłaty odsetek, przy czym odniosę się zarówno do prawa Unii (sekcja C pkt 1), jak i do prawa krajowego (sekcja C pkt 2).

38.

Jak zostanie to wykazane poniżej, prawo do wypłaty odsetek stanowi zasadę ogólną prawa Unii znajdującą zastosowanie we wszystkich sytuacjach, w których płatność należna na podstawie prawa Unii jest dokonywana z opóźnieniem, niezależnie od tego, czy chodzi o zwrot nienależnie uiszczonych kwot pieniężnych, czy też o opóźnioną wypłatę świadczeń, do których dana osoba jest uprawniona zgodnie z prawem Unii. Ta zasada ogólna może zostać ograniczona w prawie Unii lub w prawie krajowym, pod warunkiem że takie ograniczenie jest uzasadnione dopuszczalnym interesem publicznym oraz proporcjonalne do tego interesu. W tym właśnie świetle przeanalizuję ograniczenie wprowadzone w przepisach celnych Unii, jak również ograniczenie przewidziane w odnośnych przepisach prawa krajowego.

39.

Na wstępie należy zaznaczyć, że prawo do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii wyłoniło się z orzecznictwa Trybunału dotyczącego prawa do zwrotu kwot nienależnie zapłaconych z naruszeniem prawa Unii.

40.

Sytuacje, w których różne ciężary nakłada się niezgodnie z prawem Unii, nie są czymś niezwykłym. We wczesnym orzecznictwie Trybunał analizował na przykład opłaty z tytułu kontroli fitosanitarnych ( 10 ), opłaty wywozowe ( 11 ), opłaty z tytułu kontroli sanitarnej towarów w przywozie ( 12 ), opłaty od tusz wieprzowych przeznaczonych do produkcji bekonu ( 13 ), podatki konsumpcyjne od bananów ( 14 ) oraz opłaty pobierane przy rejestracji spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością ( 15 ). Nieco nowsze sprawy dotyczyły z kolei, by wymienić tylko kilka przykładów, zapłaty zryczałtowanego podatku dochodowego od osób prawnych w związku z zyskami wypłaconymi przez spółkę zależną na rzecz jej spółki dominującej ( 16 ), nadpłaconego podatku od wartości dodanej ( 17 ), podatku od zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy silnikowe ( 18 ) oraz nienależnie zapłaconych podatków od zużycia energii elektrycznej ( 19 ).

41.

W sytuacji uznania takich ciężarów za sprzeczne z prawem Unii osoby, na które je nałożono, występowały o zwrot należności. Tym roszczeniom często towarzyszyły roszczenia o wypłatę odsetek.

42.

Prawo Unii nie zawiera jednak żadnych spisanych zasad ogólnych dotyczących praw lub środków prawnych przysługujących osobom, które zapłaciły kwoty niezgodnie z prawem Unii. Tę dziedzinę prawa ukształtowało więc – i nadal kształtuje – orzecznictwo Trybunału. Poniżej przedstawię w zarysie, w jaki sposób rozumiem to orzecznictwo.

43.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo uzyskania zwrotu kwot pobranych w państwie członkowskim z naruszeniem prawa Unii jest konsekwencją i dopełnieniem praw przyznanych podmiotom prawa przez przepisy prawa Unii zgodnie z interpretacją Trybunału. Państwa członkowskie mają więc co do zasady obowiązek zwrócić kwoty pobrane z naruszeniem prawa Unii ( 20 ).

44.

Moim zdaniem z tego orzecznictwa jasno wynika, że prawo do zwrotu jest samo w sobie prawem, które powstaje na gruncie prawa Unii wówczas, gdy dana osoba zapłaciła kwoty niezgodnie z prawem Unii ( 21 ).

45.

Ponadto Trybunał uznał, że w przypadku gdy państwo członkowskie pobrało podatki z naruszeniem przepisów prawa Unii, podmiotom prawa przysługuje uprawnienie do zwrotu nie tylko nienależnie pobranego podatku, lecz także kwot zapłaconych na rzecz tego państwa lub zatrzymanych przez to państwo w bezpośrednim związku z tym podatkiem. Dotyczy to również strat spowodowanych utratą możliwości dysponowania środkami finansowymi w związku z uiszczeniem podatków ( 22 ).

46.

Co więcej, Trybunał wyjaśnił, że z przytoczonego orzecznictwa wynika, iż zasada ciążącego na państwach członkowskich obowiązku zwrotu wraz z odsetkami kwot podatków pobranych z naruszeniem prawa Unii wynika z tego właśnie prawa ( 23 ).

47.

Przytoczone orzecznictwo rozumiem w ten sposób, że zawsze gdy na gruncie prawa Unii powstaje prawo do zwrotu, to jest ono sprzężone z prawem do wypłaty odsetek. Taka interpretacja orzecznictwa znajduje potwierdzenie w opiniach rzeczników generalnych Trybunału ( 24 ) oraz w doktrynie ( 25 ).

48.

W orzecznictwie w dalszym ciągu nie rozstrzygnięto natomiast jednoznacznie, czy odsetki są należne we wszystkich sytuacjach, w których prawo do zwrotu jest wywodzone z prawa Unii, czy też może istnieją sytuacje, w których prawo Unii przyznaje prawo do zwrotu, lecz nie wymaga wypłaty odsetek. Ponadto jak dotąd nie wyjaśniono, czy prawo do wypłaty odsetek powstaje wyłącznie razem z prawem do zwrotu przysługującym na podstawie prawa Unii, czy też może powstaje ono również w innych sytuacjach, w których wykonane z opóźnieniem zobowiązanie do zapłaty znajduje swoje źródło bezpośrednio w prawie Unii (tak jak ma to miejsce w przypadku refundacji wywozowych, których dotyczy sprawa C‑415/20).

49.

