KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 26.10.2021

COM(2021) 950 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2021 r. – przyczynianie się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i odbudowy Unii





(na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu)

{COM(2021) 952 final} - {COM(2021) 960 final} - {COM(2021) 961 final} - {COM(2021) 962 final} - {SWD(2021) 298 final} - {SWD(2021) 307 final} - {SWD(2021) 308 final}

1.Wprowadzenie i najważniejsze informacje

Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej jest co roku 1 okazją do podsumowania zmian i postępów we wdrażaniu polityki Unii Europejskiej (UE) w zakresie energii i klimatu, w tym unii energetycznej w ramach jej pięciu filarów, na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. 

Bieżący rok zapowiada dekadę, którą powszechnie uważa się za decydującą w walce ze zmianą klimatu, utratą różnorodności biologicznej i zanieczyszczeniem środowiska, spowodowanymi wyczerpywaniem się zasobów naturalnych. Oznacza on również ważne przejście od kryzysu związanego z COVID-19 do ożywienia gospodarczego oraz od ustanowienia Europejskiego Zielonego Ładu i towarzyszących mu strategii do zdecydowanego przejścia do ich realizacji.

Tegoroczne sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej zawiera zatem podsumowanie intensywnych prac Komisji wraz z pozostałymi instytucjami europejskimi, państwami członkowskimi i partnerami międzynarodowymi nad odpowiedzią UE na podwójne wyzwanie, jakim jest szybka i trwała odbudowa po skutkach kryzysu związanego z COVID-19 i zmiany klimatu 2 . Inwestowanie w przekształcenie systemu energetycznego jest częścią rozwiązania na drodze do neutralności klimatycznej oraz odpowiedzią na skutki kryzysu związanego z COVID-19.

Tegoroczne sprawozdanie publikowane jest również w kontekście gwałtownego wzrostu cen gazu i energii elektrycznej w Unii Europejskiej oraz w wielu innych regionach świata. Wzrost ten, spowodowany przede wszystkim gwałtownym wzrostem światowego popytu na gaz w związku z ożywieniem gospodarczym, któremu nie towarzyszy wzrost podaży, stanowi poważny problem dla obywateli, przedsiębiorstw, instytucji europejskich i rządów w całej UE. Aby pomóc w przeciwdziałaniu negatywnym skutkom dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz wesprzeć w tych działaniach, w niedawnym komunikacie Komisji „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” 3 przedstawiono zestaw narzędzi obejmujący środki krótko- i długoterminowe. Mają one na celu umożliwienie szybkiego przyjęcia skoordynowanego podejścia w celu ochrony osób najbardziej zagrożonych, bez rozdrabniania jednolitego europejskiego rynku energii i bez utrudniania inwestycji w sektor energetyczny i zieloną transformację. W perspektywie średnioterminowej sugerowana reakcja polityczna mogłaby skupiać się na działaniach mających sprawić, by UE była bardziej efektywna w wykorzystywaniu energii, mniej zależna od paliw kopalnych i bardziej odporna na skoki cen energii, a jednocześnie zapewniała użytkownikom końcowym dostęp do czystej energii po przystępnej cenie. Ustalenia zawarte w niniejszym sprawozdaniu pomagają w kształtowaniu dyskusji na temat tego, w jaki sposób unia energetyczna może najlepiej przyczynić się do osiągnięcia tego celu.

Ponadto sprawozdanie jest również publikowane w przeddzień 26. Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (COP 26) w Glasgow. Nastąpiło to w roku, w którym wiele regionów ucierpiało z powodu ekstremalnych zjawisk pogodowych, a Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) 4 wskazał na zwiększone ryzyko wystąpienia takich zjawisk w przyszłości i wyraźnie przypisał zmianę klimatu działalności człowieka. Jak wynika z prognozy Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) „World Energy Outlook 2021” 5 , przeciwdziałanie zmianie klimatu wymaga pilnych działań w obecnej dekadzie i będzie wymagało głębokiej transformacji wzorców konsumpcji i produkcji, w szczególności sposobu wytwarzania, transportu i zużycia energii 6 . W niniejszym komunikacie przedstawiono aktualną sytuację w zakresie tej transformacji, pomagając w określeniu przyszłych obszarów wymagających podjęcia działań i wzmożonych wysiłków. Powiązane ze sobą sprawozdania towarzyszące umożliwiają pogłębioną analizę następujących kwestii:

-dotacje w energetyce w UE (załącznik do niniejszego komunikatu)

-sprawozdanie z postępów działań na rzecz klimatu za 2021 r. 7  

-postępy w zakresie konkurencyjności czystych technologii energetycznych 8  

-sprawozdanie na temat jakości paliwa 9 , oraz

-sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla (systemu handlu emisjami) 10

2. Realizacja celów związanych ze zmianą klimatu, odbudową gospodarczą i odpornością

2.1.Postępy we wdrażaniu Europejskiego Zielonego Ładu z naciskiem na politykę energetyczną i klimatyczną

W 2021 r. nastąpiło przejście od określenia kompleksowej wizji transformacji w kierunku neutralności klimatycznej i wspierających ją strategii sektorowych 18 do zaproponowania i wdrożenia wynikających z niej inicjatyw. Kluczowymi momentami w tym zakresie było przyjęcie w czerwcu prawa o klimacie oraz przedstawienie w lipcu 2021 r. pakietu „Realizacja Europejskiego Zielonego Ładu” (tzw. „Gotowi na 55”).

Przyjęcie Europejskiego prawa o klimacie ustanowiło jasne wiążące ramy dla osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., które w pełni uwzględniają cel na 2030 r. w postaci co najmniej 55 % redukcji emisji gazów cieplarnianych przedstawiony w Plan w zakresie celów klimatycznych na 2030 r. 19  i opierają się na krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu 20 .

Wspierając ścieżkę wytyczoną w prawie o klimacie, w pionierskim pakiecie „Realizacja Europejskiego Zielonego Ładu” przedstawiono zestaw powiązanych ze sobą wniosków dotyczących całej gospodarki 21 , zwiększających cele na 2030 r., m.in. poprzez ustanowienie nowych celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej (rozdziały 3.1 i 3.2) 22 . W tym kontekście Komisja zaproponowała zwiększenie unijnego celu na 2030 r. w zakresie energii odnawialnej z obecnych co najmniej 32 % do co najmniej 40 % końcowego zużycia energii brutto w Unii, przy jednoczesnym ustanowieniu kompletnych ram wdrażania energii odnawialnej, obejmujących wszystkie sektory gospodarki. Komisja zaproponowała również podniesienie celów w zakresie efektywności energetycznej na poziomie UE i uczynienie ich wiążącymi, tak aby zapewnić ogólne zmniejszenie zużycia energii końcowej o 36 %, a zużycia energii pierwotnej o 39 % do 2030 r. 23

Działania na rzecz zwiększenia wskaźników renowacji, przewidziane w strategii na rzecz fali renowacji 24  zostały wzmocnione przez kilka wydarzeń. Europejski Instrument na rzecz Odbudowy zapewnił dodatkowe środki finansowe na renowację budynków jako narzędzie wspierające ożywienie gospodarcze i zwiększające efektywność energetyczną i efektywne gospodarowanie zasobami. Wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej 25 ma na celu skłonienie sektora publicznego do odegrania wiodącej roli poprzez wprowadzenie obowiązku corocznej renowacji budynków publicznych w wysokości 3 %. Wniosek jest również zgodny z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim” 26 i służy do przeglądu współczynnika energii pierwotnej 27 . Zbliżający się przegląd dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 28 będzie miał również zasadnicze znaczenie dla dostosowania ram prawnych UE do celów fali renowacji, w tym poprzez stopniowe wprowadzanie minimalnych norm charakterystyki energetycznej budynku. Wyniki pierwszej fazy współprojektowania inicjatywy nowy europejski Bauhaus (NEB) również przedstawiono w komunikacie z 15 września 2021 r. 29 , w którym przedstawiono także pierwsze elementy ram wsparcia dla jej realizacji w kolejnej fazie 30 . Inicjatywa „nowy europejski Bauhaus” ma na celu wprowadzenie w życie Europejskiego Zielonego Ładu w sposób atrakcyjny, innowacyjny i skoncentrowany na człowieku. Jej głównymi wartościami są zrównoważony rozwój (w tym obieg zamknięty), estetyka i integracja.

