52022DC0234R(01)

KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 26.10.2022

COM(2022) 234 final/2

CORRIGENDUM
This document corrects document COM(2022) 234 final of 19.5.2022.
Concerns the PL language version.
The legend in Figures 1 and 46 has been corrected.
The text shall read as follows:

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r.

1. Wprowadzenie

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości są niezbędne do stosowania i egzekwowania prawa Unii oraz utrzymania praworządności i innych wartości, na których opiera się UE i które są wspólne dla państw członkowskich. Stosując prawo Unii, sądy krajowe działają jako sądy unijne. To przede wszystkim sądy krajowe zapewniają skuteczne egzekwowanie praw i obowiązków przewidzianych w prawie Unii (art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE)).

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości są również niezbędne do zapewnienia wzajemnego zaufania, lepszego klimatu inwestycyjnego i zrównoważonego rozwoju w perspektywie długoterminowej. Dlatego też poprawa efektywności, jakości i niezależności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości nadal stanowi jeden z priorytetów europejskiego semestru – rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej UE. W rocznej analizie zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022 ( 1 ) – w której określono priorytety polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia dla UE – potwierdzono związek między skutecznymi systemami wymiaru sprawiedliwości a otoczeniem biznesowym w państwach członkowskich. Sprawnie funkcjonujące i w pełni niezależne systemy wymiaru sprawiedliwości mogą wywierać pozytywny wpływ na inwestycje i mają kluczowe znaczenie dla ich ochrony, a tym samym przyczyniają się do wzrostu produktywności i konkurencyjności. Mają one również istotne znaczenie w kontekście zapewnienia skutecznego transgranicznego wykonania umów, decyzji administracyjnych oraz rozstrzygania sporów, co jest kluczowe dla funkcjonowania jednolitego rynku ( 2 ).

W tym kontekście unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości zapewnia coroczny przegląd wskaźników dotyczących najważniejszych parametrów skutecznych systemów wymiaru sprawiedliwości:

·efektywność,

·jakość,

·niezależność.

W tablicy wyników z 2022 r. dopracowano wskaźniki dotyczące wszystkich trzech aspektów, w tym dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami, oraz ponownie – cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości, która odegrała istotną rolę w utrzymaniu funkcjonowania sądów w czasie pandemii COVID-19, a także bardziej ogólnie w propagowaniu efektywnych i dostępnych systemów wymiaru sprawiedliwości ( 3 ). Tegoroczne wydanie tablicy wzmacnia wymiar biznesowy wszystkich tych trzech aspektów dzięki uwzględnieniu nowych danych dotyczących efektywności administracji, gwarancji prawnych w odniesieniu do decyzji administracyjnych oraz zaufania do ochrony inwestycji. Ponadto w tablicy wyników z 2022 r. po raz pierwszy przedstawiono wpływ pandemii COVID-19 na efektywność systemów wymiaru sprawiedliwości

Europejski mechanizm praworządności –

Zgodnie z zapowiedzią zawartą w wytycznych politycznych przewodniczącej von der Leyen Komisja ustanowiła kompleksowy mechanizm praworządności, aby bardziej wnikliwie monitorować sytuację w państwach członkowskich. Mechanizm praworządności pełni rolę narzędzia zapobiegawczego, pogłębiającego dialog i wspólną świadomość kwestii z zakresu praworządności. Podstawą nowego mechanizmu jest roczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym podsumowano istotne zmiany – zarówno pozytywne, jak i negatywne – które zaszły we wszystkich państwach członkowskich oraz w całej Unii. 20 lipca 2021 r. opublikowano sprawozdanie na temat praworządności z 2021 r., oparte na różnych źródłach informacji, w tym na unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości ( 4 ). Ponadto, zgodnie z zapowiedzią przewodniczącej von der Leyen w orędziu o stanie Unii z 2021 r., sprawozdanie na temat praworządności z 2022 r. będzie zawierało zalecenia dla państw członkowskich. Tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. dopracowano w jeszcze większym stopniu, aby odzwierciedlała także potrzebę w zakresie dodatkowych informacji porównawczych stwierdzoną podczas przygotowywania sprawozdania na temat praworządności z 2021 r. i stanowiła wsparcie na potrzeby sporządzania przyszłych sprawozdań na temat praworządności.

Czym jest unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości?

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości jest porównawczym narzędziem informacyjnym. Jej celem jest wspieranie UE i państw członkowskich w zwiększaniu skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości dzięki zapewnieniu obiektywnych, wiarygodnych i porównywalnych danych dotyczących szeregu wskaźników istotnych z punktu widzenia oceny (i) efektywności, (ii) jakości i (iii) niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich. W tablicy wyników nie przedstawia się jednego ogólnego rankingu, lecz ogólny zarys funkcjonowania wszystkich systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich na podstawie wskaźników, którymi są zainteresowane wszystkie państwa członkowskie i które mają dla nich wszystkich znaczenie.

Tablica wyników nie promuje żadnego konkretnego typu systemu wymiaru sprawiedliwości i traktuje wszystkie państwa członkowskie jednakowo.

Efektywność, jakość i niezależność są najważniejszymi parametrami skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości, niezależnie od modelu krajowego systemu wymiaru sprawiedliwości i tradycji prawnej, z której dany model się wywodzi. Dane liczbowe odnoszące się do tych trzech parametrów należy analizować łącznie, ponieważ wszystkie trzy często są ze sobą powiązane (inicjatywy służące poprawie jednego z tych parametrów mogą mieć wpływ na inny).

W tablicy wyników przedstawiono przede wszystkim wskaźniki dotyczące spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych, a także – w zależności od dostępności danych – niektórych spraw karnych (tj. spraw dotyczących prania pieniędzy w sądach pierwszej instancji), aby wspomóc państwa członkowskie w podejmowanych przez nie staraniach na rzecz stworzenia bardziej efektywnego środowiska dla inwestycji i biznesu oraz środowiska bardziej przyjaznego dla obywateli. Tablica wyników jest narzędziem porównawczym, które podlega zmianom w miarę prowadzenia dialogu z państwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim ( 5 ). Jej celem jest określenie podstawowych parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości i dostarczanie odpowiednich danych rocznych.

Jaką metodykę zastosowano w ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości UE?

Przy tworzeniu tablicy wyników korzystano z różnych źródeł informacji. Dużą część danych ilościowych dostarcza Europejska Komisja na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy, z którą Komisja zawarła umowę na przygotowanie specjalnej corocznej ekspertyzy. Dane te obejmują okres 2012–2020 i zostały dostarczone przez państwa członkowskie zgodnie z metodyką CEPEJ. Opracowanie zawiera także szczegółowe uwagi i noty informacyjne dotyczące poszczególnych państw, w których przedstawiono szerszy kontekst. Należy je odczytywać wraz z danymi liczbowymi ( 6 ).

Zgromadzone przez CEPEJ dane dotyczące długości postępowania przedstawiają „czas przeznaczony na rozpatrzenie”, tj. obliczoną długość postępowania sądowego (na podstawie stosunku spraw w toku do spraw rozstrzygniętych). Dane dotyczące efektywności sądów i organów administracji w stosowaniu prawa Unii w określonych dziedzinach pokazują średnią długość postępowania obliczoną na podstawie faktycznego czasu rozpatrywania spraw w sądach. Należy zauważyć, że długość postępowania sądowego może się istotnie różnić w zależności od obszaru w państwie członkowskim, zwłaszcza w ośrodkach miejskich, w których działalność handlowa może prowadzić do większego nagromadzenia spraw.

Pozostałe dane obejmujące lata 2012–2021 pochodzą od: grupy osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości ( 7 ), Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (ENCJ) ( 8 ), Sieci Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej ( 9 ), Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej ( 10 ), Rady Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej ( 11 ), Europejskiej Sieci Konkurencji ( 12 ), Komitetu ds. Łączności ( 13 ), europejskiego obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej ( 14 ), sieci współpracy w zakresie ochrony konsumenta ( 15 ), grupy ekspertów ds. prania pieniędzy i finansowania terroryzmu (EGMLTF) ( 16 ), Eurostatu ( 17 ) oraz Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN) ( 18 ) .

Na przestrzeni lat metodyka stosowana do sporządzenia tablicy wyników była dalej rozwijana i udoskonalana w ścisłej współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w poszczególnych państwach członkowskich, w szczególności za pomocą kwestionariusza (corocznie aktualizowanego) oraz przez gromadzenie danych na temat określonych aspektów funkcjonowania systemów wymiaru sprawiedliwości.

Dostępność danych, w szczególności w przypadku wskaźników efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości, nadal się poprawia. Wynika to z faktu, że wiele państw członkowskich zainwestowało w swoją zdolność do tworzenia lepszych statystyk sądowych. W przypadkach, w których nadal występują trudności związane z gromadzeniem lub dostarczaniem danych, powodem tego są albo niewystarczające zdolności statystyczne, albo fakt, że krajowe kategorie, w odniesieniu do których gromadzone są dane, nie odpowiadają dokładnie kategoriom stosowanym na potrzeby tablicy wyników. Jedynie w bardzo niewielu przypadkach luka w danych spowodowana jest brakiem wkładu organów krajowych w ich gromadzenie. Komisja zachęca państwa członkowskie do dalszego zmniejszania tej luki w danych.

W jaki sposób unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości dostarcza dane na potrzeby europejskiego semestru i w jaki sposób jest ona związana z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF)?

Tablica wyników zapewnia elementy potrzebne do oceny efektywności, jakości i niezależności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. W ten sposób ma ona pomóc państwom członkowskim w zwiększeniu skuteczności ich krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Dzięki porównaniu informacji na temat systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich tablica wyników ułatwia zidentyfikowanie najlepszych praktyk i niedociągnięć oraz monitorowanie wyzwań i poczynionych postępów. W ramach europejskiego semestru przeprowadzana się oceny poszczególnych krajów w drodze dwustronnego dialogu z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami. Jeżeli stwierdzone niedociągnięcia mają znaczenie makroekonomiczne, analiza w ramach europejskiego semestru może skutkować tym, że Komisja wystąpi z wnioskiem do Rady o przyjęcie zaleceń dla poszczególnych krajów w celu poprawy krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w poszczególnych państwach członkowskich ( 19 ). W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności zostanie udostępnione ponad 670 mld EUR w formie pożyczek i bezzwrotnego wsparcia finansowego, z których każde państwo członkowskie będzie musiało przeznaczyć co najmniej 20 % na cyfryzację. Instrument ten zapewnia możliwość wypełnienia zaleceń dla poszczególnych krajów dotyczących systemów wymiaru sprawiedliwości oraz możliwość przyspieszenia cyfryzacji systemów wymiaru sprawiedliwości. Płatności dla państw członkowskich w ramach pomocy z RRF są uzależnione od wyników, czyli od osiągnięcia określonych kamieni milowych i wartości docelowych. W tym kontekście Komisja musi zatem stale oceniać, czy plany odbudowy i zwiększania odporności (RRP) państw członkowskich są prawidłowo wdrażane, tak aby przyczyniały się do skutecznego sprostania wszystkim wyzwaniom, które wskazano w stosownych zaleceniach dla poszczególnych krajów lub innych istotnych dokumentach Komisji przyjętych w kontekście europejskiego semestru, albo przynajmniej znacznej części tych wyzwań ( 20 ).

Dlaczego skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości są ważne dla otoczenia biznesowego sprzyjającego inwestycjom?

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości, które zapewniają utrzymanie praworządności, mają pozytywny wpływ na gospodarkę, co jest szczególnie istotne w kontekście europejskiego semestru i RRF. Tam, gdzie systemy sądowe gwarantują egzekwowanie praw, wierzyciele są bardziej skłonni do udzielania pożyczek, przedsiębiorstwa wykazują większe zaufanie i są mniej skłonne do zachowań oportunistycznych, koszty transakcji są ograniczane, a innowacyjne przedsiębiorstwa wykazują większą gotowość do inwestowania. W rzeczywistości skuteczny system wymiaru sprawiedliwości ma zasadnicze znaczenie dla trwałego wzrostu gospodarczego. Może się on przyczynić do poprawy klimatu biznesowego, sprzyjać innowacjom, przyciągnąć bezpośrednie inwestycje zagraniczne, zapewnić dochody podatkowe i wspierać wzrost gospodarczy. Korzyści dla gospodarki płynące z dobrze funkcjonujących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości potwierdzono w wielu badaniach i w literaturze naukowej, w tym w publikacjach Międzynarodowego Funduszu Walutowego ( 21 ), Europejskiego Banku Centralnego ( 22 ), Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa ( 23 ), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ( 24 ), Światowego Forum Ekonomicznego ( 25 ) oraz Banku Światowego ( 26 ).

Z jednego badania wynika, że skrócenie o 1 % czasu trwania postępowań sądowych (mierzonych czasem przeznaczonym na rozpatrzenie ( 27 )) może zwiększyć dynamikę wzrostu liczby przedsiębiorstw ( 28 ) oraz że wyższy o 1 % odsetek przedsiębiorstw, które postrzegają system wymiaru sprawiedliwości jako niezależny, jest kojarzony z wyższym obrotem i większym wzrostem wydajności przedsiębiorstw ( 29 ). Inne badanie wykazało pozytywną korelację między postrzeganą niezależnością sądów a przepływami bezpośrednich inwestycji zagranicznych ( 30 ).

Ponadto wyniki kilku badań podkreśliły znaczenie skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości dla przedsiębiorstw. Na przykład w jednym badaniu 93 % dużych przedsiębiorstw odpowiedziało, że systematycznie i stale dokonuje przeglądu warunków w zakresie praworządności (w tym niezależności sądów) w krajach, w których inwestuje ( 31 ). W innym badaniu ponad połowa małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) odpowiedziała, że odpowiednio koszty i przewlekłość postępowań sądowych były głównymi przyczynami niewszczęcia postępowania sądowego w sprawie naruszenia praw własności intelektualnej ( 32 ). Informacje na temat znaczenia skutecznych systemów wymiaru sprawiedliwości dla funkcjonowania jednolitego rynku, w szczególności z punktu widzenia przedsiębiorstw, można również znaleźć w komunikacie Komisji w sprawie określenia i usuwania barier na jednolitym rynku ( 33 ) i w planie działania dotyczącym egzekwowania przepisów jednolitego rynku ( 34 ).

W jaki sposób Komisja wspiera wdrażanie dobrych reform wymiaru sprawiedliwości w ramach wsparcia technicznego?

Państwa członkowskie mogą korzystać ze wsparcia technicznego ze strony Komisji, dostępnego za pośrednictwem Dyrekcji Generalnej ds. Wspierania Reform Strukturalnych (DG REFORM) w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego ( 35 ), którego całkowity budżet na lata 2021–2027 wynosi 864,4 mln EUR. Od 2021 r. w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego wspierane są projekty bezpośrednio związane ze skutecznością wymiaru sprawiedliwości, takie jak cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości, reformy struktur systemu sądowego czy lepszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Instrument Wsparcia Technicznego stanowi również uzupełnienie środków zaproponowanych przez Komisję z myślą o ograniczeniu gospodarczych skutków pandemii COVID-19, tj. RRF, ponieważ może on służyć jako wsparcie dla państw członkowskich w zakresie przygotowania i wdrażania planów odbudowy i zwiększania odporności. Plany odbudowy i zwiększania odporności obejmują m.in. działania związane ze zwiększeniem skuteczności wymiaru sprawiedliwości: cyfryzację wymiaru sprawiedliwości, zmniejszenie zaległości oraz poprawę zarządzania sądami i sprawami.

W jaki sposób program „Sprawiedliwość” wspiera skuteczność systemów wymiaru sprawiedliwości?

W ramach programu „Sprawiedliwość”, którego całkowity budżet na lata 2021–2027 wynosi 305 mln EUR, wspiera się dalszy rozwój europejskiej przestrzeni sprawiedliwości opartej na praworządności, w tym niezależności, jakości i efektywności systemu wymiaru sprawiedliwości, na zasadzie wzajemnego uznawania i zaufania oraz na współpracy sądowej. W 2021 r. na finansowanie projektów i innych działań w ramach trzech celów szczegółowych programu przeznaczono około 45,3 mln EUR:

·12,2 mln EUR przeznaczono na propagowanie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych oraz na przyczynianie się do skutecznego i spójnego stosowania i egzekwowania instrumentów UE, a także na wsparcie państw członkowskich w zakresie ich podłączenia do systemu ECRIS-TCN,

·17,7 mln EUR przeznaczono na wsparcie szkoleń dla pracowników wymiaru sprawiedliwości w zakresie unijnego prawa cywilnego, karnego i prawa dotyczącego praw podstawowych, systemów prawnych państw członkowskich oraz praworządności,

·15,4 mln EUR przeznaczono na wsparcie rozwoju i wykorzystania narzędzi cyfrowych w uzupełnieniu do programu „Cyfrowa Europa”, a także na utrzymanie i rozbudowę europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość”.

Dlaczego Komisja monitoruje cyfryzację krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości?

Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości i jest wysoce skutecznym narzędziem poprawy i ułatwienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Pandemia COVID-19 uwydatniła potrzebę przyspieszenia prowadzonych przez państwa członkowskie reform w zakresie modernizacji tego obszaru.

Począwszy od 2013 r. unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości zawiera pewne informacje porównawcze na temat cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich, np. w dziedzinie dostępu do orzeczeń przez internet lub składania i monitorowania wniosków przez internet.

