OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

L.A. GEELHOEDA

przedstawiona w dniu 16 września 2004 r.(1)

Sprawa C-4/03

Gesellschaft für Antriebstechnik mbH & Co. KG (GAT)

przeciwko

Lamellen und Kupplungsbau Beteiligungs KG (LuK)

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberlandesgericht Düsseldorf (Niemcy)]

Wykładnia art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej – Jurysdykcja wyłączna „w sprawach, których przedmiotem jest […] ważność patentów” – Czy ta jurysdykcja wyłączna obejmuje pozew o stwierdzenie naruszenia (lub braku naruszenia), w którym strona podnosi zarzut braku ważności patentu?

I –    Wprowadzenie

1.        W niniejszej sprawie Oberlandsgericht Düsseldorf (Niemcy) przedstawił Trybunałowi pytanie prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 16 pkt 4 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych(2) (zwanej dalej „konwencją brukselską”). Postanowienie to przyznaje w niektórych przypadkach wyłączną jurysdykcję sądowi państwa, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja, albo uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły.

2.        W szczególności sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy wyłączna jurysdykcja dotyczy jedynie postępowania w przedmiocie powództwa (ze skutkami erga omnes) o stwierdzenie nieważności patentu, czy również postępowania w przedmiocie powództwa o stwierdzenie naruszenia patentu, jeśli strona podniesie kwestię ważności patentu lub zarzut nieważności patentu.

3.        W ramach postępowania o stwierdzenie naruszenia patentu pozwany może podnieść zarzut nieważności patentu. W ten sam sposób w ramach powództwa o stwierdzenie braku naruszenia pozwany może powołać się na unieważnienie lub nieważność patentu w celu wskazania, że jego naruszenie nie może mieć miejsca. Taka właśnie sytuacja stanowiła przedmiot sporu w postępowaniu przed sądem krajowym. Sąd krajowy zmierza konkretnie do ustalenia, czy ma znaczenie to, że sąd rozpatrujący powództwo uwzględni zarzut nieważności lub unieważnienia patentu, oraz czy istotny jest moment podniesienia tego zarzutu w toku postępowania.

4.        Artykuł 16 pkt 4 konwencji brukselskiej stanowi wyjątek od podstawowej zasady zawartej w art. 2 tej konwencji. Artykuł 2 stanowi, że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium umawiającego się państwa mogą być niezależnie od ich obywatelstwa pozywane przed sądy tego państwa. Przepis ten opiera się na paremii „actor sequitur forum rei”. Artykuł ten służy zatem ochronie praw pozwanego. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału ze względu na ogólny charakter tej zasady odstępstwa od art. 2 podlegają wykładni ścisłej(3).

5.        Z kolei szeroka wykładnia art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej służy pewności prawa i zmniejsza ryzyko wydania sprzecznych orzeczeń. Jurysdykcja w zakresie ważności patentu przysługuje zawsze temu samemu sądowi. Jeszcze większe znaczenie ma to, że niepożądana jest taka wykładnia art. 16 pkt 4, według której przysługujący powodowi wybór między wniesieniem powództwa o stwierdzenie nieważności a wniesieniem powództwa o stwierdzenie braku naruszenia jest decydujący dla określenia właściwości sądu. Tam gdzie to możliwe należy bowiem wykluczyć możliwość wyboru sądu.

II – Ramy prawne, faktyczne i proceduralne

6.        Artykuł 2 konwencji brukselskiej, zawarty w tytule II rozdziale 1 zatytułowanym „Przepisy ogólne”, brzmi następująco:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszej konwencji osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa, mogą być niezależnie od ich obywatelstwa, pozywane przed sądy tego państwa […]”.

7.        Artykuł 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, zawarty w tytule II rozdziale 5, zatytułowanym „Jurysdykcje wyłączne”, stanowi:

„Niezależnie od miejsca zamieszkania jurysdykcję wyłączną mają: w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania, sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja, albo na podstawie umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły”.

