–

w imieniu V. Tarragó da Silveiry przez P. de Almeidę, L. Mesquitę i E. Viveirosa, advogados,

–

w imieniu Massa Insolvente da Espírito Santo Financial Group SA przez N. Líbana Monteira, F. da Cunhę Matosa i S. Estimę Martins, advogados,

–

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, M. Figueireda i P. Lacerdę, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Afonso, M. Heller i M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. 2000, L 160, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 1, s. 191).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy V. Tarragó da Silveirą a Massa Insolvente da Espírito Santo Financial Group SA w przedmiocie zapłaty kwoty tytułem wynagrodzenia za usługi świadczone przez V. Tarragó da Silveirę na rzecz spółki Espírito Santo Financial Group SA przed ogłoszeniem upadłości tej ostatniej, jak również odszkodowania za wszelkie straty poniesione przezeń na skutek niewykonania umowy w przedmiocie świadczenia usług.

3

Motywy 8, 23 i 24 rozporządzenia nr 1346/2000 stanowią:

[…]

4

Artykuł 4 ust. 1 i ust. 2 lit. f) rozporządzenia przewiduje:

„1.   O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, dla postępowania upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo państwa członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie, określanego dalej jako »państwo wszczęcia postępowania«.

2.   Prawo państwa wszczęcia postępowania określa przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego, sposób jego prowadzenia i ukończenia. W szczególności określa ono:

[…]

[…]”.

5

Artykuł 15 powołanego rozporządzenia [w tłumaczeniu z portugalskiej wersji językowej, będącej podstawą odesłania prejudycjalnego] stanowi:

„Wpływ postępowania upadłościowego na toczące się postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa [w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu] podlega wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się postępowanie”.

6

Artykuł 16 ust. 1 akapit pierwszy tego rozporządzenia przewiduje:

„Wszczęcie postępowania upadłościowego przez sąd państwa członkowskiego właściwy zgodnie z art. 3 podlega uznaniu we wszystkich pozostałych państwach członkowskich z chwilą, gdy orzeczenie stanie się skuteczne w państwie wszczęcia postępowania”.

7

Artykuł 277 lit. e) Código do Processo Civil (kodeksu postępowania cywilnego) ma następujące brzmienie:

Postępowanie zostaje umorzone w przypadku:

[…]

8

W dniu 25 lipca 2008 r. V. Tarragó da Silveira, zamieszkały w Londynie (Zjednoczone Królestwo), wytoczył przed Tribunal de Comarca de Lisboa (sądem rejonowym w Lizbonie, Portugalia) powództwo o zapłatę w oparciu o umowę w przedmiocie świadczenia usług przeciwko spółce Espírito Santo Financial Group, z siedzibą w Luksemburgu.

9

W toku tego postępowania, w dniu 10 października 2014 r. tribunal d’arrondissement de Luxembourg (sąd rejonowy w Luksemburgu, Luksemburg) ogłosił upadłość spółki Espírito Santo Financial Group. Począwszy od tego dnia stroną pozwaną w postępowaniu była masa upadłości Espírito Santo Financial Group, reprezentowana przez luksemburskiego syndyka, wyznaczonego przez ten sąd.

10

Postanowieniem z dnia 1 czerwca 2015 r. Tribunal da Comarca de Lisboa (sąd rejonowy w Lizbonie) orzekł, na podstawie art. 277 lit. e) portugalskiego kodeksu postępowania cywilnego oraz ustanawiającej zasadę prawną uchwały Supremo Tribunal de Justiça (sądu najwyższego, Portugalia) nr 1/2014 z dnia 8 maja 2013 r. umorzenie postępowania, uznając, że w związku ze wszczęciem postępowania upadłościowego w Luksemburgu art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 znajdował w sprawie tej zastosowanie.

11

V. Tarragó da Silveira zaskarżył to postanowienie przed Tribunal da Relação de Lisboa (sądem apelacyjnym w Lizbonie, Portugalia), który wyrokiem z dnia 7 lipca 2016 r. utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.

