Sprawa C‑39/02

Mærsk Olie & Gas A/S

przeciwko

Firma M. de Haan en W. de Boer

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Højesteret (Dania)]

Konwencja brukselska – Postępowanie w przedmiocie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności z tytułu używania statku morskiego – Powództwo o odszkodowanie – Artykuł 21 – Zawisłość sporu – Tożsamość stron – Sąd, do którego najpierw wniesiono powództwo – Tożsamość podstawy i przedmiotu – Brak – Artykuł 25 – Pojęcie orzeczenia – Artykuł 27 pkt 2 – Odmowa uznania

Streszczenie wyroku

1.        Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych – Zawisłość sporu – Wnioski mające ten sam przedmiot i tę samą podstawę – Pojęcie – Wniosek w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności wniesiony przez właściciela statku i powództwo o odszkodowanie wszczęte przez potencjalnego poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku – Wyłączenie

(konwencja brukselska z dnia 27 września 1968 r., art. 21)

2.        Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych – Uznanie i wykonanie – Pojęcie „orzeczenie” – Orzeczenie o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności z tytułu używania statku morskiego – Zaliczenie

(konwencja brukselska z dnia 27 września 1968 r., art. 25)

3.        Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych – Uznanie i wykonanie – Podstawy odmowy – Brak zawiadomienia lub doręczenia w należyty sposób i w odpowiednim czasie niestawiającemu się pozwanemu pisma wszczynającego postępowanie – Orzeczenie o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności z tytułu używania statku morskiego – Konieczność doręczenia pisma wszczynającego postępowanie nawet w przypadku wniesienia odwołania kwestionującego właściwość sądu, który wydał orzeczenie – Orzeczenie równorzędne pismu wszczynającemu postępowanie – Uznanie – Przesłanka – Kontrola przez właściwy sąd

(konwencja brukselska z dnia 27 września 1968 r., art. 27 pkt 2)

1.        Wniosek wniesiony, z jednej strony, do sądu umawiającego się państwa przez właściciela statku w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności, o którym mowa w Międzynarodowej konwencji z dnia 10 października 1957 r. dotyczącej ograniczenia odpowiedzialności właścicieli statków morskich, który wskazuje potencjalnego poszkodowanego, a z drugiej strony, powództwo o odszkodowanie wszczęte przed sądem innego umawiającego się państwa przez tego poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku nie mają ani tego samego przedmiotu, ani tej samej podstawy i nie stanowią zatem sporów w stanie zawisłości w rozumieniu art. 21 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w wersji zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

(por. pkt 35, 37, 42 oraz pkt 1 sentencji)

2.        Orzeczenie wydane przez sąd umawiającego się państwa nakazujące ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, o którym mowa w Międzynarodowej konwencji z dnia 10 października 1957 r. dotyczącej ograniczenia odpowiedzialności właścicieli statków morskich, jest orzeczeniem w rozumieniu art. 25 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w wersji zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

W istocie, z jednej strony, zgodnie z brzmieniem tego przepisu pojęcie „orzeczenie” obejmuje każde orzeczenie wydane przez sąd umawiającego się państwa, niezależnie od tego, jak zostanie określone. Z drugiej strony, przepis ten nie ogranicza się do orzeczeń, które kończą postępowanie lub jego część, ale również dotyczy postanowień poprzedzających wydanie wyroku lub postanowień zarządzających środki tymczasowe lub zabezpieczające. Okoliczność, iż orzeczenie to zostało wydane w wyniku niespornej fazy postępowania, jest w tym względzie bez znaczenia, ponieważ, mimo iż zostało ono wydane w wyniku pierwszej niespornej fazy postępowania, to mogło być ono przedmiotem postępowania kontradyktoryjnego, zanim został złożony wniosek o jego uznanie lub wykonanie na podstawie konwencji z dnia 27 września 1968 r.

(por. pkt 44, 46, 50, 52 oraz pkt 2 sentencji)

3.        Aby orzeczenie wydane przez sąd umawiającego się państwa o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności, o którym mowa w Międzynarodowej konwencji z dnia 10 października 1957 r. dotyczącej ograniczenia odpowiedzialności właścicieli statków morskich, zostało uznane zgodnie z konwencją z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w wersji zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, pismo wszczynające postępowanie w sprawie ustanowienia takiego funduszu winno zostać doręczone wierzycielowi w należyty sposób i w odpowiednim czasie, nawet wtedy kiedy wierzyciel ten wniósł odwołanie od tego orzeczenia w celu zakwestionowania właściwości sądu, który je wydał.