Moim zdaniem odpowiedzi na to pytanie także należy poszukiwać w prawie Unii, zaś rozstrzygnięcie tej kwestii nie zależy od krajowych systemów prawnych. Innymi słowy, zakres prawa do wypłaty odsetek nie stanowi zagadnienia objętego krajową autonomią proceduralną. To pojęcie odnosi się do przysługujących państwom członkowskim kompetencji do regulowania w obrębie swoich systemów prawnych kwestii materialnych i proceduralnych istotnych z punktu widzenia wykonywania środków prawnych przewidzianych w prawie Unii (na przykład prawa do zwrotu lub prawa do żądania naprawienia szkody, które powstają na gruncie prawa Unii), jeżeli brak jest przepisów Unii niezbędnych do zapewnienia ich wykonywania. Niemniej jednak kwestia tego, czy prawo do wypłaty odsetek powstaje we wszystkich – lub tylko w pewnych – sytuacjach, w których powstało prawo do zwrotu, czy też także w innych sytuacjach, w których zobowiązanie pieniężne ma swoje źródło w prawie Unii, stanowi kwestię dotyczącą istnienia tego prawa, a nie jego wykonywania, w związku z czym podlega ona wyłącznie prawu Unii. Natomiast pytanie o to, czy takie prawo, jeżeli istnieje ono na gruncie prawa Unii, może być ograniczone przez krajowe systemy prawne, jest pytaniem innego rodzaju, które przeanalizuję odrębnie poniżej (zob. sekcja C pkt 2).

50.

Jedna z kwestii podniesionych w niniejszych sprawach odnosi się do tego, czy – na potrzeby stosowania orzecznictwa Trybunału dotyczącego zwrotu nienależnych płatności wraz z odsetkami – ma znaczenie, w jaki sposób doszło do naruszenia prawa Unii. Ściślej rzecz ujmując, pojawia się pytanie, czy odsetki są należne jedynie w przypadkach, w których dochodzi do uchylenia lub stwierdzenia nieważności przepisu prawa Unii lub prawa krajowego stanowiącego podstawę prawną dla nałożenia nienależnie pobranych kwot (jak twierdzi rząd niderlandzki), czy też może są one należne (jak wskazuje sąd odsyłający, spółki Gräfendorfer, Reyher i Flexi Montagetechnik oraz Komisja) w związku z każdego rodzaju naruszeniem prawa Unii.

51.

W tym względzie sąd odsyłający wyjaśnia, że sprawy, w których Trybunał uznał, iż skarżącym przysługuje prawo do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii, łączy to, że prawo do zwrotu powstało po stwierdzeniu przez Trybunał nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności ( 26 ).

52.

Natomiast naruszenie prawa Unii w rozpatrywanych sprawach wynika z faktu, że właściwe organy krajowe dokonały błędnej wykładni prawa Unii lub błędnej oceny okoliczności faktycznych przy stosowaniu prawnie wiążących norm prawa Unii. W sprawie C‑415/20 naruszenie polegało na błędnej wykładni ważnych uregulowań Unii, na podstawie których właściwy organ krajowy odmówił przyznania skarżącej refundacji wywozowych i dodatkowo nałożył na nią karę. W sprawie C‑419/20 naruszenie przyjęło formę błędnej oceny okoliczności faktycznych przez właściwy organ krajowy, co doprowadziło do nałożenia ceł antydumpingowych, które nie były należne w świetle obowiązujących norm prawa Unii, natomiast w sprawie C‑427/20 nałożenie należności celnych przywozowych wynikało z dokonanej przez właściwy organ krajowy nieprawidłowej wykładni obowiązujących norm prawa Unii.

53.

Prawdą jest, że sprawy przywołane przez sąd odsyłający odnosiły się do przypadków stwierdzenia nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności. Sprawa zakończona wydaniem wyroku Zuckerfabrik Jülich ( 27 ) dotyczyła przyznania odsetek od kwot nienależnie wpłaconych z tytułu opłat produkcyjnych w sektorze cukru ustalonych w rozporządzeniach Unii, których nieważność stwierdził Trybunał. W wyroku Irimie ( 28 ) analizowano wypłatę odsetek od zwróconej kwoty wprowadzonego w prawie krajowym podatku od zanieczyszczeń, które uznano za niezgodne z prawem Unii na podstawie wykładni dokonanej przez Trybunał. Wreszcie, wyrok Wortmann ( 29 ) dotyczył wypłaty odsetek w związku ze zwrotem ceł antydumpingowych uiszczonych przez skarżącą w zastosowaniu rozporządzenia Unii, którego częściową nieważność stwierdził Trybunał.

54.

Należy jednak zwrócić uwagę, że – po pierwsze – w pewnych sprawach Trybunał uznał, iż wypłata odsetek nie wynika ze stwierdzenia nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności, lecz z innego rodzaju naruszenia prawa Unii. Sąd odsyłający sam wspomniał o jednej z takich spraw ( 30 ). Po drugie, moim zdaniem istnieją ważne powody natury konceptualnej, które przemawiają za stwierdzeniem, że prawo do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii istnieje niezależnie od tego, w jaki sposób dochodzi do naruszenia prawa Unii. Innymi słowy, uważam, że nie ma uzasadnienia dla ograniczania prawa do wypłaty odsetek wyłącznie do przypadków stwierdzenia nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności. Aby wyjaśnić, dlaczego zajmuję takie stanowisko, w pierwszej kolejności przeanalizuję powody leżące u podstaw orzecznictwa Trybunału, w którym przewidziano prawo do wypłaty odsetek.

55.

Jeżeli dana osoba dokonuje zapłaty kwoty pieniężnej niezgodnie z prawem Unii, to prawo do jej odzyskania powstaje w tym właśnie momencie, mimo że może ono zostać potwierdzone przez Trybunał lub przez sąd krajowy dopiero jakiś czas później. Wynika to z orzecznictwa przytoczonego w pkt 43 niniejszej opinii, w którym Trybunał wyjaśnił, że prawo uzyskania zwrotu podatków pobranych w państwie członkowskim z naruszeniem norm prawa Unii jest konsekwencją i dopełnieniem praw przyznanych podmiotom prawa przez przepisy prawa Unii zakazujące pobierania takich kwot. Dzień powstania prawa do zwrotu i dzień dokonania zwrotu dzieli jednak pewien odstęp czasowy, który niekiedy może być dość znaczny ( 31 ). Odsetki pozwalają na uwzględnienie tego okresu.

56.

Obowiązek wypłaty odsetek nie stanowi kary ani też sankcji nakładanej na właściwe organy krajowe w związku z popełnionym naruszeniem prawa Unii; obowiązek ten ma natomiast służyć zapewnieniu jednostkom odpowiedniej rekompensaty za straty spowodowane utratą możliwości dysponowania kwotami, które pobrano nienależnie, z naruszeniem prawa Unii. Innymi słowy, prawo do wypłaty odsetek oparte jest na koncepcji przyznania jednostkom restitutio in integrum z uwagi na niemożność dysponowania tymi kwotami przez pewien okres ( 32 ).

