KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 10.2.2023

COM(2023) 68 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

na podstawie art. 278a unijnego kodeksu celnego dotyczące postępów w rozwijaniu systemów teleinformatycznych przewidzianych w kodeksie

{SWD(2023) 29 final}

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

na podstawie art. 278a unijnego kodeksu celnego dotyczące postępów w rozwijaniu systemów teleinformatycznych przewidzianych w kodeksie

Spis treści

1.    Wprowadzenie    

2.    Kontekst    

3.    Metodyka realizacji projektu dotyczącego systemów teleinformatycznych UKC    

4.    Ogólny przegląd postępów we wdrażaniu systemów teleinformatycznych UKC    

4.1    Projekty zakończone do 2022 r.    

4.2    Projekty w trakcie realizacji    

4.2.1 Projekty transeuropejskie    

4.2.2 Projekty krajowe    

4.3    Ryzyko opóźnień we wdrażaniu systemów teleinformatycznych w ramach UKC    

4.4    Działania zaradcze    

5.    Podsumowanie i wnioski    

1.Wprowadzenie

Jest to czwarte sprawozdanie Komisji na podstawie art. 278a unijnego kodeksu celnego (UKC) 1 dotyczące postępów w rozwijaniu systemów teleinformatycznych przewidzianych w UKC 2 . W tegorocznym sprawozdaniu przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące trwających postępów w rozwijaniu systemów teleinformatycznych i opisano rozwój sytuacji w kierunku pełnej cyfryzacji systemu celnego od czasu wejścia w życie UKC. W tym celu niniejsze sprawozdanie bazuje na programie prac związanych z UKC 3 , który uznaje się za punkt odniesienia na potrzeby zgłaszania postępów.

Projekty wymienione w programie prac związanych z UKC można podzielić na trzy kategorie systemów:

I)jedenaście centralnych transeuropejskich systemów, które zostaną opracowane lub zmodernizowane przez Komisję (i często wymagają również zmian lub modernizacji systemów krajowych państw członkowskich);

II)trzy zdecentralizowane systemy transeuropejskie, które Komisja musi opracować lub zmodernizować, ale które posiadają istotny komponent krajowy wymagający wdrożenia przez państwa członkowskie; oraz

III)trzy systemy krajowe, które muszą zostać opracowane lub zmodernizowane wyłącznie przez państwa członkowskie.

Niniejsze sprawozdanie zawiera analizę wymiernych postępów poczynionych w zakresie wszystkich trzech rodzajów systemów, wraz ze wskazaniem celów poszczególnych projektów, architektury projektów i planowania. Na tej podstawie w sprawozdaniu wskazuje się ewentualne opóźnienia, o ile takie stwierdzono, i przewidziane działania zaradcze. Podsumowanie ogólnej oceny postępów w realizacji programu prac związanych z UKC umieszczono w zakończeniu niniejszego sprawozdania (sekcja 5) i zilustrowano w nim, że niektóre z projektów pozostających do wdrożenia są realizowane zgodnie z harmonogramem, ale w ramach innych (przede wszystkim systemów krajowych) dochodzi do opóźnień w stosunku do przewidzianych prawem terminów, które to opóźnienia wymagały od Komisji przyznania odstępstw. Więcej szczegółowych informacji na temat planowania i statusu każdego projektu przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji 4 opublikowanym wraz z niniejszym sprawozdaniem.

2.Kontekst

1 maja 2016 r. wszedł w życie unijny kodeks celny, a wraz z wprowadzeniem w nim w 2019 r. zmian 5 ustanowiono terminy na stopniowe dokończenie projektów w zakresie przechodzenia na stosowanie technik elektronicznego przetwarzania danych w latach 2020, 2022 i 2025. Art. 278 UKC stanowi, że obecnie stosowane systemy teleinformatyczne i systemy oparte na dokumentach w formie papierowej można nadal stosować przy dopełnianiu formalności celnych (tak zwane „środki przejściowe”) do czasu wdrożenia nowych lub zmodernizowanych systemów teleinformatycznych przewidzianych w UKC. Środki przejściowe muszą przestać obowiązywać z chwilą wprowadzenia odpowiednich systemów teleinformatycznych.

Aby wesprzeć ten złożony proces przejścia na systemy teleinformatyczne w kierunku całkowitej cyfryzacji systemu celnego, w programie prac związanych z UKC określono terminy wdrożenia każdego systemu teleinformatycznego (i jego możliwych etapów) w okresie od 2020 r. do 2025 r.

W art. 278a zobowiązano Komisję do przedstawiania corocznie sprawozdania na temat postępów w realizacji systemów teleinformatycznych pozostających jeszcze do wdrożenia. W tym celu Komisja zgromadziła odpowiednie informacje z następujących źródeł: 

1) Plany krajowe, które państwa członkowskie mają obowiązek przedstawiać dwa razy do roku (w styczniu i czerwcu). 

2) Wyniki badania przeprowadzanego wśród służb Komisji oraz w państwach członkowskich, którego celem było opisanie postępów.

Za pomocą badania zgromadzono informacje na temat rzeczywistych postępów względem planów zarówno od państw członkowskich, jak i od Komisji. Dane pochodzące z badania obejmują zarówno dane ilościowe, tj. informacje o dotrzymanych lub niedotrzymanych terminach oraz o zrealizowanych lub niezrealizowanych etapach, jak i dane jakościowe obejmujące szczegółowe opisy szacowanej złożoności projektów, występujących wyzwań, oczekiwanych rodzajów ryzyka, opóźnień i ich przyczyn oraz planowanych lub wprowadzonych środków zaradczych.

3) Specjalne badanie dotyczące realizacji projektów krajowych.

Specjalne badanie dotyczące postępów w realizacji projektów krajowych umożliwiło spojrzenie z szerokiej perspektywy na postępy poczynione przez państwa członkowskie w zakresie powiadomienia o przybyciu towarów, powiadomienia o przedstawieniu towarów, czasowego składowania, komponentu 2 procedur specjalnych oraz modernizacji krajowych systemów importu w świetle zbliżającego się terminu z UKC, który przypada na 31 grudnia 2022 r.

4) Dwustronne spotkania na wysokim szczeblu między Dyrekcją Generalną ds. Podatków i Unii Celnej Komisji Europejskiej (DG TAXUD) a dyrekcjami ds. informatycznych systemów celnych państw członkowskich.

Wyniki badań dały Komisji jasny obraz stanu każdego systemu. Uznano jednak, że ważne jest zdobycie aktualnej wiedzy, aby mieć pełny i dokładny obraz stanu każdego z projektów dotyczących UKC po stronie państw członkowskich, by zrozumieć problemy, z którymi państwa członkowskie się borykają, oraz by przedstawić pomysły na poprawę problematycznych sytuacji. W związku z tym zorganizowano dwustronne spotkania na wysokim szczeblu z dyrekcjami ds. informatycznych systemów celnych poszczególnych państw członkowskich.

5) Wyniki uzyskane w ramach transeuropejskich programów koordynacji i monitorowania.

W niniejszym sprawozdaniu uwzględniono również analizę przygotowaną na podstawie bardziej szczegółowych informacji uzyskanych ze sprawozdań państw członkowskich w ramach programów koordynacji realizowanych od 2020 r. w odniesieniu do głównych zdecentralizowanych systemów transeuropejskich w obszarze tranzytu i wywozu.

3.Metodyka realizacji projektu dotyczącego systemów teleinformatycznych UKC

W ramach ostatnich prac nad projektami dotyczącymi UKC zoptymalizowano metodykę realizacji projektu. Modelowanie procesów biznesowych, modelowanie danych i specyfikacje techniczne opracowywano w sposób bardziej równoległy i od samego początku w ścisłej współpracy z ekspertami w dziedzinie prawa, biznesu i IT, zarówno z Komisji, jak i państw członkowskich. Komisja i państwa członkowskie przyjmują bardziej „zwinne” procesy w celu opracowywania systemów teleinformatycznych UKC, zapewniając użytkownikom stopniowe zwiększanie funkcjonalności dzięki szybszym i bardziej przystępnym wersjom oprogramowania.