8.        Konwencja brukselska została następnie zastąpiona rozporządzeniem Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(4). Rozporządzenie to nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ jego przepisy mają zastosowanie tylko do takich powództw i dokumentów urzędowych, które zostały wytoczone bądź sporządzone po jego wejściu w życie w dniu 1 marca 2002 r., co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

9.        Problem zrodził się w ramach sporu zawisłego między Gesellschaft für Antriebstechnik mbH & Co. KG (GAT) (zwaną dalej „GAT”), z siedzibą w Alsdorf (powódka w sprawie przed sądem krajowym), a Lamellen und Kupplungsbau Beteiligungs KG (LuK) (zwaną dalej „LuK”), z siedzibą w Bühl. Strony sporu konkurują ze sobą w dziedzinie technologii motoryzacyjnej.

10.      Powódka w postępowaniu przed sądem krajowym ubiegała się o uzyskanie zamówienia od Ford-Werke AG w Kolonii na dostawę mechanicznych amortyzatorów hydraulicznych. Pozwana przed sądem krajowym twierdziła, że powódka dopuściła się w szczególności naruszenia francuskich patentów, z których pozwana jest uprawniona. Powódka wniosła do Landgericht Düsseldorf powództwo o stwierdzenie braku naruszenia patentu, tak aby prawnie zostało stwierdzone, że pozwana nie może powoływać się na żadne prawa wynikające z patentów francuskich, i podnosi w tym celu zarzut ich nieważności.

11.      Landgericht uznał, że zgodnie z prawem międzynarodowym jest on właściwy do rozpoznania powództwa o naruszenie patentów francuskich. Uznał się także za właściwy do rozpoznania sporu w zakresie nieważności lub unieważnienia tych patentów. Zgodnie ze skierowanym do Trybunału postanowieniem odsyłającym oparł się on w tym zakresie na zawężającej wykładni art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, której należy dokonać, aby sąd nie przestał być właściwym w następstwie podniesienia przez pozwanego w powództwie o naruszenie zarzutu nieważności spornego patentu.

12.      Landgericht oddalił pozew powódki przed sądem krajowym, uznając, że omawiane patenty spełniają przesłanki rejestracji. Powódka odwołała się od tego orzeczenia do Oberlandesgericht Düsseldorf, który rozpatrując tę apelację, wystąpił z  pytaniem prejudycjalnym przedstawionym w pkt 2 powyżej.

13.      W postanowieniu odsyłającym Oberlandesgericht podkreśla w szczególności, że niezależnie od tego, jakie rozwiązanie zostanie przyjęte, istnieje ryzyko wydania sprzecznych orzeczeń. Sąd ten uważa również, iż należy podkreślić, że przyznanie patentu jest aktem suwerenności oraz że pożądane byłoby poddanie tej kwestii pod rozstrzygnięcie sądów danego państwa, a nie sądów zagranicznych. W przekonaniu Oberlandesgericht art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej służy również realizacji tego celu.

III – Uwagi przedłożone Trybunałowi

14.      Pozwana w postępowaniu przed sądem krajowym (LuK), rządy niemiecki i francuski oraz rząd Zjednoczonego Królestwa, jak również Komisja Wspónot Europejskich przedłożyły uwagi. W dniu 14 lipca 2004 r. miała miejsce rozprawa w tej sprawie przed Trybunałem. Powódka w postępowaniu przed sądem krajowym (GAT) również przedstawiła swoje stanowisko w trakcie tej rozprawy.

15.      W postępowaniu przed Trybunałem zostały przedstawione trzy różne stanowiska. Trybunał powinien orzec, które z tych trzech stanowisk odpowiada najlepiej brzmieniu i celom art. 6 pkt 4 konwencji brukselskiej.

16.      LuK i rząd niemiecki popierają wykładnię zawężającą art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Uważają oni, że artykuł ten ma zastosowanie w sporze dotyczącym ważności patentu tylko wtedy, gdy kwestia ta stanowi żądanie główne w postępowaniu. Kwestionują one tezę, że kwestie podniesione w odniesieniu do ważności patentu i jego naruszenia nie mogą być rozdzielane; oceniają, że taka koncepcja poważnie zagraża równowadze między jurysdykcją poszczególnych sądów ustanowioną w konwencji brukselskiej. Oznaczałoby to bowiem, że prawie wszystkie powództwa o naruszenie byłyby objęte wyłączną jurysdykcją przewidzianą w art. 16 konwencji.