Aby kontynuować integrację systemu energetycznego, wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie energii odnawialnej 31 zapewnia solidną ścieżkę w kierunku elektryfikacji opartej na odnawialnych źródłach energii i pomaga w rozwiązywaniu problemów sektorów, w których trudno jest obniżyć emisyjność, w tym z wykorzystaniem wodoru odnawialnego. Wprowadza on cel niezbędny do osiągnięcia redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. Dzięki nowemu celowi zakładającemu 40 % udział odnawialnych źródeł energii w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r. Unia Europejska zapewnia narzędzia wspierające zasadniczą transformację swojego systemu energetycznego. Wniosek ułatwia również włączenie pojazdów elektrycznych i akumulatorów do systemu energetycznego oraz wspiera dalsze wdrażanie i integrację systemów ciepłowniczych.

W przyjętej w 2020 r. strategii na rzecz energii z morskich źródeł odnawialnych postawiono za cel wprowadzenie do 2030 r. mocy na poziomie co najmniej 60 GW morskiej energii wiatrowej i 1 GW energii oceanicznej, z zamiarem osiągnięcia do 2050 r. mocy na poziomie 300 GW morskiej energii wiatrowej i 40 GW energii oceanicznej 32 bez negatywnego wpływu na środowisko oraz umożliwienia różnych sposobów wykorzystania mórz poprzez planowanie przestrzenne obszarów morskich 33 .Przewidując wynikającą z tego rosnącą ilość energii elektrycznej, która będzie wytwarzana we wszystkich europejskich basenach morskich, w strategii określono nowe podejście do infrastruktury sieciowej. Wdrażanie strategii na rzecz energii z morskich źródeł odnawialnych postępuje wraz z identyfikacją wąskich gardeł. Prace będą teraz dotyczyć zwiększania skali, zapewniania podmiotom działającym w sektorze energii odnawialnej odpowiednich zachęt rynkowych do budowy farm wiatrowych oraz wspierania przełomowych innowacji w sektorze poprzez zaproszenia do składania wniosków dotyczących badań w innowacyjnych obszarach w ramach programu „Horyzont Europa”.

Zgodnie z określonym w strategii w zakresie wodoru 34 celem dostarczenia elektrolizerów zasilanych energią ze źródeł odnawialnych o mocy 40 GW w 2030 r. 35 , Komisja zaproponowała włączenie do dyrektywy w sprawie energii odnawialnej wiążących celów w zakresie wykorzystania wodoru odnawialnego w transporcie i przemyśle. Według prognoz branżowych oczekuje się, że większość tych projektów zostanie zrealizowana z wykorzystaniem energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, w wyniku czego szacowana wielkość wodoru odnawialnego wyniesie 6,7 Mt, a wodoru niskoemisyjnego – 2,3 Mt do 2030 r. w UE. Plany odbudowy i zwiększania odporności przyczynią się do zwiększenia inwestycji w wodór odnawialny i niskoemisyjny o około 9,3 mld EUR, jak wynika z 22 planów zatwierdzonych do tej pory. Wspieranie i pobudzenie produkcji i większego wykorzystania wodoru w transporcie stanowi priorytet odzwierciedlony w nowym wniosku dotyczącym inicjatyw ReFuelEU Aviation i FuelEU Maritime.

Celem proponowanego przeglądu rozporządzenia w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej (TEN-E) 36  jest dalsze usprawnienie planowania infrastruktury oraz procesów wydawania pozwoleń dla projektów w zakresie połączeń, w szczególności w sektorze energii morskiej. Proponowany przegląd dyrektywy w sprawie energii odnawialnej ma zwiększyć współpracę transgraniczną i zapewnić instrumenty przyspieszające procedury wydawania pozwoleń. W kolejnych miesiącach należy przeprowadzić dodatkowe prace celem wsparcia planowanych projektów państw członkowskich. W planach odbudowy i zwiększania odporności przekazanych przez państwa członkowskie przewidziano reformy ułatwiające dokonywanie inwestycji w odnawialne źródła energii i powiązaną infrastrukturę sieci 37 .