Komisja i państwa członkowskie odbywają regularne posiedzenia w celu określenia i uzgodnienia dokumentacji projektowej w odniesieniu do każdego systemu transeuropejskiego. Ponadto Komisja systematycznie konsultuje się ze środowiskiem handlowym za pośrednictwem Grupy Kontaktowej ds. Handlu. Państwa członkowskie mają obowiązek pozostawać w bezpośrednim kontakcie ze swoimi przedsiębiorcami w sprawie planów krajowych i dokumentacji handlowej. Istotną trudność sprawia zapewnienie dalszego sprawnego funkcjonowania istniejących systemów w czasie rozwijania nowych systemów. Niezwykle ważne będzie zatem zapewnienie płynnego przejścia z istniejących systemów na systemy zmodernizowane, kiedy te ostatnie będą już gotowe. Ma to kluczowe znaczenie dla zapewnienia, aby przejście to nie wpłynęło na operacje handlowe i celne.

4.Ogólny przegląd postępów we wdrażaniu systemów teleinformatycznych UKC

Programem prac związanych z UKC objęto siedemnaście projektów prowadzących do wdrożenia wymaganych systemów teleinformatycznych, w tym czternaście projektów transeuropejskich, za które odpowiada Komisja wraz z państwami członkowskimi, i trzy, za które wyłączną odpowiedzialność ponoszą państwa członkowskie.

4.1Projekty zakończone do 2022 r.

Komisja może poinformować o udanym wdrożeniu następujących nowych systemów lub modernizacji:

·system zarejestrowanych eksporterów w ramach UKC – REX (nowy): wdrożono w 2017 r.;

·system decyzji celnych w ramach UKC – CDS (nowy): wdrożono w 2017 r.;

·bezpośredni dostęp przedsiębiorców do europejskich systemów informacji w ramach UKC – UUM&DS (jednolite zarządzanie użytkownikami i podpis cyfrowy) (nowy): wdrożono w 2017 r.;

·system rejestracji i identyfikacji przedsiębiorców 2 w ramach UKC – EORI2 (modernizacja): wdrożono w 2018 r.;

·Surveillance 3 w ramach UKC – SURV3 (modernizacja): wdrożono w 2018 r.;

·system wiążącej informacji taryfowej w ramach UKC – WIT (modernizacja): wdrożono w 2019 r.;

·upoważnieni przedsiębiorcy w ramach UKC – AEO (modernizacja): wdrożono w 2019 r.;

·arkusze informacyjne dla procedur specjalnych w ramach UKC – INF (nowy): wdrożono w 2020 r.;

·system kontroli importu 2 w ramach UKC – wersja 1 – ICS2– wersja 1 (modernizacja): wdrożono w 2021 r.

4.2Projekty w trakcie realizacji

W przypadku projektów znajdujących się w trakcie realizacji niniejsze sprawozdanie ma na celu podkreślenie osiągnięć dokonanych w 2022 r., ale także określenie problemów, które pojawiły się w trakcie realizacji projektów krajowych.

Projekty transeuropejskie planowane do wdrożenia w latach 2023–2025 przedstawiono w sekcji 4.2.1. Cztery z tych projektów mają okresy wdrażania kończące się w 2023 r.

W niniejszym sprawozdaniu skoncentrowano się na realizacji trzech projektów krajowych wymienionych w sekcji 4.2.2, a mianowicie na powiadomieniu o przybyciu towarów, powiadomieniu o przedstawieniu towarów oraz czasowym składowaniu, komponencie 2 procedur specjalnych oraz modernizacji krajowych systemów importu. Zgodnie z planem projekty te mają zacząć funkcjonować do 31 grudnia 2022 r., jak określono w UKC. Wiele państw członkowskich zgłosiło jednak Komisji niemożność dotrzymania terminu przewidzianego w UKC, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko przedstawione w poprzednich rocznych sprawozdaniach z postępów we wdrażaniu UKC.

4.2.1 Projekty transeuropejskie

Jeżeli chodzi o projekty transeuropejskie, w 2022 r. przygotowano i uzgodniono szereg dokumentów dotyczących projektów w dziedzinie IT, które stanowią podstawę prac rozwojowych nad systemami.

Zgodnie z art. 278 ust. 3 UKC te transeuropejskie projekty o szczególnej architekturze, które niekiedy wymagają łączenia komponentów centralnych i krajowych i składają się z co najmniej jednego etapu, należy zrealizować najpóźniej do 31 grudnia 2025 r. Poniżej przedstawiono cechy i harmonogram realizacji każdego projektu.

1)Zarządzanie zabezpieczeniami w ramach UKC – GUM (nowy): ma na celu zapewnienie przydziału poszczególnych rodzajów zabezpieczeń w czasie rzeczywistym w całej UE i zarządzania tymi zabezpieczeniami. Oczekuje się, że poprawa szybkości przetwarzania, identyfikowalności i elektronicznego monitorowania zabezpieczeń między urzędami celnymi doprowadzi do szybszej identyfikacji przypadków, w których zabezpieczenia zostaną uznane za nieważne lub niewystarczające do pokrycia powstałego lub potencjalnego długu. Zdecentralizowany komponent GUM 2 ma zostać opracowany na poziomie krajowym, co da państwom członkowskim możliwość uwzględnienia funkcji 6 potrzebnych tylko na poziomie krajowym (np. zabezpieczeń krajowych).

Postępy: jeśli chodzi o prawne cele pośrednie określone w programie prac związanych z UKC, Komisja ukończyła do dnia 30 września 2022 r. prace nad specyfikacją techniczną w odniesieniu do komponentu 1 dotyczącego transeuropejskiego systemu zarządzania zabezpieczeniami, a państwa członkowskie powinny do dnia 30 listopada 2024 r. ukończyć swoje prace w odniesieniu do komponentu 2 dotyczącego krajowego systemu zarządzania zabezpieczeniami.

Jeśli chodzi o krajowy system zarządzania zabezpieczeniami, państwa członkowskie wskazywały przeważnie, że ryzyko nieterminowej realizacji projektu jest niskie, a poziom złożoności określiły jako średni/niski. Cztery państwa członkowskie zgłosiły, że ich krajowe komponenty systemu zostały już wdrożone, a tylko dwa państwa członkowskie zgłosiły przewidywane opóźnienie, jeśli chodzi o ukończenie tego etapu.

2)System kontroli importu 2 w ramach UKC – ICS2 (modernizacja): celem tego projektu jest wzmocnienie bezpieczeństwa i ochrony łańcucha dostaw poprzez poprawienie jakości danych, usprawnienie zbierania danych, dostępności i wymiany danych w odniesieniu do powiadomień poprzedzających przybycie („przywozowe deklaracje skrócone”) i związanego z tym ryzyka oraz kontroli informacji. W szczególności projekt ułatwi współpracę między państwami członkowskimi w procesie analizy ryzyka. Projekt zostanie oddany w trzech kolejnych wersjach, aby umożliwić sprawne przejście w ramach poszczególnych rodzajów transportu.

Postępy: trwa opracowywanie wersji 2 z wykorzystaniem wersji 1 jako podstawy. Ta druga wersja zawiera nowe modele biznesowe odzwierciedlające potrzeby biznesowe, przepisy i interfejsy użytkownika, co będzie prowadzić do większej złożoności monitorowania czasu, lepszej jakości danych i lepszych zasad dotyczących spójności danych, a także umożliwi łączenie wielokrotnych zgłoszeń i powiadomień o przybyciu.