12

V. Tarragó da Silveira zaskarżył ten wyrok przed Supremo Tribunal de Justiça (sądem najwyższym). W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego podnosi on, że art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 ma zastosowanie wyłącznie do toczących się postępowań dotyczących określonych przedmiotów albo praw i że postępowania mające za przedmiot zobowiązanie o charakterze pieniężnym nie są objęte zakresem stosowania rzeczonego rozporządzenia. Twierdzi on, że w rozpatrywanej sprawie skutki postępowania upadłościowego wszczętego w Luksemburgu dla postępowania toczącego się przed sądami portugalskimi należy ustalać, zgodnie z ogólną zasadą jurysdykcyjną ustanowioną w art. 4 owego rozporządzenia, zgodnie z prawem państwa członkowskiego wszczęcia owego postępowania, a w rozpatrywanej sprawie – zgodnie z prawem luksemburskim. Jednakże prawo luksemburskie, odmiennie niż prawo portugalskie, nie przewiduje umorzenia toczącego się postępowania.

13

Syndyk Espírito Santo Financial Group twierdzi, że art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 ma zastosowanie do wszelkich postępowań toczących się przed sądem państwa członkowskiego innego niż państwo wszczęcia postępowania upadłościowego, dotyczących zarówno określonych przedmiotów, czy też praw, jak nieokreślonych przedmiotów oraz prawa, pod warunkiem, że w stosunku do nich dłużnik został pozbawiony prawa zarządu.

14

W świetle tych rozbieżnych stanowisk sąd odsyłający ma wątpliwości dotyczące zakresu art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000.

15

W tych okolicznościach Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy art. 15 rozporządzenia [nr 1346/2000] należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do postępowania toczącego się przed sądem państwa członkowskiego, w ramach którego wnosi się o nakazanie dłużnikowi spełnienia obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej należnej na podstawie umowy w przedmiocie świadczenia usług, jak również zasądzenie odszkodowania za niewywiązanie się z tego obowiązku, uwzględniając, że: a) niewypłacalność tego dłużnika została stwierdzona w postępowaniu wszczętym przed sądem w innym państwie członkowskim i b) to stwierdzenie niewypłacalności dotyczy całego majątku dłużnika?”.

16

Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do postępowania toczącego się przed sądem państwa członkowskiego, dotyczącego żądania zasądzenia od dłużnika zapłaty kwoty pieniężnej należnej na podstawie umowy w przedmiocie świadczenia usług, jak również zasądzenia odszkodowania za niewywiązanie się z tego obowiązku, w sytuacji gdy niewypłacalność tego dłużnika została stwierdzona w ramach postępowania upadłościowego wszczętego w innym państwie członkowskim i to stwierdzenie niewypłacalności dotyczy całego majątku dłużnika.

17

Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2000, o ile rozporządzenie nie stanowi inaczej, dla postępowania upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo państwa członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie upadłościowe. Artykuł ten ustanawia mianowicie ogólną zasadę kolizyjno-prawną dla transgranicznych postępowań upadłościowych i ich skutków.

18

W drodze wyjątku od tejże zasady art. 15 rzeczonego rozporządzenia stanowi [w wersji języka postępowania], że wpływ postępowania upadłościowego na toczące się postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa, w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu, podlega wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się owo postępowanie.

19

Sąd odsyłający pragnie ustalić, czy – jak twierdzi V. Tarragó da Silveira, [występujące w wersji języka postępowania] wyrażenie „przedmio[t] albo praw[o], w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu” ogranicza zakres stosowania art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 wyłącznie do toczących się postępowań dotyczących określonych przedmiotów lub praw. Innymi słowy, artykuł ten miałby znajdować zastosowanie wyłącznie do toczących się postępowań dotyczących określonego prawa należącego do dłużnika lub określonego przedmiotu, znajdującego się w zarządzie dłużnika. Nie byłoby tak jednak w przypadku toczącego się postępowania dotyczącego zapłaty kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania umownego.