17.      Zdaniem LuK i rządu niemieckiego w ten sposób strony zostałyby pozbawione praw, które zostały im przyznane nie tylko na podstawie art. 2 konwencji brukselskiej (sądy miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego), lecz również na podstawie art. 5 pkt 3 i 5 oraz art. 6 pkt 1 tej konwencji. Ponadto właściciel patentu mógłby wnosić wszystkie powództwa o naruszenie do tego samego sądu (to znaczy do sądu miejsca zamieszkania lub siedziby osoby dokonującej naruszenia), podczas gdy na podstawie art. 16 pkt 4 konwencji powinien zwrócić się do sądów wszystkich państw stron, w których zarejestrowany jest patent.

18.      GAT oraz rządy francuski i Zjednoczonego Królestwa prezentują przeciwną koncepcję. Popierają one szeroką wykładnię art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, która służy interesowi właściwego sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

19.      Podkreślają one, że sądy państwa strony, które udzieliło patentu, są najbardziej odpowiednie do rozstrzygania kwestii jego ważności z uwagi na ich bliskość fizyczną oraz prawną. Ponadto kwestie dotyczące ważności i naruszenia patentu są w praktyce nierozerwalnie połączone. Zastosowanie art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej do powództw o stwierdzenie naruszenia umożliwia w interesie pewności prawa zapobieganie wydawaniu sprzecznych orzeczeń. Ponadto koncepcja ta umożliwia uniknięcie obchodzenia przez strony zasady wyłącznej jurysdykcji przewidzianej w tym artykule. W istocie jeśli zamiast podważania ważności patentu podmiot, któremu zarzuca się naruszenie patentu, wniesie powództwo o stwierdzenie braku naruszenia, to takie powództwo mogłoby – przyjmując odmienną koncepcję – nie podlegać art. 16 pkt 4. Rząd francuski powołuje się w tym zakresie na sprawozdanie Jenarda(5), który obstaje przy tym, że orzeczenia dotyczące ważności patentów należą do jurysdykcji państw stron.

20.      Komisja przedstawia trzecią, pośrednią koncepcję. Twierdzi ona, że wspomniana powyżej szeroka wykładnia art. 16 pkt 4 prowadziłaby w rzeczywistości do tego, że wszystkie spory dotyczące patentów byłyby rozstrzygane przez sądy państwa, w którym nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja patentu. Komisja nie kwestionuje tego, że takie rozwiązanie byłoby pożądane, lecz ocenia, że treść art.16 pkt 4 nie pozwala na jego przyjęcie.

21.      Za istotne uważa ona jednak, by strony nie mogły pozbawić wszelkiego znaczenia art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Nie powinny one mieć możliwości wyboru sądu w zależności od rodzaju wniesionego powództwa głównego: stwierdzenia ważności, nieważności bądź też naruszenia W takim przypadku jak rozstrzygany w niniejszej sprawie kwestia, czy stwierdzenie nieważności patentu jest żądaniem głównym, czy też służy tylko jako argument podniesiony w celu uzasadnienia braku naruszenia, nic nie zmienia. Zgodnie z art. 16 pkt 4 tej konwencji tylko jeden sąd jest właściwy do stwierdzenia ważności lub nieważności. Pozostałe kwestie dotyczące patentu nie należą do zakresu stosowania tego przepisu.

IV – Ocena

A –    Kontekst: orzecznictwo Trybunału

22.      Na wstępie chciałbym podkreślić, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem celem zapewnienia w największym możliwym stopniu równości i spójności praw oraz obowiązków, które wynikają z konwencji brukselskiej dla umawiających się państw i zainteresowanych podmiotów, należy określić w sposób autonomiczny znaczenie, jakie trzeba przypisać pojęciom użytym w tej konwencji(6).