57.

Prawo do wypłaty odsetek, będące po prostu środkiem pozwalającym uwzględnić utratę wartości pieniądza w czasie, nie zależy od tego, czy właściwe organy krajowe sądziły, że działają zgodnie z prawem Unii, któremu dopiero później nadano wykładnię odmienną niż ta, którą owe organy uważały wówczas za wykładnię zapewniającą jego prawidłowe stosowanie. Wyrażana w tym względzie przez sąd odsyłający wątpliwość, jakoby owe organy mogły nie być zobowiązane do wypłaty odsetek z uwagi na to, że pobrały należności w dobrej wierze, nie ma zatem znaczenia dla powstania prawa do zapłaty odsetek.

58.

Prawo do wypłaty odsetek nie jest tym samym co prawo do żądania naprawienia szkody. W sprawach dotyczących zwrotu powstaje ono jako konsekwencja uiszczenia kwot pieniężnych niezgodnie z prawem Unii i nie zależy od stwierdzenia istnienia odpowiedzialności po stronie właściwych organów krajowych, które dopuściły się naruszenia prawa Unii. Nie jest zatem istotne, dlaczego właściwe organy krajowe pobrały kwoty pieniężne niezgodnie z prawem Unii. Tak jak prawo do zwrotu rozpatrywane w kategoriach środka prawnego przewidzianego w prawie Unii stanowi jedynie reakcję na obiektywną okoliczność, że kwoty te nie były należne, tak samo prawo do wypłaty odsetek stanowi reakcję na fakt upływu czasu.

59.

W przypadkach, w których pojawia się możliwość skorzystania ze środka prawnego pozwalającego na dochodzenie zwrotu, odsetki obejmują okres, w którym dana osoba miała dysponować kwotami pieniężnymi, lecz nimi nie dysponowała, przy czym nie ma potrzeby badania, dlaczego właściwe organy krajowe dopuściły się naruszenia prawa Unii. Wystarczające jest samo naruszenie. Odsetki pozwalają po prostu wziąć poprawkę na upływ czasu, a zatem są one oderwane od kwestii ewentualnego usprawiedliwienia naruszenia prawa Unii.

60.

Takie gospodarcze uzasadnienie prawa do wypłaty odsetek znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. Trybunał wskazuje przede wszystkim na ekonomiczny sens prawa do zwrotu. Uznał on, że „prawo do zwrotu nienależnego świadczenia ma na celu usunięcie skutków niezgodności podatku z prawem Unii […] poprzez neutralizację ciężaru finansowego niesłusznie obciążającego podmiot, który go w ostateczności rzeczywiście ponosi” ( 33 ). W kilku ostatnich sprawach, jak zostało to wspomniane w pkt 45 niniejszej opinii, Trybunał wyjaśnił ponadto, że prawo Unii wymaga zwrotu nienależnie pobranych kwot pieniężnych razem z odsetkami, ponieważ odsetki rekompensują „strat[y] spowodowan[e] utratą możliwości dysponowania środkami finansowymi” ( 34 ).

61.

W związku z tym wypłata odsetek jest konieczna w celu przywrócenia poszanowania prawa Unii w drodze stworzenia sytuacji możliwie najbardziej zbliżonej do tej, która istniałaby, gdyby nie doszło do naruszenia prawa Unii. Zmierza ono zatem do przywrócenia skuteczności prawa Unii.

62.

Jak wskazuje sąd odsyłający oraz spółki Gräfendorfer i Flexi Montagetechnik, aby uzasadnić przyznanie odsetek, można alternatywnie czy też uzupełniająco powołać się na instytucję bezpodstawnego wzbogacenia ( 35 ).

63.

Została ona przywołana przez rzecznik generalną E. Sharpston w opinii w sprawie Zuckerfabrik Jülich i in. ( 36 ), której przedmiotem również był zwrot kwot dochodzonych od organów krajowych, przy czym kwoty te wpłacono do budżetu Unii na podstawie nieważnego uregulowania Unii.

64.

Dodatkowo Trybunał powołał się, w wyroku z dnia 16 grudnia 2008 r., Masdar (UK)/Komisja ( 37 ), oraz w wyroku z dnia 9 lipca 2020 r., Republika Czeska/Komisja ( 38 ), na bezpodstawne wzbogacenie jako na element uzasadniający możliwość złożenia skargi obejmującej żądanie zwrotu z budżetu Unii na podstawie art. 268 i art. 340 akapit drugi TFUE. Trybunał podkreślił, że osoba ponosząca stratę, która powoduje przysporzenie w majątku innej osoby (w tym przypadku – w majątku Unii) bez podstawy prawnej tego przysporzenia, tytułem zasady ogólnej ma prawo do odszkodowania do wysokości tej straty ze strony wzbogaconej osoby. Zdaniem Trybunału skarga obejmująca żądanie zwrotu z budżetu Unii wymaga dowodu na wzbogacenie bez ważnej podstawy prawnej pozwanego, jak również dowodu na zubożenie skarżącego związane z tym wzbogaceniem.

65.

O ile instytucja bezpodstawnego wzbogacenia może stanowić odpowiednie uzasadnienie wniesionej przez państwo członkowskie skargi o zwrot kwot, które zostały nienależycie wpłacone do budżetu Unii, o tyle powołanie się na nią nie jest moim zdaniem niezbędne dla uzasadnienia żądania wypłaty odsetek w sytuacjach takich jak te rozpatrywane w niniejszych sprawach. Może ona nawet utrudniać wypłatę odsetek. Ze względu na strukturę organizacyjną Unii różne kwoty są często pobierane przez organy krajowe z przeznaczeniem na wpłatę do budżetu Unii. W myśl orzecznictwa przytoczonego w poprzednim punkcie niniejszej opinii osoba, która zapłaciła nienależnie nałożone kwoty, musi udowodnić, że po stronie organów krajowych, które pobrały te kwoty, wystąpiło przysporzenie majątkowe. Jeżeli te kwoty zostały przekazane do budżetu Unii, udowodnienie wzbogacenia organów krajowych może się okazać niemożliwe.

66.