Jednakże zakładając, że z uwagi na szczególne cechy właściwego przepisu prawa krajowego powyższe orzeczenie winno być uznane za pismo wszczynające postępowanie, nie można, mimo braku uprzedniego zawiadomienia wierzyciela, odmówić jego uznania w innym umawiającym się państwie na podstawie art. 27 pkt 2 Konwencji z dnia 27 września 1968 r., pod warunkiem że zostało ono doręczone pozwanemu w należyty sposób i w odpowiednim czasie.

Do właściwego sądu w zainteresowanym państwie należy ocena, czy dokonane listem poleconym, w ramach postępowania w sprawie ustanowienia tego funduszu, doręczenie pisma wszczynającego postępowanie, uznane za zgodne z prawem sądu, który wydał orzeczenie, jak i Konwencją z dnia 15 listopada 1965 r. o doręczaniu za granicę dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych, zostało dokonane w należyty sposób i w czasie umożliwiającym pozwanemu skuteczne przygotowanie obrony.

(por. pkt 58–62 oraz pkt 3 sentencji)

WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 14 października 2004 r. (*)

Konwencja brukselska – Postępowanie w przedmiocie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności z tytułu używania statku morskiego – Powództwo o odszkodowanie – Artykuł 21 – Zawisłość sporu – Tożsamość stron – Sąd, do którego najpierw wniesiono powództwo – Tożsamość podstawy i przedmiotu – Brak – Artykuł 25 – Pojęcie orzeczenia – Artykuł 27 pkt 2 – Odmowa uznania

W sprawie C‑39/02

mającej za przedmiot wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącego zastosowania Protokołu z dnia 3 czerwca 1971 r. o wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości przepisów Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, złożony przez Højesteret (Dania) postanowieniem z dnia 8 lutego 2002 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 13 lutego 2002 r., w postępowaniu:

Mærsk Olie & Gas A/S

przeciwko

Firma M. de Haan en W. de Boer

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: A. Rosas, pełniący funkcję prezesa trzeciej izby, R. Schintgen (sprawozdawca) i N. Colneric, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Léger,

sekretarz: H. von Holstein, zastępca sekretarza,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 1 kwietnia 2004 r.

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu Mærsk Olie & Gas A/S przez S. Johansena, advokat,

–        w imieniu Firma M. de Haan en W. de Boer przez J‑E. Svenssona, advokat,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez H. G. Sevenster i J. van Bakel, działające w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez P. Ormond, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez A. Laytona, barrister,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez N. B. Rasmussena i A.‑M. Rouchaud, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 13 lipca 2004 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego dotyczy wykładni art. 21, 25 i 27 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, str. 32), zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, str. 1 i – tekst zmieniony – str. 77) (zwanej dalej „konwencją brukselską”).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu między spółką Mærsk Olie & Gas A/S (zwaną dalej „Mærsk”) i spółką jawną M. de Haan i W. de Boer (zwaną dalej „armatorami”) w sprawie odszkodowania za szkody wyrządzone przez łódź rybacką należącą do armatorów rurociągom ułożonym w Morzu Północnym.

 Ramy prawne

 Międzynarodowa Konwencja z 1957 r dotycząca ograniczenia odpowiedzialności właścicieli statków morskich

3        Artykuł 1 ust. 1 Międzynarodowej konwencji dotyczącej ograniczenia odpowiedzialności właścicieli statków morskich z dnia 10 października 1957 r. (International Transport Treaties, supl. 1–10, styczeń 1986, str. 81, zwana dalej „konwencją z 1957 r.”) przyznaje właścicielowi statku możliwość ograniczenia swojej odpowiedzialności do określonej sumy z tytułu wymienionych roszczeń, chyba że zdarzenie stanowiące podstawę roszczeń zostało spowodowane z winy własnej właściciela. Wśród roszczeń tych figurują w lit. b) roszczenia z tytułu szkód majątkowych spowodowanych przez działanie, zaniechanie lub winę jakiejkolwiek osoby znajdującej się na statku i mającej związek z jego nawigacją.

4        Według art. 3 ust. 1 tej konwencji limit odpowiedzialności obliczany jest na podstawie tonażu statku i zmienia się w zależności od rodzaju spowodowanej szkody. W ten sposób, jeśli zdarzenie powodujące szkodę dało jedynie podstawę roszczeniom majątkowym, odpowiedzialność właściciela statku może być ograniczona do kwoty 1000 franków Poincaré za każdą tonę tonażu statku.

5        Gdy roszczenia wynikające z tego samego zdarzenia powodującego szkodę przekraczają w ten sposób zdefiniowany limit odpowiedzialności, art. 2 ust. 2 i 3 wspomnianej konwencji przewiduje, że można ustanowić fundusz odpowiadający wysokości ograniczenia odpowiedzialności przeznaczony jedynie na zaspokojenie roszczeń, w stosunku do których można powołać się na ograniczenie odpowiedzialności. Fundusz jest rozdzielany zgodnie z zasadami art. 3 ust. 2 „między wierzycieli proporcjonalnie do wysokości ich uznanych roszczeń”.