Jednym z aktualnych wyzwań jest migracja z wersji 1 do wersji 2 z uwagi na różne okresy przejściowe. W 2021 r. sfinalizowano i opublikowano strategię przejścia, a protokoły i procedury całodobowego zarządzania kryzysowego zostały uzgodnione i przekazane wszystkim państwom członkowskim. Państwa członkowskie przygotowują obecnie krajowe specyfikacje funkcjonalne i techniczne na podstawie wspólnych specyfikacji unijnych dostarczonych przez DG TAXUD. W swoich postępach w realizacji państwa członkowskie wskazały na zwiększony poziom złożoności, w szczególności w odniesieniu do większej liczby zainteresowanych stron z sektora przedsiębiorstw z państw trzecich, do których należy dotrzeć, oraz ich gotowości do testowania. Niesie to ze sobą ryzyko dla terminowej gotowości państw członkowskich oraz przedsiębiorstw.

W I kwartale 2022 r. zakończono prace nad „Kompendium wytycznych operacyjnych” dla wersji 2, a jednocześnie zaktualizowano „Plan ciągłości działania”, aby objąć nim działania w ramach wersji 2. W kwietniu 2022 r. opublikowano „Dokument dotyczący kompleksowej organizacji” dla państw członkowskich i podmiotów gospodarczych. W II kwartale 2022 r. odbyły się kampanie szkoleniowe w celu przygotowania administracji celnych państw członkowskich do badania zgodności ICS2. Same działania związane z badaniem zgodności rozpoczęły się w III kwartale 2022 r.

Jeśli chodzi o zgłoszony status realizacji w odniesieniu do ICS2, państwa członkowskie koncentrują się obecnie na wersji 2.

3)Potwierdzenie unijnego statusu celnego towarów w ramach UKC – PoUS (nowy): projekt zapewni przechowywanie wszelkich dowodów potwierdzających, że przedsiębiorcy wykazali unijny status celny towarów, zarządzanie tymi dowodami i ich wyszukiwanie. Projekt ten można wdrożyć na poziomie centralnym albo na poziomie krajowym, przy czym wiele państw członkowskich otwarcie opowiedziało się za stosowaniem systemu centralnego opracowanego przez Komisję. W świetle zależności między wdrożeniem manifestu celnego towarów w ramach UKC jako potwierdzenia unijnego statusu oraz europejskiego systemu morskich pojedynczych punktów kontaktowych projekt będzie realizowany w dwóch etapach w celu uniknięcia niespójności i ograniczenia ryzyka.

Postępy: w odniesieniu do PoUS – Etap 1 specyfikację techniczną i specyfikację systemu ukończono w I kwartale 2022 r. W projekcie tym zastosowano „zwinne” podejście do prac rozwojowych, w ramach którego przebieg jest zgodny z planowaniem określonym w programie prac związanych z UKC 7 .

W chwili sporządzania niniejszego sprawozdania trwa etap konstrukcyjny, którego zakończenie planowane jest na listopad 2022 r. Przewiduje się, że badanie zgodności rozpocznie się jeszcze w 2022 r.

Jeśli chodzi o PoUS – Etap 2, państwa członkowskie zaakceptowały w II kwartale 2021 r. specyfikację funkcjonalną manifestu celnego towarów, a na I kwartał 2023 r. planowane jest rozpoczęcie prac nad specyfikacją techniczną i specyfikacją systemu. W wyniku prac nad wdrożeniem technicznym i ostatnich rozważań prawnych podjęto działania w zakresie zarządzania zmianą w celu dostosowania specyfikacji funkcjonalnych.

Podkreślono, że data wdrożenia PoUS – Etap 2 (manifest celny towarów) (2 czerwca 2025 r.) nie jest w pełni zgodna z datą wdrożenia europejskiego systemu morskich pojedynczych punktów kontaktowych (15 sierpnia 2025 r.). Ponieważ przewiduje się, że system PoUS będzie otrzymywał za pośrednictwem europejskiego systemu morskich pojedynczych punktów kontaktowych znaczną ilość manifestów celnych towarów, a rozbieżność między tymi datami stworzyłaby niepotrzebne obciążenie dla przedsiębiorstw, planowane jest ujednolicenie dat wdrożenia tych dwóch projektów.

4)Scentralizowana odprawa dla importu w ramach UKC – CCI (nowy): Celem tego projektu jest objęcie towarów procedurą celną, wykorzystując odprawę scentralizowaną, co pozwoli przedsiębiorcom scentralizować także ich powiązane z cłami działania. Przetwarzanie zgłoszenia celnego oraz rzeczywiste zwolnienie towarów będzie koordynowane pomiędzy właściwymi urzędami celnymi. System będzie się opierał na nowych krajowych systemach importu i będzie umożliwiał automatyczne funkcjonowanie procesu odprawy scentralizowanej na szczeblu europejskim.

Postępy: w odniesieniu do CCI – Etap 1 w najbardziej zaawansowanych państwach członkowskich rozpoczęto od I kwartału 2022 r. działania w zakresie wstępnego badania zgodności, a jedno państwo członkowskie przewiduje zakończenie działań związanych z tym badaniem do grudnia 2022 r. oraz wdrożenie CCI ze standardowym zgłoszeniem w I kwartale 2023 r.

Jeśli chodzi o ocenę stopnia ukończenia systemu, około 75 % państw członkowskich poinformowało, że opracowywanie systemu przebiega zgodnie z planem. Jest jednak kilka państw członkowskich, które wskazały, że na obecnym etapie wdrożenie przez nie będzie opóźnione i nastąpi po terminie określonym w programie prac związanych z UKC. Może to oznaczać, że niektórzy przedsiębiorcy, którzy chcieliby skorzystać ze scentralizowanej odprawy w odniesieniu do wszystkich swoich operacji, mogą napotkać opóźnienia w przypadku transakcji w niektórych państwach członkowskich.

Komisja zakończyła prace nad specyfikacją techniczną dla CCI – Etap 2 do 30 czerwca 2022 r., na długo przed planowanym rozpoczęciem okresu wdrażania w październiku 2023 r.

5)Nowy skomputeryzowany system tranzytowy w ramach UKC – NCTS (modernizacja): System NCTS dostosowuje istniejący unijny i wspólny system tranzytowy do nowych przepisów prawnych UKC, takich jak dostosowywanie wymiany informacji do wymogów dotyczących danych wynikających z UKC oraz modernizacja i rozwój połączeń z innymi systemami.

Postępy: od czasu przyjęcia specyfikacji technicznych pozyskiwanie niezbędnych zasobów do części krajowej realizacji etapu 5 systemu NCTS było utrudnione, ponieważ uwaga państw członkowskich była zwrócona na obszary o wyższym priorytecie. Uruchomienie przesunięto na 2023 r., a dokładnie na IV kwartał 2023 r., co jeszcze bardziej zwiększyło presję w odniesieniu do dotrzymania terminu wyznaczonego na 1 grudnia 2023 r. Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie państwa członkowskie poczyniły postępy we wdrażaniu swoich systemów. Powolne postępy we wdrażaniu systemów krajowych wskazują jednak na duże ryzyko opóźnień w realizacji etapu 5 systemu NCTS. W chwili obecnej przejście jest ukończone w 48 %, podczas gdy pierwotnie poziom ten ustalono na 72 %. Mimo to większość państw członkowskich poinformowała, że jest na dobrej drodze do przejścia na scenariusz „big bang” zaplanowany na 1 grudnia 2023 r.

Jeśli chodzi o etap 5 systemu NCTS, wszystkie państwa członkowskie oprócz trzech potwierdziły, że planują go uruchomić w okresie wdrażania od pierwszego kwartału 2021 r. do czwartego kwartału 2023 r. Proces ten przedstawiono na rysunku 1. Żółty słupek oznacza termin, w którym państwa członkowskie muszą przygotować się do zamknięcia istniejących systemów eksportu i tranzytu oraz rozpocząć eksploatację nowych systemów, tak aby były gotowe przed upływem prawnego terminu, który wskazano na czerwonym słupku.