Prawo do wypłaty odsetek nie jest oparte na logice bezpodstawnego wzbogacenia, lecz koncentruje się na drugiej stronie tego stosunku, mianowicie na niesprawiedliwym zubożeniu. Jego celem jest zapewnienie skuteczności prawa Unii przez przywrócenie sytuacji, w której znajdowałaby się osoba zubożona wbrew prawu Unii, gdyby nie doszło do naruszenia. Istotne nie jest zatem wzbogacenie organów krajowych, lecz zubożenie skarżącego. Udowodnienie wzbogacenia nie jest konieczne dla zaistnienia prawa do wypłaty odsetek na podstawie prawa Unii ( 39 ).

67.

Moim zdaniem podane przez Trybunał ekonomiczne uzasadnienie istnienia prawa do wypłaty odsetek pozwala na sformułowanie wniosku, że – w prawie Unii – prawo to powstaje w każdym przypadku zubożenia osoby w sposób sprzeczny z prawem Unii, bez konieczności badania, czy podmiot, który dopuścił się naruszenia, działał w dobrej wierze oraz czy został wzbogacony.

68.

W razie przyjęcia, że prawo Unii przyznaje prawo do wypłaty odsetek w celu przywrócenia swojej skuteczności w drodze pokrycia utraty wartości środków finansowych w okresie, w którym dana osoba była ich pozbawiona w sposób sprzeczny z prawem Unii, nie jest uzasadnione rozróżnianie między poszczególnymi sytuacjami naruszenia prawa Unii.

69.

Odsetki są należne bez względu na to, czy naruszenie przyjęło postać nieważności uregulowania Unii lub uregulowania krajowego stanowiącego podstawę prawną płatności, błędnej wykładni prawa Unii lub prawa krajowego dokonującego jego wdrożenia, nieprawidłowej oceny okoliczności faktycznych, która doprowadziła do pobrania kwot pieniężnych niezgodnie z prawem Unii, czy też jakąkolwiek inną postać.

70.

Moim zdaniem z orzecznictwa można wywnioskować, że prawo do wypłaty odsetek istnieje we wszystkich sytuacjach, w których kwota pieniężna jest należna na podstawie prawa Unii, w celu uwzględnienia upływu czasu między powstaniem uprawnienia do żądania zapłaty a dokonaniem płatności ( 40 ). Prawo do wypłaty odsetek powstaje wskutek naruszenia normy prawa Unii przyznającej prawo do zapłaty lub do niedokonywania zapłaty, począwszy od chwili naruszenia owego prawa, oraz służy przywróceniu skuteczności prawa Unii.

71.

Dlatego też w sytuacjach, w których prawo do zwrotu powstało z powodu stwierdzenia nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności dokonanej z naruszeniem prawa Unii, wypłata odsetek jest konieczna w celu przywrócenia sytuacji, jaka miałaby miejsce, gdyby w ogóle nie wydano aktu, którego nieważność następnie stwierdzono ( 41 ).

72.

Z podobnych przyczyn odsetki należy również wypłacić w sytuacjach, w których zwrot jest dochodzony z powodu nieprawidłowej oceny okoliczności faktycznych lub błędnej wykładni prawa. W sprawie C‑415/20 skarżąca nie byłaby zobowiązana do zapłaty kar finansowych, gdyby właściwy organ krajowy prawidłowo zinterpretował prawo Unii. Aby przywrócić sytuację, jaka miałaby miejsce, gdyby nie doszło do naruszenia prawa Unii, nie wystarczy jedynie zwrócić nałożonych kar; trzeba też bowiem zapłacić odsetki, które pozwalają wziąć poprawkę na upływ czasu. Tylko w ten sposób można przywrócić skuteczność prawa Unii.

73.

Rozumowanie to ma zastosowanie także w sprawach C‑419/20 i C‑427/20. Skuteczność prawa Unii można przywrócić jedynie wówczas, gdy skarżący zostają „ponownie postawieni” w sytuacji, w której nie doszło do naruszenia prawa Unii wywołanego nieprawidłową oceną okoliczności faktycznych lub błędną wykładnią prawa Unii. Wymaga to pokrycia utraty wartości środków finansowych, których skarżący byli pozbawieni z powodu naruszenia prawa Unii.

74.

Podejście to znajduje potwierdzenie w niedawnym orzecznictwie, w którym Trybunał stwierdził, że odsetki są należne również wówczas, gdy przysługujące skarżącym prawo do zwrotu nie wynika ze stwierdzenia nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności, lecz z nieprawidłowej wykładni prawa lub nieprawidłowej interpretacji okoliczności faktycznych prowadzących do dokonania nienależnej płatności. W sprawie, w której wydano wyrok Littlewoods Retail Ltd i in. ( 42 ), nadpłata przez skarżącą należnego podatku od wartości dodanej wynikała z nieprawidłowej wykładni odnośnych przepisów prawa Unii i prawa krajowego. W sprawie zakończonej wyrokiem Hauptzollamt B ( 43 ) zwrot stanowił konsekwencję nieprawidłowo naliczonych podatków od energii elektrycznej. W obu tych sprawach Trybunał uznał, że skarżącym przysługiwało prawo do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii.

75.

Sytuacja w sprawie C‑415/20, w której skarżącej przez pewien czas nie przyznawano refundacji wywozowych, do których była ona uprawniona na podstawie prawa Unii, różni się od okoliczności spraw dotyczących zwrotu. W tych sprawach prawo do zapłaty odsetek powstało wskutek naruszenia prawa do niedokonywania płatności, natomiast w sprawie C‑415/20 prawo do wypłaty odsetek jest dochodzone w związku z prawem do otrzymania płatności. Drugie pytanie sądu odsyłającego w owej sprawie dotyczy zatem zasadniczo tego, czy prawo do wypłaty odsetek powstaje wyłącznie razem z prawem do zwrotu, czy też może powstaje ono również w sytuacji, w której dochodzi do naruszenia przysługującego danej osobie prawa do żądania płatności znajdującego swoje źródło bezpośrednio w prawie Unii.

76.

Jeżeli, tak jak zasugerowałam, prawo do wypłaty odsetek na gruncie prawa Unii jest uzasadnione koniecznością przywrócenia skuteczności prawa Unii, tak aby możliwe było wzięcie poprawki na okres, w którym jednostka była pozbawiona kwoty pieniężnej w sposób sprzeczny z prawem Unii, to prawo do wypłaty odsetek powstaje także, gdy naruszenie polega na odmowie dokonania na rzecz danej osoby płatności, do której ta osoba była uprawniona na podstawie prawa Unii. W sprawie C‑415/20 odsetki są należne za okres od chwili powstania prawa do otrzymania refundacji wywozowych do chwili wypłacenia tych refundacji wywozowych.