W komunikacie Komisji pt. „Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej: wachlarz możliwości” ( 36 ) przyjętym w grudniu 2020 r. przedstawiono strategię, której celem jest poprawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości i skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości przy użyciu technologii. Jak wskazano w komunikacie, od 2021 r. w unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości uwzględniono szereg dodatkowych wskaźników. Celem jest zapewnienie kompleksowego i terminowego, dogłębnego monitorowania obszarów, w których czynione są postępy, i wyzwań, jakie państwa członkowskie napotykają w swoich staraniach na rzecz cyfryzacji systemów wymiaru sprawiedliwości.

2. Kontekst: Reformy wymiaru sprawiedliwości w 2021 r.

W 2021 r. wiele państw członkowskich kontynuowało wysiłki zmierzające do dalszej poprawy skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości. Na wykresie 1 przedstawiono zaktualizowany przegląd przyjętych i planowanych środków w szeregu obszarów systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich zaangażowanych w prowadzenie reform tych systemów.

Wykres 1: Działania o charakterze ustawodawczym i regulacyjnym dotyczące systemów wymiaru sprawiedliwości w 2021 r. (przyjęte środki/negocjowane inicjatywy z podziałem na poszczególne państwa członkowskie) (źródło: Komisja Europejska ( 37 ))

W 2021 r. prawo procesowe nadal stanowiło obszar szczególnego zainteresowania w wielu państwach członkowskich, a znaczna część działań ustawodawczych była albo w toku, albo zaplanowana. Istotne działania prowadzono również w dziedzinie reform dotyczących statusu sędziów oraz przepisów dotyczących prawników praktyków. Szereg państw członkowskich było w trakcie wprowadzania przepisów dotyczących korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w swoich systemach wymiaru sprawiedliwości. W 2021 r. utrzymano zaobserwowane w poprzednich latach tempo wprowadzania środków dotyczących administracji sądów. Niektóre państwa członkowskie już teraz czynnie wykorzystują sztuczną inteligencję w systemach wymiaru sprawiedliwości lub planują to robić. Przegląd ten potwierdza spostrzeżenie, że reformy wymiaru sprawiedliwości wymagają czasu − niekiedy od ogłoszenia do przyjęcia środków ustawodawczych i wykonawczych oraz ich wdrożenia w praktyce upływa wiele lat.

Pandemia COVID-19 doprowadziła również do powstania nowych wyzwań, które uwydatniły znaczenie przyspieszenia reform na rzecz cyfryzacji systemu wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście kilka państw członkowskich przyjęło nowe środki w celu zapewnienia zwykłego funkcjonowania sądów przy jednoczesnym zagwarantowaniu ciągłego i łatwego dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich, w szczególności poprzez dostosowanie przepisów proceduralnych. Stowarzyszenie Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej (ACA-Europe) opracowało kwestionariusz, w ramach którego badano wpływ pandemii COVID-19 na działalność sądów najwyższych. Do respondentów należały najwyższe sądy administracyjne i sądy najwyższe (członkowie Sieci Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej – NPSJC). Na wykresie 2 przedstawiono zaktualizowany przegląd zmian w prawie procesowym przyjętych przez państwa członkowskie w celu ułatwienia sprawowania przez sądy wymiaru sprawiedliwości w drodze nowego ustawodawstwa, orzeczeń sądu najwyższego, regulaminu sądu albo praktyki sądowej, bez badania środków o charakterze materialnym wprowadzonych w celu zaradzenia pandemii COVID-19.

Wykres 2: Zmiany w przepisach proceduralnych sądów najwyższych wynikające z pandemii COVID-19 (źródło: Stowarzyszenie Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej oraz Sieć Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej ( 38 ))

(*) Dane obejmują okres od grudnia 2020 r. do grudnia 2021 r. W przypadku każdego państwa członkowskiego kolumna lewa przedstawia praktyki w sądach najwyższych, a kolumna prawa – praktyki w najwyższych sądach administracyjnych (kolumna oznaczona literą „A”). Wykresy przedstawiają państwa członkowskie w porządku alfabetycznym ich nazw geograficznych w ich własnych językach. BE: Raad van State/Conseil d’Etat (Rada Stanu) i Hof van Cassatie /Cour de Cassation (Sąd Kasacyjny). BG: Върховен административен съд (Najwyższy Sąd Administracyjny). CZ: Nejvyšší správní soud (Najwyższy Sąd Administracyjny) i Nejvyšší soud (Sąd Najwyższy). DE: Bundesverwaltungsgericht (Federalny Sąd Administracyjny). EE: Riikohus (Sąd Najwyższy). IE: Chúirt Uachtarach (Sąd Najwyższy). EL: Συμβούλιο της Επικρατείας (Rada Stanu). ES: Tribunal Supremo (Sąd Najwyższy). FR: Conseil d’Etat (Rada Stanu), Cour de Cassation (Sąd Kasacyjny). HR: Visoki upravni (Najwyższy Sąd Administracyjny). IT: Consiglio de Stato (Rada Stanu). CY: Sąd Najwyższy. LV: Augstākā tiesa (Sąd Najwyższy). LT: Vyriausiasis Administracinis Teismas (Najwyższy Sąd Administracyjny). LU: Cour administrative (Sąd Administracyjny), Cour de Cassation (Sąd Kasacyjny). HU: Kúria (Sąd Najwyższy). MT: Court of Appeal (Sąd Apelacyjny). NL: Hoge Raad (Sąd Najwyższy), Centrale Raad van Beroep (Centralny Sąd Apelacyjny), Raad van State (Rada Stanu). AT: Verwaltungsgerichtshof (Trybunał Administracyjny), Personalsenat (wyspecjalizowany panel oceniający) sądu wyższej instancji, Oberster Gerichtshof (Sąd Najwyższy). PL: Naczelny Sąd Administracyjny. PT: Supremo Tribunal Administrativo (Najwyższy Sąd Administracyjny). RO: Înalta Curte de Casație și Justiție (Wysoki Trybunał Kasacyjny i Sprawiedliwości). SI: Vrhovno sodišče (Sąd Najwyższy). SK: Najvyšší súd (Sąd Najwyższy). FI: Korkein hallinto-oikeus (Najwyższy Sąd Administracyjny). SE: Högsta förvaltningsdomstolen (Najwyższy Sąd Administracyjny). Brak danych: BG: Върховен касационен съд (Sąd Najwyższy); HR: Vrhovni sud (Sąd Najwyższy); IT: Corte Suprema di Cassazione (Najwyższy Sąd Kasacyjny); SE: Högsta domstolen (Sąd Najwyższy).

3. Kluczowe ustalenia w ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r.

W tablicy wyników przedstawiono wskaźniki dotyczące wszystkich trzech parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości – efektywności, jakości i niezależności.

3.1. Efektywność systemów wymiaru sprawiedliwości

W tablicy wyników przedstawiono wskaźniki efektywności postępowań w szeroko rozumianych sprawach cywilnych, handlowych i administracyjnych oraz w konkretnych obszarach, w których organy administracyjne i sądy stosują prawo Unii ( 39 ).

Na wskaźniki dotyczące efektywności w 2020 r., w szczególności na liczbę spraw napływających, wskaźnik zamykanych spraw i czas przeznaczony na rozpatrzenie, miały wpływ szczególne okoliczności związane z pandemią COVID-19 w całej UE, która dotknęła państwa członkowskie w różny sposób (np. ze względu na czas jest wystąpienia lub nasilenie) ( 40 ).

3.1.1. Zmiany pod względem liczby rozpatrywanych spraw

W kilku państwach członkowskich liczba spraw rozpatrywanych przez krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości spadła w porównaniu z poprzednim rokiem, natomiast w pozostałych wzrosła lub nie uległa zmianie. Zasadniczo nadal różni się ona w dużym stopniu w zależności od państwa członkowskiego (wykres 3). Świadczy to o tym, jak ważne dla zapewnienia skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości jest dalsze zwracanie uwagi na zmiany zachodzące w liczbie rozpatrywanych spraw.

Wykres 3: Liczba napływających spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ ( 41 ))

Wykres 4: Liczba napływających procesowych spraw cywilnych i handlowych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

Wykres 5: Liczba napływających spraw administracyjnych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ sprawy z zakresu prawa administracyjnego obejmują spory między osobami fizycznymi a organami lokalnymi, regionalnymi lub krajowymi. DK i IE nie rejestrują osobno spraw administracyjnych. W 2018 r. w RO doszło do wyłączenia z postępowania sądowego niektórych procedur administracyjnych. Zmiany w metodyce w EL, SK i SE. W SE sprawy dotyczące migracji traktowano jako sprawy administracyjne (z mocą wsteczną w odniesieniu do roku 2017).

3.1.2. Ogólne dane dotyczące efektywności

Wskaźniki związane z efektywnością postępowań w szeroko zakrojonych obszarach spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych obejmują: (i) szacowaną długość postępowania (czas przeznaczony na rozpatrzenie), (ii) wskaźnik zamykanych spraw oraz (iii) liczbę spraw w toku.

– Szacowana długość postępowania –

Długość postępowania wyraża przybliżony czas (w dniach) niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy w sądzie, tj. czas, jakiego potrzebuje sąd na wydanie orzeczenia w pierwszej instancji. Wskaźnik „czasu przeznaczonego na rozpatrzenie” to liczba spraw nierozstrzygniętych podzielona przez liczbę spraw rozstrzygniętych na koniec roku i pomnożona przez 365 (dni) ( 42 ). Jest to wyliczona szacunkowa wartość, która wskazuje minimalny czas, jakiego sąd potrzebuje na rozstrzygnięcie sprawy w obecnych warunkach pracy. Im wartość ta jest wyższa, tym większe jest prawdopodobieństwo, że czas potrzebny na wydanie orzeczenia przez sąd jest dłuższy. Dane liczbowe w dużej mierze dotyczą postępowań w sądach pierwszej instancji i porównano w nich dane z lat 2012, 2018, 2019 i 2020, o ile były dostępne ( 43 ). Na wykresach 8 i 10 przedstawiono czas przeznaczony na rozpatrzenie procesowych spraw cywilnych i handlowych oraz spraw administracyjnych we wszystkich instancjach sądowych w roku 2020, a na wykresie 24 przedstawiono średnią długość postępowań w sprawach dotyczących prania pieniędzy w sądach pierwszej instancji.

Wykres 6: Szacunkowy czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ kategoria ta obejmuje wszystkie cywilne i handlowe sprawy procesowe i nieprocesowe, sprawy nieprocesowe dotyczące ewidencji gruntów i sprawy dotyczące rejestru przedsiębiorców oraz inne sprawy dotyczące rejestrów, inne sprawy nieprocesowe, sprawy z zakresu prawa administracyjnego oraz inne sprawy niekarne. Zmiany w metodyce w SK. Sprawy w toku obejmują wszystkie instancje w CZ i do 2016 r. w SK. LV: gwałtowny spadek wynika z reformy systemu sądowego oraz ze sprawdzania błędów i czyszczenia danych w sądowym systemie informacyjnym.

Wykres 7: Szacunkowy czas potrzebny na rozstrzygnięcie procesowych spraw cywilnych i handlowych w pierwszej instancji w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ cywilne i handlowe sprawy procesowe obejmują spory między stronami, np. spory dotyczące zobowiązań umownych. Cywilne i handlowe sprawy nieprocesowe obejmują postępowania bezsporne, na przykład bezsporne nakazy zapłaty. Zmiany w metodyce w EL i SK. Sprawy w toku obejmują wszystkie instancje w CZ i do 2016 r. w SK. IT: czasowe spowolnienie działalności sądów spowodowane wprowadzeniem rygorystycznych środków ograniczających w związku z pandemią COVID-19 wpłynęło na czas przeznaczony na rozpatrzenie. Dane dotyczące NL obejmują sprawy nieprocesowe.

Wykres 8: Szacunkowy czas potrzebny na rozstrzygnięcie procesowych spraw cywilnych i handlowych we wszystkich instancjach w 2020 r. (*) (pierwsza, druga i trzecia instancja, w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Kolejność jest ustalana na podstawie instancji sądowej o najdłuższym czasie trwania postępowania w każdym państwie członkowskim. Brak danych w przypadku sądów pierwszej i drugiej instancji w BE i BG, w przypadku sądów drugiej instancji w NL, w przypadku sądów drugiej i trzeciej instancji w AT i w przypadku sądów trzeciej instancji w DE i HR. Brak sądu trzeciej instancji w DE i MT. IT: Czasowe spowolnienie działalności sądów spowodowane wprowadzeniem rygorystycznych środków ograniczających w związku z pandemią COVID-19 wpłynęło na czas przeznaczony na rozpatrzenie. W niektórych państwach członkowskich dostęp do sądu trzeciej instancji może być ograniczony.

Wykres 9: Szacunkowy czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw administracyjnych w pierwszej instancji w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Sprawy z zakresu prawa administracyjnego obejmują spory między osobami fizycznymi a organami lokalnymi, regionalnymi lub krajowymi, zgodnie z metodyką CEPEJ. Zmiany w metodyce w EL i SK. Sprawy w toku obejmują wszystkie instancje w CZ i do 2016 r. w SK. DK i IE nie rejestrują osobno spraw administracyjnych. CY: w 2018 r. liczba spraw rozstrzygniętych wzrosła w wyniku łącznego rozpatrywania spraw, wycofania 2 724 spraw skonsolidowanych oraz utworzenia w 2015 r. sądu administracyjnego.

Wykres 10: Szacunkowy czas potrzebny na rozstrzygnięcie spraw administracyjnych we wszystkich instancjach sądowych w 2020 r. (*) (pierwsza, druga i trzecia instancja, w dniach) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Kolejność jest ustalana na podstawie instancji sądowej o najdłuższym czasie trwania postępowania w każdym państwie członkowskim. Brak dostępnych danych w przypadku sądów drugiej instancji w BE, CZ, HU, MT, AT, RO, SI, SK i FI, w przypadku sądów trzeciej instancji w CY, LT, LU, MT i PL. Sąd najwyższy lub inny sąd najwyższej instancji jest jedyną instancją odwoławczą w CZ, IT, CY, AT, SI i FI. W HR, LT, LU i MT nie istnieje żaden sąd trzeciej instancji dla tego rodzaju spraw. W BE w odniesieniu do niektórych spraw najwyższy sąd administracyjny jest pierwszą i jedyną instancją. W niektórych państwach członkowskich dostęp do sądu trzeciej instancji może być ograniczony. DK i IE nie rejestrują osobno spraw administracyjnych.

 Wskaźnik zamykanych spraw –

Wskaźnik zamykanych spraw jest stosunkiem liczby spraw rozstrzygniętych do liczby spraw napływających. Służy on do mierzenia tego, czy sąd nadąża z obsługą napływających spraw. Wskaźnik zamykanych spraw wynoszący około 100 % lub więcej oznacza, że system sądowy jest w stanie rozstrzygać co najmniej tyle spraw, ile do niego wpływa. Wskaźnik zamykanych spraw wynoszący mniej niż 100 % oznacza, że sądy rozstrzygają mniej spraw niż liczba spraw napływających.

Wykres 11: Wskaźnik rozstrzygania spraw cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w % – wartości wyższe niż 100 % wskazują, że liczba spraw rozstrzygniętych przewyższa liczbę spraw napływających, a wartości niższe niż 100 % wskazują, że liczba spraw rozstrzygniętych jest niższa niż liczba spraw napływających) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ kategoria ta obejmuje wszystkie cywilne i handlowe sprawy procesowe i nieprocesowe, sprawy nieprocesowe dotyczące ewidencji gruntów i sprawy dotyczące rejestru przedsiębiorców oraz inne sprawy dotyczące rejestrów, inne sprawy nieprocesowe, sprawy z zakresu prawa administracyjnego oraz inne sprawy niekarne. Zmiany w metodyce w SK. IE: ze względu na stosowaną metodykę można się spodziewać zaniżonej liczby spraw rozstrzygniętych. IT: inna klasyfikacja spraw cywilnych wprowadzona w 2013 r.

Wykres 12: Wskaźnik rozstrzygania procesowych spraw cywilnych i handlowych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*)(pierwsza instancja, w %) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zmiany w metodyce w EL i SK. IE: ze względu na stosowaną metodykę można się spodziewać zaniżonej liczby spraw rozstrzygniętych. IT: inna klasyfikacja spraw cywilnych wprowadzona w 2013 r. Dane dotyczące NL obejmują sprawy nieprocesowe.

Wykres 13: Wskaźnik rozstrzygania spraw administracyjnych w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) pierwsza instancja, w %) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Poprzednie wartości dla niektórych państw członkowskich zostały obniżone do celów prezentacji (CY w 2018 r. = 219 %; IT w 2012 r. = 279,8 %). Zmiany w metodyce w EL i SK. DK i IE nie rejestrują osobno spraw administracyjnych. W CY liczba spraw rozstrzygniętych wzrosła w wyniku łącznego rozpatrywania spraw, wycofania 2 724 spraw skonsolidowanych oraz utworzenia w 2015 r. sądu administracyjnego.

 Sprawy w toku –

Liczba spraw w toku wyraża liczbę spraw, które wciąż pozostają do rozpatrzenia na koniec danego roku. Liczba ta wpływa także na czas przeznaczony na rozpatrzenie.