Rysunek 1 – Wdrożenie etapu 5 systemu NCTS przez administracje krajowe

W przypadku etapu 6 systemu NCTS (połączenie z innymi systemami) w IV kwartale 2021 r. uzasadnienie biznesowe i dokument koncepcyjny zostały zatwierdzone przez ITSC, Radę ds. Technologii Informacyjnej i Cyberbezpieczeństwa oraz Europejską Grupę ds. Certyfikacji Cyberbezpieczeństwa. Specyfikacje funkcjonalne i techniczne są opracowywane równolegle, w iteracjach. Na badanie zgodności i wdrożenie może mieć wpływ fakt, że niektóre państwa członkowskie wdrożą etap 5 systemu NCTS później niż planowano.

6)Automatyczny system eksportu w ramach UKC – AES, modernizacja zarówno istniejącego systemu transeuropejskiego (komponent 1 projektu), jak i istniejących krajowych systemów eksportu (komponent 2 projektu): ma na celu realizację wymogów UKC dotyczących wywozu i wyprowadzenia towarów. Projekt związany z transeuropejskim AES obejmuje wdrożenie uproszczeń w ramach UKC oferowanych w handlu w celu ułatwienia wywozu towarów dla przedsiębiorstw europejskich, które to uproszczenia obejmują odprawę scentralizowaną w przypadku wywozu, oraz obowiązków przewidzianych w UKC w zakresie lepszego monitorowania towarów wyprowadzanych z obszaru celnego UE, w celu zapobiegania nadużyciom finansowym.

Postępy: najważniejszym wydarzeniem pierwszej połowy 2022 r. było rozpoczęcie w kwietniu 2022 r. międzynarodowego działania komponentu 1 AES z udziałem dwóch państw członkowskich. Kolejne pięć dołączy do końca 2022 r. lub na początku 2023 r. Reprezentatywna liczba państw członkowskich poczyniła postępy lub ukończyła swoje specyfikacje techniczne, natomiast cztery państwa członkowskie nie rozpoczęły jeszcze działań w tym zakresie. Okresy przejściowe oferowane przez państwa członkowskie swoim przedsiębiorcom są coraz bardziej skracane, a nawet wręcz znoszone, gdyż ze względu na brak czasu konieczne jest przechodzenie na scenariusz „big bang”. Wszystkie państwa członkowskie oprócz trzech potwierdziły, że planują uruchomienie w okresie wdrażania od pierwszego kwartału 2021 r. do czwartego kwartału 2023 r. Proces ten przedstawiono na rysunku 2.

Rysunek 2 – Wdrożenie komponentu 1 AES przez administracje krajowe

W przypadku komponentu 2 AES (modernizacja krajowych systemów eksportu) reprezentatywna liczba państw członkowskich poczyniła postępy lub ukończyła swoje specyfikacje techniczne, natomiast sześć państw członkowskich zgłosiło, że nie rozpoczęło jeszcze działań w tym zakresie.

Podsumowując status sześciu pozostających do wdrożenia projektów transeuropejskich, Komisja realizuje prace zgodnie z terminami uzgodnionymi w kontekście UKC i programu prac związanych z UKC, a także celów pośrednich projektów wyznaczonych w ramach MASP-C z 2019 r. Jeśli chodzi o wdrażanie przez państwa członkowskie krajowych komponentów tych transeuropejskich systemów, stwierdzono pewne ryzyko opóźnień, w szczególności w przypadku ICS2 – wersja 2, CCI – Etap 1, AES i etapu 5 systemu NCTS (zob. sekcja 4.3).

Ponadto należy podkreślić, że w związku z wdrażaniem programu prac związanych z UKC Komisja przeprowadzi około 87 % działań do grudnia 2022 r. (w ubiegłym roku ukończono 84 % wszystkich prac w zakresie rozwoju). Odsetek ten opiera się na kluczowych wskaźnikach wydajności w odniesieniu do działań przypisanych wyłącznie Komisji i nie odzwierciedla działań realizowanych przez państwa członkowskie. W poniższym przeglądzie przedstawiono prognozy odzwierciedlające postępy i planowanie DG TAXUD.

Rysunek 3 – Oszacowanie odsetka ukończonych działań rozwojowych Komisji

Chociaż w przypadku większości działań Komisji w ramach jej własnych projektów wdrożenie nie jest uzależnione od postępów na poziomie krajowym, wpływ ten występuje w przypadku niektórych rodzajów działań realizowanych w ścisłej współpracy Komisji i państw członkowskich, takich jak badanie zgodności krajowych komponentów systemów transeuropejskich. Przez ten skutek uboczny można powiedzieć, że opóźnienia we wdrażaniu krajowych komponentów przez poszczególne państwa członkowskie mają wpływ na ogólne postępy w realizacji UKC.

4.2.2 Projekty krajowe

Państwa członkowskie mają ukończyć modernizację trzech w pełni krajowych projektów 8 . Działania rozwojowe są sprawą krajową, natomiast wymogi dotyczące procesów i danych dla podmiotów zewnętrznych określono w przepisach Unii.

Te trzy projekty krajowe, które należy wdrożyć do dnia 31 grudnia 2022 r., zgodnie z art. 278 ust. 2 UKC, to:

1)Powiadomienie o przybyciu towarów, powiadomienie o przedstawieniu towarów oraz czasowe składowanie w ramach UKC (AN, PN i TS) – (modernizacja): określenie stopnia automatyzacji procesów na poziomie krajowym w odniesieniu do powiadomień o przybyciu środków transportu, przedstawienia towarów i deklaracji do czasowego składowania, tak jak to opisano w UKC. Projekt ten wspiera harmonizację we wszystkich państwach członkowskich w odniesieniu do wymiany danych między przedsiębiorstwami a organami celnymi.

Postępy: już w ubiegłorocznym sprawozdaniu stwierdzono, że istnieje ryzyko, iż realizacja wymaganych systemów krajowych przez wszystkie państwa członkowskie nie nastąpi w przewidzianym terminie. W porównaniu z rocznym sprawozdaniem z postępów we wdrażaniu UKC z 2021 r. odnotowano dodatkowe opóźnienia. Do końca 2022 r. AN, PN i TS zostały ukończone tylko przez odpowiednio 4, 7 i 6 państw członkowskich – zob. sekcja 3.1.2 dokumentu roboczego służb Komisji towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

2)Modernizacja krajowych systemów importu w ramach UKC – NIS (modernizacja): ma na celu wdrożenie wszystkich wymogów dotyczących procesów i danych wynikających z UKC, które dotyczą przywozu. W ramach pierwszego etapu wdrażania systemów państwa członkowskie muszą opracować specyfikację techniczną na poziomie krajowym.

Postępy: w porównaniu z rocznym sprawozdaniem z postępów we wdrażaniu UKC z 2021 r. odnotowano dodatkowe opóźnienia. Do końca 2022 r. jedynie 10 państw członkowskich zmodernizowało NIS według wymogów UKC – zob. sekcja 3.2.2 dokumentu roboczego służb Komisji towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

3)Procedury specjalne w ramach UKC – PS (modernizacja): celem tego projektu jest harmonizacja procedur specjalnych i ułatwienie ich stosowania (dotyczy to składowania celnego, końcowego przeznaczenia, odprawy czasowej oraz uszlachetniania czynnego i biernego). Państwa członkowskie będą musiały wdrożyć do swoich systemów krajowych wszystkie zmiany wymagane w UKC w odniesieniu do procedur specjalnych. Komponent przywozowy będzie częścią modernizacji projektu krajowych systemów importu w ramach UKC, natomiast komponent wywozowy procedur specjalnych zostanie wdrożony zgodnie z projektem krajowego Automatycznego Systemu Eksportu (AES) w ramach UKC.