6        Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 7 konwencji z 1957 r. „powołanie się na ograniczenie odpowiedzialności nie stanowi uznania tej odpowiedzialności”.

7        Artykuł 4 tej konwencji stanowi:

„[…] zasady dotyczące ustanawiania i podziału funduszu ograniczonej odpowiedzialności oraz wszelkie zasady postępowania określają przepisy krajowe państwa, w którym fundusz ten został ustanowiony”.

8        Z dokumentów sprawy wynika, że Królestwo Niderlandów było związane konwencją z 1957 r. w chwili, gdy zaszły okoliczności leżące u podstaw postępowania przed sądem krajowym.

 Konwencja brukselska

9        Z preambuły konwencji brukselskiej wynika, że ma ona na celu ułatwienie wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń zgodnie z art. 293 WE i wzmocnienie na terytorium Wspólnoty ochrony prawnej osób tam zamieszkałych. Wspomniana preambuła przewiduje również, że w tym celu konieczne jest określenie międzynarodowej jurysdykcji sądów umawiających się państw.

10      Artykuł 2 konwencji brukselskiej ustanawia ogólną zasadę, według której właściwe są sądy państwa, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania. Artykuł 5 tej konwencji stanowi, że jeżeli przedmiotem postępowania jest „czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego”, dana osoba może być pozwana „przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak tłumaczenie cytatów z tego aktu w dalszej części wyroku].

11      Artykuł 6a tej konwencji dodaje:

„Jeżeli na podstawie niniejszej Konwencji sąd Umawiającego się Państwa ma jurysdykcję w sprawach dotyczących odpowiedzialności z tytułu używania lub eksploatacji statku, to również w sprawach dotyczących ograniczenia tej odpowiedzialności rozstrzyga ten lub inny sąd właściwy według prawa tego państwa”.

12      Celem konwencji brukselskiej jest ponadto uniknięcie wydawania sprzecznych orzeczeń. Zatem art. 21 dotyczący zawisłości sporu stanowi:

„Jeżeli przed sądami różnych Umawiających się Państw zawisły spory mające ten sam przedmiot i tę samą podstawę między tymi samymi stronami, sąd, przed który wytoczono powództwo później, powinien z urzędu stwierdzić brak swej jurysdykcji na rzecz sądu, przed którym najpierw wytoczono powództwo.

Sąd, który byłby zobowiązany do stwierdzenia braku swojej jurysdykcji, może zawiesić postępowanie, jeżeli jurysdykcja drugiego sądu jest kwestionowana”.

13      Ponadto art. 22 tej konwencji przewiduje:

„Jeżeli przed sądami różnych Umawiających się Państw zostaną wytoczone powództwa, które pozostają ze sobą w związku i obydwa powództwa są rozpoznawane w pierwszej instancji, sąd, przed którym wytoczono powództwo później, może zawiesić postępowanie.

Sąd ten może również, na wniosek jednej ze stron, stwierdzić brak swojej jurysdykcji, jeżeli połączenie spraw pozostających ze sobą w związku jest dopuszczalne przez jego prawo, a sąd, przed którym najpierw wytoczono powództwo, ma jurysdykcję w obu sprawach.

W rozumieniu niniejszego artykułu uważa się, że sprawy pozostają ze sobą w związku, jeżeli istnieje pomiędzy nimi tak ścisła więź, że pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach sprzecznych ze sobą orzeczeń”.

14      W przedmiocie uznawania orzeczeń art. 25 wspomnianej konwencji stanowi:

„W rozumieniu niniejszej Konwencji orzeczenie oznacza każde orzeczenie wydane przez sąd Umawiającego się Państwa, niezależnie od tego, czy zostanie określone jako wyrok, postanowienie lub nakaz egzekucyjny, włącznie z postanowieniem w przedmiocie kosztów postępowania wydanym przez urzędnika sądowego”.

15      Artykuł 26 akapit pierwszy konwencji brukselskiej przewiduje, że:

„Orzeczenia wydane w jednym z Umawiających się Państw są uznawane w innych Umawiających się Państwach bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania”.

16      Jednakże zgodnie z art. 27:

„Orzeczenia nie uznaje się:

[…]

2)      jeżeli pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono w należyty sposób pisma wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego, w czasie umożliwiającym mu przygotowanie obrony;

[…]”.

17      Artykuł IV protokołu załączonego do konwencji brukselskiej stanowi:

„Pisma sądowe i pozasądowe […], które powinny być doręczone osobom znajdującym się na terytorium innego Umawiającego się Państwa przekazuje się zgodnie z przepisami konwencji i porozumień zawartych między Umawiającymi się Państwami.