Wykres 14: Liczba cywilnych, handlowych, administracyjnych i innych spraw w toku w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ kategoria ta obejmuje wszystkie cywilne i handlowe sprawy procesowe i nieprocesowe, sprawy nieprocesowe dotyczące ewidencji gruntów i sprawy dotyczące rejestru przedsiębiorców oraz inne sprawy dotyczące rejestrów, inne sprawy nieprocesowe, sprawy z zakresu prawa administracyjnego oraz inne sprawy niekarne. Zmiany w metodyce w SK. Sprawy w toku obejmują sprawy zawisłe przed sądami wszystkich instancji w CZ i do 2016 r. w SK. IT: inna klasyfikacja spraw cywilnych wprowadzona w 2013 r.

Wykres 15: Liczba procesowych spraw cywilnych i handlowych w toku w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Zmiany w metodyce w EL i SK. Sprawy w toku obejmują sprawy zawisłe przed sądami wszystkich instancji w CZ i do 2016 r. w SK. IT: inna klasyfikacja spraw cywilnych wprowadzona w 2013 r. Dane dotyczące NL obejmują sprawy nieprocesowe.

Wykres 16: Liczba spraw administracyjnych w toku w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja/100 mieszkańców) (źródło: badanie CEPEJ)

(*) Poprzednie wartości dla niektórych państw członkowskich zostały obniżone do celów prezentacji (EL w 2012 r. = 3,5). Zmiany w metodyce w EL i SK. Sprawy w toku obejmują sprawy zawisłe przed sądami wszystkich instancji w CZ i do 2016 r. w SK. DK i IE nie rejestrują osobno spraw administracyjnych.

3.1.3. Efektywność w określonych dziedzinach prawa Unii

W tej sekcji uzupełniono dane ogólne dotyczące efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości i przedstawiono średnią długość postępowania ( 44 ) w określonych dziedzinach prawa Unii. Tablica wyników z 2022 r. opiera się na poprzednich danych dotyczących konkurencji, łączności elektronicznej, unijnego znaku towarowego, prawa ochrony konsumentów oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy. Te cztery dziedziny wybrano ze względu na ich znaczenie dla jednolitego rynku i otoczenia biznesowego. Ponadto tegoroczna edycja zapewnia szerszy przegląd efektywności organów administracyjnych: dane dotyczące ochrony konsumentów uzupełniono o dwa nowe wskaźniki, dotyczące konkurencji i łączności elektronicznej. Zasadniczo duże opóźnienia w postępowaniach sądowych i administracyjnych mogą mieć negatywny wpływ na prawa wynikające z prawa Unii, np. w przypadku gdy nie są już dostępne odpowiednie środki prawne lub gdy nie można już zrekompensować poważnych szkód finansowych. Szczególnie dla biznesu opóźnienia administracyjne i niepewność w niektórych sprawach mogą prowadzić do znacznych kosztów i szkodzić planowanym lub istniejącym inwestycjom ( 45 ).

– Konkurencja –

Skuteczne egzekwowanie prawa konkurencji jest nieodzowne dla atrakcyjnego otoczenia biznesowego i zapewnia przedsiębiorcom równe szanse. Zachęca do przedsiębiorczości i efektywności, zapewnia konsumentom szerszy wybór oraz pomaga obniżyć ceny i poprawić jakość. Na wykresie 17 przedstawiono średnią długość postępowania w przypadku zaskarżenia decyzji krajowych organów ochrony konkurencji stosujących art. 101 i 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) ( 46 ). Na wykresie 18 przedstawiono średnią długość postępowania przed krajowymi organami ochrony konkurencji stosującymi art. 101 i 102 TFUE.

Wykres 17: Konkurencja: średni czas trwania kontroli sądowej w 2013 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz europejska sieć konkurencji)

(*) IE i AT: wspomniany scenariusz nie ma zastosowania, ponieważ organy te nie mają uprawnień do podejmowania odnośnych decyzji. AT: dane obejmują sprawy, w których orzekał Sąd Antymonopolowy i które dotyczą naruszenia art. 101 i art. 102 TFUE, oprócz tych, które dotyczą zaskarżenia decyzji krajowego organu ochrony konkurencji. W przypadku IT wykorzystano długość szacunkową. Pusta kolumna może oznaczać, że państwo członkowskie nie zgłosiło żadnych spraw za dany rok. W wielu państwach członkowskich liczba spraw jest niewielka (mniej niż pięć rocznie). Może to spowodować, że dane roczne będą uzależnione od jednej wyjątkowo długiej lub wyjątkowo krótkiej sprawy (np. tak jak w przypadku MT, gdzie sprawa była tylko jedna).

Wykres 18: Konkurencja: średnia długość postępowania przed krajowymi organami ochrony konkurencji w 2020 r. (*) (w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz europejska sieć konkurencji)

(*) W niektórych państwach członkowskich liczba spraw jest ograniczona. BE: Dane obejmują jedną decyzję w sprawie kartelu – 1 045 dni i pięć środków tymczasowych. Łączna średnia długość wszystkich sześciu postępowań – 2 015 dni. IT: Postępowania I833 – Gare Consip per acquisizione beni e servizi per informatica e telecomunicazioni – wszczętego przez włoski organ ochrony konkurencji na podstawie art. 101 TFUE nie bierze się pod uwagę, ponieważ po zakończeniu postępowania nie stwierdzono naruszenia art. 101 TFUE. Należy wziąć pod uwagę, że niektóre państwa członkowskie liczą długość postępowania w dniach począwszy od różnych momentów postępowania. Większość państw członkowskich uznaje sprawę za otwartą w chwili wszczęcia postępowania przygotowawczego. W NL sprawę uznaje się za otwartą w chwili wysłania pisemnego zgłoszenia zastrzeżeń, natomiast w CZ i SK sprawę uznaje się za otwartą w chwili wszczęcia postępowania administracyjnego. W tym drugim przypadku jest to etap pośredni między wszczęciem postępowania przygotowawczego a wysłaniem pisemnego zgłoszenia zastrzeżeń. Istnieje również szereg czynników, które należy wziąć pod uwagę, jeśli chodzi o długość postępowania przed krajowymi organami ochrony konkurencji. Należą do nich: charakter i złożoność sprawy, czas potrzebny na zebranie danych ekonomicznych i sporządzenie analizy ekonomicznej, przedłużanie terminów na wniosek stron oraz powtarzanie rozpraw.

– Łączność elektroniczna –

Celem unijnych przepisów dotyczących łączności elektronicznej jest zwiększenie konkurencji, przyczynienie się do rozwoju jednolitego rynku oraz generowanie inwestycji, innowacji i wzrostu. Pozytywne skutki dla konsumentów można osiągnąć poprzez skuteczne egzekwowanie tych przepisów, co może prowadzić do niższych cen dla użytkowników końcowych i lepszej jakości usług. Na wykresie 19 poniżej przedstawiono średni czas trwania kontroli sądowej decyzji krajowych organów regulacyjnych stosujących prawo UE dotyczące łączności elektronicznej ( 47 ). Obejmuje on szeroki wachlarz spraw, począwszy od bardziej złożonych kontroli „analiz rynkowych” po bardziej oczywiste kwestie dotyczące konsumentów. Na wykresie 20 przedstawiono średnią długość postępowania przed krajowymi organami regulacyjnymi stosującymi prawo UE.

Wykres 19: Łączność elektroniczna: średni czas trwania kontroli sądowej w 2013 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz Komitet ds. Łączności)

(*) Liczba spraw różni się w poszczególnych państwach członkowskich. Pusta kolumna oznacza, że państwo członkowskie nie zgłosiło żadnych spraw za dany rok (oprócz PT za lata 2019–2020 i RO – brak danych). W niektórych instancjach z powodu niewielkiej liczby odnośnych spraw (BG, CY, MT, NL, SK, FI, SE) dane roczne mogą opierać się na jednej wyjątkowo długiej lub wyjątkowo krótkiej sprawie i w związku z tym charakteryzować się dużymi rozbieżnościami między poszczególnymi latami. DK: za rozstrzyganie środków zaskarżenia w pierwszej instancji odpowiada organ quasi-sądowy. EE: W 2013 r. średni czas trwania kontroli sądowej wynosił 18 dni. ES, AT i PL: za rozstrzyganie środków odwoławczych odpowiadają różne sądy w zależności od przedmiotu sprawy.

Wykres 20: Łączność elektroniczna: średnia długość postępowania przed krajowym organem regulacyjnym w 2015 r. oraz w latach 2018–2020 (w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz Komitet ds. Łączności)

– Unijny znak towarowy –

Skuteczne egzekwowanie praw własności intelektualnej jest niezbędne, aby stymulować inwestycje w innowację. Zgodnie z przepisami UE dotyczącymi unijnych znaków towarowych ( 48 ) sądy krajowe odgrywają istotną rolę, działając jako sądy unijne i podejmując decyzje mające wpływ na jednolity rynek. Na wykresie 21 przedstawiono średnią długość postępowania procesowego w sporach o naruszenie unijnego znaku towarowego między podmiotami prywatnymi.

Wykres 21: Unijny znak towarowy: średnia długość postępowania w sporach o naruszenie unijnego znaku towarowego w 2013 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz europejskie obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej)

(*) FR, IT, LT, LU: w odniesieniu do danych z niektórych lat wykorzystano próbę spraw. DK: dane odnoszą się do wszystkich spraw procesowych dotyczących znaków towarowych prowadzonych w handlowych i morskich sądach najwyższych – nie tylko UE; brak danych dotyczących średniej długości postępowania za lata 2018 i 2019 ze względu na zmiany w systemie gromadzenia danych. EL: dane oparte na średniej ważonej długości postępowania z dwóch sądów. ES: przy obliczaniu średniej długości postępowania uwzględnia się sprawy dotyczące pozostałych tytułów własności intelektualnej UE.

– Ochrona konsumentów –

Skuteczne egzekwowanie praw ochrony konsumentów gwarantuje, że konsumenci korzystają ze swoich praw i że przedsiębiorstwa naruszające przepisy prawa ochrony konsumentów nie odnoszą nieuczciwych korzyści. Organy ochrony konsumentów oraz sądy odgrywają kluczową rolę w egzekwowaniu unijnego prawa ochrony konsumentów ( 49 ) w ramach poszczególnych krajowych systemów egzekwowania przepisów. Na wykresie 22 zilustrowano średni czas trwania kontroli sądowej decyzji organów ochrony konsumentów stosujących prawo Unii.

W przypadku konsumentów lub przedsiębiorstw skuteczne egzekwowanie może obejmować szereg podmiotów – nie tylko sądy, ale także organy administracyjne. Aby dokładniej zilustrować ten system egzekwowania, przedstawiono długość postępowań prowadzonych przez organy ochrony konsumentów. Na wykresie 23 przedstawiono średni czas potrzebny na wydanie decyzji administracyjnej przez krajowe organy ochrony konsumentów w roku 2014 oraz w latach 2018–2020, licząc od dnia otwarcia sprawy. Przedmiotowe decyzje obejmują orzeczenia dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego, zasądzenia środków tymczasowych, nakazów zaniechania naruszenia, wszczęcia postępowania sądowego lub zamknięcia sprawy.

Wykres 22: Ochrona konsumentów: średni czas trwania kontroli sądowej w 2013 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz sieć współpracy w zakresie ochrony konsumenta)

(*) DE, LU, AT: podany scenariusz nie ma zastosowania, ponieważ organy ochrony konsumentów nie są uprawnione do wydawania decyzji w sprawie naruszenia odnośnych przepisów konsumenckich. Liczba odnośnych spraw w 2020 r. była niewielka (poniżej pięciu) w przypadku IE i FI. Szacunkową średnią długość postępowania za niektóre lata podały EL i RO.

Wykres 23: Ochrona konsumentów: średni czas wydawania decyzji administracyjnych przez organy ochrony konsumentów w 2014 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz sieć współpracy w zakresie ochrony konsumenta)

(*) DE, LU, AT: podany scenariusz nie ma zastosowania, ponieważ organy ochrony konsumentów nie są uprawnione do wydawania decyzji w sprawie naruszenia odnośnych przepisów konsumenckich. Szacunkową średnią długość postępowania za niektóre lata podały DK, EL, FR, RO i FI.

– Pranie pieniędzy –

Poza przyczynianiem się do walki z przestępczością skuteczne zwalczanie prania pieniędzy jest niezbędne do zapewnienia solidności, integralności i stabilności sektora finansowego, zaufania do systemu finansowego oraz uczciwej konkurencji na jednolitym rynku ( 50 ). Pranie pieniędzy może zniechęcać do dokonywania inwestycji zagranicznych, zakłócać międzynarodowe przepływy kapitału i wpływać negatywnie na wyniki makroekonomiczne kraju, skutkując spadkiem poziomu dobrobytu i odpływem zasobów z bardziej wydajnych dziedzin działalności gospodarczej ( 51 ). Zgodnie z dyrektywą w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy państwa członkowskie są zobowiązane prowadzić statystyki dotyczące skuteczności ich własnych systemów zwalczania prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu ( 52 ). We współpracy z państwami członkowskimi, z zastosowaniem zaktualizowanego kwestionariusza, zebrano dane na temat etapów postępowania sądowego w ramach krajowych systemów przeciwdziałania praniu pieniędzy. Na wykresie 24 przedstawiono średnią długość postępowania przed sądami pierwszej instancji w sprawach dotyczących przestępstw związanych z praniem pieniędzy.

Wykres 24: Pranie pieniędzy: średni czas rozpatrywania spraw w sądach w 2014 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (pierwsza instancja, w dniach) (źródło: Komisja Europejska oraz grupa ekspertów ds. prania pieniędzy i finansowania terroryzmu)

(*) Brak danych za 2020 r.: BE, DE, EE, IE, HR, PL i PT. BG: Średni czas rozpatrywania spraw liczy się w miesiącach od dnia otwarcia sprawy do dnia wydania orzeczenia sądowego. ES, NL: szacowana długość postępowania. CZ: długość postępowania w miesiącach. HU: Średnią liczbę dni obliczono wyłącznie na podstawie liczby spraw zakończonych wyrokiem skazującym. PT: Średnią liczbę dni obliczono na podstawie próby. IT: dane odnoszą się zarówno do procesów, jak i rozpraw wstępnych. CY: Sprawy dotyczące poważnych przestępstw, rozpoznawane przez sąd assize, trwają średnio rok. Sprawy dotyczące mniej poważnych przestępstw, rozpoznawane przez sądy rejonowe, trwają dłużej. SK*: dane dotyczą średniej długości całego postępowania, w tym przed sądem apelacyjnym.

3.1.4. Podsumowanie efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości

Efektywny system wymiaru sprawiedliwości zarządza swoimi sprawami, bieżącymi i zaległymi, oraz wydaje orzeczenia bez zbędnej zwłoki. Do głównych wskaźników wykorzystanych w unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości do monitorowania efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości należą zatem długość postępowania (szacowany lub średni czas w dniach potrzebny do rozstrzygnięcia sprawy), wskaźnik zamykanych spraw (stosunek liczby spraw rozstrzygniętych do liczby spraw napływających) oraz liczba spraw w toku (sprawy, które pozostały nierozstrzygnięte na koniec roku).

Ogólne dane dotyczące efektywności

Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości za 2022 r. zawiera dane na temat efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości obejmujące okres ośmiu lat (2012–2020). Okres ten umożliwia zidentyfikowanie pewnych tendencji i uwzględnienie faktu, że efekt reform wymiaru sprawiedliwości często daje się odczuć dopiero po pewnym czasie.

Z dostępnych danych od 2012 r. do 2020 r. dotyczących spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych wynika, że tendencje były w większości przypadków pozytywne. W przypadku niektórych państw członkowskich ogólne dane dotyczące efektywności za 2020 r. wykazują jednak negatywny wpływ na efektywność. Możliwe, że został on spowodowany przez pandemię COVID-19 i dlatego ma charakter przejściowy.

Pewne pozytywne zmiany można zaobserwować w państwach członkowskich, które w kontekście europejskiego semestru uznano za państwa mierzące się ze szczególnymi wyzwaniami ( 53 ):

·Jak wynika z istniejących danych dotyczących wymienionych powyżej państw członkowskich, pomimo pandemii COVID-19 od 2012 r. w niektórych państwach członkowskich długość postępowań sądowych pierwszej instancji w szeroko zakrojonej kategorii „wszystkie sprawy” (wykres 6) oraz w kategorii „procesowe sprawy cywilne i handlowe” (wykres 7) nadal ulegała skróceniu lub utrzymała się na stałym poziomie. W około połowie tych państw członkowskich te same dwa wykresy 6 i 7 wskazują na wydłużenie długości postępowań, niekiedy powyżej poziomu z 2012 r. W sprawach administracyjnych (wykres 9) w około połowie tych państw członkowskich długość postępowania od 2012 r. uległa skróceniu lub utrzymała się na stałym poziomie. Ogółem w 2020 r. w około połowie tych państw członkowskich odnotowano wydłużenie długości postępowań w sprawach administracyjnych.

·W tablicy wyników przedstawiono dane dotyczące długości postępowania we wszystkich instancjach sądowych w procesowych sprawach cywilnych i handlowych (wykres 8) oraz sprawach administracyjnych (wykres 10). Z danych wynika, że w wielu państwach członkowskich, w których stwierdzono problemy z długością postępowania w sądach pierwszej instancji, sądy wyższej instancji działają sprawniej. W przypadku niektórych pozostałych państw członkowskich mających do czynienia z wyzwaniami średnia długość postępowania w sądach wyższej instancji jest jednak jeszcze większa w sądach pierwszej instancji.