23.      Wykładnia Trybunału powinna ponadto przyczynić się do przewidywalności w zakresie podziału jurysdykcji sądowej. Jeśli powód występujący z powództwem prawa prywatnego jest w stanie z łatwością określić, do jakiego sądu powinien się zwrócić, i jeśli pozwany może z łatwością stwierdzić, przed jaki sąd może zostać pozwany, to zarówno ochrona prawna, jak i pewność prawa są zachowane. Zasady jurysdykcji powinny być w dużym stopniu przewidywalne, jak stanowi motyw jedenasty rozporządzenia nr 44/2001.

24.      Trybunał stwierdził również wielokrotnie, że art. 16 konwencji brukselskiej – jako odstępstwo od zasady ogólnej jurysdykcji przewidzianej w art. 2 akapit pierwszy tej konwencji – nie może być interpretowany szerzej niż tego wymaga jego cel, ponieważ skutkuje on pozbawieniem stron możliwości wyboru sądu, która w innym przypadku przysługiwałaby im, a w pewnych przypadkach również wezwaniem ich do sądu, który nie jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę żadnej ze stron. Wspomniałem już o tej kwestii na wstępie(7). Zgadzam się poza tym z rzecznikiem generalnym Jacobsem, który twierdzi, że nie można przyznawać zbyt dużego znaczenia wykładni zawężającej. Jak stwierdza on w opinii w sprawie Gabriel(8), odstępstwu prawnemu, podobnie jak każdemu innemu przepisowi prawa, należy nadać właściwe mu znaczenie, określane w świetle jego celu i brzmienia oraz ogólnej systematyki i zamierzeń aktu, którego część stanowi.

25.      Czwartą zasadą wypracowaną przez Trybunał w orzecznictwie dotyczącym konwencji brukselskiej jest istnienie szczególnie ścisłego związku między sporem a sądem miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące wyrządzenie szkody, który uzasadnia przyznanie właściwości tym sądom ze względu na właściwe sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oraz sprawny przebieg postępowania(9).

26.      Uwzględniając te zasady, Trybunał wielokrotnie już poddał wykładni pojęcia zawarte w art. 16 konwencji brukselskiej. Większość orzeczeń dotyczyła ustanowionej w art. 16 pkt 1 tej konwencji jurysdykcji wyłącznej w zakresie nieruchomości. Trybunał orzekł jeden raz w przedmiocie pkt 4 tego artykułu.

27.      W wyroku w sprawie Reichert i Kockler(10) Trybunał podkreślił, że zasadniczym motywem wprowadzenia jurysdykcji wyłącznej sądów umawiającego się państwa, w którym położona jest nieruchomość (art. 16 pkt 1 konwencji brukselskiej) jest okoliczność, że ze względu na jego bliskość sąd miejsca położenia nieruchomości jest w stanie najlepiej poznać okoliczności faktyczne oraz zastosować zasady i zwyczaje ustalone w tej materii. Wyłączna jurysdykcja sądów umawiającego się państwa, w którym położona jest nieruchomość, obejmuje wszystkie powództwa dotyczące praw rzeczowych na nieruchomościach. Natomiast wyłączna jurysdykcja jest (w zasadzie) ograniczona do powództw o stwierdzenie zasięgu, stanu, prawa własności lub posiadania nieruchomości bądź istnienia innych praw rzeczowych na tych nieruchomościach.

28.      W wyroku w sprawie Duijnstee(11) Trybunał dokonał wykładni jurysdykcji wyłącznej sądów państwa strony, na którego terytorium został udzielony (lub zgłoszony) patent, przewidzianej w art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Trybunał uzasadnia tę jurysdykcję „okolicznością, że sądy te są w stanie najlepiej poznać przypadek, w których sam spór dotyczy ważności patentu lub istnienia zgłoszenia lub rejestracji”. Trybunał wprowadził rozróżnienie między tymi sporami a innymi powództwami, których przedmiotem jest patent, lecz które nie należą do zakresu stosowania art. 16 pkt 4 tej konwencji. Do tej ostatniej kategorii należą na przykład spory dotyczące naruszenia, lecz również kwestia podniesiona w sprawie Duijnstee, a mianowicie kwestia dotycząca tego, czy właścicielem patentu jest pracownik, czy pracodawca.