77.

Podsumowując, moim zdaniem orzecznictwo Trybunału należy rozumieć w ten sposób, że przewiduje ono co do zasady prawo do wypłaty odsetek we wszystkich sytuacjach, w których kwoty pieniężne należne na podstawie prawa Unii są wypłacane z opóźnieniem, z naruszeniem prawa Unii.

78.

Uważam więc, że orzecznictwo Trybunału dotyczące prawa do wypłaty odsetek znajduje zastosowanie wówczas, gdy właściwe organy krajowe niesłusznie odmawiają przyznania refundacji wywozowych i niesłusznie nakładają kary finansowe, z naruszeniem prawa Unii, tak jak miało to miejsce w sprawie C‑415/20. Ma ono również zastosowanie do zwrotu ceł antydumpingowych, które pobrano wskutek nieprawidłowej oceny okoliczności faktycznych, tak jak miało to miejsce w sprawie C‑419/20, oraz do zwrotu nienależycie pobranych, w rezultacie błędnej wykładni prawa Unii, należności celnych przywozowych, tak jak miało to miejsce w sprawie C‑427/20. We wszystkich tych sytuacjach cel przyświecający wypłacie odsetek jest taki sam – chodzi o zrekompensowanie utraty wartości pieniądza w czasie od chwili powstania uprawnienia do żądania odnośnych kwot pieniężnych do chwili ich zapłaty.

79.

Interpretowanie orzecznictwa Trybunału w taki sposób, że orzecznictwo to znajduje zastosowanie wyłącznie w sytuacjach, w których Trybunał stwierdza nieważność środka Unii lub środka prawa krajowego, podważałoby sam cel przyświecający temu orzecznictwu, mianowicie zapewnienie, iż – niezależnie od tego, jak doszło do naruszenia prawa Unii – jednostkom przyznaje się prawo do wypłaty odsetek w celu przywrócenia skuteczności prawa Unii.

80.

Przy interpretowaniu – na potrzeby rozpatrywanych spraw – pojęcia naruszenia prawa Unii zawartego w orzecznictwie Trybunału dotyczącym zwrotu nienależycie pobranych kwot pojawia się w sposób powiązany również pytanie, czy ma znaczenie, czy naruszenie prawa Unii zostaje stwierdzone przez sądy krajowe, czy też przez Trybunał.

81.

Odpowiedź na to pytanie powinna być moim zdaniem przecząca.

82.

Jak uznał Trybunał, art. 19 TUE powierza sądom państw członkowskich i Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie jednostki wywodzą z tego prawa ( 44 ). Sądy krajowe pełnią więc we współpracy z Trybunałem wspólne zadania, służące zapewnieniu poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu traktatów ( 45 ).

83.

Ponadto Trybunał podkreślił, że procedura uregulowana w art. 267 TFUE ustanawia bezpośrednią współpracę między Trybunałem a sądami krajowymi, w ramach której te ostatnie ściśle uczestniczą w prawidłowym stosowaniu i jednolitej wykładni prawa Unii, a także w zapewnieniu ochrony prawom przyznanym przez ten porządek prawny jednostkom. W związku z tym funkcje powierzone odpowiednio sądom krajowym i Trybunałowi są kluczowe dla zachowania samej istoty prawa ustanowionego przez traktaty ( 46 ).

84.

Z powyższego wynika, że sądy krajowe odgrywają, obok Trybunału, kluczową rolę jako sądy „powszechne” w systemie prawnym Unii ( 47 ). W związku z tym, jeżeli sąd krajowy stwierdza naruszenie prawa Unii, to tego rodzaju ustalenie ma tę samą wartość co stwierdzenie przez Trybunał naruszenia przyznanego jednostkom na gruncie prawa Unii prawa do zwrotu nienależycie pobranych kwot oraz wypłaty odpowiednich odsetek.

85.

Należy również wskazać, że to podejście wydaje się odzwierciedlone w odnośnym orzecznictwie Trybunału. W wyroku Wortmann ( 48 ) Trybunał wskazał, że gdy cła zostają zwrócone dlatego, iż nałożono je z naruszeniem prawa Unii, „co winno zostać zweryfikowane przez sąd krajowy”, państwa członkowskie są na mocy prawa Unii zobowiązane do wypłaty odsetek od zwracanej kwoty.

86.

W związku z tym uznaję, że naruszenie prawa Unii, z którego wynika prawo do wypłaty odsetek, istnieje niezależnie od tego, czy owo naruszenie zostaje stwierdzone przez sądy krajowe, czy też przez Trybunał.

87.

We wszystkich trzech sprawach sąd odsyłający uważa, że skarżące są uprawnione do wypłaty odsetek za cały okres, w którym były pozbawione kwot pieniężnych w sposób sprzeczny z prawem Unii, jedynie wówczas, gdy prawo do wypłaty odsetek istnieje na gruncie prawa Unii. W poprzednich częściach niniejszej opinii wskazałam już, że prawo Unii rzeczywiście przyznaje skarżącym prawo do wypłaty odsetek.

88.

Z postanowień odsyłających wynika jednak, że sąd odsyłający stoi na stanowisku, iż – przynajmniej w sprawach C‑419/20 i C‑427/20 – skarżące były uprawnione do wypłaty odsetek na gruncie prawa krajowego za okres od wszczęcia postępowania sądowego do dnia dokonania zwrotu, natomiast w sprawie C‑415/20 skarżąca nie jest uprawniona do żadnych odsetek na podstawie prawa krajowego, ponieważ nie wniosła do sądu skargi, w której domagałaby się przyznania refundacji wywozowych.

89.

W tym względzie nie ma moim zdaniem znaczenia, czy w niniejszych sprawach prawo krajowe przyznaje skarżącym prawo do wypłaty odsetek, ponieważ prawo to zostało wyprowadzone bezpośrednio z prawa Unii. W związku z tym kwestia, która ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sporów zawisłych przed sądem odsyłającym, nie dotyczy tego, czy odsetki mogą zostać wypłacone na gruncie prawa Unii za okres do dnia wszczęcia postępowania sądowego, lecz tego, czy przepisy krajowe mogą zgodnie z prawem ograniczać wykonywanie tego wywodzonego z prawa Unii prawa do wypłaty odsetek za ten okres albo uzależniać jego wykonywanie od wniesienia skargi do sądu.

90.