Ponadto w aktualizacji strategii przemysłowej w 2021 r. 38  Komisja ponownie wskazała na potrzebę lepszego zrozumienia wyzwań i możliwości, jakie dla europejskiego przemysłu wiążą się z osiągnięciem w UE gospodarki neutralnej dla klimatu oraz kwestii, w jaki sposób proces ten można wspierać w ramach polityki UE.

Budżet UE na lata 2021–2027 będzie stanowić znaczące wsparcie w realizacji Europejskiego Zielonego Ładu oraz transformacji energetycznej w całej Unii. W szczególności na osiągnięcie unijnych celów klimatycznych przeznaczonych zostanie 30 % i 37 % środków finansowych dostępnych odpowiednio w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszu Spójności. Całość wsparcia w ramach mechanizmu sprawiedliwej transformacji 39  (mechanizm sprawiedliwej transformacji sekcja 4.3.) zostanie przeznaczona na osiągnięcie unijnych celów klimatycznych i przyczyni się do poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej w regionach najbardziej odczuwających wpływ działań służących osiągnięciu neutralności klimatycznej. Program InvestEU koncentruje się w szczególności na wsparciu transformacji ekologicznej w ramach segmentu zrównoważonej infrastruktury, na który przeznaczono 9,9 mld EUR. Komisja wspiera również państwa członkowskie w opracowywaniu i realizacji reform w celu osiągnięcia celów UE w dziedzinie energii i klimatu w 2021 r. w ramach ponad 65 projektów wsparcia technicznego 40 .

2.2.Przyspieszenie transformacji ekologicznej poprzez wsparcie odbudowy i odporności

Jako centralny element NextGenerationEU 41 , RRF 42 wspiera dwojaką transformację – ekologiczną i cyfrową. W tym kontekście terminowa realizacja krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) może pomóc państwom członkowskim w osiągnięciu ambitniejszych celów na 2030 r. zgodnie z pakietem Europejskiego Zielonego Ładu 43 .

Zgodnie z wymogami Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności państwa członkowskie muszą przeznaczyć co najmniej 37 % łącznej alokacji na środki przyczyniające się do transformacji klimatycznej i co najmniej 20 % na transformację cyfrową, a jednocześnie należy zapewnić spójność krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności z krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu 44 . Wszystkie wydatki muszą być zgodne z zasadą „nie czyń poważnych szkód”, co służy uniknięciu niekorzystnego wpływu na cele klimatyczne i środowiskowe.

Z analizy 22 planów odbudowy i zwiększania odporności zatwierdzonych przez Komisję do dnia 5 października 2021 r. 45 wynika, że te państwa członkowskie planują wykroczyć poza wymóg przeznaczenia co najmniej 37 % swojej alokacji RRF na transformację klimatyczną oraz w dużym stopniu bazują na „inicjatywach przewodnich” przedstawionych przez Komisję 46 w związku z transformacją ekologiczną, w szczególności na inicjatywach przewodnich „Zwiększenie mocy”, „Fala renowacji” i „Ładowanie i tankowanie”.

Wartość łącznych planowanych inwestycji związanych z klimatem wynosi około 177 mld EUR 47 , co stanowi 40 % łącznej kwoty 445 mld EUR środków finansowych przyznanych w ramach RRF tym państwom członkowskim. Kwotę niemal 76 mld EUR przeznaczono na inwestycje i reformy w zakresie efektywności energetycznej i czystej energii (rys. 1) 48 . Niemal wszystkie państwa członkowskie wykorzystują środki finansowe RRF na inwestycje w renowację budynków i ekologiczny transport, a wiele państw przeznacza te środki na inwestycje w energię odnawialną.