29.      Trybunał oparł swoje stanowisko w szczególności na sprawozdaniu Jenarda(12) oraz na konwencjach dotyczących patentów, które wprowadzają jasne rozróżnienie między udzieleniem i rejestracją patentu z jednej strony a naruszeniami z drugiej strony.

B –    Co wynika z tekstu konwencji brukselskiej?

30.      Na podstawie art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, który został zawarty w tytule II rozdziale 5, zatytułowanym „Jurysdykcje wyłączne”, niektóre spory dotyczące patentów i innych praw własności przemysłowej są rozstrzygane przez sądy państw stron, w których nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja patentu.

31.      Wiążący charakter jurysdykcji wyłącznej wynika z art. 17 i 18 konwencji brukselskiej. Jedyną kwestią do rozstrzygnięcia, jaka się tu pojawia jest pytanie, do jakich rodzajów sporów znajduje zastosowanie art. 16 pkt 4.

32.      Przede wszystkim z uwagi na brzmienie art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej jest oczywiste, że prawodawca nie miał na celu objęcia tą jurysdykcją wyłączną wszystkich sporów dotyczących patentów i innych praw własności przemysłowej. Artykuł ten dotyczy bowiem wyłącznie sporów w zakresie rejestracji lub ważności patentów i innych praw. Przepis nie wymienia wyraźnie sporów dotyczących naruszeń patentów. W tym znaczeniu przepis ten różni się od art. 229A WE, który pozwala na przyznanie Trybunałowi jurysdykcji we wszystkich sprawach dotyczących wspólnotowego prawa własności przemysłowej.

33.      Sąd krajowy wskazuje zwłaszcza na wersję angielską, która zdaje się posługiwać w art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej sformułowaniem szerszym niż w przypadku art. 16 pkt 1–3. Artykuł 16 pkt 4 odwołuje się do „proceedings concerned with”, podczas gdy art. 16 pkt 1–3 dotyczy „proceedings which have as their object”. Inne wersje językowe, jak niemiecka, francuska, włoska i niderlandzka, nie zawierają takiego rozróżnienia, podczas gdy w wersji angielskiej znaczenie tej różnicy w sformułowaniu nie jest jasne. W swoich uwagach Komisja szczegółowo analizuje wskazane przez sąd krajowy rozróżnienie wprowadzone w wersji angielskiej. Uważa ona, że rozróżnienie to nie jest istotne, ponieważ nie występuje w innych wersjach językowych, a ponadto brak jest podstaw, by uznać, że wprowadzając ją, prawodawca zamierzał zawęzić zakres art. 16 pkt 4 konwencji. Komisja powołuje się w tym zakresie na wymienione powyżej sprawozdanie Jenarda(13). W tym względzie zgadzam się z Komisją.

34.      Na podstawie art. 19 konwencji brukselskiej sąd umawiającego się państwa stwierdza z urzędu brak swej jurysdykcji, jeżeli wystąpiono do niego o rozpoznanie sprawy należącej na podstawie art. 16 konwencji do wyłącznej jurysdykcji sądu innego umawiającego się państwa. Wersja francuska precyzuje – odmiennie niż wersja niemiecka, angielska, włoska i niderlandzka – że powinno to być powództwo „główne”. Artykuł 19 konwencji został szczegółowo rozpatrzony w postępowaniu przed Trybunałem. Okazało się w konsekwencji jednoznacznie, że artykuł ten nie stanowi zasady jurysdykcji i że jego wykładnia nie jest rozstrzygająca dla wykładni art. 16 konwencji brukselskiej. Niezależnie od wykładni art. 19 konwencja brukselska nie wyklucza, by art. 16 pkt 4 odnosił się również do sporów, w zakresie których sąd nie musi stwierdzać z urzędu braku swej jurysdykcji z chwilą ich wszczęcia.