Rodzi się też pytanie, czy skarżącym można odmówić wypłaty odsetek, do których w przeciwnym razie byłyby one uprawnione na gruncie prawa Unii, w drodze zastosowania przepisów celnych Unii.

91.

Prawa wynikające z prawa Unii, w tym prawo do wypłaty odsetek, mogą być – pod pewnymi warunkami – ograniczone albo przez samo prawo Unii, albo przez prawo krajowe.

92.

Ogólnie rzecz biorąc, aby ograniczenie praw wynikających z prawa Unii było dopuszczalne, konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek: po pierwsze, ograniczenie praw wywodzonych z prawa Unii musi być uzasadnione celem interesu publicznego dopuszczalnym w świetle prawa Unii; oraz, po drugie, musi ono być proporcjonalne do tego celu.

93.

W świetle tych właśnie ram zbadam teraz dwa ograniczenia, które mają znaczenie w niniejszych sprawach, przy czym pierwsze z nich wynika z prawa Unii, natomiast drugie – z prawa krajowego.

94.

W rozpatrywanych sprawach należy między innymi odpowiedzieć na pytanie, czy art. 241 Wspólnotowego kodeksu celnego i art. 116 ust. 6 unijnego kodeksu celnego (do których to przepisów będę się odnosić łącznie jako do „kodeksu celnego”) mają zastosowanie w okolicznościach przedstawionych sądowi odsyłającemu.

95.

Te przepisy prawa Unii odpowiednio ograniczają i wykluczają, z pewnymi zastrzeżeniami, wypłatę odsetek w przypadku zwrotu przez właściwe organy krajowe należności celnych. W związku z tym mają one potencjalnie znaczenie w odniesieniu do zwrotu należności celnych przywozowych, których dotyczy sprawa C‑427/20, jak również do zwrotu ceł antydumpingowych będących przedmiotem sprawy C‑419/20.

96.

Z argumentów przytoczonych przez rząd niderlandzki wynika, że zawarta w kodeksie celnym norma wykluczająca wypłatę odsetek znajduje zastosowanie w okolicznościach spraw C‑419/20 i C‑427/20, dlatego też w tych sprawach odsetki nie są należne. Spółki Gräfendorfer, Reyher i Flexi Montagetechnik oraz Komisja nie zgadzają się z tym stanowiskiem. Podnoszą one, powołując się na wyrok Wortmann, że przewidziana w kodeksie celnym norma wykluczająca wypłatę odsetek nie ma zastosowania w okolicznościach tych spraw.

97.

Rząd niderlandzki opiera swoją argumentację na twierdzeniu, że zawarta w kodeksie celnym norma wykluczająca wypłatę odsetek stanowi zasadę ogólną. Jego zdaniem ustalenia dokonane przez Trybunał w wyroku Wortmann są wyjątkiem od tej zasady.

98.

Wbrew stanowisku tego rządu uważam, że rozpatrywana norma ustanowiona w kodeksie celnym nie jest zasadą ogólną, lecz wyjątkiem od zasady ogólnej prawa Unii przewidującej, iż w sytuacjach, w których ma miejsce zwrot kwot uiszczonych niezgodnie z prawem Unii, należne są odsetki. To właśnie dlatego, że w myśl zasady ogólnej należy wypłacać odsetki, konieczne stało się wyłączenie możliwości ich wypłaty w drodze wyraźnej normy.

99.

Norma zawarta w kodeksie celnym, z racji tego, że stanowi ograniczenie zasady ogólnej, musi być uzasadniona oraz proporcjonalna do przedstawionego uzasadnienia. W razie braku takiego uzasadnienia przewidziana w kodeksie celnym norma wykluczająca zapłatę odsetek w przypadku zwrotu byłaby nieważna ( 49 ).

100.

W wyroku Wortmann ( 50 ) przedstawiono uzasadnienie rozpatrywanej normy kodeksu celnego ( 51 ), jednocześnie zawężając jej stosowanie tylko do niektórych rodzajów sytuacji. Wyjaśnię, że było to niezbędne dla zachowania zgodności z prawem owej zasady przewidzianej w kodeksie celnym oraz że zasada ta nie znajduje, z tej samej przyczyny, zastosowania w niniejszych sprawach.

101.

Trybunał, w ślad za rzecznikiem generalnym, orzekł w wyroku Wortmann, że z genezy art. 241 Wspólnotowego kodeksu celnego wynika, iż ten przepis dotyczy „sytuacji, w której po zwolnieniu towarów przez organy celne okaże się, że początkowy pobór należności celnych przywozowych powinien zostać skorygowany poprzez ich obniżenie i w związku z tym całość lub część należności celnych przywozowych uiszczonych przez podmiot gospodarczy powinna mu zostać zwrócona” ( 52 ).

102.

Jak wyjaśnia rzecznik generalny M. Campos Sánchez-Bordona, „organy celne nie kontrolują towarów przed zwolnieniem i dokonują następczej kontroli prawidłowości dokonania przywozu. Jeżeli w tym późniejszym okresie zostanie ustalona nowa kwota należności celnej, może z tego wynikać zarówno obowiązek importera do zapłaty kwot jeszcze nie uiszczonych (wstępne ustalenie należności w sposób wadliwy), jak i obowiązek organów celnych do zwrotu należności pobranych nienależnie” ( 53 ). Kodeks celny wyklucza wypłatę odsetek w obu tych przypadkach ( 54 ).

103.

W związku z tym uzasadnieniem dla ustanowionego w kodeksie celnym ograniczenia zasady ogólnej nakazującej zapłatę odsetek jest zapewnienie krótkiego czasu odprawy celnej i szybkiego dopuszczenia towarów do obrotu na rynku ( 55 ).

104.

Aby ta norma była proporcjonalna do zamierzonego przez nią celu, jej stosowanie musi być ograniczone do sytuacji związanych z procedurami odprawy celnej, jak zostało to wyjaśnione w poprzednich punktach niniejszej opinii. Są to sytuacje, w których organ celny lub podmiot gospodarczy domagają się skorygowania należności celnych zaraz po dokonaniu pierwotnej odprawy celnej, zaś obie strony zgadzają się na taką korektę. Jednakże w razie powstania sporu zaistniała sytuacja nie będzie objęta zakresem stosowania przewidzianego w kodeksie celnym wyjątku wykluczającego wypłatę odsetek.

105.