[…]”.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

18      W maju 1985 r. Mærsk ułożyła na dnie Morza Północnego ropociąg i gazociąg. W czerwcu 1985 r. łódź rybacka należąca do armatorów dokonywała połowów w strefie ułożenia tych rurociągów. Mærsk stwierdziła, że rurociągi te zostały uszkodzone.

19      Listem z dnia 3 lipca 1985 r. Mærsk poinformowała armatorów, że uważa ich za odpowiedzialnych za wyrządzone szkody, których koszt naprawienia został oszacowany na 1 700 019 USD i 51 961,58 GBP.

20      W dniu 23 kwietnia 1987 r. armatorzy skierowali do Arrondissementsrechtbank Groningen (Niderlandy), miejsca rejestracji ich statku, wniosek o ograniczenie ich odpowiedzialności. W dniu 27 maja 1987 r. sąd ten wydał postanowienie ustanawiające tymczasowo to ograniczenie w wysokości 52 417,40 NLG i nakazał armatorom zdeponować tę kwotę powiększoną o 10 000 NLG na pokrycie kosztów postępowania. Teleksem z dnia 5 czerwca 1987 r. adwokaci armatorów zawiadomili Mærsk o tym orzeczeniu.

21      W dniu 20 czerwca 1987 r. Mærsk wniosła powództwo o odszkodowanie przeciwko armatorom do Vestre Landsret (Dania).

22      W dniu 24 czerwca 1987 r. Mærsk wniosła odwołanie do Gerechtshof Leeuwarden (Niderlandy) od orzeczenia Arrondissementsrechtbank Groningen, powołując się na brak jurysdykcji tego ostatniego. W dniu 6 stycznia 1988 r. sąd apelacyjny utrzymał w mocy orzeczenie wydane w pierwszej instancji, powołując się, w szczególności, na art. 2 i 6a konwencji brukselskiej. Mærsk nie wniosła kasacji.

23      Listem poleconym z dnia 1 lutego 1988 r. syndyk doręczył adwokatowi Mærsk postanowienie sądu ustanawiające fundusz ograniczenia odpowiedzialności, a listem z dnia 25 kwietnia 1988 r. wezwał Mærsk do zgłoszenia swojego roszczenia.

24      Mærsk nie odpowiedziała na wezwanie i zdecydowała się kontynuować postępowanie w sądzie duńskim. Z powodu niezgłoszenia roszczeń kwota złożona w sądzie niderlandzkim została armatorom zwrócona w grudniu 1988 r.

25      Orzeczeniem z dnia 27 kwietnia 1988 r. Vestre Landsret orzekł, że orzeczenia sądów niderlandzkich z dnia 27 maja 1987 r. i z dnia 6 stycznia 1988 r. powinny być uznane za orzeczenia w rozumieniu art. 25 konwencji brukselskiej, ponieważ Mærsk miała możliwość obrony w trakcie postępowania.

26      Oceniwszy, że postępowania wszczęte w Niderlandach i Danii były sporami między tymi samymi stronami o tym samym przedmiocie i tej samej podstawie oraz stwierdzając, że okoliczność, iż Mærsk powstrzymała się od przedstawienia swojego stanowiska w postępowaniu w sprawie ograniczenia odpowiedzialności nie podważała tego ustalenia, Vestre Landsret uznał, że przesłanki stwierdzenia stanu zawisłości sporów na podstawie art. 21 konwencji brukselskiej zostały spełnione.

27      Biorąc pod uwagę wcześniejsze wniesienie powództwa niderlandzkiego (w dniu 23 kwietnia 1987 r.) i ustalenie dokonane przez Arrondissementsrechtbank Groningen, potwierdzone w postępowaniu apelacyjnym, że sąd ten miał jurysdykcję do wydania swojego orzeczenia, Vestre Landsret stwierdził na podstawie art. 21 akapitu drugiego konwencji brukselskiej brak swej jurysdykcji na rzecz sądu niderlandzkiego.

28      Mærsk zaskarżyła orzeczenie do Højesteret.

29      Zważywszy, że sprawa dotyczy kwestii wykładni art. 21, 25 i 27 konwencji brukselskiej, sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)       Czy do postępowania mającego na celu ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności na wniosek armatora [według konwencji z 1957 r.] ma zastosowanie art. 21 konwencji [brukselskiej], gdy wniosek o ustanowienie funduszu imiennie wskazuje na potencjalnego poszkodowanego?

2) Czy orzeczenie nakazujące ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności według niderlandzkich przepisów proceduralnych obowiązujących w 1986 r. jest orzeczeniem w rozumieniu art. 25 wspomnianej konwencji?