35.      Podsumowując: konwencja brukselska zawiera nadrzędną zasadę przyznania jurysdykcji, lecz nie wynika z niej, by wszystkie spory dotyczące patentów mieściły się w zakresie stosowania art. 16 pkt 4 tej konwencji. Z drugiej strony z tekstu konwencji brukselskiej nie wynika, by prawodawca pragnął ograniczyć stosowanie tego artykułu do postępowań, w których żądanie główne dotyczy stwierdzenia ważności lub, jak w niniejszej sprawie, stwierdzenia nieważności patentu.

C –    Ocena

36.      Jak już wskazałem sąd krajowy zmierza do ustalenia zakresu wyłącznej jurysdykcji sądów państwa, w którym nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja patentu, jak to stanowi art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Stanowiska przedstawione Trybunałowi prezentują trzy koncepcje (zob. w szczegółach tytuł III niniejszej opinii):

–        koncepcja pierwsza: art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy żądanie główne dotyczy ważności patentów;

–        koncepcja druga: kwestie dotyczące ważności i naruszenia patentów nie mogą być w praktyce rozdzielane, a art. 16 pkt 4 tej konwencji znajduje zastosowanie również do powództw o stwierdzenie naruszenia;

–        koncepcja trzecia: jedynie sąd wskazany w art. 16 pkt 4 tej konwencji jest właściwy do stwierdzenia ważności lub nieważności patentu. Inne kwestie podnoszone w odniesieniu do patentów wykraczają poza zakres stosowania art. 16 pkt 4 tej konwencji.

37.      Proponuję, aby Trybunał przyjął trzecią z wymienionych koncepcji z następujących przyczyn.

38.      Po pierwsze, druga koncepcja powinna zostać odrzucona. Jak Trybunał stwierdził w wymienionym powyżej wyroku w sprawie Duijnstee, art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej wprowadza rozróżnienie między, z jednej strony, sporami dotyczącymi udzielenia i rejestracji patentu, które przede wszystkim dotyczą ważności patentów, a z drugiej strony, sporami o stwierdzenie naruszenia patentów. Nawet jeśli druga koncepcja jest kusząca z punktu widzenia pewności i spójności prawa, to jednak nie jest ona zgodna z dokonanym przez prawodawcę wyraźnym wyborem, by nie poddawać wszystkich sporów dotyczących patentów i innych praw własności przemysłowej normie art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej.

39.      Również pierwsza koncepcja powinna zostać odrzucona. Nawet jeśli jest ona zgodna ze ściśle gramatyczną wykładnią art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, to umożliwiałaby powodowi wnoszącemu powództwo cywilne obejście nadrzędnego wyboru sądu określonego w art. 16 pkt 4 tej konwencji, czego dobrym przykładem jest niniejsza sprawa. Według tej pierwszej koncepcji GAT słusznie wniosła sprawę do sądu niemieckiego celem stwierdzenia braku naruszenia. Przedsiębiorstwo to mogło w istocie zdecydować się na zakwestionowanie tytułem żądania głównego przed sądem cywilnym ważności patentów należących do LuK. W takim przypadku zgodnie z art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej powinno było zwrócić się do sądu państwa strony, w którym dokonano rejestracji patentu, to znaczy do Republiki Francuskiej.

40.      Taka swoboda wyboru przez powódkę w postępowaniu cywilnym – oraz konsekwencje, jakie z niej wynikają dla jurysdykcji sądów – szkodzi przewidywalności systemu dla strony pozwanej, a zatem realizacji jednej z zasad podstawowych ustanowionych w orzecznictwie Trybunału(14). Swoboda wyboru jest również niezgodna z celem i zakresem art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, który przewiduje w istocie zasadę nadrzędną.