Stanowisko to znajduje potwierdzenie w wyroku Wortmann, zgodnie z którym ustanowionej w kodeksie celnym normy wykluczającej wypłatę odsetek nie stosuje się, jeżeli podstawą zwrotu ceł są błędy przy obliczeniu owych ceł, które nie wynikały z ograniczonego czasu odprawy celnej. Nie znajduje to jednak zastosowania w tejże sprawie w odniesieniu do wypłaty odsetek w związku ze zwrotem ceł antydumpingowych nałożonych na podstawie rozporządzenia Unii, którego częściową nieważność stwierdził Trybunał.

106.

Rząd niderlandzki podnosi, że w wyroku Wortmann wyłączono z zakresu stosowania normy zawartej w kodeksie celnym jedynie przypadki, w których zwrot następuje po stwierdzeniu nieważności uregulowania stanowiącego podstawę prawną płatności, które to okoliczności zaistniały w sprawie zakończonej wydaniem owego wyroku.

107.

Moim zdaniem jednak taka wykładnia nie byłaby zgodna z przedstawionym w wyroku Wortmann uzasadnieniem tej normy, którym jest zapewnienie krótkiego czasu odprawy celnej, co rzecznik generalny M. Campos Sánchez-Bordona określił mianem „zwykłych okoliczności” ( 56 ). Jeżeli sytuacje, które nie mieszczą się w ramach „zwykłych” czynności odprawy celnej, nie zostają wyłączone z zakresu stosowania normy ustanowionej w kodeksie celnym, istnieje ryzyko, że ta norma zostanie uznana za nieważną, ponieważ nie jest proporcjonalna do celu będącego jej uzasadnieniem. Tego rodzaju sytuacje nie ograniczają się wyłącznie do przypadków, w których zwrot następuje po stwierdzeniu nieważności uregulowania będącego podstawą prawną płatności.

108.

W niniejszych sprawach błędna ocena dokonana przez właściwe organy krajowe nie została skorygowana w drodze „zwykłych” i realizowanych w krótkim czasie procedur odprawy celnej. Dostosowanie należności stanowiło natomiast konsekwencję wykonania wyroków sądów krajowych, w których stwierdzono, że te należności nałożono z naruszeniem prawa Unii. Takie sytuacje nie są objęte zakresem wyjątku przewidzianego w kodeksie celnym.

109.

W związku z tym uważam, że art. 241 Wspólnotowego kodeksu celnego i art. 116 ust. 6 unijnego kodeksu celnego nie wykluczają w okolicznościach niniejszych spraw wypłaty odsetek, jak również że w niniejszych sprawach stosuje się zasadę ogólną przewidującą prawo do wypłaty odsetek zgodnie z orzecznictwem Trybunału.

110.

Analiza przepisów krajowych ograniczających normy prawa Unii ustanawiające środki prawne jest zazwyczaj dokonywana w świetle pojęcia określanego mianem krajowej autonomii proceduralnej. W niniejszej opinii nie zamierzam się pochylać nad kwestią stosowności zasady „krajowej autonomii proceduralnej” ( 57 ). Wystarczy stwierdzić, że w myśl tej koncepcji to do państw członkowskich należy uregulowanie kwestii materialnych i proceduralnych istotnych z punktu widzenia wykonywania środków prawnych wynikających z prawa Unii. Krajowa autonomia proceduralna wchodzi w grę wówczas, gdy brak jest odnośnych uregulowań Unii. Podlega ona jednak zasadom równoważności i skuteczności ( 58 ).

111.

Przepisy krajowe ograniczające skuteczność praw wywodzonych z prawa Unii mogą być jednak uzasadnione, o ile realizują one, w sposób proporcjonalny, zgodny z prawem cel.

112.

Ta „proceduralna reguła rozsądku”, jak określono ją w doktrynie ( 59 ), została sformułowana przez Trybunał w wyrokach z dnia 14 grudnia 1995 r., van Schijndel i van Veen ( 60 ) oraz Peterbroeck ( 61 ), a następnie potwierdzona w późniejszym orzecznictwie ( 62 ). Trybunał orzekł w odniesieniu do zasady skuteczności, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy przepis krajowy czyni praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całym postępowaniu, trybu tego postępowania i jego szczególnych cech przed różnymi sądami krajowymi. W związku z tym przepisy krajowe, które realizują określony, zgodny z prawem cel, taki jak prawidłowy przebieg postępowania lub poszanowanie zasady prawa do obrony lub zasady pewności prawa, są zgodne z zasadą skuteczności w zakresie, w jakim zapewniają one osiągnięcie takiego zgodnego z prawem celu w sposób proporcjonalny. Musi to zostać zweryfikowane w konkretnym przypadku przez dany sąd krajowy.

113.

To właśnie w świetle tych ram analitycznych należy dokonać oceny przepisów krajowych, które ograniczają prawo do wypłaty odsetek w niniejszych sprawach.

114.

Według sądu odsyłającego przepisy krajowe mające zastosowanie we wszystkich trzech sprawach ograniczają początek okresu, za który należna jest wypłata odsetek, do dnia wszczęcia postępowania przed właściwym sądem krajowym.

115.

Na wstępie należy zauważyć, że wydaje się, iż nie istnieją jakiekolwiek przesłanki, które mogłyby wywołać wątpliwości co do zgodności tych przepisów z zasadą równoważności ( 63 ).

116.

Jeśli jednak chodzi o zasadę skuteczności, to moim zdaniem istnieją poważne przesłanki, by sądzić, że rozpatrywane przepisy krajowe nie są zgodne z ową zasadą.

117.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału ( 64 ) prawo Unii wymaga co do zasady zapłaty odsetek za cały okres pomiędzy dniem zapłaty lub niedokonania wypłaty kwot nałożonych lub zatrzymanych z naruszeniem prawa Unii a datą dokonania ich zwrotu lub zapłaty. Pozwala to zapewnić stosowne odszkodowanie za straty spowodowane utratą możliwości dysponowania owymi kwotami.

118.

W związku z tym w wyroku Irimie ( 65 ) Trybunał orzekł, że przepisy ograniczające odsetki do odsetek naliczanych od dnia następującego po dniu wystąpienia z wnioskiem o zwrot nienależnie pobranego podatku nie są zgodne z zasadą skuteczności. Ponadto należy zauważyć, że w opinii w sprawie Wortmann ( 66 ) rzecznik generalny M. Campos Sánchez-Bordona uznał, iż to samo tyczy się uregulowań niemieckich rozpatrywanych w niniejszych sprawach.

119.