3)      Czy można na podstawie art. 27 [pkt] 2 wspomnianej konwencji odmówić uznania orzeczenia w przedmiocie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności, wydanego bez uprzedniego zawiadomienia wierzyciela, którego sprawa dotyczy, w dniu 27 maja 1987 r. przez sąd niderlandzki według obowiązujących w tym czasie niderlandzkich przepisów proceduralnych?

4)      W przypadku odpowiedzi pozytywnej na trzecie pytanie – czy zainteresowany wierzyciel może być pozbawiony korzyści wynikających z art. 27 [pkt] 2, z tego powodu, że wcześniej, w Państwie Członkowskim utworzenia funduszu, wniósł do sądu wyższego rzędu zażalenie oparte na braku jurysdykcji sądu pierwszej instancji, przy czym nie podniósł zarzutu braku doręczenia?”.

 W przedmiocie pierwszego pytania

30      W pierwszym pytaniu sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy, z jednej strony, wniosek właściciela statku do sądu umawiającego się państwa o ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, który wskazuje potencjalnego poszkodowanego, a z drugiej strony, postępowanie o odszkodowanie wszczęte przed sądem innego umawiającego się państwa przez tego poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku stanowią spory między tymi samymi stronami mające ten sam przedmiot i tę samą podstawę w rozumieniu art. 21 konwencji brukselskiej.

31      Należy przypomnieć tytułem wstępu, że art. 21 konwencji brukselskiej znajduje się, wraz z art. 22 dotyczącym spraw pozostających ze sobą w związku, w rozdziale 8 tytułu II tej konwencji, który to rozdział służy, w interesie dobrej administracji wymiaru sprawiedliwości w ramach Wspólnoty, unikaniu równoległych postępowań przed sądami różnych umawiających się państw i w rezultacie uniknięciu wydania sprzecznych orzeczeń. Zatem przepisy te mają na celu wykluczenie wszelkimi środkami, od samego początku, sytuacji, jaka została przewidziana w art. 27 pkt 3 wspomnianej konwencji, a mianowicie nieuznania orzeczenia z powodu jego sprzeczności z orzeczeniem wydanym w sporze między tymi samymi stronami w państwie wydania orzeczenia (zob. wyroki z dnia 8 grudnia 1987 r. w sprawie 144/86 Gubisch Maschinenfabrik, Rec. str. 4861, pkt 8 i z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie C‑116/02 Gasser, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 41).

32      Wynika z tego, że aby osiągnąć te cele, art. 21 powinien stanowić przedmiot szerokiej wykładni, która obejmuje co do zasady wszystkie przypadki zawisłości sporów przed sądami umawiających się państw, niezależnie od miejsca zamieszkania stron (wyroki z dnia 27 czerwca 1991 r. w sprawie C‑351/89 Overseas Union Insurance i in., Rec. str. I‑3317, pkt 16 i ww. wyrok w sprawie Gasser, pkt 41).

33      W niniejszej sprawie nie kwestionuje się, iż postępowanie w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności, takie jak to wszczęte przed sądem niderlandzkim, ma na celu umożliwienie właścicielowi statku, który może być odpowiedzialny z tytułu jednego z roszczeń wyliczonych w art. 1 ust. 1 konwencji z 1957 r., ograniczenie jego odpowiedzialności do wysokości obliczonej zgodnie z art. 3 tej konwencji z tym skutkiem, że wierzyciele nie będą mogli żądać z tytułu tego samego zdarzenia powodującego szkodę dalszych kwot poza tymi, które mogą im zostać przyznane w ramach tego postępowania.

34      Tego rodzaju wniosek o ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności stanowi z pewnością wszczęcie sporu w rozumieniu art. 21 konwencji brukselskiej. Niemniej należy ponadto przeanalizować, czy spór ten ma taki sam przedmiot i taką samą podstawę, co powództwo o odszkodowanie wszczęte przez poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku przed sądem innego umawiającego się państwa i czy spory te są zawisłe między tymi samymi stronami. Owe trzy kumulatywne przesłanki powinny zostać spełnione, by można stwierdzić zawisłość sporów w rozumieniu wspomnianego art. 21.

35      Po pierwsze, omawiane spory nie mają wyraźnie tego samego przedmiotu. Podczas bowiem gdy powództwo o odszkodowanie ma na celu stwierdzenie odpowiedzialności pozwanego, wniosek o ograniczenie odpowiedzialności ma na celu, w razie gdyby odpowiedzialność została stwierdzona, jej ograniczenie do pewnej sumy ustalonej na podstawie konwencji z 1957 r., przy czym należy przypomnieć, że według art. 1 ust. 7 wspomnianej konwencji „powołanie się na ograniczenie odpowiedzialności nie stanowi uznania tej odpowiedzialności”.