Postępy: ze względu na istniejące współzależności z krajowymi systemami importu (modernizacją) oraz inne szczególne okoliczności kilka państw członkowskich nie jest w stanie dotrzymać przewidzianego prawem terminu w odniesieniu do komponentu przywozowego procedur specjalnych. 15 państw członkowskich przewiduje zakończenie działań rozwojowych w przypadku komponentu przywozowego procedur specjalnych do końca 2022 r. – zob. sekcja 3.3.2 dokumentu roboczego służb Komisji towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu. Niektóre z nich mogły jednak nie ukończyć tego etapu w związku z najnowszymi wydarzeniami zgłoszonymi w odniesieniu do modernizacji ich systemów NIS. W przypadku komponentu wywozowego procedur specjalnych, dla którego termin przypada na 1 grudnia 2023 r., sytuacja wygląda lepiej, gdyż większość państw członkowskich planuje wdrożenie w wyznaczonym terminie.

Podsumowując, pomimo dołożonych starań wiele państw członkowskich odnotowało opóźnienia i w związku z tym nie będzie w stanie dotrzymać terminu przewidzianego w UKC na rozpoczęcie działania systemów krajowych (31 grudnia 2022 r.).

4.3Ryzyko opóźnień we wdrażaniu systemów teleinformatycznych w ramach UKC

Komisja osiąga dobre postępy w zakresie zmian, za które odpowiada, i nie zostały stwierdzone ani nie nastąpiły żadne opóźnienia, jeśli chodzi o przewidziane prawem terminy. Ponadto nie zgłoszono żadnego poważnego ryzyka, które mogłoby doprowadzić do opóźnionego wdrożenia. Mimo że w niniejszym sprawozdaniu dokonano rozróżnienia między postępami po stronie Komisji a postępami po stronie państw członkowskich, opóźnienia krajowe wpływają w pewnym stopniu na postępy w ramach systemów transeuropejskich, takich jak ICS2, CCI, AES i NCTS, a w rezultacie w ograniczonym stopniu również na działania Komisji. Dotyczy to na przykład dłuższych inwestycji w zasoby na potrzeby badania zgodności, wsparcia i monitorowania koordynacji transeuropejskiej, udzielania pomocy w zakresie alternatywnych krajowych programów rozwoju i wdrażania, a nawet przedłużonego utrzymania centralnych komponentów wprowadzonych na potrzeby przejścia.

Patrząc na ogólne postępy państw członkowskich we wdrażaniu, można stwierdzić, że stopniowo realizują one działania rozwojowe, za które są odpowiedzialne, ale większość z nich czyni to wolniej, niż planowano, co prowadzi do sytuacji, w której w przypadku co najmniej jednego projektu odnotowano opóźnienia w stosunku do przewidzianych prawem terminów.

Państwa członkowskie przedstawiły różne przyczyny jako uzasadnienie zgłoszonych opóźnień. Większość problemów i zagrożeń obserwowano co roku, wpływały one na postępy w działaniach tych państw i ostatecznie powodowały opóźnienia w rozwoju ich systemów. Kluczowe źródła trudności i ryzyka opóźnień wskazane przez państwa członkowskie to ich brak zasobów finansowych i ludzkich, wpływ pakietu dotyczącego VAT w handlu elektronicznym 9 i konieczność nowego planowania z tego względu, szczególne warunki pracy spowodowane pandemią COVID-19, konkurencyjne priorytety oraz wpływ brexitu i wojny w Ukrainie na cła. Państwa członkowskie wspomniały również o krajowych infrastrukturach informatycznych, które nie są w stanie sprostać potrzebom w ramach projektów, o problemach z potencjałem wykonawców i zależnościach z innymi zainteresowanymi stronami, o przejściu i badaniu z udziałem przedsiębiorców, o spóźnionych lub nieudanych zaproszeniach do składania ofert w celu zlecania do wykonania prac oraz o złożonych integracjach systemowych projektów w ramach UKC.

Biorąc pod uwagę, że w kwietniu 2019 r. ustanowiono program prac związanych z UKC, a Komisja dostarczyła na czas swoje specyfikacje funkcjonalne i techniczne dla systemów transeuropejskich, z perspektywy zarządzania problematyczne wydaje się to, że nadal istnieje kilka państw członkowskich, w których przetargi nie zostały jeszcze rozstrzygnięte (w chwili oceny państw członkowskich przez Komisję) lub w których występują istotne problemy w krajowych procedurach udzielania zamówień.

Komisja odbyła spotkania dwustronne, aby omówić z poszczególnymi państwami członkowskimi ich problemy, powtórzyć, że priorytetem powinny być projekty w ramach UKC, oraz doradzić w sprawie możliwych działań i środków następczych. W tym kontekście dwadzieścia cztery państwa członkowskie przesłały do Komisji formalne wnioski o odstępstwa zgodnie z art. 6 ust. 4 UKC dotyczące opóźnienia projektów krajowych w stosunku do terminu 31 grudnia 2022 r. Poniżej przedstawiono przegląd odstępstw, o które wystąpiły państwa członkowskie:

·Jeśli chodzi o wdrożenie powiadomień o przybyciu towarów, o odstępstwo wystąpiły następujące państwa członkowskie: AT, BG, BE, CY, CZ, DK, EE, ES, FR, EL, HU, HR, LU, MT, NL, PL, PT, RO, SE, SI i SK. Jednocześnie AT, BG, CY, DE, EE, ES, FI, FR, HR, HU, LT, LV, NL, PL, RO, SE oraz SI zgłosiły, że będą używać AN zintegrowanego w ICS2 – wersja 2 (planowane wdrożenie 1 marca 2023 r.). DE oraz IE oznaczyły powiadomienia o przybyciu towarów jako niemające zastosowania.

·Jeśli chodzi o wdrożenie powiadomień o przedstawieniu towarów, o odstępstwo wystąpiły następujące państwa członkowskie: AT, BE, CY, CZ, DK, EE, ES, FR, EL, HU, HR, LU, MT, NL, PL, PT, RO, SE, SI i SK.

·Jeśli chodzi o wdrożenie czasowego składowania, o odstępstwo wystąpiły następujące państwa członkowskie: AT, BE, CY, CZ, DK, EE, ES, FR, EL, HU, HR, LT, LU, MT, NL, PL, PT, RO, SE, SI i SK.

·Jeśli chodzi o wdrożenie modernizacji krajowych systemów importu, o odstępstwo wystąpiły następujące państwa członkowskie: AT, BE, CY, CZ, DK, ES, FR, EL, HU, LT, LU, MT, NL, PT, RO i SE. Wspomniane opóźnienia wpłyną na transeuropejski projekt CCI oraz na Procedury specjalne – komponent 2, w przypadku którego kalendarium jest takie samo jak dla modernizacji krajowego systemu importu.

Komisja dokonała starannej oceny wniosków otrzymanych od poszczególnych państw członkowskich oraz przedstawionych przez nie uzasadnień dotyczących szczególnych okoliczności i przyjęła decyzje wykonawcze przyznające odstępstwa wnioskującym państwom członkowskim na określony czas, trwający nie dłużej niż do 31 grudnia 2023 r., w odniesieniu do powiadomienia o przybyciu towarów, powiadomienia o przedstawieniu towarów, czasowego składowania oraz krajowego systemu importu. Ponadto, w przypadku projektu dotyczącego krajowych systemów przywozowych, w odniesieniu do transportu morskiego dozwolone będzie podejście iteracyjne w celu dostosowania do terminu określonego w programie prac związanych z UKC dla ICS2 – wersja 3.