Zatwierdzone do tej pory plany odbudowy i zwiększania odporności obejmują również istotne reformy wspierające transformację ekologiczną, które przyczynią się do stworzenia warunków sprzyjających transformacji klimatycznej i energetycznej. Na przykład w planach odbudowy i zwiększania odporności państwa członkowskie przewidziały reformy sprzyjające wzrostowi efektywności energetycznej dzięki stopniowemu wycofaniu przestarzałych układów grzewczych lub rozwojowi punktów kompleksowej obsługi w zakresie energetycznej renowacji budynków; reformy rynków energii w celu ułatwienia wykorzystania energii odnawialnej; oraz reformy sprzyjające mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju poprzez propagowanie transportu intermodalnego lub poprzez bodźce podatkowe w zakresie czystych ekologicznie pojazdów.

Rys. 1: Rozkład inwestycji związanych z klimatem w RRP państw członkowskich. 
Źródło: Wstępna ocena 22 RRP zatwierdzonych przez Komisję (do dnia 5 października 2021 r.).

3. Unia energetyczna – kluczowa dla obniżenia emisyjności

3.1.Przyspieszenie obniżenia emisyjności i upowszechnienie odnawialnych źródeł energii

W 2020 r. poziom emisji gazów cieplarnianych 49 był najniższy od 30 lat – odnotowano spadek o 31 % w porównaniu z poziomami w roku 1990 oraz o 10 % w porównaniu z poziomami w 2019 r. Biorąc pod uwagę emisje i pochłanianie w ramach użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF), redukcja emisji gazów cieplarnianych netto wyniosła 34 %. Spadek wynikał głównie z ograniczonego zużycia energii w związku z pandemią, ale również z tendencji w kierunku obniżania emisyjności, takich jak przestawienie się z paliw kopalnych na energię odnawialną.

Nawet przed kryzysem związanym z COVID-19 UE przekroczyła cel UNFCCC polegający na redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE o 20 % do 2020 r. Z prognoz przedstawionych przez państwa członkowskie w 2021 r. 50 wynika, że redukcja emisji gazów cieplarnianych netto do 2030 r. wyniesie 34 % w przypadku stosowania obecnych środków oraz 41 %, jeżeli wprowadzone zostaną nowe środki w UE, w porównaniu z redukcją gazów cieplarnianych o co najmniej 55 %, jak określono w Europejskim prawie o klimacie.

Ze sprawozdania na temat funkcjonowania rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla w toku 2021 wynika, że unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) znacząco przyczynił się do osiągnięcia przez UE celu w zakresie redukcji emisji w UE do 2020 r. Od czasu wprowadzenia EU ETS w 2005 r. odnotowano spadek emisji w sektorze energetyki i ciepłownictwa, oraz w sektorach energochłonnych o około 43 %. Całkowite dochody z aukcji generowane przez EU ETS w latach 2013–2020 przekroczyły 68 mld EUR, z czego dużą część (75 %) przeznaczono na działania w dziedzinie klimatu. Aby zachować integralność środowiskową EU ETS oraz pewności co do EU ETS, Komisja przedstawiła wniosek dotyczący przeglądu tego systemu zgodnie z wyższym celem zakładającym redukcję emisji do 2030 r. do poziomu co najmniej o 55 % poniżej poziomów z 1990 r.

Stabilne i wiarygodne strategie długoterminowe mają podstawowe znaczenie dla ułatwienia skoordynowanych i opłacalnych działań w kierunku osiągnięcia długoterminowego celu określonego w porozumieniu paryskim. Do października 2021 r. 20 państw członkowskich 51 przedstawiło Komisji swoje strategie długoterminowe 52 . Spośród tych państw członkowskich 13 53 stwierdziło, że dążą one do osiągnięcia neutralności klimatycznej lub emisyjnej 54 do 2050 r. lub wcześniej 55 . Pozostałe państwa członkowskie dążą to osiągnięcia wysokiego stopnia neutralności klimatycznej 56 lub przewidują redukcję emisji na poziomie 80–95 % w porównaniu z poziomami z 1990 r. do 2050 r. Ponieważ jednak krajowe strategie otrzymane do tej pory nie pozwalają jeszcze na zbiorowe osiągnięcie założeń i celów unii energetycznej, państwa członkowskie zachęca się do rozważenia ich aktualizacji i w miarę możliwości zwiększenia poziomu ich ambicji 57 .