20

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału sformułowania użytego w jednej z wersji językowych przepisu prawa Unii nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu w tym zakresie pierwszeństwa względem innych wersji językowych. Przepisy Unii należy bowiem interpretować i stosować w sposób jednolity w świetle wersji sporządzonych we wszystkich językach urzędowych Unii Europejskiej (zob. podobnie wyrok z dnia 28 lipca 2016 r., JZ, C‑294/16 PPU, EU:C:2016:610, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

21

W kwestii tej należy zauważyć, że różne wersje językowe analizowanego przepisu powodują niejednoznaczność. Wersje angielska, francuska i włoska, w szczególności, posługują się odpowiednio następującymi wyrażeniami: „an asset or a right of which the debtor has been divested”, „un bien ou un droit dont le débiteur est dessaisi” i „un bene o a un diritto del quale il debitore è spossessato [przedmiotu albo prawa, w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu]”. Tymczasem w wersjach hiszpańskiej, czeskiej, duńskiej i niemieckiej [i polskiej], w szczególności, występują odpowiednio wyrażenia: „un bien o un derecho de la masa”, „majetku nebo práva náležejícího do majetkové podstaty”, „et aktiv eller en rettighed i massen” i „einen Gegenstand oder ein Recht der Masse” [przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy].

22

W świetle orzecznictwa przywołanego w pkt 20 niniejszego wyroku oraz rozbieżności wynikających z różnych wersji językowych art. 15 rozporządzenie nr 1346/2000 wykładnia rzeczonego przepisu nie może zostać oparta wyłącznie na jego brzmieniu.

23

O ile brzmienie przepisu nie jest wolne od dwuznaczności, kontekst oraz cele owego przepisu wymagają dokonania takiej jego wykładni, która nie zawężałaby jego zakresu stosowania wyłącznie do toczących się postępowań dotyczących określonego przedmiotu lub prawa, w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu.

24

Po pierwsze, mając na uwadze kontekst, w który przepis ten się wpisuje, art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 należy interpretować, po pierwsze, w związku z art. 4 ust. 2 lit. f) tego samego rozporządzenia, który rozróżnia pomiędzy „toczącymi się postępowaniami” a pozostałymi środkami dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli (zob. wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., ENEFI, C‑212/15, EU:C:2016:841, pkt 32). Artykuł 4 ust. 2 lit. f) nie wskazuje w żaden sposób, by toczące się postępowanie, takie jak postępowanie główne, miało dotyczyć określonego przedmiotu lub prawa. Użycie wyrażenia ogólnego „toczące się postępowanie” potwierdza, wręcz przeciwnie, że art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 stosuje się do toczących się postępowań dotyczących nie tylko określonego przedmiotu lub prawa, lecz, szerzej, przedmiotów i praw wchodzących w skład masy upadłości.

25

Ponadto należy stwierdzić, że przedmioty lub prawa, „w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu” w rozumieniu art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 [w wersji języka postępowania] oznaczają przedmioty lub prawa, w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu z powodu wszczęcia postępowania upadłościowego. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia wszczęcie postępowania upadłościowego podlega uznaniu we wszystkich pozostałych państwach członkowskich z chwilą, gdy orzeczenie stanie się skuteczne w państwie wszczęcia postępowania. Zatem pojęcie „przedmiot[ów] i pra[w], w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu” obejmuje nie tylko określone przedmioty i prawa dłużnika, a raczej masę upadłości powstałą w wyniku wszczęcia wobec dłużnika postępowania upadłościowego.

26

Po drugie, jeżeli chodzi o cele rozporządzenia nr 1346/2000, należy zauważyć, że z wynikającym z jego motywu 8 celem, polegającym na osiągnięciu poprawy skuteczności i efektywności postępowań upadłościowych o transgranicznych skutkach, realizowanym przez rzeczone rozporządzenie sprzeczne byłoby zobowiązanie – w odniesieniu do postępowań mających za przedmiot roszczenie pieniężne – sądu rozpoznającego sprawę do stosowania w toku postępowania prawa obcego w tym tylko celu, by ustalić wpływ wszczęcia postępowania upadłościowego w innym państwie członkowskim na toczące się przed danym sądem postępowanie. Wiązałoby się to z ryzykiem opóźnienia wydania przez ów sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie ustalenia istnienia wierzytelności i jej wysokości oraz, w odnośnym wypadku, uniemożliwienia wierzycielowi zgłoszenia w wyznaczonym terminie wierzytelności w ramach owego postępowania upadłościowego.