36      Okoliczność, że w ramach postępowania w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności roszczenia są weryfikowane przez syndyka oraz że mogą być kwestionowane przez dłużnika nie podważa tej oceny. W rezultacie, jak już orzekł Trybunał, aby ustalić, czy dwa spory mają ten sam przedmiot w rozumieniu art. 21 konwencji brukselskiej, należy uwzględnić jedynie, tak jak to wynika z brzmienia tego artykułu, odpowiednie roszczenia powodów w każdym sporze, a nie środki obrony, z których ewentualnie skorzystał pozwany (wyrok z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie C‑111/01 Gantner Electronic, Rec. str. I‑4207, pkt 26).

37      Po drugie, omawiane spory nie mają również tej samej podstawy w rozumieniu art. 21 konwencji.

38      W rezultacie, skoro na „podstawę” składają się fakty i przepis prawny, na który powołano się w powództwie (zob. wyrok z dnia 6 grudnia 1994 r. w sprawie C‑406/92 Tatry, Rec. str. I‑5439, pkt 39), to należy stwierdzić, że nawet jeżeli przyjmiemy, iż fakty leżące u powstania dwóch postępowań są identyczne, to przepis prawny stanowiący podstawę każdego z dwóch sporów jest różny, jak to podnieśli Mærsk, Komisja i rzecznik generalny w pkt 41 opinii. W rzeczy samej powództwo o odszkodowanie opiera się na przepisach o odpowiedzialności deliktowej, podczas gdy podstawą wniosku o ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności jest konwencja z 1957 r. i ustawodawstwo niderlandzkie, które ją inkorporuje.

39      W konsekwencji, bez potrzeby analizowania trzeciego warunku dotyczącego tożsamości stron, należy wywnioskować, że wobec braku tożsamości przedmiotu i podstawy, nie ma miejsca stan zawisłości w rozumieniu art. 21 konwencji brukselskiej, z jednej strony, postępowania w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności właściciela statku, jak to wszczęte w omawianej sprawie przed sądem niderlandzkim, a z drugiej strony, postępowania o odszkodowanie wszczętego przed sądem odsyłającym.

40      Wniosek ten nie stoi co do zasady na przeszkodzie, jak podniósł rząd Zjednoczonego Królestwa i rzecznik generalny w pkt 45 opinii, zastosowaniu art. 22 konwencji brukselskiej. Spory, takie jak te, o których mowa w sprawie przed sądem krajowym, łączy wystarczająco ścisła więź, aby można było je uznać za sprawy pozostające ze sobą w związku w rozumieniu akapitu trzeciego tego artykułu, w związku z czym sąd, przed który wytoczono powództwo później, może zawiesić postępowanie.

41      Mimo to w obecnym przypadku nie ma potrzeby badania przesłanek zastosowania art. 22 konwencji brukselskiej ani w szczególności ustalenia, przed który sąd wytoczono powództwo wcześniej, ponieważ z postanowienia odsyłającego w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego wynika, że postępowanie przed Arrondissementsrechtbank Groningen zostało definitywnie zakończone i że wobec niezgłoszenia roszczeń przez poszkodowanych kwota złożona w tym sądzie została zwrócona armatorom w grudniu 1988 r. W takich okolicznościach nie ma już „spraw pozostających ze sobą w związku” w rozumieniu art. 22 konwencji.

42      W świetle wyżej przedstawionych rozważań należy odpowiedzieć na pierwsze pytanie w ten sposób, że wniosek właściciela statku do sądu umawiającego się państwa o ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, który wskazuje potencjalnego poszkodowanego, z jednej strony, oraz postępowanie o odszkodowanie wszczęte przed sądem innego umawiającego się państwa przez tego poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku, z drugiej strony, nie stanowią sporów w stanie zawisłości w rozumieniu art. 21 konwencji brukselskiej.

 W przedmiocie drugiego pytania

43      W drugim pytaniu sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy orzeczenie nakazujące ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, takie jak w niniejszej sprawie, jest orzeczeniem w rozumieniu art. 25 konwencji brukselskiej.

44      Należy tu przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem art. 25 pojęcie „orzeczenie” w rozumieniu wspomnianej konwencji obejmuje „każde orzeczenie wydane przez sąd umawiającego się państwa, niezależnie od tego, […] [jak] zostanie określone”.

45      Jak Trybunał już orzekł (zob. wyrok z dnia 2 czerwca 1994 r. w sprawie C‑414/92 Solo Kleinmotoren, Rec. str. I‑2237, pkt 17), aby zostać zakwalifikowane jako „orzeczenie” w rozumieniu konwencji, pismo powinno pochodzić od organu sądowego należącego do umawiającego się państwa i orzekającego mocą jego własnych kompetencji w przedmiocie kwestii spornych między stronami.