41.      Natomiast trzecią koncepcję można bardzo dobrze uzasadnić. Wynika z niej, że wyłączna jurysdykcja, o której mowa w art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej, ma zawsze decydujące znaczenie, jeśli w postępowaniu cywilnym kwestionowana jest ważność prawa do patentu udzielonego przez władze państwa strony lub zarejestrowanego przez te władze. W szczególności to sama decyzja władz zawierająca elementy prawa administracyjnego stanowi przedmiot sporu. Decyzja władz krajowych powinna w miarę możliwości podlegać kontroli sądowej sądów danego państwa, a nie sądu innego państwa. Widoczne jest tutaj podobieństwo do wymienionego powyżej wyroku w sprawie Reichert i Kockler, w którym Trybunał oparł się na argumencie bliskości w zakresie pewnych powództw dotyczących nieruchomości (zob. pkt 27 powyżej).

42.      Powyższe rozważania mają znaczenie niezależnie od rodzaju postępowania, które stanowi ramy dla zakwestionowania ważności. Decydujące znaczenie ma cel realizowany w danym postępowaniu, a nie sformułowanie powództwa głównego. Sąd krajowy zmierza również do ustalenia, czy ma znaczenie, w którym stadium postępowania podniesiona została kwestia ważności lub nieważności patentu. Moim zdaniem na to pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Istota proponowanego przeze mnie rozwiązania polega na tym, że wyłącznie sąd państwa strony, w którym nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja patentu, rozstrzyga kwestię ważności. Wobec tego etap postępowania, na którym została podniesiona kwestia ważności, jest bez znaczenia, niezależnie od tego, że konwencję brukselską należy interpretować w najszerszy możliwy sposób, autonomicznie i bez odwoływania się do prawa procesowego państw-stron.

43.      W przypadkach „prawdziwego” powództwa o naruszenie brak jest tego związku z władzami krajowymi. Spory te dotyczą naruszenia prawa podmiotowego przysługującego osobie i nie różnią się co do zasady od innych sporów cywilnoprawnych, których przedmiotem są prawa podmiotowe inne niż własność przemysłowa. Koncepcja ta, dotycząca rozróżnienia między postępowaniami o naruszenie patentu a postępowaniami o stwierdzenie istnienia patentu, opiera się bezpośrednio na tekście konwencji brukselskiej. Rozróżnienie to zostało dopuszczone przez Trybunał w wymienionym powyżej wyroku w sprawie Duijnstee, na co wskazałem już wcześniej.

44.      Prawodawca wyraźnie opowiedział się za niepoddawaniem kwestii naruszenia patentu (lub na przykład znaku towarowego) zasadzie jurysdykcji określonej w art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej. Również pod względem równowagi systemowej nie byłoby właściwe dokonywać wykładni art. 16 pkt 4 w taki sposób, by „prawdziwe” sprawy o naruszenie patentu były wyłączone z zakresu stosowania zasady ogólnej określonej w art. 2 konwencji brukselskiej. Ponadto taka wykładnia byłaby sprzeczna z orzecznictwem Trybunału, zgodnie z którym odstępstwa od zasady ogólnej jurysdykcji określonej w art. 2 akapit pierwszy konwencji brukselskiej nie powinny być interpretowane szerzej niż tego wymaga ich cel(15).

45.      Uzupełniająco odwołam się tu do wyroku w sprawie Gantner Electronic(16), który dotyczy art. 21 konwencji brukselskiej. Artykuł ten reguluje sytuację, która ma miejsce, jeżeli przed sądami różnych umawiających się państw zawisły sprawy o to samo roszczenie między tymi samymi stronami. Trybunał podkreśla w tym wyroku fakt, że dla celów określenia jurysdykcji rozstrzygające są żądania powodów, a nie zarzuty podniesione przez pozwanych w odpowiedzi na te żądania. Gdyby bowiem było inaczej, podział jurysdykcji mógłby ulegać zmianie w zależności od treści odpowiedzi na pozew, która musi zostać obowiązkowo złożona w toku postępowania. Ponadto jeśli należałoby brać pod uwagę zarzuty obrony, pozwany mógłby działać w złej wierze i przewlekać zawisłe już przed sądem postępowanie.