27

I tak zgodnie z ww. celem wykładnia art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 dokonana w pkt 23 niniejszego wyroku umożliwia sądowi, przed którym wszczęto toczące się postępowanie, ustalenie wpływu wszczęcia postępowania upadłościowego na owo toczące się postępowanie zgodnie z prawem krajowym owego sądu.

28

Z powyższego wynika, że zakres zastosowania art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 nie może zostać ograniczony tylko do toczących się postępowań dotyczących określonych przedmiotów i praw, w stosunku do których dłużnik został pozbawiony prawa zarządu.

29

Jednakże należy doprecyzować, że art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 nie może być stosowany bez rozróżnienia do wszystkich toczących się postępowań dotyczących przedmiotu lub prawa wchodzącego w skład masy upadłości.

30

Jak orzekł już Trybunał, byłoby sprzeczne z systematyką rozporządzenia, gdyby interpretować art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 w ten sposób, iż dotyczyłby on również postępowań egzekucyjnych, co prowadziłoby do tego, że skutki wszczęcia postępowania upadłościowego podlegałyby zatem prawu państwa, w którym owe postępowanie egzekucyjne się toczy, podczas gdy równolegle art. 20 ust. 1 tego rozporządzenia, ustanawiając wyraźnie obowiązek zwrotu zaspokojenia uzyskanego w drodze postępowania egzekucyjnego na ręce zarządcy, pozbawiałby ów art. 15 skuteczności (wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., ENEFI, C‑212/15, EU:C:2016:841, pkt 34).

31

Ponadto rozporządzenie nr 1346/2000 jest oparte na zasadzie, w myśl której wymóg równego traktowania wierzycieli, stanowiący mutatis mutandis myśl przewodnią konstrukcji całego postępowania upadłościowego, stoi co do zasady na przeszkodzie dochodzeniu praw przez poszczególnych wierzycieli za pośrednictwem postępowań egzekucyjnych, wszczynanych i prowadzonych równolegle do toczącego się postępowania upadłościowego (wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., ENEFI, C‑212/15, EU:C:2016:841, pkt 33).

32

W konsekwencji należy uznać, że postępowania egzekucyjne nie są objęte zakresem stosowania art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 (wyrok z dnia 9 listopada 2016 r., ENEFI, C‑212/15, EU:C:2016:841, pkt 35).

33

Natomiast powództwa mające na celu ustalenie zobowiązań pieniężnych, które ograniczają się do określenia praw i obowiązków dłużnika, nie implikując ich egzekwowania i które w związku z tym – w przeciwieństwie do postępowań egzekucyjnych – nie wiążą się z ryzykiem naruszenia zasady równego traktowania wierzycieli ani zbiorowego rozstrzygania postępowań upadłościowych, są objęte zakresem zastosowania analizowanego art. 15.

34

Do sądu odsyłającego należy zweryfikowanie, przed przystąpieniem do zastosowania art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000, czy powództwo V. Tarragó da Silveiry stanowi powództwo mające co do istoty za przedmiot właśnie wierzytelność pieniężną i czy odróżnia się ono, jako takie, od postępowania mającego na celu egzekucję takiej wierzytelności.

35

W świetle powyższych rozważań na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć, że art. 15 rozporządzenia nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do postępowania toczącego się przed sądem państwa członkowskiego, dotyczącego żądania zasądzenia od dłużnika zapłaty kwoty pieniężnej należnej na podstawie umowy w przedmiocie świadczenia usług, jak również zasądzenia odszkodowania za niewywiązanie się z tego obowiązku, w sytuacji gdy niewypłacalność tego dłużnika została stwierdzona w ramach postępowania upadłościowego wszczętego w innym państwie członkowskim i to stwierdzenie niewypłacalności dotyczy całego majątku dłużnika.

36

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do postępowania toczącego się przed sądem państwa członkowskiego, dotyczącego żądania zasądzenia od dłużnika zapłaty kwoty pieniężnej należnej na podstawie umowy w przedmiocie świadczenia usług, jak również zasądzenia odszkodowania za niewywiązanie się z tego obowiązku, w sytuacji gdy niewypłacalność tego dłużnika została stwierdzona w ramach postępowa upadłościowego wszczętego w innym państwie członkowskim i to stwierdzenie niewypłacalności dotyczy całego majątku dłużnika.