·W szeroko zakrojonej kategorii „wszystkie sprawy” oraz w kategorii „procesowe sprawy cywilne i handlowe” (wykresy 11 i 12) ogólna liczba państw członkowskich, w których wskaźnik zamykanych spraw wynosi ponad 100 % zmniejszyła się od ubiegłego roku, zbliżając się do poziomu z 2012 r. W 2020 r. pomimo tego spadku większość państw członkowskich, w tym większość państw mających do czynienia z wyzwaniami, zgłosiła wysoki wskaźnik zamykanych spraw (ponad 97 %). Oznacza to, że sądy są zazwyczaj w stanie rozstrzygać sprawy napływające w tych kategoriach. W sprawach administracyjnych (wykres 13) z roku na rok można zaobserwować większe różnice wskaźnika zamykanych spraw. Chociaż zasadniczo pozostaje on niższy niż w pozostałych kategoriach spraw, to jednak niektóre państwa członkowskie poczyniły znaczne postępy. W szczególności ponad połowa państw członkowskich mających do czynienia z wyzwaniami zgłasza wzrost wskaźnika zamykanych spraw administracyjnych od 2012 r.

·Od 2012 r. niemal we wszystkich państwach członkowskich, które borykają się z najpoważniejszymi wyzwaniami związanymi z zaległościami, sytuacja pozostaje stabilna lub ulega poprawie, bez względu na kategorię spraw. W 2020 r., mimo wzrostu liczby spraw w toku w niektórych państwach członkowskich, w innych poczyniono znaczne postępy pod względem zmniejszania liczby spraw w toku zarówno w procesowych sprawach cywilnych i handlowych (wykres 15), jak i administracyjnych (wykres 16). Nadal istnieją jednak istotne różnice między państwami członkowskimi, w których jest stosunkowo niewiele spraw w toku, a tymi, które mają wiele spraw w toku.

Efektywność w określonych dziedzinach prawa Unii

Dane dotyczące średniej długości postępowania w określonych obszarach prawa Unii (wykresy 17–24) dają wgląd w funkcjonowanie systemów wymiaru sprawiedliwości w konkretnych rodzajach sporów o charakterze biznesowym.

Dane dotyczące efektywności w określonych dziedzinach prawa Unii gromadzone są na podstawie ściśle zdefiniowanych scenariuszy, stąd liczba istotnych spraw może wydawać się niewielka. W porównaniu jednak z obliczoną długością postępowania przedstawioną w ogólnych danych dotyczących efektywności dane te wskazują na rzeczywistą średnią długość postępowania we wszystkich istotnych sprawach w określonych dziedzinach w ciągu roku. Warto zatem zauważyć, że szereg państw członkowskich, które na podstawie ogólnych danych na temat efektywności wydają się nie mieć problemów, zgłosiło znaczne wydłużenie średniej długości postępowania w określonych dziedzinach prawa Unii. Jednocześnie długość postępowania w poszczególnych dziedzinach może również znacznie się różnić w obrębie tego samego państwa członkowskiego.

Ponadto nowe zestawy danych liczbowych dotyczące długości postępowań administracyjnych przed krajowymi organami ochrony konkurencji i krajowymi organami regulacyjnymi zajmującymi się łącznością elektroniczną dają wgląd w efektywność administracji w większej liczbie dziedzin prawa UE. Ogólna efektywność całego łańcucha egzekwowania prawa, w tym postępowań administracyjnych i sądowych, przyczynia się do kształtowania pozytywnego otoczenia biznesowego i inwestycyjnego dzięki zapewnianiu sprawnego rozstrzygania spraw i egzekwowania praw.

Na podstawie danych liczbowych w określonych dziedzinach prawa Unii można zauważyć następujące tendencje:

·W przypadku kontroli sądowej spraw z zakresu konkurencji (wykres 17), jako że ogólna liczba postępowań przed sądami w państwach członkowskich wzrosła, czas trwania kontroli sądowej uległ skróceniu albo utrzymał się na dotychczasowym poziomie w sześciu państwach członkowskich, natomiast w pięciu innych państwach członkowskich wydłużył się. Pomimo nieznacznie pozytywnej tendencji, w 2020 r. trzy państwa członkowskie zgłosiły, że średnia długość postępowania przekracza 1 000 dni. W przypadku postępowań przed krajowymi organami ochrony konkurencji 10 państw członkowskich zgłosiło, że postępowania trwały krócej niż 1 000 dni. Niektóre państwa członkowskie, w których występują problemy z efektywnością kontroli sądowej spraw z zakresu konkurencji, należą do najbardziej efektywnych państw, jeśli chodzi o postępowania przed krajowymi organami ochrony konkurencji.

·W przypadku łączności elektronicznej (wykres 19) liczba postępowań przed sądami spadła w porównaniu z poprzednimi latami, co oznacza kontynuację pozytywnej tendencji skracania się długości postępowań zaobserwowanej w 2019 r. W porównaniu z rokiem 2019 w roku 2020 większość państw członkowskich odnotowała spadek lub utrzymanie średniej długości postępowania, a tylko w kilku odnotowano wzrost. Z nowych danych dotyczących efektywności krajowych organów regulacyjnych zajmujących się łącznością elektroniczną (wykres 20) wynika, że w niektórych państwach członkowskich średnia długość postępowania utrzymuje się na dość stabilnym poziomie, ale ogólnie rzecz biorąc, nie odnotowano wyraźnej tendencji na przestrzeni lat, dla których dostępne są dane.

·W przypadku spraw o naruszenie unijnego znaku towarowego (wykres 21) w 2020 r. ogólna liczba postępowań zmalała. Podczas gdy większość państw członkowskich lepiej poradziła sobie z napływającymi sprawami i odnotowała spadek lub brak zmian w długości postępowania, w sześciu państwach nastąpił wyraźny wzrost średniej długości postępowania.

·Prawdopodobny połączony efekt systemu egzekwowania obejmującego zarówno administracyjne postępowania odwoławcze, jak i kontrolę sądową, przedstawiono w dziedzinie unijnego prawa ochrony konsumentów (wykresy 22 i 23). W 2020 r. sześć państw członkowskich zgłosiło, że ich organy ochrony konsumentów potrzebują średnio mniej niż 3 miesiące na wydanie decyzji w sprawie z zakresu unijnego prawa ochrony konsumentów, natomiast w sześciu państwach członkowskich wydanie takich decyzji zajmuje ponad 6 miesięcy. W przypadku zaskarżenia do sądu decyzji organów ochrony konsumentów w 2020 r. tendencje w zakresie czasu trwania kontroli sądowej decyzji administracyjnej były rozbieżne, przy czym w porównaniu z 2019 r. odnotowano wzrost w ośmiu państwach członkowskich i spadek w czterech innych państwach członkowskich. W dwóch państwach członkowskich średni czas trwania kontroli sądowej nadal wynosi ponad 1 000 dni.

·Skuteczna walka z praniem pieniędzy jest niezbędna do zapewnienia ochrony systemu finansowego i uczciwej konkurencji oraz zapobiegania negatywnym skutkom gospodarczym. Wyzwania w zakresie długości postępowań sądowych dotyczących przestępstw związanych z praniem pieniędzy mogą mieć wpływ na skuteczną walkę z praniem pieniędzy. Na wykresie 24 przedstawiono zaktualizowane dane dotyczące długości postępowań sądowych dotyczących przestępstw związanych z praniem pieniędzy. Wynika z niego, że o ile w ponad połowie państw członkowskich postępowania sądowe w pierwszej instancji trwają średnio do roku, w kilku państwach członkowskich postępowania te trwają średnio około dwóch lat ( 54 ).

3.2. Jakość systemów wymiaru sprawiedliwości

Nie ma uniwersalnego sposobu mierzenia jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. W tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości za 2022 r. w dalszym ciągu analizuje się parametry, które są ogólnie przyjmowane jako właściwe dla poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości. Podzielono je na cztery kategorie:

1) dostępność wymiaru sprawiedliwości dla obywateli i przedsiębiorstw;

2) odpowiednie zasoby finansowe i ludzkie;

3) wprowadzanie w życie narzędzi oceny

4) cyfryzacja.

3.2.1. Dostępność

Dostępność jest konieczna na każdym etapie postępowania, aby ogół społeczeństwa mógł uzyskać istotne informacje – dotyczące systemu wymiaru sprawiedliwości, sposobów występowania z roszczeniem i powiązanych aspektów finansowych, stanu postępowania na wszystkich etapach aż do jego zakończenia – a także zapoznać się z orzeczeniem online.

– Pomoc prawna, opłaty sądowe i koszty zastępstwa procesowego –

Koszty postępowania sądowego stanowią kluczowy czynnik warunkującym dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Wysokie koszty postępowania sądowego, w tym opłaty sądowe ( 55 ) i koszty zastępstwa procesowego ( 56 ) mogą utrudniać dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Koszty postępowania sądowego w sprawach cywilnych i handlowych nie zostały zharmonizowane na szczeblu unijnym. Zostały one uregulowane w przepisach krajowych i różnią się w poszczególnych państwach członkowskich.

Dostęp do pomocy prawnej jest prawem podstawowym przewidzianym w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej ( 57 ). Prawo to umożliwia uzyskanie dostępu do wymiaru sprawiedliwości osobom, których w przeciwnym razie nie byłoby stać na pokrycie lub uiszczenie z góry kosztów postępowania sądowego. Większość państw członkowskich udziela pomocy prawnej na podstawie dochodu wnioskodawcy ( 58 ).

Na wykresie 25 przedstawiono dostępność pełnej lub częściowej pomocy prawnej w przypadku konkretnej sprawy konsumenckiej o wartości przedmiotu sporu wynoszącej 6 000 EUR. Na wykresie tym porównano progi dochodowe warunkujące uprawnienie do pomocy prawnej wyrażone jako odsetek granicy ubóstwa według Eurostatu w każdym państwie członkowskim ( 59 ). Na przykład, jeżeli próg pomocy prawnej zdaje się wynosić 20 %, oznacza to, że wnioskodawca, którego dochód o 20 % przewyższa granicę ubóstwa według Eurostatu w jego państwie członkowskim, nadal kwalifikuje się do otrzymania pomocy prawnej. Jednak jeżeli próg pomocy prawnej zdaje się mieć wartość ujemną, oznacza to, że osoba, która uzyskuje dochód poniżej granicy ubóstwa, może nie kwalifikować się do otrzymania pomocy prawnej.

Niektóre państwa członkowskie stosują system pomocy prawnej, który zapewnia pokrycie 100 % kosztów postępowania sądowego (pełna pomoc prawna) i który uzupełnia system pokrywający część kosztów (częściowa pomoc prawna) oparty na kryteriach kwalifikowalności innych niż w przypadku systemu pełnej pomocy prawnej. Inne państwa członkowskie stosują z kolei wyłącznie system pełnej pomocy prawnej albo częściowej pomocy prawnej.

Wykres 25: Próg dochodowy uprawniający do uzyskania pomocy prawnej w konkretnej sprawie konsumenckiej w 2021 r. (*) (różnice w % w stosunku do granicy ubóstwa według Eurostatu) (źródło: Komisja Europejska wraz z Radą Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE ( 60 ))

(*) EE: podstawą decyzji o przyznaniu pomocy prawnej nie jest poziom środków finansowych wnioskodawcy. IE: w przypadku pomocy prawnej bierze się pod uwagę również zbywalne aktywa wnioskodawcy. CY: dane za 2020 r. MT: dane za 2020 r. LV: różne progi w poszczególnych powiatach; na wykresie przedstawiono górny limit. PT: decyzję o przyznaniu pomocy prawnej podejmuje administracja publiczna (na wykresie – AP), przy czym Ministerstwo Ubezpieczeń Społecznych ocenia sytuację finansową wnioskodawcy na podstawie przepisów prawa. RO: dane za 2020 r.

W większości państw członkowskich strony wszczynające postępowanie sądowe muszą wnieść opłatę sądową. Osoby korzystające z pomocy prawnej są często zwolnione z obowiązku uiszczania opłat sądowych. Jedynie w Bułgarii, Estonii, Irlandii, Niderlandach, Polsce i Słowenii osoby korzystające z pomocy prawnej nie są automatycznie zwolnione z obowiązku uiszczenia opłat sądowych. W Czechach sąd podejmuje decyzję w kwestii zwolnienia beneficjenta pomocy prawnej z obowiązku uiszczenia opłat sądowych na podstawie analizy poszczególnych przypadków. W Luksemburgu strony postępowania będące beneficjentami pomocy prawnej nie muszą uiszczać opłat komorniczych. Na wykresie 26 przedstawiono porównanie wysokości opłaty sądowej jako odsetka wartości przedmiotu sporu w ramach dwóch scenariuszy. Jeżeli przykładowo, jak pokazano na wykresie poniżej, opłata sądowa stanowi 10 % wartości przedmiotu sporu wynoszącej 6 000 EUR, aby wszcząć postępowanie sądowe konsument będzie musiał wnieść opłatę sądową w wysokości 600 EUR. To, jaką wartość uznaje się za niską wartość przedmiotu sporu, jest zależne od progu zagrożenia ubóstwem w każdym państwie członkowskim.

Wykres 26: Opłata sądowa za wszczęcie postępowania sądowego w konkretnej sprawie konsumenckiej w 2021 r. (*) (wysokość opłaty sądowej jako odsetek wartości przedmiotu sporu) (źródło: Komisja Europejska wraz z Radą Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE ( 61 ))

BRAK DANYCH

(*) „Niska wartość przedmiotu sporu” oznacza wartość przedmiotu sporu odpowiadającą granicy ubóstwa według Eurostatu dla osoby stanu wolnego w każdym z państw członkowskich, w przeliczeniu na miesięczne dochody (np. w 2019 r. wartość ta wahała się od 193 EUR w RO do 1 824 EUR w LU). ES, PT: nie przekazano żadnych danych. BG, RO: dane za 2020 r. dotyczące opłaty sądowej w przypadku sporu o wartości 6 000 EUR. Nie przedstawiono żadnych informacji na temat opłat sądowych w sprawach o niskiej wartości przedmiotu sporu. CY: dane za 2020 r. LU: aby wszcząć postępowanie jako powód, strona postępowania musi uiścić opłaty komornicze, chyba że korzysta z pomocy prawnej. MT: dane za 2020 r. NL: Opłaty sądowe przy dochodzie <2 383 EUR miesięcznie. AT: Maksymalna kwota opłaty sądowej zależy od instancji sądu. SE: Opłaty sądowe w sprawach cywilnych różnią się w zależności od rodzaju sprawy. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 2 339 EUR, opłata sądowa wynosi 88 EUR. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 2 339 EUR, opłata sądowa wynosi 275 EUR. W przypadku innych rodzajów roszczeń zastosowanie mają inne opłaty sądowe.

Skuteczne egzekwowanie umów stanowi podstawę gospodarki. Prawdopodobieństwo odzyskania rzeczywistych kosztów postępowania sądowego umacnia pozycję wierzyciela, który dąży do wyegzekwowania postanowień umowy. Zazwyczaj wierzyciel jako powód ma obowiązek uiścić opłatę sądową za wniesienie sprawy do sądu. Zasadniczo sądy nakazują pozwanemu, który przegrał sprawę, dokonanie pełnego zwrotu opłat sądowych uiszczonych z góry przez powoda, który sprawę wygrał. Na wykresie 27 przedstawiono wysokość opłaty sądowej z tytułu wszczęcia postępowania sądowego w konkretnej sprawie handlowej pomiędzy dwoma spółkami będącymi stronami w transgranicznym postępowaniu sądowym dotyczącym wykonania umowy, przy wartości przedmiotu sporu wynoszącej 20 000 EUR.

Wykres 27: Opłata sądowa za wszczęcie postępowania sądowego w konkretnej sprawie konsumenckiej w 2021 r. (*) (w EUR) (źródło: Komisja Europejska oraz CCBE ( 62 ))

(*) CY, LU, MT, PL, RO: dane za 2020 r. EL, ES: Decyzje w sprawie odzyskania opłat sądowych podejmuje się na podstawie analizy poszczególnych przypadków. HU: Strona wygrywająca nie ma możliwości pełnego odzyskania kosztów sądowych.

Zazwyczaj wierzyciel opłaca honorarium adwokata, z którego usług korzysta, nie tylko na etapie postępowania procesowego, ale również na etapie poprzedzającym postępowanie procesowe. Jeżeli chodzi o zwrot kosztów, większość państw członkowskich stosuje zasadę, zgodnie z którą oczekuje się, że strona przegrywająca poniesie nie tylko własne koszty prawne, ale również koszty strony wygrywającej. Zasada ta zniechęca do wnoszenia spraw, których prawdopodobieństwo wygrania jest niskie, a zachęca do wnoszenia spraw, których prawdopodobieństwo wygrania jest wysokie. Na wykresie 28 przedstawiono kwotę, jaką sąd przyznałby na rzecz powoda, który wygrał sprawę, w konkretnym scenariuszu dotyczącym sprawy handlowej (zob. przypis 62).

Można wyróżnić trzy główne systemy opłat:

1) w państwach członkowskich, w których obowiązuje system opłat ustawowych, zwrot kosztów zastępstwa procesowego zależy od poziomu ustawowej opłaty za pracę wykonaną przez adwokata, która to kwota znacznie różni się w poszczególnych państwach członkowskich;

2) w państwach członkowskich, w których nie obowiązuje system opłat ustawowych, koszty zastępstwa procesowego podlegają zwrotowi w całości (Portugalia, Finlandia) albo częściowo (Łotwa, Luksemburg);

3) w szeregu państw członkowskich sąd podejmuje decyzję w sprawie zwrotu kosztów w poszczególnych przypadkach.