46.      Wymieniony powyżej wyrok w sprawie Gantner Electronic nie zakłada moim zdaniem, by art. 16 pkt 4 konwencji brukselskiej nie miał zastosowania, w przypadku gdy pozwany kwestionuje ważność patentu w ramach postępowania o stwierdzenie naruszenia. Konwencja brukselska przewiduje mechanizmy wystarczające dla zapewnienia prawa do skutecznej skargi sądowej. Sąd rozpatrujący sprawę o naruszenie może przekazać sprawę w całości lub zawiesić postępowanie do czasu, aż sąd innego państwa członkowskiego, właściwy zgodnie z art. 16 pkt 4, rozpozna kwestię ważności patentu; może on również sam rozpoznać sprawę, jeśli pozwany działał w złej wierze.

47.      Wreszcie jeden z głównych argumentów podniesionych w pismach złożonych w Trybunale dotyczy sposobu wydawania orzeczeń i ekonomiki procesowej. Jednak z tego punktu widzenia nawet przyjęta koncepcja nie prowadzi do idealnego rozwiązania. Ryzyko, że sądy kilku państw-stron będą zaangażowane w rozpoznanie tej samej sprawy i wydadzą rozbieżne orzeczenia nie zostaje wykluczone w szerszym zakresie niż w przypadku pozostałych koncepcji. W istocie właściciel patentu posiada często w kilku państwach-stronach patenty dotyczące tego samego produktu lub tej samej metody wytwarzania. Sądy tych różnych państw stron będą zatem jednocześnie wyłącznie właściwe, w przypadku gdy w ramach postępowania o stwierdzenie naruszenia zakwestionowana zostanie ważność patentu. Postępowanie w sprawie o stwierdzenie naruszenia nie zostanie zatem przez to ułatwione.

V –    Wnioski

48.      Proponuję, aby na pytanie przedstawione przez Oberlandesgericht Düsseldorf Trybunał udzielił następującej odpowiedzi:

„Artykuł 16 pkt 4 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych określa jurysdykcję sądu, jeśli przedmiotem postępowania jest ważność patentu lub innego prawa własności przemysłowej, o którym mowa w tym przepisie. W konsekwencji artykuł ten znajduje zastosowanie, jeśli w postępowaniu o stwierdzenie naruszenia patentu pozwany, a w postępowaniu o stwierdzenie braku naruszenia – powód podnosi, że patent podlega unieważnieniu lub jest nieważny”.

---

1 – Język oryginału: niderlandzki.

---

2 – Dz.U. 1972, L 299, str. 32. Wersję skonsolidowaną konwencji, zmienionej od tego czasu, można znaleźć w Dz.U. 1998, C 27, str. 1.

---

3 – Zobacz na przykład wyroki: z dnia 27 września 1988 r. w sprawie 189/87 Kalfelis, Rec. str. 5565, pkt 19, oraz z dnia 10 czerwca 2004 r. w sprawie C‑168/02 Kronhofer, Rec. str. I‑6009, pkt 12–14).

---

4 – Dz.U. L 12, str. 1. Konwencja brukselska nadal znajduje zastosowanie w odniesieniu do Królestwa Danii.

---

5 – Dz.U. 1979, C 59, str. 1.

---

6 – W odniesieniu do art. 16 konwencji brukselskiej zob. postanowienie z dnia 5 kwietnia 2001 r. w sprawie C‑518/99 Gaillard, Rec. str. I‑2771, pkt 13.

---

7 – Zobacz postanowienie wymienione w przypisie 6, pkt 14.

---

8 – Wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C-96/00, Rec. str. I‑6367, pkt 46.

---

9 – Zobacz ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Kronhofer (pkt 15 dotyczący art. 5 pkt 3 konwencji brukselskiej).

---

10 – Wyrok z dnia 10 stycznia 1990 r. w sprawie C‑115/88, Rec. str. I‑27, pkt 10 i 11.

---

11 – Wyrok z dnia 15 listopada 1983 r. w sprawie 288/82, Rec. str. 3663, pkt 22.

---

12 – Zobacz przypis 5.

---

13 – Idem.

---

14 – Zobacz pkt 23 powyżej.

---

15 – Zobacz pkt 24 powyżej.

---

16 – Wyrok z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie C‑111/01, Rec. str. I‑4207.