46      Jak zostało wskazane w raporcie dotyczącym konwencji brukselskiej (Dz.U. 1979, C 59, str. 71, pkt 184), art. 25 tej konwencji nie ogranicza się do orzeczeń, które kończą postępowanie lub jego część, ale również dotyczy postanowień poprzedzających wydanie wyroku lub postanowień zarządzających środki tymczasowe lub zabezpieczające.

47      W rezultacie takie orzeczenie jak postanowienie Arrondissementsrechtbank Groningen z dnia 27 maja 1987 r. ustalające tymczasowo kwotę, do której jest ograniczona odpowiedzialność właściciela statku, jest objęte zakresem konwencji brukselskiej.

48      Mærsk podnosi jednak, że postanowienie to nie może stanowić orzeczenia w rozumieniu tego artykułu, gdyż zostało wydane w wyniku postępowania niespornego.

49      Nie można zgodzić się z tym zarzutem.

50      O ile jest prawdą, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem konwencja dotyczy jedynie orzeczeń, które, zanim złożono wniosek o ich uznanie lub wykonanie w innym państwie niż państwo ich wydania, były lub mogły być w różnych trybach przedmiotem postępowania kontradyktoryjnego w państwie ich wydania (wyrok z dnia 21 maja 1980 r. w sprawie 125/79 Denilauler, Rec. str. 1553, pkt 13), to należy wyraźnie stwierdzić, że mimo iż postanowienie sądu niderlandzkiego zostało wydane w wyniku pierwszej, niespornej fazy postępowania, to mogło być ono przedmiotem postępowania kontradyktoryjnego, zanim został złożony wniosek o jego uznanie lub wykonanie na podstawie konwencji (zob. podobnie wyrok z dnia 13 lipca 1995 r. w sprawie C‑474/93 Hengst Import, Rec. str. I‑2113, pkt 14).

51      Z akt sprawy wynika, że postanowienie takie nie wywołuje skutków, zanim nie zostanie doręczone wierzycielom, którzy mogą wtedy dochodzić swoich praw przed sądem, który je wydał, kwestionując zarówno prawo dłużnika do skorzystania z ograniczenia odpowiedzialności, jak i wysokość tego ograniczenia. Ponadto wierzyciele mogą zaskarżyć to postanowienie, powołując się na brak jurysdykcji sądu, który je wydał – co miało zresztą miejsce w sprawie przed sądem krajowym.

52      W świetle wyżej przedstawionych rozważań należy odpowiedzieć na drugie pytanie w ten sposób, że orzeczenie nakazujące ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, takie jak w sprawie przed sądem krajowym, jest orzeczeniem w rozumieniu art. 25 konwencji brukselskiej.

 W przedmiocie trzeciego i czwartego pytania

53      W trzecim i czwartym pytaniu, które należy przeanalizować łącznie, sąd odsyłający zmierza do uzyskania odpowiedzi, czy można na podstawie art. 27 pkt 2 konwencji brukselskiej odmówić w innym umawiającym się państwie uznania orzeczenia o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności, wydanego bez uprzedniego zawiadomienia wierzyciela, którego sprawa dotyczy, w tym także w sytuacji, gdy wierzyciel zaskarżył to orzeczenie, powołując się na brak jurysdykcji sądu, który je wydał, przy czym nie podniósł jednak zarzutu niedoręczenia pisma wszczynającego postępowanie.

54      Należy w tym zakresie przypomnieć, że art. 27 konwencji wylicza przesłanki uznania w umawiającym się państwie orzeczeń wydanych w innym umawiającym się państwie. Według art. 2 odmawia się uznania orzeczenia, „jeżeli pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono w należyty sposób pisma wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego, w czasie umożliwiającym mu przygotowanie obrony”.

55      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepis ten ma na celu zapewnienie, aby orzeczenie nie zostało uznane lub wykonane według konwencji, jeżeli pozwany nie miał możliwości obrony przed sądem, który je wydał (wyroki z dnia 16 czerwca 1981 r. w sprawie 166/80 Klomps, Rec. str. 1593, pkt 9; z dnia 21 kwietnia 1993 r. w sprawie C‑172/91 Sonntag, Rec. str. I‑1963, pkt 38 i w cytowanej powyżej sprawie Hengst Import, pkt 17).

56      Wynika z tego, że odmowa uznania orzeczenia z powodów wskazanych w art. 27 pkt 2 konwencji brukselskiej jest możliwa tylko wtedy, gdy pozwany nie wdał się w spór w pierwotnym postępowaniu. Na przepis ten nie można się powołać, jeżeli pozwany stawił się, albo jeżeli przynajmniej był poinformowany o szczegółach dotyczących sporu i miał możliwość obrony (powyżej cytowany wyrok w sprawie Sonntag, pkt 39).