Wykres 28: Możliwość odzyskania kosztów zastępstwa procesowego w sprawie handlowej w 2021 r. (*) (w EUR) (źródło: Komisja Europejska wraz z Radą Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE ( 63 ))

(*) W przypadku tego wykresu koszty zastępstwa procesowego nie obejmują ewentualnych należnych kosztów urzędniczych i podatku VAT. Hipotetyczne koszty zastępstwa procesowego na etapie postępowania procesowego według przedstawionego scenariusza wynoszą 1 650 EUR. Pełne odzyskanie kosztów w systemach, w których nie obowiązuje opłata ustawowa, oznacza, że kwotę tę można odzyskać (1 650 EUR). Państwa członkowskie, w których możliwe jest częściowe odzyskanie kosztów (LV, LU), przedstawiono w kolejności według wysokości możliwej do odzyskania kwoty kosztów zastępstwa procesowego (od najwyższej do najniższej kwoty, tj. 2 200–660 EUR). Na wykresie nie uwzględniono informacji dotyczących możliwości odzyskania kosztów zastępstwa procesowego na etapie poprzedzającym postępowanie procesowe, ponieważ nie we wszystkich państwach członkowskich został przewidziany ten etap. IT: W IT funkcjonuje opłata ustawowa (w tym scenariuszu wynosi ona 3 235 EUR), ale sąd może podjąć decyzję w sprawie zwrotu kosztów w określonym zakresie. LT: O opłatach orzeka sąd w oparciu o wytyczne Ministerstwa Sprawiedliwości. W tym scenariuszu maksymalna kwota wyniosłaby 3 350 EUR. HU: Możliwe są dwa scenariusze: sąd może nakazać stronie wygrywającej pełne odzyskanie kosztów zastępstwa procesowego na podstawie umowy między adwokatem a jego klientem określającej koszty zastępstwa procesowego; sąd może wziąć pod uwagę ustawowy system kosztów zastępstwa procesowego i nakazać jedynie częściowe odzyskanie kosztów zastępstwa procesowego przez stronę wygrywającą pomimo umowy między adwokatem a jego klientem. MT: w MT w przypadku kosztów zastępstwa procesowego nie stosuje się stawki godzinowej, a kwotę podlegającą zwrotowi ustala się w oparciu o wartość przedmiotu sporu. AT: przyjętego scenariusza nie można w pełni zastosować w odniesieniu do systemu zwrotu kosztów w AT. PL: Minimalna wysokość opłat jest określona w ustawie i uzależniona od wartości przedmiotu sporu. Sąd może podjąć decyzję o umorzeniu opłaty lub nakazać uiszczenie minimalnej opłaty (w przypadku, gdy wysokość opłaty jest podwyższona ze względu na szczególne okoliczności określone w odpowiednich przepisach).

– Dostęp do alternatywnych metod rozwiązywania sporów –

Na wykresie 29 przedstawiono działania państw członkowskich na rzecz propagowania dobrowolnego stosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) za pomocą konkretnych zachęt. Mogą one być różne w zależności od dziedziny prawa ( 64 ).

Wykres 29: Promowanie stosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów i środki zachęcające do ich stosowania, 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 65 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 68 punktów. Zagregowane wskaźniki opierają się na następujących wskaźnikach: 1) strony internetowe zawierające informacje na temat ADR; 2) kampanie reklamowe prowadzone w mediach; 3) broszury skierowane do ogółu społeczeństwa; 4) specjalne sesje informacyjne poświęcone ADR prowadzone na wniosek przez sądy; 5) obecność koordynatora ADR/mediacji w sądach; 6) publikacja ocen dotyczących korzystania z ADR; 7) publikacja statystyk dotyczących korzystania z ADR; 8) częściowe lub pełne pokrycie w ramach pomocy prawnej kosztów poniesionych w związku z ADR; 9) zwroty opłat sądowych w całości lub w części, w tym opłat skarbowych, w przypadku gdy ADR zakończy się powodzeniem; 10) brak wymogu obecności adwokata w ramach procedury ADR; 11) możliwość pełnienia przez sędziego funkcji mediatora; 12) możliwość wyegzekwowania na drodze sądowej porozumienia osiągniętego przez strony; 13) możliwość wszczęcia postępowania/złożenia pozwu i przedstawienia dowodów w postaci dokumentów przez internet; 14) możliwość informowania stron drogą elektroniczną o wszczęciu i poszczególnych etapach postępowania; 15) możliwość uiszczenia stosownych opłat przez internet; 16) wykorzystanie technologii (aplikacji opartych na sztucznej inteligencji, chatbotów) do ułatwienia składania pozwów i rozstrzygania sporów oraz 17) inne środki. Za każdy z tych 17 wskaźników przyznano jeden punkt w odniesieniu do każdej dziedziny prawa. IE: sprawy administracyjne zaliczane są do kategorii spraw cywilnych i handlowych. EL: w dziedzinie procedury udzielania zamówień publicznych istnieje ADR przed administracyjnymi sądami apelacyjnymi. ES: ADR jest obowiązkowe w sprawach z zakresu prawa pracy. PT: w odniesieniu do sporów cywilnych i handlowych opłaty sądowe są zwracane wyłącznie w przypadku sędziów pokoju. SK: w słowackim porządku prawnym nie funkcjonuje stosowanie ADR do celów administracyjnych. FI: spory konsumenckie i zbiorowe również uznaje się za sprawy cywilne. SE: sędziowie mają swobodę proceduralną w zakresie ADR. Próba ugodowego rozstrzygnięcia sporu jest obowiązkowym zadaniem sędziego, o ile nie jest to niewłaściwe ze względu na charakter sprawy.

– Szczególne rozwiązania w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami –

Jako strony Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych ( 66 ) UE i wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane do zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami skutecznego, równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości poprzez zapewnienie odpowiednich udogodnień zapewniających równość i niedyskryminację. Strony powinny również zapewnić dostępność, w tym łączność i informacje, a także potwierdzić prawo tych osób do bycia traktowanymi jako równe podmioty prawa. Na wykresie 30 przedstawiono szczególne rozwiązania w tym zakresie, takie jak dostępność informacji w przystępnych formatach, dostępność konkretnych formatów na żądanie lub dostępność rozwiązań cyfrowych dla osób z niepełnosprawnościami w sprawach cywilnych i handlowych, administracyjnych i karnych przed sądami pierwszej instancji.

Wykres 30: Szczególne rozwiązania w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami w 2021 r. (źródło: Komisja Europejska ( 67 ))

– Kontrola sądowa działalności administracji publicznej w ramach scenariuszy biznesowych –

W unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. po raz pierwszy przedstawiono przegląd wybranych gwarancji prawnych dotyczących działania lub zaniechania organów administracyjnych w ramach scenariuszy biznesowych 68 . Gwarancje te obejmują kontrolę sądową decyzji administracyjnych i środków tymczasowych oraz możliwość uzyskania rekompensaty finansowej w przypadku milczenia administracyjnego lub bezpodstawnej decyzji. Wszystkie te elementy przyczyniają się do poprawy jakości systemu wymiaru sprawiedliwości, co ma szczególne znaczenie dla otoczenia biznesowego i inwestycyjnego oraz funkcjonowania jednolitego rynku.

Wykres 31: Gwarancje prawne dotyczące decyzji organów administracyjnych w 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 69 ))

– Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku –

W porównaniu z poprzednimi edycjami tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. pogłębiono analizę wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom. Wykres 32 przedstawia poszczególne rozwiązania stosowane w państwach członkowskich, które przyczyniają się do lepszego dostosowania systemu wymiaru sprawiedliwości do potrzeb dzieci. Wykres 33 przedstawia szczególne rozwiązania dostępne w przypadku, gdy pokrzywdzonym lub podejrzanym/oskarżonym jest dziecko.

Wykres 32: Szczególne rozwiązania w zakresie postępowań przyjaznych dziecku w 2021 r. (*) (postępowania cywilne i karne/wymiar sprawiedliwości dla nieletnich i postępowania administracyjne), (źródło: Komisja Europejska ( 70 ))

(*) Dzieci: osoby w wieku poniżej 18 lat. Dane dotyczące MT, które obejmują szkolenia dla sędziów, odnoszą się do 2020 r.

Wykres 33: Szczególne rozwiązania w zakresie postępowań przyjaznych dziecku z udziałem dzieci będących pokrzywdzonymi, podejrzanymi lub oskarżonymi w 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 71 ))

(*) Dzieci: osoby w wieku poniżej 18 lat.

3.2.2. Zasoby

Wystarczające zasoby, w tym niezbędne inwestycje w infrastrukturę fizyczną i techniczną, oraz wykwalifikowany, przeszkolony i odpowiednio wynagradzany personel wszystkich kategorii to elementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości. Jeżeli nie zostaną zapewnione odpowiednie środki, narzędzia lub personel posiadający wymagane kwalifikacje i umiejętności oraz dostęp do szkolenia ustawicznego, jakość postępowań i orzeczeń może ulec pogorszeniu.

– Zasoby finansowe –

Na poniższych wykresach pokazano rzeczywiste wydatki publiczne na funkcjonowanie systemu wymiaru sprawiedliwości (z wyłączeniem zakładów karnych) – zarówno w przeliczeniu na jednego mieszkańca (wykres 34), jak i w postaci udziału w produkcie krajowym brutto (PKB) (wykres 35).

Wykres 34: Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy na mieszkańca w EUR w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (źródło: Eurostat)

(*) Państwa członkowskie są uszeregowane według wydatków w 2020 r. (od najwyższych do najniższych). Następujące dane mają charakter wstępny: DE (2018–2020), ES (2020), FR (2019–2020), IT (2020) i PT (2020).

Wykres 35: Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy jako odsetek PKB w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (źródło: Eurostat)

– Zasoby ludzkie –

Odpowiednie zasoby ludzkie mają zasadnicze znaczenie dla jakości systemu wymiaru sprawiedliwości. Różnorodność wśród sędziów, w tym równowaga płci, pozwala zapewnić dodatkową wiedzę oraz dodatkowe umiejętności i doświadczenie, a także odzwierciedla rzeczywistość społeczną.

Wykres 36: Liczba sędziów w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (na 100 000 mieszkańców) (źródło: badanie Europejskiej Komisji na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ), działającej w ramach Rady Europy)

(*) Kategoria ta obejmuje sędziów zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, zgodnie z metodyką CEPEJ. Nie obejmuje Rechtspfleger/urzędników sądowych, których kategoria istnieje tylko w niektórych państwach członkowskich. AT: dane dotyczące sądownictwa administracyjnego uwzględnia się od 2016 r. EL: od 2016 r. dane dotyczące liczby sędziów zawodowych obejmują wszystkie szczeble wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych i cywilnych oraz sędziów sądów administracyjnych. IT: nie są brane pod uwagę regionalne komisje kontrolne, lokalne komisje podatkowe oraz sądy wojskowe. Sądownictwo administracyjne jest brane pod uwagę od 2018 r.

Wykres 37: Odsetek kobiet na stanowiskach sędziów zawodowych w sądach najwyższych w latach 2019–2021 (*) (źródło: Komisja Europejska ( 72 ))

(*) Dane uporządkowano według wartości z 2020 r., od najwyższych do najniższych. MT: Brak kobiet w Sądzie Najwyższym w latach 2019–2020.

Wykres 38: Liczba adwokatów w 2012 r. oraz w latach 2018–2020 (*) (na 100 000 mieszkańców) (źródło: badanie Europejskiej Komisji na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ), działającej w ramach Rady Europy)

(*) Zgodnie z metodyką CEPEJ adwokat jest osobą wykwalifikowaną i uprawnioną na mocy prawa krajowego do występowania z pozwem i podejmowania działań w imieniu swoich klientów, praktykowania prawa, występowania przed sądem lub doradzania swoim klientom i reprezentowania ich w kwestiach prawnych (zalecenie Rec(2000) 21 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie swobody wykonywania zawodu adwokata). DE: w Niemczech nie stosuje się rozróżnienia na różne grupy prawników, np. na radców prawnych i adwokatów. FI: od 2015 r. liczba adwokatów obejmuje zarówno liczbę adwokatów pracujących w sektorze prywatnym, jak i liczbę adwokatów pracujących w sektorze publicznym.

– Szkolenia –

Szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości w istotny sposób przyczynia się do poprawy jakości orzeczeń sądowych i usług świadczonych obywatelom przez wymiar sprawiedliwości. Poniższe dane dotyczą szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości w szerokim zakresie dziedzin, w tym w zakresie komunikacji ze stronami i prasą oraz w zakresie umiejętności sędziowskich.

Wykres 39: Dostępność szkoleń dla sędziów w zakresie komunikacji, 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 73 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 16 punktów. Państwa członkowskie otrzymały 1 punkt, jeżeli dostępne jest szkolenie wstępne i 1 punkt, jeżeli dostępne są szkolenia w ramach doskonalenia zawodowego (maksymalnie 2 punkty za każdy rodzaj szkolenia). MT: dane za 2020 r.

3.2.3. Narzędzia oceny

Regularna ocena mogłaby poprawić zdolność reagowania systemu wymiaru sprawiedliwości na obecne i przyszłe wyzwania, a tym samym zwiększyć jego jakość. Badania (wykres 40) są niezbędne do oceny funkcjonowania systemów wymiaru sprawiedliwości z perspektywy prawników praktyków i uczestników postępowań sądowych.

Wykres 40: Tematy badań przeprowadzonych wśród uczestników postępowań sądowych lub prawników praktyków, 2019 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 74 ))

(*) Państwa członkowskie otrzymały jeden punkt za każdy podany temat badania, niezależnie od tego, czy badanie przeprowadzono na szczeblu krajowym, regionalnym czy na poziomie sądu. „Inne tematy” obejmują badanie przeprowadzone wśród stron sporu dotyczące ich opinii na temat nowych sposobów poprawy jakości obsługi klienta w sądach oraz dostępności usług sądowych (FR), badanie przeprowadzone wśród sędziów na tematy takie jak ogólna sytuacja w systemie wymiaru sprawiedliwości, ich funkcja i niezależność sądów (ES), pomoc udzielana ofiarom przestępstw (PL), ogólne aspekty sądów i ich funkcjonowania, dostęp do informacji dotyczących sądów, obiekty sądowe, sędzia odpowiedzialny za kierowanie procesem, zasoby, lojalność (PT).

3.2.4. Cyfryzacja

Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) może wzmocnić systemy wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich i sprawić, że staną się one bardziej dostępne, skuteczne, odporne i gotowe, by sprostać obecnym i przyszłym wyzwaniom. Pandemia COVID-19 miała również negatywny wpływ na krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości i uwidoczniła szereg wyzwań wpływających na funkcjonowanie systemu sądownictwa. Jednocześnie pokazała potrzebę dalszej cyfryzacji krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

We wcześniejszych wydaniach unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości uwzględniono dane porównawcze dotyczące określonych aspektów ICT w systemach wymiaru sprawiedliwości. Jak ogłoszono w komunikacie Komisji w sprawie cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości w UE z dnia 2 grudnia 2020 r. ( 75 ), tablica wyników została znacząco rozszerzona o dodatkowe dane dotyczące cyfryzacji w państwach członkowskich. Powinno to pozwolić na bardziej dogłębne monitorowanie obszarów, w których czynione są postępy, oraz utrzymujących się problemów.

Jeżeli wymiar sprawiedliwości ma być przyjazny obywatelom, informacje o krajowych systemach sądowych muszą być nie tylko łatwo dostępne, ale także dostosowane do potrzeb konkretnych grup społecznych, które w przeciwnym razie miałyby trudności z dostępem do informacji. Na wykresie 41 przedstawiono dostępność informacji w internecie oraz konkretnych usług użyteczności publicznej, które mogą ułatwić dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Wykres 41: Dostępność informacji online dotyczących systemu sądowego dla ogółu społeczeństwa w 2021 r.(*) (źródło: Komisja Europejska ( 76 ))

(*) DE: Każdy kraj związkowy, jak również organy na poziomie federalnym, osobno decydują, które informacje udostępnią w internecie.

– Przepisy dotyczące cyfryzacji –

Wykorzystanie rozwiązań cyfrowych w sprawach cywilnych/handlowych, administracyjnych i karnych często wymaga odpowiedniego uregulowania w krajowych przepisach proceduralnych. Na wykresie 42 zilustrowano możliwość wykorzystania przez różne podmioty technologii zdalnej komunikacji (np. wideokonferencji) w procedurach związanych ze sprawami sądowymi i odzwierciedlono obecną sytuację w zakresie dopuszczalności dowodów cyfrowych.

Wykres 42: Przepisy proceduralne dopuszczające stosowanie technologii cyfrowych w sądach w sprawach cywilnych/handlowych, administracyjnych i karnych, 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 77 ))

(*) W odniesieniu do każdego państwa członkowskiego w pierwszej kolumnie przedstawiono przepisy proceduralne dotyczące spraw cywilnych/handlowych, w drugiej kolumnie – spraw administracyjnych, a w trzeciej – spraw karnych. Maksymalna możliwa wartość punktowa: 12 punktów. Za każde kryterium przyznawano dwa punkty, jeżeli odnośna możliwość istnieje odpowiednio we wszystkich sprawach cywilnych/handlowych, administracyjnych i karnych (w przypadku spraw karnych możliwość przesłuchania stron została podzielona, aby uwzględnić zarówno oskarżonych, jak i pokrzywdzonych). Punkty są dzielone przez dwa, gdy możliwość ta nie występuje we wszystkich przypadkach. W przypadku tych państw członkowskich, w których nie istnieje rozróżnienie między sprawami cywilnymi/handlowymi i administracyjnymi, obu tym dziedzinom przyznano taką samą liczbę punktów. EL: brak dla spraw administracyjnych i karnych. LU: brak dla spraw administracyjnych.