Poza informacjami zebranymi na potrzeby niniejszego rocznego sprawozdania z postępów i odzwierciedlonymi w towarzyszącym mu dokumencie roboczym służb Komisji kilka państw członkowskich poinformowało Komisję oddzielnie i w sposób formalny (za pomocą wniosków o odstępstwo) o opóźnieniach w realizacji pozostałych (głównie transeuropejskich) projektów:

·Jeśli chodzi o wdrożenie ICS2 – wersja 2, o odstępstwo wystąpiły następujące państwa członkowskie: AT, DK, EE, FR, EL, NL i RO. W analogiczny sposób CY, FI, FR, EL i NL zgłosiły opóźnienia dotyczące ICS2 – wersja 3. Zob. sekcja 4.3.1 i 4.3.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

·Jeżeli chodzi o wdrożenie PoUS – Etap 1, planowaną datę wdrożenia późniejszą niż termin określony w programie prac związanych z UKC wskazało następujące państwo członkowskie: EL. W przypadku Etapu 2 opóźnienia we wdrażaniu systemu zgłosiła FI. Zob. sekcja 4.4.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

·Jeśli chodzi o wdrożenie CCI – Etap 1, planowaną datę rozpoczęcia funkcjonowania późniejszą niż termin określony w programie prac związanych z UKC wskazały następujące państwa członkowskie: DE, DK, FI, FR i EL. W przypadku CCI – Etap 2 planowaną datę rozpoczęcia funkcjonowania późniejszą niż termin określony w programie prac wskazały EE i FI. Zob. sekcja 4.5.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

·W przypadku etapu 5 systemu NCTS o opóźnieniach we wdrożeniu systemu poinformowały AT, LT i NL. Zob. sekcja 4.6.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

·Jeśli chodzi o wdrożenie komponentu 1 AES, planowaną datę rozpoczęcia funkcjonowania późniejszą niż ta określona w programie prac związanych z UKC wskazały AT, FI i SE. Zob. sekcja 4.7.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

·Jeśli chodzi o wdrożenie GUM – Komponent 2, planowaną datę rozpoczęcia funkcjonowania późniejszą niż termin określony w programie prac związanych z UKC wskazały następujące państwa członkowskie: FI i FR. Zob. sekcja 4.2.2 dokumentu towarzyszącego niniejszemu sprawozdaniu.

Komisja bardzo dokładnie analizuje i monitoruje sytuację w zakresie powyższych projektów i wprowadza środki w celu zwiększenia wsparcia (zob. sekcja 4.4 poniżej).

Podsumowując, większość państw członkowskich nie była w stanie odpowiednio ograniczyć ryzyka opisanego w poprzednich sprawozdaniach i w przypadku projektów dotyczących krajowych systemów przywozowych oraz krajowych systemów importu, których data wdrożenia przypada na 31 grudnia 2022 r., rzeczywiście doszło do opóźnień. Opóźnienia występujące w tych projektach mogą mieć negatywny wpływ na realizację krajowych komponentów systemów transeuropejskich, ponieważ poszczególne wdrożenia są jeszcze bardziej zagęszczone w krótszym okresie. Ponadto opóźnienia te skutkują ograniczeniem zdolności państw członkowskich i UE do gromadzenia odpowiednich danych i przeprowadzania krytycznej analizy danych, co prowadzi do osłabienia wspólnych działań na rzecz skutecznego zwalczania nadużyć finansowych. Co więcej, przewidziane w UKC korzyści dla przedsiębiorstw wynikające z pełnej cyfryzacji procedur celnych i z projektów dotyczących ułatwień w handlu, takich jak CCI, pojawią się dopiero na późniejszym etapie, pod koniec okresu przejściowego.

4.4Działania zaradcze

Jeśli chodzi o projekty krajowe, informacje dotyczące planowania i postępów przekazane przez państwa członkowskie wskazują, że w przypadku AN/PN/TS, modernizacji krajowych systemów importu oraz komponentu 2 procedur specjalnych (krajowa PS IMP) w 2022 r. sytuacja pogorszyła się w porównaniu z planami poczynionymi w 2021 r.

W związku z tą sytuacją Komisja zwiększała wsparcie dla państw członkowskich za pomocą kilku działań. Komisja prowadziła ściślejszy nadzór przez częstsze gromadzenie sprawozdań z postępów od państw członkowskich oraz organizowanie dwustronnych spotkań na szczeblu dyrektorów z każdym państwem członkowskim w celu omówienia postępów i planowania. Wdrażanie systemów teleinformatycznych w kontekście UKC było stałym tematem w programie większości spotkań dyrektora generalnego z jego odpowiednikami oraz w programie posiedzeń plenarnych z udziałem dyrektorów generalnych z państw członkowskich. Państwa członkowskie zachęcano do wprowadzania wszelkich niezbędnych środków zaradczych oraz do składania wniosków o finansowanie w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, aby uzyskać pomoc w pracach związanych z informatycznymi systemami celnymi, jednak niewiele z nich skorzystało z tej możliwości.

Komisja zapewniła państwom członkowskim dodatkowe wytyczne dotyczące realizacji projektów krajowych, na przykład przez wydanie pakietu dokumentacji dotyczącej ponownego wykorzystania specyfikacji CCI w odniesieniu do krajowych systemów importu oraz przez utworzenie funkcji punktu informacyjnego w DG TAXUD, którego zadaniem jest udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące kwestii prawnych, proceduralnych i technicznych 10 . Komisja proponowała także dodatkowe wsparcie dla państw członkowskich podczas każdego spotkania dwustronnego. Państwa członkowskie odpowiadały na takie propozycje zwykle w ten sposób, że ich sytuacja jest szczególna, przedmiotowe systemy są systemami krajowymi o specyfice krajowej, a zatem wsparcie ze strony Komisji nie jest naprawdę potrzebne. Próba zaangażowania większej liczby zainteresowanych stron w istniejące projekty krajowe może nawet spowodować dodatkowe opóźnienia. Wsparcie, jakiego państwa członkowskie oczekują od Komisji, dotyczy wyłącznie przeglądu odpowiednich docelowych terminów realizacji w ramach UKC w następstwie oficjalnych wniosków tych państw o odstępstwa. Pomimo takiej reakcji zwrotnej Komisja będzie w latach 2023–2025 nadal analizować możliwość zapewnienia dodatkowego wsparcia chętnym państwom członkowskim, przykładowo poprzez udostępnianie porad ekspertów w takich dziedzinach jak administracja, zarządzanie projektami, zarządzanie zmianami w procesach biznesowych, zamówienia, komunikacja itp. Państwa członkowskie, które mogłyby być zainteresowane takimi poradami lub takim wsparciem, proszone są o przesyłanie odpowiednich wniosków do Komisji.

Państwa członkowskie wspomniały, że wprowadzają następujące rodzaje działań zaradczych: stosowanie elastycznej metodyki rozwoju, zlecanie większej liczby działań rozwojowych wykonawcom zewnętrznym lub prowadzenie kilku działań równocześnie, mobilizowanie dodatkowych zasobów, dzielenie projektów na kilka etapów i priorytetowe traktowanie głównego zakresu oraz potencjalna zmiana struktury organizacyjnej u dostawców w celu osiągnięcia bardziej efektywnego procesu rozwoju. Działania te przytoczono w odniesieniu do projektów krajowych i transeuropejskich.

Jeśli chodzi o projekty związane z systemami transeuropejskimi, Komisja kontynuowała i wzmocniła swoje wsparcie dla państw członkowskich poprzez ustanowienie innowacyjnych mechanizmów rozwoju i wdrażania, udoskonalenie podejścia do zarządzania oraz zapewnienie transeuropejskich programów koordynacji i monitorowania. Kwestia ta została opisana bardziej szczegółowo poniżej.

Aby zmniejszyć ryzyko opóźnień, Komisja stosuje podejście „zwinne” w odniesieniu do rozwoju i wdrożenia systemów teleinformatycznych w ramach UKC, zwłaszcza na etapie opracowywania oprogramowania w ramach każdego projektu. Pozwala to na opracowywanie prototypów, szybsze rozwiązania i bardziej zrównoważony nakład pracy Komisji i państw członkowskich. Metoda ta została zastosowana pioniersko w projektach AES, etap 5 systemu NCTS oraz ICS2 i została przyjęta z zadowoleniem przez państwa członkowskie i przedsiębiorstwa. Ponadto Komisja ustanowiła mechanizm ściślejszej współpracy między wszystkimi zainteresowanymi stronami od samego początku projektów, aby poprawić jakość działań przygotowawczych oraz uniknąć trudności w podejmowaniu decyzji i dodatkowych wymogów na późniejszych etapach projektów.