Podzielam ten pogląd. Przepisy krajowe ograniczające wypłatę odsetek wyłącznie do okresu rozpoczynającego się od dnia wszczęcia postępowania przed sądem pozbawiają jednostki stosownego odszkodowania za cały okres, w którym ponosiły one straty spowodowane pozbawieniem możliwości dysponowania nienależnie pobranymi kwotami, które jest wymagane w ramach skutecznego stosowania prawa do wypłaty odsetek.

120.

Jak wskazują spółki Gräfendorfer, Reyher i Flexi Montagetechnik, w okolicznościach takich jak te w niniejszych sprawach okres od zapłaty nienależnie pobranych kwot do wniesienia skargi do sądu może trwać kilka lat, a to z uwagi na procedurę odwołań w administracyjnym toku instancji, która poprzedza wniesienie skargi do sądu. Dlatego też nie wydaje mi się, aby uregulowania krajowe mające zastosowanie we wszystkich trzech sprawach spełniały wymogi zasady skuteczności.

121.

Sąd odsyłający wskazał na dodatkowy element, który występuje jedynie w sprawie C‑415/20 i dotyczy wypłaty odsetek od przyznanych z opóźnieniem refundacji wywozowych. Zdaniem tego sądu wydaje się, że – zgodnie z właściwymi przepisami prawa krajowego ( 67 ) – w sytuacji opóźnienia w wypłacie świadczeń odsetki są należne od chwili wszczęcia przed sądem postępowania, w którym podmiot gospodarczy dochodzi wypłaty takich świadczeń. Jeżeli jednak opóźniona płatność zostaje dokonana bez wszczętego postępowania sądowego, to znaczy jeżeli właściwe organy krajowe podejmą decyzję o przyznaniu refundacji wywozowych, podmiot gospodarczy nie ma prawa do żadnych odsetek. W związku z tym jeśli podmiot gospodarczy, jak miało to miejsce w owej sprawie, złożył wyłącznie odwołanie w administracyjnym toku instancji do właściwego organu krajowego i oczekiwał na wydanie decyzji w postępowaniu wzorcowym, w wyniku którego ten organ przyznał refundacje wywozowe bez odsetek, to taki podmiot gospodarczy nie jest uprawniony do żadnych odsetek.

122.

Moim zdaniem takie uregulowanie krajowe nie jest zgodne z zasadą skuteczności. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że prawo do wypłaty odsetek istnieje na mocy prawa Unii, a zatem niezależnie od prawa krajowego. Podmiot gospodarczy, któremu z opóźnieniem przyznano refundacje wywozowe, jest więc uprawniony do otrzymania odsetek. Uzależnienie takiego prawa od wszczęcia postępowania sądowego pozbawia osoby, takie jak skarżąca w sprawie C‑415/20, która nie wniosła do sądu skargi o dokonanie takiego zwrotu, prawa, które przysługuje im na podstawie prawa Unii.

123.

Nawet jeśli rozpatrywane przepisy krajowe, tak jak zostały one przedstawione przez sąd odsyłający, ograniczają skuteczność wywodzonego z prawa Unii prawa do wypłaty odsetek, to nie wyklucza to, iż – w zależności od konkretnych okoliczności danej sprawy – takie przepisy mogą być dopuszczalne w świetle prawa Unii. Jest to możliwe jedynie pod warunkiem, że owe przepisy są proporcjonalne do ważnych interesów uznanych w krajowym porządku prawnym.

124.

Niemniej jednak w niniejszych sprawach Trybunałowi nie przedstawiono żadnych informacji, które umożliwiałyby dokonanie oceny, czy regulacje krajowe ograniczające prawo do wypłaty odsetek są uzasadnione. Co się tyczy przepisów krajowych uzależniających prawo do wypłaty odsetek od wniesienia skargi do sądu, sąd odsyłający wskazał, że istnienie tego rodzaju przepisów można wytłumaczyć autonomią decyzyjną podmiotów gospodarczych; decyzję o tym, by nie wszczynać postępowania sądowego, lecz oczekiwać na wynik postępowania wzorcowego, można bowiem postrzegać jako przejaw skorzystania z tej autonomii, co skutkuje zrzeczeniem się przez podmiot gospodarczy prawa do odsetek. Nie dostrzegam, jaki miałby być cel publiczny przyświecający takim uregulowaniom. Wręcz przeciwnie – wydaje mi się, że skutkują one niepotrzebnym zwiększeniem liczby postępowań sądowych. Niemniej jednak w kontekście podziału kompetencji między Trybunał a sądy krajowe – mając na uwadze, że zarówno Trybunał, jak i sądy krajowe są sądami Unii (zob. pkt 82–84 niniejszej opinii) – to do sądu odsyłającego należy ocena zasadności i proporcjonalności rozpatrywanych przepisów krajowych.

125.

Podsumowując, należy stwierdzić, że – z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający – rozpatrywane przepisy krajowe z racji tego, iż ograniczają wypłatę odsetek od zwracanych kwot, które zostały nienależnie pobrane lub wypłacone z opóźnieniem przez właściwe organy krajowe, z naruszeniem prawa Unii, nie spełniają wymogów zasady skuteczności.

126.

Konsekwencją takiego stwierdzenia w świetle prawa Unii jest to, że sąd odsyłający może albo dokonać wykładni tych przepisów krajowych w sposób pozwalający zapewnić skuteczne stosowanie prawa do wypłaty odsetek lub, jeżeli okaże się to niemożliwe, odstąpić od ich stosowania w rozpatrywanych sprawach.

127.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez Finanzgericht Hamburg (sąd ds. finansowych w Hamburgu, Niemcy) odpowiedział następująco:

Sprawa C‑415/20

Sprawa C‑419/20

Naruszenie prawa Unii jako przesłanka roszczenia o odsetki, które Trybunał wywodzi z prawa Unii, występuje również wtedy, gdy właściwe organy krajowe ustalają należności celne, stosując prawo Unii, jednak sąd krajowy stwierdza następnie, że nie zostały spełnione faktyczne przesłanki pobrania należności celnych.

Sprawa C‑427/20

Naruszenie prawa Unii jako przesłanka roszczenia o odsetki, które Trybunał wywodzi z prawa Unii, występuje również wtedy, gdy właściwe organy krajowe ustalają należności celne z naruszeniem wiążących prawnie przepisów prawa Unii, a sąd krajowy stwierdza to naruszenie prawa Unii.