57      W obecnej sprawie należy stwierdzić, że Mærsk nigdy nie stawił się w postępowaniu w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności. Rzeczywiście zaskarżył postanowienie z dnia 27 maja 1987 r. Mimo to, jak rzecznik generalny podniósł w pkt 60 opinii, zażalenie to dotyczyło jedynie jurysdykcji sądu, który wydał wspomniane postanowienie i nie może być traktowane jednoznacznie ze stawieniem się pozwanego w postępowaniu dotyczącym ograniczenia odpowiedzialności armatorów do pewnej wysokości. W rezultacie należy więc uznać, że pozwany nie wdał się w spór w rozumieniu art. 27 pkt 2 konwencji.

58      W tych warunkach, zgodnie z tym ostatnim przepisem, aby orzeczenie o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności zostało uznane zgodnie z konwencją brukselską pismo wszczynające postępowanie powinno było zostać doręczone do Mærsk w należyty sposób i w odpowiednim czasie.

59      Należy w tym miejscu wziąć pod uwagę szczególne cechy postępowania w sprawie ustanowienia funduszu ograniczenia odpowiedzialności, jakie ma ono według prawa niderlandzkiego, w ramach którego postanowienie ustanawiające tymczasowo wysokość ograniczenia odpowiedzialności jest najpierw wydawane tymczasowo przez sąd w wyniku postępowania bez udziału strony przeciwnej, a następnie stanowi przedmiot postępowania kontradyktoryjnego, jak to zostało wskazane w pkt 50 niniejszego wyroku. Postanowienie takie można uznać za pismo wszczynające postępowanie w rozumieniu art. 27 pkt 2 niniejszej konwencji.

60      Z akt sprawy wynika, po pierwsze, że syndyk wyznaczony przez Arrondissementsrechtbank Groningen poinformował Mærsk listem poleconym z dnia 1 lutego 1988 r. o treści postanowienia z dnia 27 maja 1987 r., a po drugie, że według wskazówek dostarczonych przez rząd niderlandzki takie doręczenie jest zgodne z prawem niderlandzkim i Konwencją o doręczaniu za granicę dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych sporządzoną w Hadze w dniu 15 listopada 1965 r., która wiązała Królestwo Niderlandów i Królestwo Danii w okresie, kiedy miały miejsce fakty leżące u podstaw sprawy.

61      Do właściwego sądu w zainteresowanym państwie należy ocena z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, czy doręczenie to zostało dokonane w należyty sposób i w czasie umożliwiającym pozwanemu skuteczne przygotowanie obrony (wyroki w powyżej cytowanej sprawie Klomps, pkt 20 i z dnia 11 czerwca 1985 r., jak również w sprawie 49/84 Debaecker i Plouvier, Rec. str. 1779, pkt 31).

62      W świetle wyżej przedstawionych rozważań należy odpowiedzieć na trzecie i czwarte pytanie w ten sposób, że nie można odmówić uznania w innym umawiającym się państwie na podstawie art. 27 pkt 2 konwencji brukselskiej orzeczenia o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności, wydanego bez uprzedniego zawiadomienia wierzyciela, którego sprawa dotyczy, w tym także w sytuacji, gdy wierzyciel ten zaskarżył owo orzeczenie, kwestionując jurysdykcję sądu, który je wydał, pod warunkiem że orzeczenie to zostało doręczone pozwanemu w należyty sposób i w odpowiednim czasie.

 W przedmiocie kosztów

63      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

1)      Wniosek właściciela statku do sądu umawiającego się państwa o ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, który wskazuje potencjalnego poszkodowanego, z jednej strony, oraz postępowanie o odszkodowanie wszczęte przed sądem innego umawiającego się państwa przez tego poszkodowanego przeciwko właścicielowi statku, z drugiej strony, nie stanowią sporów w stanie zawisłości w rozumieniu art. 21 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, w wersji zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

2)      Orzeczenie nakazujące ustanowienie funduszu ograniczenia odpowiedzialności, takie jak w sprawie przed sądem krajowym, jest orzeczeniem w rozumieniu art. 25 konwencji brukselskiej.

3)      Nie można odmówić uznania w innym umawiającym się państwie na podstawie art. 27 pkt 2 konwencji brukselskiej orzeczenia o ustanowieniu funduszu ograniczenia odpowiedzialności, wydanego bez uprzedniego zawiadomienia wierzyciela, którego sprawa dotyczy, w tym także w sytuacji, gdy wierzyciel ten zaskarżył owo orzeczenie, kwestionując jurysdykcję sądu, który je wydał, pod warunkiem że orzeczenie to zostało doręczone pozwanemu w należyty sposób i w odpowiednim czasie.

Podpisy

---

* Język postępowania: duński.