Tablica wskaźników wieloletniego planu strategicznego dla elektronicznych systemów celnych jest nadal wykorzystywana do śledzenia postępów, tak aby Komisja mogła wykryć potencjalne opóźnienia na wczesnym etapie. Punktem odniesienia dla etapów tablicy jest MASP-C z 2019 r. oraz program prac związanych z UKC z 2019 r. Co kwartał tablica jest prezentowana państwom członkowskim (Grupa Koordynacyjna ds. Elektronicznych Systemów Celnych) oraz społeczności handlowej (Grupa Kontaktowa ds. Handlu) do celów związanych z informowaniem i sterowaniem.

Komisja nie tylko monitoruje postępy w zakresie głównych etapów projektu, jak wskazano w przypadku programu prac związanych z UKC oraz wieloletniego planu strategicznego dla elektronicznych systemów celnych, lecz także określa szczegółowe etapy pośrednie w podziale na poszczególne projekty (np. terminy, przed upływem których wszystkie państwa członkowskie powinny ukończyć badanie zgodności). Takie ściślejsze monitorowanie jest potrzebne w celu umożliwienia zarządzania wdrażaniem zdecentralizowanych transeuropejskich systemów i uniknięcia dodatkowych kosztów eksploatacji starych i nowych systemów w przypadku wydłużonych okresów wdrażania.

Jeżeli chodzi o wdrażanie programu ICS2, po udanym wdrożeniu ICS2 – wersja 1 skupiono się na zapewnieniu sprawnego rozwoju wersji 2 i 3. Państwa członkowskie dążą obecnie do terminowego wdrożenia wersji 2.

Komisja udzieliła następującego wsparcia administracjom krajowym i przedsiębiorcom w ich działaniach na rzecz rozwoju ICS2 – wersja 2:

·utworzenie specjalnego forum i organizacja specjalnych seminariów internetowych, wsparcie za pośrednictwem często zadawanych pytań oraz organizację regularnych posiedzeń plenarnych poświęconych transeuropejskiej koordynacji ICS2 z udziałem wszystkich państw członkowskich, indywidualnych przedsiębiorców, stowarzyszeń branżowych i organizacji międzynarodowych,

·ścisłe i ciągłe monitorowanie, tworzenie planów projektów krajowych i handlowych w celu zapewnienia ich zgodności z centralnym planowaniem Komisji we wszystkich istotnych fazach wprowadzania technologii informacyjnych, kampanie komunikacyjne, obejmujące różne działania wdrożone w trakcie realizacji programu ICS2, w tym umieszczenie specjalnej treści poświęconej programowi ICS2 na stronie internetowej DG TAXUD, kampania w mediach społecznościowych oraz bezpośrednia komunikacja z zainteresowanymi stronami i opiniotwórcami,

·sesje szkoleniowe online i materiały szkoleniowe,

·publikacja zestawień informacji przygotowanych specjalnie dla przedsiębiorców z państw trzecich, prezentacje podczas wydarzeń organizowanych przez DG TAXUD lub podmioty branżowe, udostępnienie dokumentacji dotyczącej ICS2 – wersja 2 w bibliotece publicznej centrum zasobów CIRCABC.

W przypadku systemów transeuropejskich NCTS – etap 5 i AES Komisja kontynuuje realizację „Programu monitorowania kwartalnego administracji krajowej” wykorzystującego kluczowe wskaźniki skuteczności działania w celu regularnej oceny postępów i wczesnego reagowania w przypadku wystąpienia problemów. Ponadto, aby wspierać państwa członkowskie w opracowywaniu i wdrażaniu ich krajowych komponentów do transeuropejskich systemów, Komisja ustanowiła „Program koordynowania administracji krajowej” obejmujący następujące działania:

·specjalny punkt informacyjny,

·setki wirtualnych spotkań z ekspertami i kadrą kierowniczą na szczeblu operacyjnym, średnim i wyższym w celu zmniejszenia ryzyka opóźnień ze strony państw członkowskich, zindywidualizowane wsparcie dla poszczególnych państw członkowskich w celu zapewnienia sprawnego testowania, przyspieszenia ich gotowości i ograniczenia ryzyka technicznego,

·program szkoleń ukierunkowany na onboarding pierwszej grupy państw członkowskich, które w 2022 r. rozpoczną badanie zgodności,

·informacje dla przedsiębiorców na temat postępów i planów państw członkowskich,

·sprawozdania Komisji dla Grupy Koordynacyjnej ds. Elektronicznych Systemów Celnych oraz Grupy ds. Polityki Celnej dotyczące bieżących postępów państw członkowskich i innych stron-sygnatariuszy Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej oraz niniejsze sprawozdanie zawierające przegląd kluczowych wskaźników skuteczności działania w odniesieniu do zagregowanych planów krajowych. Od pierwszego kwartału 2021 r. Komisja wydaje kwartalne skonsolidowane sprawozdanie z postępów w zakresie przejścia na etap 5 systemu NCTS i AES

W odniesieniu do CCI – Etap 1, mając na uwadze wyniki cyklicznych spotkań organizowanych przez Komisję, zachęca się państwa członkowskie do dokonania w odpowiednim czasie wyboru dostawcy usług informatycznych oraz do zaplanowania z wyprzedzeniem zasobów wewnętrznych, aby zapewnić wystarczającą ilość czasu na rozwój, badanie i wdrożenie. Jednocześnie Komisja zaleca, aby testy łączności z CCN2 odbywały się równolegle do prac rozwojowych lub je poprzedzały oraz aby wstępne badanie zgodności było przeprowadzane równocześnie z działaniami na rzecz rozwoju.

Większość państw członkowskich jest w trakcie odnawiania wszystkich swoich informatycznych systemów celnych, które obejmuje dostosowanie ich do nowych procesów celnych zgodnie z wymogami UKC. Przeważająca część państw członkowskich planuje jednak w odniesieniu do systemów transeuropejskich dotrzymać terminu 1 grudnia 2023 r. Państwa członkowskie poczyniły postępy w zakresie specyfikacji i rozwoju, niektóre za pośrednictwem badania zgodności, a inne w zakresie łączności z usługami centralnymi. W odniesieniu do etapu 1 CCI, AES i etapu 5 systemu NCTS większość państw członkowskich planuje uruchomienie dopiero w dwóch ostatnich kwartałach 2023 r. (wyraźne przesunięcie w kierunku końca okresu wdrażania). Z tej perspektywy państwa członkowskie będą musiały dołożyć nadzwyczajnych starań i zareagować w odpowiednim czasie, aby nadrobić opóźnienia. Państwa członkowskie są proszone o zachowanie przejrzystości w planach projektów krajowych, a jednocześnie zwiększenie priorytetu tych projektów oraz przygotowanie „planu B” w celu zapewnienia ciągłości działania.

5.Podsumowanie i wnioski

Po dokładnej ocenie postępów we wdrażaniu systemów teleinformatycznych w ramach UKC, przy użyciu różnych instrumentów (badań, spotkań dwustronnych, rozmów wirtualnych, planowania krajowego itp.), można zauważyć, że państwa członkowskie borykają się z opóźnieniami i wyzwaniami w zapewnieniu wdrożenia systemów teleinformatycznych UKC w określonych terminach. W 2022 r. główny nacisk położono na projekty krajowe dotyczące powiadomienia o przybyciu towarów, czasowego składowania, powiadomienia o przedstawieniu towarów, modernizacji krajowych systemów importu oraz komponentu 2 procedur specjalnych, w przypadku których przewidziany prawem termin w UKC ustalono na koniec roku sprawozdawczego.