– Stosowanie narzędzi cyfrowych –

Poza przepisami proceduralnymi dotyczącymi cyfryzacji sądy i prokuratury muszą dysponować odpowiednimi narzędziami i infrastrukturą umożliwiającymi zdalną komunikację i bezpieczny zdalny dostęp do miejsca pracy (wykres 43). Odpowiednia infrastruktura i wyposażenie są również potrzebne do bezpiecznej łączności elektronicznej między sądami/prokuraturą a prawnikami praktykami i instytucjami (wykresy 44 i 45).

Technologie informacyjno-komunikacyjne, w tym technologie innowacyjne, odgrywają istotną rolę we wspieraniu pracy organów wymiaru sprawiedliwości. W ten sposób przyczyniają się one znacząco do poprawy jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. Dostępność różnych narzędzi cyfrowych dla sędziów, prokuratorów i pracowników wymiaru sprawiedliwości może usprawnić procedury robocze, zapewnić sprawiedliwy podział pracy i doprowadzić do znacznego skrócenia czasu pracy.

Wykres 43: Wykorzystanie technologii cyfrowej przez sądy i prokuratury w 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 78 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 7 punktów. Za każde kryterium przyznawano 1 punkt, jeśli odpowiednio sądy i prokuratury korzystają z danej technologii, a 0,5 punktu, jeśli technologia ta nie zawsze jest przez nie wykorzystywana.

Bezpieczna łączność elektroniczna może przyczynić się do poprawy jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. Możliwość łączności elektronicznej między sądami, jak również z prawnikami praktykami i innymi instytucjami, może usprawnić procesy i zmniejszyć potrzebę komunikacji na papierze oraz fizycznej obecności, co doprowadziłoby do skrócenia czasu trwania czynności przygotowawczych i postępowań sądowych.

Wykres 44: Sądy: narzędzia łączności elektronicznej w 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 79 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 5 punktów. Za każde kryterium przyznawano jeden punkt, jeżeli sądy mają dostęp do bezpiecznej łączności elektronicznej. Jeżeli możliwość ta nie występuje we wszystkich przypadkach, przyznawano 0,5 punktu. FI: zadania notariuszy nie są związane z sądami. Nie ma więc powodu, aby zapewniać im bezpieczne połączenie.

Prokuratura ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania systemu sądownictwa karnego. Może ona również odnieść korzyści z bezpiecznego elektronicznego kanału komunikacji, co może ułatwić jej pracę, a tym samym poprawić jakość postępowań sądowych. Możliwość bezpiecznej łączności elektronicznej między prokuraturą i organami śledczymi, obrońcami i sądami przyczyniłaby się do szybszego i skuteczniejszego przygotowania postępowania przed sądem.

Wykres 45: Prokuratura: narzędzia łączności elektronicznej w 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 80 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 5 punktów. Za każde kryterium przyznawano jeden punkt, jeżeli prokuratura ma dostęp do bezpiecznej łączności elektronicznej. Jeżeli możliwość ta nie występuje we wszystkich przypadkach, przyznawano 0,5 punktu. Dostępność narzędzi łączności elektronicznej w prokuraturze obejmuje komunikację z prawnikami zatrudnionymi przez prokuraturę.

– Internetowy dostęp do sądów –

Możliwość przeprowadzania konkretnych etapów postępowania sądowego drogą elektroniczną stanowi ważny aspekt jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. Elektroniczne składanie pozwów, możliwość elektronicznego monitorowania postępowania i dokonywania postępów w jego toku lub doręczanie pism drogą elektroniczną mogą istotnie ułatwić dostęp do wymiaru sprawiedliwości obywateli i przedsiębiorstw (lub ich przedstawicieli ustawowych) oraz przyczynić się do ograniczenia opóźnień i zmniejszenia kosztów. Dostępność takich cyfrowych usług użyteczności publicznej pomogłaby przybliżyć sądy do obywateli i przedsiębiorstw, a tym samym zwiększyłaby zaufanie publiczne do systemu wymiaru sprawiedliwości.

Wykres 46: Rozwiązania cyfrowe w zakresie wszczynania i monitorowania postępowań w sprawach cywilnych/handlowych i administracyjnych, 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 81 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 9 punktów. Za każde kryterium przyznawano jeden punkt, jeśli odnośna możliwość występuje odpowiednio we wszystkich sprawach cywilnych/handlowych i administracyjnych. Jeżeli możliwość ta nie występuje we wszystkich przypadkach, przyznawano 0,5 punktu. W przypadku tych państw członkowskich, w których nie istnieje rozróżnienie między sprawami cywilnymi/handlowymi i administracyjnymi, obu tym dziedzinom przyznano taką samą liczbę punktów.

Wykorzystanie narzędzi cyfrowych do prowadzenia i monitorowania postępowań sądowych w sprawach karnych może również pomóc w zagwarantowaniu praw pokrzywdzonych i oskarżonych. Rozwiązania cyfrowe mogą na przykład zapewnić poufną łączność zdalną między oskarżonymi a ich obrońcami, umożliwić oskarżonym przebywającym w areszcie przygotowanie się do rozprawy lub pomóc ofiarom przestępstw uniknąć wtórnej wiktymizacji.

Wykres 47: Rozwiązania cyfrowe w zakresie prowadzenia i monitorowania postępowań w sprawach karnych, 2021 r. (*) (źródło: Komisja Europejska ( 82 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 6 punktów. Za każde kryterium przyznawano jeden punkt, jeśli odnośna możliwość występuje we wszystkich sprawach karnych. Jeżeli możliwość ta nie występuje we wszystkich sprawach, przyznawano 0,5 punktu.

– Dostęp do orzeczeń –

Zapewnienie dostępu do orzeczeń przez internet zwiększa przejrzystość systemów wymiaru sprawiedliwości, pomaga obywatelom i przedsiębiorstwom w zrozumieniu ich praw i może przyczynić się do zwiększenia spójności orzecznictwa. Rozwiązania w zakresie publikacji orzeczeń sądowych w internecie mają zasadnicze znaczenie dla stworzenia przyjaznych dla użytkownika funkcji wyszukiwania ( 83 ), które sprawiają, że orzecznictwo staje się bardziej dostępne dla prawników praktyków i ogółu społeczeństwa. Bezproblemowy dostęp do orzecznictwa i łatwość jego ponownego wykorzystywania ułatwia stosowanie algorytmów w systemie wymiaru sprawiedliwości, a tym samym umożliwia rozwój innowacyjnych rozwiązań z zakresu technologii informatycznych w usługach prawniczych, które wspomagają pracę prawników praktyków.

Publikacja orzeczeń sądowych w internecie wymaga wyważenia różnorodnych interesów w granicach określonych przez ramy prawne i polityczne. Ogólne rozporządzenie o ochronie danych ( 84 ) stosuje się w pełni do przetwarzania danych osobowych przez sądy. Oceniając, które dane należy podać do wiadomości publicznej, należy zachować sprawiedliwą równowagę między prawem do ochrony danych osobowych a prawem do upowszechniania orzeczeń sądowych w celu zapewnienia przejrzystości systemu wymiaru sprawiedliwości. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której ujawnienie takich danych jest uzasadnione nadrzędnym interesem publicznym. W wielu państwach w prawie i w praktyce wymaga się anonimizacji lub pseudonimizacji ( 85 ) orzeczeń sądowych ich przed publikacją – systemowo albo na wniosek. Dane generowane przez sądy podlegają również unijnemu prawodawstwu z zakresu otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego ( 86 ).

Dostępność orzeczeń sądowych w formacie nadającym się do odczytu maszynowego ( 87 ) wspomaga system wymiaru sprawiedliwości wykorzystujący algorytmy ( 88 ).

Wykres 48: Internetowy dostęp do opublikowanych orzeczeń dla ogółu społeczeństwa w 2021 r. (*) (sprawy cywilne/handlowe, administracyjne i karne, wszystkie instancje) (źródło: Komisja Europejska ( 89 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 9 punktów. W odniesieniu do każdej instancji sądowej przyznano jeden punkt, jeżeli dostępne są wszystkie orzeczenia odpowiednio w sprawach cywilnych/handlowych oraz administracyjnych i karnych, 0,75 punktu, w przypadku gdy dostępna jest większość orzeczeń (ponad 50 %) i 0,5 punktu, jeżeli dostępne są jedynie niektóre orzeczenia (mniej niż 50 %). W przypadku państw członkowskich, które mają tylko dwie instancje sądowe, punkty przyznano za trzy instancje sądowe, powielając punkty odpowiedniej instancji sądowej, która byłaby wyższa od nieistniejącej instancji. W przypadku tych państw członkowskich, w których nie istnieje rozróżnienie między wspomnianymi dwiema dziedzinami prawa (cywilne/handlowe i administracyjne), obu tym dziedzinom przyznano taką samą liczbę punktów. BE: w przypadku spraw cywilnych i karnych każdy sąd odpowiada za podjęcie decyzji w sprawie publikacji własnych orzeczeń. DE: każdy kraj związkowy samodzielnie decyduje o dostępności orzeczeń z pierwszej instancji w internecie. AT: decyzję, które orzeczenia wydane w pierwszej i drugiej instancji podlegają publikacji, podejmują sędziowie. Postanowienia Sądu Najwyższego o odrzuceniu środka zaskarżenia bez podania szczegółowego uzasadnienia nie są publikowane. Orzeczenia najwyższego sądu administracyjnego wydane przez jednego sędziego są publikowane, jeśli dany sędzia podejmie decyzję o ich publikacji. Ponadto nie publikuje się orzeczeń zawierających wyłącznie kwestie prawne, w przypadku których istnieje już ugruntowane orzecznictwo najwyższego sądu administracyjnego, oraz nieskomplikowanych decyzji dotyczących umorzenia postępowania. NL: sądy podejmują decyzję o publikacji zgodnie z opublikowanymi kryteriami. PT: decyzję o publikacji podejmuje komisja działająca w ramach danego sądu. SI: decyzje proceduralne, które mają niewielkie znaczenie dla orzecznictwa lub nie mają go wcale, nie są publikowane; spośród decyzji w sprawach, które są identyczne pod względem merytorycznym (np. sprawy zbiorowe), publikuje się wyłącznie decyzję przewodnią (wraz z wykazem akt spraw o tej samej treści). Decyzję, które orzeczenia podlegają publikacji, podejmują poszczególne sądy wyższe. SK: decyzji nie publikuje się w kilku rodzajach spraw cywilnych, np. w sprawach spadkowych i sprawach o ustalenie ojcostwa. FI: decyzję, które orzeczenia podlegają publikacji, podejmują sądy.

Wykres 49: Rozwiązania w zakresie sporządzania orzeczeń sądowych nadających się do odczytu maszynowego, 2021 r. (*) (sprawy cywilne/handlowe, administracyjne i karne, wszystkie instancje) (źródło: Komisja Europejska ( 90 ))

(*) Maksymalna możliwa wartość punktowa: 24 punkty dla każdego rodzaju sprawy. W odniesieniu do każdej z trzech instancji (pierwszej, drugiej, ostatniej) można przyznać jeden punkt, jeżeli uwzględniono wszystkie orzeczenia sądowe. Jeżeli w przypadku danej instancji uwzględniono jedynie niektóre orzeczenia sądowe, przyznaje się pół punktu. W przypadku państw członkowskich, które mają tylko dwie instancje sądowe, punkty przyznaje się za trzy instancje, powielając punkty odpowiedniej instancji sądowej, która byłaby wyższa od nieistniejącej instancji. W przypadku tych państw członkowskich, w których nie istnieje rozróżnienie między sprawami administracyjnymi a cywilnymi/handlowymi, obu tym dziedzinom przyznaje się taką samą liczbę punktów. ES: korzystanie z bazy danych Generalnej Rady Sądownictwa do celów handlowych lub do pobierania dużych ilości informacji jest niedozwolone. Ponowne wykorzystywanie tych informacji do opracowania baz danych lub do celów handlowych musi być zgodne z procedurą i warunkami ustanowionymi przez Generalną Radę Sądownictwa za pośrednictwem jej Centrum Dokumentacji Sądowej. IE: anonimizację orzeczeń przeprowadza się w dziedzinie prawa rodzinnego i opieki nad dziećmi oraz w innych dziedzinach, w których ustawa wymaga lub sędzia nakazuje, aby nie ujawniać tożsamości stron lub osób.

3.2.5. Podsumowanie jakości systemów wymiaru sprawiedliwości

Łatwy dostęp, wystarczające zasoby, efektywne narzędzia oceny i cyfryzacja łącznie przyczyniają się do wysokiej jakości systemu wymiaru sprawiedliwości. Obywatele i przedsiębiorstwa oczekują wysokiej jakości orzeczeń ze strony skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości. W tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. opracowano analizę porównawczą tych czynników.

Dostępność

W wydaniu z 2022 r. ponownie zbadano szereg elementów przyczyniających się do stworzenia przyjaznego dla obywateli systemu wymiaru sprawiedliwości:

·Dostępność pomocy prawnej oraz wysokość opłat sądowych mają znaczny wpływ na dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności w przypadku osób żyjących w ubóstwie. Z wykresu 25 wynika, że w niektórych państwach członkowskich konsumenci, których dochód nie przekracza granicy ubóstwa według Eurostatu, nie otrzymaliby pomocy prawnej. W porównaniu z 2020 r. pomoc prawna – zwłaszcza częściowa – stała się bardziej dostępna w około jednej trzeciej państw członkowskich i bardziej ograniczona w dwóch państwach członkowskich. Różni się to od wcześniejszej tendencji zmniejszania się dostępności pomocy prawnej w niektórych państwach członkowskich. Wysokość opłat sądowych (wykres 26) zasadniczo utrzymuje się na stałym poziomie od 2016 r., chociaż szereg państw członkowskich zwiększyło obciążenie opłatami sądowymi w przypadku niskiej wartości przedmiotu sporu. Obciążenie opłatami sądowymi wciąż jest proporcjonalnie wyższe w przypadku niskiej wartości przedmiotu sporu. Trudności w korzystaniu z pomocy prawnej w połączeniu z wysokimi opłatami sądowymi w niektórych państwach członkowskich mogą zniechęcać osoby żyjące w ubóstwie do podejmowania prób korzystania z wymiaru sprawiedliwości.

·Poziom opłat sądowych w przypadku sporów handlowych (wykres 27) w znacznym stopniu różni się między państwami członkowskimi (od 0,1 % do 6 % wartości przedmiotu sporu), przy czym jedynie w dwóch państwach członkowskich opłaty sądowe nie obowiązują w ogóle. W porównaniu z 2020 r. poziom opłat sądowych pozostał w dużej mierze stabilny, przy czym tylko dwa państwa członkowskie obniżyły te opłaty, a jedno państwo członkowskie je podwyższyło. Na wykresie 28 przedstawiono, w jakim stopniu strona wygrywająca może odzyskać koszty sądowe w sprawie handlowej. Znaczne różnice w możliwościach odzyskania kosztów zastępstwa procesowego na etapie postępowania spornego występują zarówno między państwami członkowskimi, w których funkcjonuje system opłat ustawowych, jak i między państwami bez takiego systemu, jak również w obrębie tych grup (w szczególności między bardziej i mniej szczodrymi systemami opłat ustawowych). Ponadto w wielu państwach członkowskich możliwość odzyskania kosztów sądowych jest pozostawiona uznaniu sądów. Poziom szczodrości systemu odzyskiwania kosztów zastępstwa procesowego może zachęcać lub zniechęcać do wnoszenia spraw do sądu i w ten sposób wpływać na ogólny dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

·W ramach unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. nadal analizuje się sposoby promowania przez państwa członkowskie dobrowolnego stosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) (wykres 29), w tym możliwości wykorzystania technologii cyfrowych. W porównaniu z 2020 r. jedna trzecia państw członkowskich nasiliła swoje działania promocyjne, podczas gdy mniej więcej taka sama liczba państw ograniczyła takie działania. Ogólnie rzecz biorąc, liczba sposobów promowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów jest zwykle mniejsza w przypadku sporów administracyjnych niż w przypadku sporów cywilnych i handlowych, zbiorowych lub konsumenckich, ale w porównaniu z 2020 r. można zaobserwować nieznacznie zwiększone starania w tym zakresie.

·W unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. po raz pierwszy uwzględniono szczególne rozwiązania mające na celu wspieranie osób z niepełnosprawnościami w dostępie do wymiaru sprawiedliwości na równych zasadach z innymi osobami. Na wykresie 30 pokazano, że we wszystkich państwach członkowskich istnieje co najmniej kilka rozwiązań – głównie ułatwienia proceduralne lub informacje zawarte w dostępnych formatach. W ponad połowie państw członkowskich dostępne są na żądanie specjalne formaty, takie jak alfabet Braille'a, język migowy lub język łatwy do czytania i zrozumienia. W nieco ponad połowie państw członkowskich rozwiązania cyfrowe dotyczące spraw cywilnych i handlowych, spraw administracyjnych, a także spraw karnych w sądach pierwszej instancji są również dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

·W unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. po raz pierwszy przedstawiono również niektóre aspekty kontroli sądowej działań i zaniechań administracji publicznej w oparciu o konkretne scenariusze biznesowe. Na wykresie 31 pokazano, że w prawie wszystkich państwach członkowskich przedsiębiorstwa mogą uzyskać odszkodowanie finansowe za szkody spowodowane decyzjami administracyjnymi lub milczeniem administracyjnym, oraz że sądy mogą wstrzymać wykonanie decyzji administracyjnych. Elementy te mogą mieć wpływ na zaufanie inwestorów, otoczenie biznesowe i funkcjonowanie jednolitego rynku, a co za tym idzie, wymagają dokładniejszego monitorowania i analizy.

·Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. zawiera pogłębioną analizę środków, które państwa członkowskie wprowadziły w celu zapewnienia wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku. W szczególności uściślono wybór rozwiązań w przypadku różnych rodzajów postępowań przedstawionych na wykresie 32 oraz wprowadzono rozróżnienie (na wykresie 33) między dzieckiem biorącym udział w postępowaniu w charakterze pokrzywdzonego a dzieckiem będącym podejrzanym lub oskarżonym. Na wykresie 32 pokazano, że wszystkie państwa członkowskie przynajmniej w pewnym stopniu uwzględniają potrzeby dzieci, najczęściej zapewniając, aby były odpowiednio traktowane zgodnie z ich szczególnymi potrzebami i prawami. Prawie wszystkie państwa członkowskie organizują również szkolenia dla sędziów na temat wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku. Na wykresie 33 zilustrowano różnice między państwami członkowskimi w tym zakresie, pokazując, że w około jednej trzeciej państw członkowskich dostępnych jest stosunkowo mniej szczególnych rozwiązań dotyczących dzieci biorących udział w postępowaniach w charakterze podejrzanych lub oskarżonych.

Zasoby

Wysoka jakość systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich jest uzależniona od dostępności wystarczających zasobów finansowych i ludzkich. Systemy te wymagają odpowiednich inwestycji w infrastrukturę fizyczną i techniczną, szkolenia wstępnego i szkolenia ustawicznego oraz różnorodności wśród sędziów, w tym równowagi płci. Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. przedstawia następujące elementy:

·Pod względem zasobów finansowych z danych wynika, że – ogólnie rzecz biorąc – w 2020 r. całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy przeważnie wciąż utrzymywały się na stałym poziomie w państwach członkowskich, przy czym między państwami członkowskimi nadal utrzymują się znaczne różnice w rzeczywistych kwotach, zarówno w EUR na mieszkańca, jak i jako odsetek PKB (wykresy 34 i 35). Prawie wszystkie państwa członkowskie zwiększyły wydatki wyrażone jako odsetek PKB w 2020 r. (wzrost w porównaniu z 2019 r.), a większość zwiększyła również wydatki na mieszkańca.

·Kobiety wciąż stanowią mniej niż 50 % sędziów w sądach najwyższych w większości państw członkowskich (wykres 37). Dane za trzyletni okres 2019–2021 dają wgląd w zróżnicowane poziomy i tendencje w poszczególnych państwach członkowskich, ale od 2010 r. odsetek kobiet zasiadających w sądach najwyższych wzrósł w większości państw członkowskich.

·Aby poprawić komunikację z grupami szczególnie wrażliwymi (wykres 39), większość państw członkowskich zapewnia szkolenia w zakresie metod skutecznej komunikacji z ofiarami przemocy uwarunkowanej płcią lub przemocy domowej, a ponad dwie trzecie państw członkowskich zapewnia szkolenia w zakresie komunikacji z osobami ubiegającymi się o azyl oraz osobami o odmiennym pochodzeniu kulturowym, religijnym, etnicznym lub językowym. Blisko połowa państw członkowskich zapewnia szkolenia w zakresie komunikacji z osobami słabowidzącymi lub słabosłyszącymi. Ponadto ponad dwie trzecie państw członkowskich organizuje szkolenia w zakresie korzystania z mediów społecznościowych lub komunikacji z mediami, a blisko połowa państw członkowskich podnosi świadomość i zapewnia szkolenia w zakresie radzenia sobie z dezinformacją.

Narzędzia oceny

·Wykorzystanie badań prowadzonych wśród użytkowników usług sądowych i prawników praktyków (wykres 40) było nieznacznie większe w 2020 r. niż w poprzednich latach, przy czym niezmieniona liczba państw członkowskich nie przeprowadza żadnych badań. Nie zawsze jednak były to te same państwa członkowskie, które nie przeprowadziły badań w zeszłym roku, co wskazuje, że niektóre państwa przeprowadzają badania co dwa lata lub co kilka lat. Dostępność, obsługa klienta, rozprawy sądowe i orzeczenia, jak również ogólne zaufanie do systemu wymiaru sprawiedliwości pozostają powtarzającymi się tematami badań, natomiast jedynie kilka państw członkowskich zapytało o zadowolenie grup o szczególnych potrzebach lub o świadomość osób fizycznych, jakie przysługują im prawa.

Cyfryzacja

Począwszy od wydania z 2021 r., unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości zawiera obszerną sekcję, w której szczegółowo analizowane są aspekty związane z cyfryzacją wymiaru sprawiedliwości. Chociaż większość państw członkowskich korzysta już z rozwiązań cyfrowych w różnych kontekstach i w różnym stopniu, jest jeszcze znaczne pole do poprawy.

·Prawie wszystkie państwa członkowskie udostępniają określone informacje dotyczące krajowego systemu sądownictwa w internecie, między innymi na stronach internetowych zawierających widoczne i zrozumiałe informacje na temat tego, jak uzyskać pomoc prawną, oraz na temat opłat sądowych i kryteriów kwalifikowalności do ich obniżenia (wykres 41). Pojawiają się jednak różnice między państwami członkowskimi pod względem poziomu tych informacji i ich adekwatności do potrzeb ludności. Na przykład niewiele państw członkowskich (zaledwie 13) udostępnia obywatelom interaktywną symulację online, za pomocą której można stwierdzić, czy kwalifikują się oni do otrzymania pomocy prawnej. Z drugiej strony większość państw członkowskich udostępnia stronę internetową z formularzami internetowymi dla przedsiębiorstw i obywateli oraz informacje dla osób niebędących rodzimymi użytkownikami języka danego państwa.

·Mniej niż połowa państw członkowskich posiada przepisy proceduralne przygotowane pod kątem cyfryzacji (wykres 42), które w pełni pozwalają na korzystanie ze środków porozumiewania się na odległość i dopuszczalność dowodów wyłącznie w formacie cyfrowym. W pozostałych państwach członkowskich jest to możliwe wyłącznie w ograniczonej liczbie sytuacji. Niemniej jednak od 2020 r. poczyniono postępy w blisko połowie państw członkowskich.

·Jeśli chodzi o wykorzystanie technologii cyfrowych przez sądy i prokuraturę (wykres 43), w większości państw członkowskich różne narzędzia cyfrowe są już do dyspozycji sądów, prokuratorów i pracowników sądowych. Chociaż większość państw członkowskich dysponuje systemami zarządzania sprawami, systemami do wideokonferencji i rozwiązaniami w zakresie pracy zdalnej, potrzebne są dalsze postępy w automatyzacji systemów przydzielania spraw oraz w szerszym udostępnianiu narzędzi opartych na sztucznej inteligencji i na technologii blockchain.

·W większości państw członkowskich sądy mają do dyspozycji bezpieczne narzędzia łączności elektronicznej . W niektórych państwach członkowskich sądy mogą jednak kontaktować się za pośrednictwem bezpiecznych środków elektronicznych wyłącznie z niektórymi prawnikami praktykami lub organami krajowymi (wykres 44). W przypadku prokuratury (wykres 45) ponad jedna trzecia państw członkowskich zapewnia kompleksową bezpieczną łączność elektroniczną z prawnikami praktykami i instytucjami krajowymi, co stanowi postęp w porównaniu z 2020 r.

·W sprawach cywilnych/handlowych i administracyjnych większość państw członkowskich zapewnia osobom fizycznym i przedsiębiorstwom (lub ich pełnomocnikom) dostęp online do toczących się lub zamkniętych spraw (wykres 46), chociaż w różnym stopniu. W ponad jednej trzeciej państw członkowskich osoby fizyczne i przedsiębiorstwa korzystały z lepszego dostępu online w porównaniu z 2020 r. W sprawach karnych (wykres 47) oskarżeni i pokrzywdzeni w większości państw członkowskich mają jednak bardzo ograniczone możliwości śledzenia lub prowadzenia części swojej sprawy drogą elektroniczną, pomimo usprawnień w blisko połowie państw członkowskich.

·W tablicy wyników z 2022 r. bardziej szczegółowo oceniono dane dotyczące dostępu online do orzeczeń sądu (wykres 48), aby przedstawić dokładniejszy obraz sytuacji w państwach członkowskich. Wyniki różnią się zatem od ubiegłorocznych. W szczególności jeżeli chodzi o publikację orzeczeń sądów w najwyższej instancji: 22 państwa członkowskie publikują wszystkie orzeczenia w sprawach cywilnych/handlowych i administracyjnych i 22 państwa członkowskie publikują również orzeczenia sądów w sprawach karnych. Publikowanie w internecie orzeczeń sądów drugiej instancji występuje jednak rzadziej – tylko dziesięć państw członkowskich publikuje wszystkie orzeczenia sądów drugiej instancji.

·W ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2022 r. nadal analizuje się istniejące w państwach członkowskich rozwiązania służące ułatwieniu sporządzania orzeczeń sądowych nadających się do odczytu maszynowego (wykres 49). We wszystkich państwach członkowskich istnieje co najmniej kilka rozwiązań dotyczących spraw cywilnych/handlowych, administracyjnych i karnych, chociaż występują znaczne różnice między państwami członkowskimi. Wydaje się, że sądy administracyjne są stosunkowo bardziej zaawansowane w zapewnianiu bezproblemowego dostępu do orzecznictwa i ułatwianiu jego ponownego wykorzystania przez przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie technologii informatycznych w usługach prawniczych. Ogólnie rzecz biorąc, istnieje tendencja do wprowadzania większej liczby rozwiązań, w szczególności w zakresie dostępności w orzeczeniach metadanych dotyczących słów kluczowych, dat orzeczeń oraz regulowania danych osobowych w publikowanych orzeczeniach. Dziesięć państw członkowskich odnotowało w 2021 r. poprawę w porównaniu z poprzednim rokiem. Wygląda na to, że systemy wymiaru sprawiedliwości, w których wprowadzono rozwiązania w zakresie modelowania orzeczeń zgodnie ze standardami umożliwiającymi ich odczyt maszynowy, mają potencjał do osiągnięcia lepszych wyników w przyszłości.

(1) COM(2021) 740 final.

(2) Zob. komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie określenia i usuwania barier na jednolitym rynku, COM(2020) 93 i towarzyszący dokument SWD(2020) 54.

(3) Zob. komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, „Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej. Wachlarz możliwości”, COM(2020) 710 i towarzyszący mu dokument SWD(2020) 540.

(4) https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report/2021-rule-law-report-communication-and-country-chapters_pl

(5) Np. rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2017 r. (P8_TA(2018)0216).

(6) https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/eu-justice-scoreboard_pl

(7) W celu wsparcia przygotowywania tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości UE oraz promowania wymiany najlepszych praktyk w zakresie skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości Komisja zwróciła się do państw członkowskich o wyznaczenie dwóch osób odpowiedzialnych za kontakty – jednej reprezentującej sądownictwo, a drugiej reprezentującej ministerstwo sprawiedliwości. Ta nieformalna grupa odbywa regularne spotkania.

(8) Europejska Sieć Rad Sądownictwa zrzesza instytucje krajowe w państwach członkowskich, które są niezależne od władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz odpowiadają za wspieranie władzy sądowniczej w niezależnym sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości: https://www.encj.eu/

(9) Sieć Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej stanowi forum, za pośrednictwem którego instytucje europejskie mogą zwracać się o opinię sądów najwyższych oraz zacieśniać współpracę poprzez zachęcanie do dyskusji i wymiany pomysłów: http://network-presidents.eu/

(10) Do Stowarzyszenia Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej należy Trybunał Sprawiedliwości UE oraz Rady Stanu lub Najwyższe Sądy Administracyjne każdego państwa członkowskiego UE: http://www.juradmin.eu/index.php/en/

(11) Rada Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej reprezentuje europejskie izby adwokackie i stowarzyszenia prawnicze w ich wspólnych interesach przed instytucjami europejskimi i innymi instytucjami międzynarodowymi. Regularnie pełni rolę łącznika między swoimi członkami a instytucjami europejskimi, organizacjami międzynarodowymi i innymi organizacjami prawniczymi na całym świecie: https://www.ccbe.eu/

(12) Europejska Sieć Konkurencji została ustanowiona jako forum na potrzeby dyskusji i współpracy między europejskimi organami ochrony konkurencji w sprawach, w których zastosowanie mają art. 101 i 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Europejska Sieć Konkurencji zapewnia ramy mechanizmów ścisłej współpracy, o których mowa w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1/2003. Za pośrednictwem Europejskiej Sieci Konkurencji Komisja i krajowe organy ochrony konkurencji we wszystkich państwach członkowskich UE współpracują między sobą: http://ec.europa.eu/competition/ecn/index_en.html

(13) Komitet ds. Łączności składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Jego główna rola polega na wydawaniu opinii w sprawie projektów środków, które Komisja zamierza przyjąć w sprawach związanych z rynkiem cyfrowym: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/communications-committee

(14) Europejskie obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej jest siecią ekspertów i zainteresowanych stron będących specjalistami w tej dziedzinie. Należą do niego przedstawiciele sektorów publicznego i prywatnego, którzy współpracują ze sobą w ramach aktywnych grup roboczych. https://euipo.europa.eu/ohimportal/en/web/observatory/home

(15) Do sieci współpracy w zakresie ochrony konsumenta należą organy krajowe odpowiedzialne za egzekwowanie unijnego prawa ochrony konsumentów w UE i krajach EOG: http://ec.europa.eu/internal_market/scoreboard/performance_by_governance_tool/consumer_protection_cooperation_network/index_en.htm

(16) Grupa ekspertów ds. prania pieniędzy i finansowania terroryzmu spotyka się regularnie, aby wymieniać się poglądami i wspierać Komisję w określaniu polityki i sporządzaniu projektów nowych przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu: http://ec.europa.eu/justice/civil/financial-crime/index_en.htm

(17) Eurostat jest urzędem statystycznym UE: http://ec.europa.eu/eurostat/about/overview

(18) Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN) jest główną platformą i podmiotem promującym szkolenia i wymianę wiedzy na temat sądownictwa europejskiego. https://www.ejtn.eu/en/

(19) W kontekście europejskiego semestru, w oparciu o wniosek złożony przez Komisję, w 2019 r. Rada wystosowała zalecenia dla poszczególnych krajów dotyczące systemów wymiaru sprawiedliwości do siedmiu państw członkowskich (HR, IT, CY, HU, MT, PT i SK), a w 2020 r. – do ośmiu państw członkowskich (HR, IT, CY, HU, MT, PL, PT i SK). W ramach mechanizmu współpracy i weryfikacji Komisja monitoruje również reformę sądownictwa w BG i RO. W 2021 r. nie przedstawiono żadnych zaleceń dla poszczególnych krajów ze względu na trwające procesy związane z RRF.

(20) Art. 19 ust. 3 lit. b) i art. 24 ust. 3 i 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17.

(21) MFW, Regional Economic Outlook, listopad 2017 r., „Europe: Europe Hitting its Stride” (Europa odnajduje swój rytm), s. xviii, s. 40, 70: https://www.imf.org/~/media/Files/Publications/REO/EUR/2017/November/eur-booked-print.ashx?la=en

(22) EBC, „Structural policies in the euro area” (Polityka strukturalna w strefie euro), czerwiec 2018 r., Occasional Paper Series nr. 210: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpops/ecb.op210.en.pdf?3db9355b1d1599799aa0e475e5624651

(23) Europejska Sieć Rad Sądownictwa i Centrum Praworządności i Wymiaru Sprawiedliwości im. Montaigne’a Uniwersytetu w Utrechcie, „Economic value of the judiciary – A pilot study for five countries on volume, value and duration of large commercial cases” (Wartość gospodarcza sądownictwa – projekt pilotażowy obejmujący pięć państw, dotyczący liczby, wartości i czasu trwania spraw handlowych prowadzonych na dużą skalę), czerwiec 2021 r.: https://pgwrk-websitemedia.s3.eu-west-1.amazonaws.com/production/pwk-web-encj2017-p/Reports/Economic%20value%20of%20te%20judiciary%20-%20pilot%20study.pdf

(24) Zob. na przykład „What makes civil justice effective?” (Co sprawia, że wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych jest skuteczny?) OECD Economics Department Policy Notes, nr 18, czerwiec 2013 r. i „The Economics of Civil Justice: New Cross-Country Data and Empirics” (Ekonomia wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych: Nowe dane międzypaństwowe i empiryczne), OECD Economics Department Working Papers, nr 1060.