W związku z ryzykiem stwierdzonym w poprzednim sprawozdaniu Komisja podjęła działania mające na celu ściślejsze monitorowanie postępów w realizacji projektów krajowych oraz zapewnienie państwom członkowskim wsparcia w zakresie krajowych procesów i systemów przywozowych. Większość państw członkowskich nie była jednak w stanie odpowiednio ograniczyć ryzyka opisanego w poprzednich sprawozdaniach, w związku z czym w przypadku projektów dotyczących krajowych systemów przywozowych oraz krajowych systemów importu, których data wdrożenia przypada na 31 grudnia 2022 r., rzeczywiście doszło do opóźnień. W związku z brakiem postępów we wdrażaniu wiele państw członkowskich zgłosiło opóźnienia w realizacji tych projektów i złożyło do Komisji formalny wniosek o odstępstwo, zgodnie z art. 6 ust. 4 UKC, i przedłużenie terminów wdrożenia wspomnianych systemów. Jako najważniejsze przyczyny tych opóźnień państwa członkowskie podały ograniczenia zasobów, złożoność projektów i ich integracja, liczne obowiązki, które mają być realizowane za pośrednictwem systemów celnych, kwestie dotyczące umów oraz niektóre czynniki zewnętrzne, takie jak wpływ pandemii COVID-19, brexitu i wojny w Ukrainie na organy celne. Komisja starannie oceniła wnioski o odstępstwo oraz uzasadnienia przedstawione przez poszczególne państwa członkowskie w odniesieniu do szczególnych okoliczności. Komisja zaakceptowała szereg wniosków państw członkowskich o odstępstwo (ale nie wszystkie) i przyjęła odpowiednie decyzje wykonawcze 11 dotyczące krajowych systemów związanych z przywozem lub importem. Opóźnienia we wdrażaniu tych systemów krajowych zagrażają terminowemu wdrożeniu pozostałych systemów transeuropejskich, ponieważ poszczególne wdrożenia są jeszcze bardziej zagęszczone w krótszym okresie i przesunięte bliżej ostatecznego terminu.

Ponadto, w porównaniu z ubiegłym rokiem, odbija się to także na systemach transeuropejskich, a opóźnienia w pracach nad ICS2 – wersja 2, etapem 1 CCI, AES i etapem 5 systemu NCTS zgłosiły dodatkowe państwa członkowskie. W tym świetle istnieje zagrożenie, że okresy przejściowe oferowane przez państwa członkowskie swoim przedsiębiorcom będą coraz bardziej skracane, a nawet wręcz znoszone, poprzez konieczność przejścia na scenariusz „big bang”. Ma to wpływ na trwające przygotowania przedsiębiorców do wdrożenia nowych systemów i ich interfejsów w organach celnych, podczas gdy rzeczywiste korzyści dla przedsiębiorców wynikające z tej cyfryzacji w ramach UKC oraz z projektów takich jak CCI pojawią się dopiero na późniejszym etapie, pod koniec całego okresu przejściowego w ramach UKC. Dłuższy okres przejściowy będzie miał również negatywny wpływ na te państwa członkowskie, które były gotowe na czas, oraz na tych przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność w kilku państwach członkowskich, ze względu na przedłużony okres braku harmonizacji.

Państwa członkowskie będą musiały ponownie ocenić swoje strategie, zasoby i podejścia do zarządzania, aby uniknąć dalszego przenoszenia się opóźnień na inne projekty.

Więcej szczegółowych informacji na temat planowania i statusu każdego projektu przedstawiono w dokumencie roboczym służb Komisji opublikowanym wraz z niniejszym sprawozdaniem. Podsumowanie przeglądu planowania i postępów oraz ryzyka oznaczonego na czerwono znajduje się na rysunku 4 poniżej.

Rysunek 4 – Planowanie projektów w ramach programu prac związanych z UKC

Państwa członkowskie i Komisja kontynuują prace w celu dotrzymania przewidzianych prawem terminów, a obie strony regularnie informują przedsiębiorców oraz siebie wzajemnie o swoich postępach. Należy stwierdzić, że pomimo stwierdzonych opóźnień państwa członkowskie wykazują silną wolę i usilne starania, aby podjąć dodatkowe działania zaradcze w celu sprostania wyzwaniom.

Komisja będzie nadal regularnie monitorować sytuację – za pośrednictwem wzmocnionych wymogów sprawozdawczych w ramach UKC, za pomocą kwartalnych programów monitorowania i koordynacji administracji krajowych dotyczących systemów transeuropejskich oraz przez posiedzenia plenarne i spotkania dwustronne z państwami członkowskimi – w celu pokierowania wdrażaniem systemów teleinformatycznych w kontekście UKC w kierunku pomyślnego zakończenia tego wdrażania do końca 2025 r.

Komisja rozważy także inne konkretne działania mające na celu wzmocnienie jej wsparcia dla państw członkowskich w nadchodzących latach, na przykład przez oferowanie pomocy technicznej.

(1)

 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. ustanawiające

unijny kodeks celny (Dz.U. L 269 z 10.10.2013, s. 1).

(2)

 Sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady:

2019: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52019DC0629

2020: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/ALL/?uri=CELEX:52020DC0806  

2021: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/ALL/?uri=CELEX:52021DC0791

(3)

 Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2019/2151 z dnia 13 grudnia 2019 r. ustanawiająca program prac dotyczący rozwoju i wdrażania systemów teleinformatycznych przewidziany w unijnym kodeksie celnym (Dz.U. L 325 z 16.12.2019, s. 168).

(4)

 Dokument roboczy służb Komisji załączony do sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady na podstawie art. 278a unijnego kodeksu celnego dotyczącego postępów w rozwijaniu systemów teleinformatycznych przewidzianych w kodeksie, SWD(2023) 29 final.

(5)

 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/632 z dnia 17 kwietnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 952/2013 w celu przedłużenia okresu przejściowego wykorzystywania sposobów innych niż techniki elektronicznego przetwarzania danych przewidzianych w unijnym kodeksie celnym (Dz.U. L 111 z 25.4.2019, s. 54).

(6)

 Oprócz funkcji wspólnych w komponencie GUM 1.

(7)

 Zgodnie z programem prac związanych z UKC przewiduje się, że w przypadku tego komponentu produkcja rozpocznie się 2 czerwca 2025 r.

(8)

 Z harmonogramu tego usunięto jednak komponent eksportowy krajowego systemu procedur specjalnych, w przypadku którego działalność i planowanie są powiązane z automatycznym systemem eksportu (AES).

(9)

  Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) 2017/2459 z dnia 5 grudnia 2017 r.   ( Dz.U. L 348 z 29.12.2017, s. 32 ).  

(10)

21 lutego 2022 r., Ref. Ares (2022) 1297882.

(11)

Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2023/235 z dnia 1 lutego 2023 r. przyznająca odstępstwo niektórym państwom członkowskim na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013, dotyczące stosowania sposobów innych niż techniki elektronicznego przetwarzania danych do wymiany i przechowywania informacji dla powiadomienia o przybyciu statku morskiego lub statku powietrznego. 
Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2023/234 z dnia 1 lutego 2023 r. przyznająca odstępstwo niektórym państwom członkowskim na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013, dotyczące stosowania sposobów innych niż techniki elektronicznego przetwarzania danych do wymiany i przechowywania informacji dla powiadomienia o przedstawieniu towarów wprowadzanych na obszar celny Unii.
Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2023/236 z dnia 1 lutego 2023 r. przyznająca odstępstwo niektórym państwom członkowskim na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013, dotyczące stosowania sposobów innych niż techniki elektronicznego przetwarzania danych do wymiany i przechowywania informacji dla deklaracji do czasowego składowania w odniesieniu do towarów nieunijnych przedstawionych organom celnym. 
Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2023/237 z dnia 1 lutego 2023 r. przyznająca odstępstwo niektórym państwom członkowskim dotyczące stosowania sposobów innych niż techniki elektronicznego przetwarzania danych do wymiany i przechowywania informacji dotyczących zgłoszenia celnego dla towarów wprowadzanych na obszar celny Unii określonego w art. 158, 162, 163, 166, 167, 170-174, 201, 240, 250, 254 i 256 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 ustanawiającego unijny kodeks celny.