(25) Światowe Forum Ekonomiczne, „The Global Competitiveness Report 2019” (Sprawozdanie na temat globalnej konkurencyjności w 2019 r.), październik 2019 r.: https://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2019

(26) Bank Światowy, „World Development Report 2017: Governance and the Law”, rozdział 3: The role of law”, s. 83, 140: http://www.worldbank.org/en/publication/wdr2017

(27) Wskaźnik „czasu przeznaczonego na rozpatrzenie” to liczba spraw nierozstrzygniętych podzielona przez liczbę spraw rozstrzygniętych na koniec roku i pomnożona przez 365 (dni). Jest to standardowy wskaźnik opracowany przez Europejską Komisję na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy: http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/default_en.asp

(28) Vincenzo Bove i Leandro Elia, „The judicial system and economic development across EU Member States” (System sądowy a rozwój gospodarczy w różnych państwach członkowskich UE), sprawozdanie techniczne JRC, EUR 28440 EN, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2017: http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC104594/jrc104594__2017_the_judicial_system_and_economic_development_across_eu_member_states.pdf

(29) Tamże.

(30) „Effect of judicial independence on foreign direct investment in Eastern Europe and South Asia” (Wpływ niezależności wymiaru sprawiedliwości na BIZ w Europie Wschodniej i Azji Południowej), Bülent Dogru, 2012, MPRA Munich Personal RePEc Archive: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/40471/1/MPRA_paper_40322.pdf . Badanie objęło następujące państwa członkowskie UE: BG, HR, CZ, EE, HU, LV, LT, RO, SK i SI.

(31) The Economist Intelligence Unit, „Risk and Return – Foreign Direct Investment and the Rule of Law” (Ryzyko i zwrot – bezpośrednie inwestycje zagraniczne a praworządność), 2015, http://www.biicl.org/documents/625_d4_fdi_main_report.pdf , s. 22.

(32) Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), Tablica wyników MŚP w zakresie własności intelektualnej w 2016 r.: https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/sme_scoreboard_study_2016/Executive-summary_en.pdf

(33) COM(2020) 93 i SWD(2020) 54.

(34) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Długofalowy plan działania na rzecz lepszego wdrażania i egzekwowania przepisów dotyczących jednolitego rynku”, COM(2020) 94, w szczególności działania 4, 6 i 18.

(35) https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/funding-opportunities/funding-programmes/overview-funding-programmes/structural-reform-support-programme-srsp_en
Rozporządzenie ustanawiające Instrument Wsparcia Technicznego przyjęto w marcu 2021 r. Zgodnie z art. 5 jego celem jest wspieranie poniższych kwestii: „...reforma instytucjonalna oraz skuteczne i ukierunkowane na usługi funkcjonowanie administracji publicznej i administracji elektronicznej, uproszczenie przepisów i procedur, audyt, zwiększenie zdolności wykorzystywania funduszy unijnych, propagowanie współpracy administracyjnej, rzeczywista praworządność, reforma wymiaru sprawiedliwości, budowanie zdolności organów ds. konkurencji i przeciwdziałania praktykom monopolistycznym, wzmocnienie nadzoru finansowego i skuteczniejsze zwalczanie nadużyć finansowych, korupcji i prania pieniędzy” (dodano podkreślenie).

(36) COM(2020) 710 final.

(37) Informacje dotyczące 26 państw członkowskich zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Niemcy wyjaśniły, że wciąż trwa realizacja szeregu reform w dziedzinie sądownictwa, przy czym zakres i skala procesu reform może się różnić w ich 16 krajach związkowych.

(38) Wykres ten obejmuje informacje uzyskane dzięki odpowiedziom na pytania zawarte w dwóch kwestionariuszach – jednym wypełnionym przez Stowarzyszenie Rad Stanu i Najwyższych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej i drugim zawierającym odpowiedzi Sieci Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej. W przypadku niektórych państw członkowskich na wykresie zamieszczono tylko jedną kolumnę. Oznacza to, że nie mają one najwyższego sądu administracyjnego lub nie przekazały Sieci Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu.

(39) Wykonywanie orzeczeń sądowych jest również istotne dla zapewnienia efektywności systemu wymiaru sprawiedliwości. W większości państw członkowskich porównywalne dane nie są jednak dostępne.

(40) W IT czasowe spowolnienie działalności sądów spowodowane wprowadzeniem rygorystycznych środków ograniczających w związku z pandemią COVID-19 wpłynęło na czas przeznaczony na rozpatrzenie sprawy. Szczegółowe informacje na temat poszczególnych państw członkowskich przedstawiono w badaniu z 2020 r. dotyczącym funkcjonowania systemów sądowych w państwach członkowskich opracowanym przez sekretariat CEPEJ dla Komisji: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/eu-justice-scoreboard_pl .

(41) Badanie z 2020 r. dotyczące funkcjonowania systemów sądowych w państwach członkowskich UE opracowane przez sekretariat CEPEJ dla Komisji: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/eu-justice-scoreboard_pl

(42) Długość postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku są standardowymi wskaźnikami zdefiniowanymi przez CEPEJ: http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/default_en.asp

(43) Lata te wybrano w celu zapewnienia ośmioletniej perspektywy, z rokiem 2012 jako rokiem wyjściowym, co pozwala uniknąć nadmiernej ilości danych liczbowych. Dane za lata 2010, 2013, 2014, 2015, 2016 i 2017 można znaleźć w sprawozdaniu CEPEJ.

(44) Długość postępowań w określonych dziedzinach obliczana jest w dniach kalendarzowych, licząc od dnia wniesienia do sądu skargi lub odwołania (bądź uprawomocnienia się aktu oskarżenia) do wydania przez ten sąd orzeczenia (wykresy 16–21). Wartości uszeregowano w oparciu o średnią ważoną danych za lata 2013 i 2018–2020 na wykresach 16–18, danych za lata 2013, 2018, 2019 i 2020 na wykresie 19 oraz danych za lata 2014 i 2018–2020 na wykresach 20 i 21. W przypadku gdy nie były dostępne dane z wszystkich lat, średnia została ustalona na podstawie dostępnych danych obliczonych w oparciu o wszystkie sprawy, próbę spraw lub oszacowania.

(45) Wykres 18 w dokumencie Retention and Expansion of Foreign Direct Investment, Political Risk and Policy Responses, 2019, World Bank Group.

(46) Zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012E/TXT&from=PL oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Tekst mający znaczenie dla EOG), Dz.U. L 1 z 4.1.2003, s. 1, w szczególności jego art. 3 i 5.

(47) Obliczenia dokonano na podstawie długości postępowania w przypadku zaskarżenia decyzji krajowych organów regulacyjnych stosujących przepisy krajowe wdrażające unijne ramy regulacyjne dotyczące łączności elektronicznej (dyrektywa 2002/19/WE – dyrektywa o dostępie; dyrektywa 2002/20/WE – dyrektywa o zezwoleniach; dyrektywa 2002/21/WE – dyrektywa ramowa; dyrektywa 2002/22/WE – dyrektywa o usłudze powszechnej oraz inne odpowiednie przepisy prawa Unii, takie jak program dotyczący polityki w zakresie widma radiowego i decyzje Komisji w sprawie widma, wyłączając dyrektywę 2002/58/WE o prywatności i łączności elektronicznej).

(48) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz.U. L 154 z 16.6.2017, s. 1).

(49) Wykresy 22 i 23 odnoszą się do egzekwowania przepisów dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków (93/13/EWG), dyrektywy w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji (1999/44/WE), dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych (2005/29/WE), dyrektywy w sprawie praw konsumentów (2011/83/WE) oraz krajowych przepisów wykonawczych do nich.

(50) Motyw 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

(51) Arkusz informacyjny MFW, 8 marca 2018 r.: https://www.imf.org/en/About/Factsheets/Sheets/2016/08/01/16/31/Fight-Against-Money-Laundering-the-Financing-of-Terrorism

(52) Art. 44 ust. 1 dyrektywy (UE) 2015/849. Zob. również zmieniony art. 44 dyrektywy (UE) 2018/843, która weszła w życie w czerwcu 2018 r. i którą państwa członkowskie miały obowiązek wdrożyć do stycznia 2020 r.

(53) HR, IT, CY, HU, MT, PL, PT i SK, które otrzymały zalecenia dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru w 2020 r., a także BE, BG, IE, EL, ES, RO i SI, w przypadku których wyzwania zostały odzwierciedlone w motywach zaleceń dla poszczególnych krajów i w sprawozdaniach krajowych z 2020 r. Różnice w wynikach na przestrzeni ośmiu lat objętych analizą można wytłumaczyć czynnikami towarzyszącymi (różnice wynoszące ponad 10 % liczby spraw napływających nie są czymś nietypowym) lub brakami systemowymi (brak elastyczności lub zdolności reakcji czy też niespójności w procesie reform).

(54)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1673 z dnia 23 października 2018 r. w sprawie zwalczania prania pieniędzy za pomocą środków prawnokarnych wyeliminuje przeszkody prawne, które mogą opóźniać ściganie tego przestępstwa, m.in. przeszkodę polegającą na tym, że ściganie prania pieniędzy może rozpocząć się dopiero wówczas, gdy zakończono postępowanie w sprawie powiązanego przestępstwa źródłowego. Państwa członkowskie miały obowiązek dokonać transpozycji tej dyrektywy do dnia 8 grudnia 2020 r.

(55) Opłaty sądowe oznaczają kwotę uiszczaną z tytułu wszczęcia postępowania w sprawach innych niż karne przed sądem lub trybunałem.

(56)

Koszty zastępstwa procesowego oznaczają honorarium adwokatów z tytułu usług świadczonych na rzecz ich klientów.

(57) Art. 47 akapit trzeci Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

(58) Państwa członkowskie stosują różne metody w celu ustanowienia progu kwalifikowalności, np. różne okresy odniesienia (dochód miesięczny/roczny). Blisko połowa państw członkowskich posiada również próg związany z kapitałem osobistym wnioskodawcy. Nie został on jednak uwzględniony na potrzeby tego wykresu. W BE, BG, IE, ES, FR, HR, HU, LT, LU, NL i PT osoby należące do określonych grup (np. osoby fizyczne otrzymujące określone świadczenia) są automatycznie uprawnione do otrzymania pomocy prawnej w sporach cywilnych/handlowych. Pozostałe kryteria, takie jak istota sprawy, które państwa członkowskie mogą stosować, nie zostały uwzględnione na tym wykresie. Chociaż nie jest to bezpośrednio związane z tym wykresem, w kilku państwach członkowskich (AT, CZ, DE, DK, IT, NL, PL, SI) pomoc prawna nie ogranicza się do osób fizycznych.

(59) W celu zebrania porównywalnych danych granica ubóstwa według Eurostatu w każdym państwie członkowskim została przeliczona na miesięczny dochód. Próg zagrożenia ubóstwem (AROP) ustala się na poziomie 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji gospodarstwa domowego. Europejskie badanie dotyczące dochodów i warunków życia, tabela Eurostatu ilc_li01, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ilc_li01/default/table?lang=en

(60) Dane za 2021 r. zostały zgromadzone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez członków Rady Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE) w kwestionariuszu opartym na następującym konkretnym scenariuszu: spór konsumenta z przedsiębiorstwem (wskazano dwie różne wartości przedmiotu sporu: 6 000 EUR i próg zagrożenia ubóstwem według Eurostatu w każdym państwie członkowskim). Biorąc pod uwagę fakt, że warunki uzyskania pomocy prawnej zależą od sytuacji danego wnioskodawcy, zastosowano poniższy scenariusz: wnioskodawca stanu wolnego w wieku 35 lat nieposiadający osoby na utrzymaniu ani ubezpieczenia ochrony prawnej, o stałym dochodzie i mieszkający w wynajętym mieszkaniu.

(61) Dane odnoszące się do progów dochodowych obowiązujących w 2020 r. zostały zgromadzone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez członków Rady Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE) w kwestionariuszu opartym na następującym scenariuszu: spór konsumencki między osobą fizyczną a przedsiębiorstwem (wskazano dwie różne wartości przedmiotu sporu: 6 000 EUR i próg zagrożenia ubóstwem według Eurostatu w każdym państwie członkowskim).

(62) Dane zostały zgromadzone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez członków Rady Izb Adwokackich i Stowarzyszeń Prawniczych Unii Europejskiej (CCBE) w kwestionariuszu opartym na scenariuszu opisanym powyżej. Członków CCBE poproszono o przedstawienie informacji na temat należnej opłaty sądowej z tytułu wytoczenia powództwa w sprawie w przedstawionym scenariuszu.

(63) Dane zostały zgromadzone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez członków CCBE na pytania zawarte w kwestionariuszu opartym na tym samym scenariuszu, który przyjęto w przypadku wykresu 27 (zob. przypis 62). Koszty zastępstwa procesowego obliczono na podstawie następującego scenariusza: przedsiębiorstwo, dążące do wyegzekwowania postanowień umowy, wynajęło wyspecjalizowanego adwokata z dużym doświadczeniem. Usługi tego adwokata obejmowały: na etapie poprzedzającym postępowanie procesowe: 3 godziny pracy, sporządzenie jednego pisma według godzinowej stawki kosztów zastępstwa procesowego wynoszącej 200 EUR (łącznie 600 EUR); etap: 11 godzin pracy, sporządzenie 3 pism i 2 rozprawy według godzinowej stawki kosztów zastępstwa procesowego wynoszącej 200 EUR netto (łącznie 2 200 EUR). Członków CCBE poproszono o przedstawienie informacji na temat: a) ewentualnej opłaty ustawowej za prace wykonane na etapie poprzedzającym postępowanie procesowe; oraz b) kwoty kosztów zastępstwa procesowego, której zwrotu sąd mógłby racjonalnie wymagać od strony przegrywającej. (Hipotetyczna stawka godzinowa kosztów zastępstwa procesowego została zmieniona w porównaniu z tablicą wyników wymiaru sprawiedliwości z 2020 r., dlatego odpowiedzi nie są porównywalne).

(64) Metody promowania ADR i zachęcania do korzystania z nich nie obejmują obowiązkowych wymogów korzystania z ADR przed wniesieniem sprawy do sądu, ponieważ takie wymogi budzą zastrzeżenia pod kątem zgodności z prawem do skutecznego środka prawnego przed sądem przewidzianego w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.

(65) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(66) https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html

(67) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(68) W ramach pierwszego scenariusza podczas postępowania sądowego związanego z wywłaszczeniem organy nakazują przedsiębiorstwu górniczemu zaprzestanie działalności wydobywczej ze skutkiem natychmiastowym; powołują się przy tym na wcześniejsze skargi właścicieli domów w sąsiedniej wsi, które zostały już rozpatrzone przez przedsiębiorstwo górnicze. Gdyby przedsiębiorstwo zastosowało się do decyzji administracyjnej, poniosłoby stratę zysku dziennego w wysokości 8 000 EUR. Przedsiębiorstwo zaskarża decyzję administracyjną do sądu, który ostatecznie unieważnia ją jako bezpodstawną. W ramach drugiego scenariusza przedsiębiorstwo z siedzibą w państwie członkowskim „B” składa do właściwego organu w państwie członkowskim „A” wniosek o pozwolenie na budowę sklepu detalicznego o powierzchni 800 m2 w stolicy państwa członkowskiego „A”. Przedsiębiorstwo nie otrzymuje odpowiedzi od tego organu w ustawowym terminie/w terminie, który wydaje się zasadny dla udzielenia odpowiedzi (okres milczenia administracyjnego). Wskaźnik ten pokazuje również, czy przedsiębiorstwo może uzyskać rekompensatę finansową za straty poniesione z powodu opóźnienia (okresu milczenia administracyjnego) w wydawaniu pozwolenia na budowę (zakładając, że pozwolenie na budowę zostało ostatecznie udzielone) przez właściwy organ.

(69) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(70) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości oraz Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości.

(71) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(72) Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn, baza danych statystycznych dotyczących płci: https://eige.europa.eu/gender-statistics/dgs/indicator/wmidm_jud_natcrt__wmid_natcrt_supcrt/datatable

(73) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z Europejską Siecią Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości.

(74) Dane za 2019 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(75) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, „Cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej. Wachlarz możliwości”, COM(2020) 710 i towarzyszący mu dokument SWD(2020) 540.

(76) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(77) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(78) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(79) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(80) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(81) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(82) Dane za 2021 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(83) Zob. „Best practice guide for managing Supreme Courts” (Przewodnik po najlepszych praktykach w zarządzaniu sądami najwyższymi) w ramach projektu „Sądy najwyższe jako gwarancja skuteczności systemów sądowych”, s. 29.

(84) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1).

(85) Anonimizacja/pseudonimizacja jest skuteczniejsza, jeżeli jest wspomagana algorytmem. Niezbędny jest jednak nadzór prowadzony przez człowieka, ponieważ algorytm nie rozumie kontekstu.

(86) Dyrektywa 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.U. L 345 z 31.12.2003, s. 90) i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.U. L 172 z 26.6.2019, s. 56).

(87) Orzeczenia modelowane zgodnie ze standardami (np. Akoma Ntoso) i powiązane z nimi metadane można pobrać bezpłatnie w formie bazy danych lub za pomocą innych automatycznych środków (np. interfejsu programowania aplikacji).

(88) Zob. również komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Europejska strategia w zakresie danych, COM(2020) 66 final, biała księga Komisji w sprawie sztucznej inteligencji – Europejskie podejście do doskonałości i zaufania, COM(2020) 65 final i konkluzje Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie w sprawie najlepszych praktyk w zakresie publikowania orzeczeń sądowych w internecie (Dz.U. C 362 z 8.10.2018, s. 2).

(89) Dane za 2020 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

(90) Dane za 2020 r. zgromadzono we współpracy z grupą osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości.

Choose the experimental features you want to try