Ponadto w strategii Komisji dotyczącej metanu 58 zdecydowanie podkreślono konieczność podjęcia szybkiego działania w celu rozwiązania problemu emisji metanu pochodzących głównie z sektora rolnictwa, sektora energetycznego i sektora odpadów, co następnie potwierdzono w ostatnim sprawozdaniu IPCC na temat zmiany klimatu 59 . Aby rozwiązać problem emisji metanu w sektorze energetycznym 60 , Komisja przedstawi, jeszcze w 2021 r., wniosek dotyczący redukcji emisji metanu 61 .

W kontekście zwiększenia poziomu ambicji i skutecznego obniżenia emisyjności ważne jest również osiągnięcie ustalonego celu w zakresie odnawialnych źródeł energii na 2020 r. 62 Do 30 kwietnia 2022 r. 63 państwa członkowskie muszę przedstawić dane wskazujące na to, czy osiągnięto cele w zakresie energii odnawialnej na 2020 r. Z najnowszych dostępnych danych (2019 r., zob. rys. 2) i istniejących analiz zewnętrznych 64 wynika, że UE jako całość, oraz większość poszczególnych państw członkowskich, jest na dobrej drodze do osiągnięcia wyznaczonych celów, co częściowo wynika z faktu, że z biegiem lat nastąpił spadek cen kluczowych technologii, takich jak technologie wiatrowe 65 i słoneczne 66 . Wydaje się jednak, że w przypadku niektórych państw członkowskich, w szczególności Francji i Polski, istnieje ryzyko nieosiągnięcia krajowego wiążącego celu bez wykorzystania na przykład transferów statystycznych z państwami członkowskimi, które osiągnęły nadwyżkę energii odnawialnej w porównaniu z ich celem krajowym. Komisja wspiera i nadal będzie wspierać państwa członkowskie zawierające takie umowy.

Rys. 2: Ogólny udział energii ze źródeł odnawialnych (% końcowego zużycia energii brutto, 2019 r.). Źródło: Eurostat

Nastąpił również postęp pracy nad unijnym mechanizmem finansowania energii ze źródeł odnawialnych 67 zapewniającym kolejną możliwość wsparcia projektów w zakresie energii odnawialnej i tym samym propagowania większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii w całej UE.

Zobowiązania państw członkowskie zawarte w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu odpowiadają łącznej mocy UE przekraczającej aktualny cel w zakresie odnawialnych źródeł energii na 2030 r. (33,1–33,7 % powyżej aktualnego celu zakładającego udział energii odnawialnej na poziomie co najmniej 32 % w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r.). W przewidzianych w rozporządzeniu w sprawie zarządzania unią energetyczną aktualizacjach krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu – które należy przedstawić do dnia 30 czerwca 2023 r. (projekty aktualizacji) oraz do dnia 30 czerwca 2024 r. (ostateczne aktualizacje) – należy odzwierciedlić wyższy cel i poziom ambicji na rok 2030, zgodnie z proponowaną zmianą dyrektywy w sprawie energii odnawialnej. Komisja wyda wytyczne dotyczące tych aktualizacji zgodnie z przedstawionymi wnioskami ustawodawczymi.

Wartość ogólnych inwestycji w odnawialne źródła energii w UE znacznie wzrosła do 48,8 mld EUR w 2020 r. z 32,9 mld EUR w 2019 r. 68 Sytuacja przedstawia się jednak różnie w przypadku poszczególnych technologii: roczna dodatkowa moc spadła z 8,4 GW do 7,1 GW w przypadku lądowej energii wiatrowej, ale wzrosłą z 1,5 GW do 2,5 GW 69 w przypadku morskiej energii wiatrowej oraz z 16,3 GW do 18,6 GW 70 w przypadku energii fotowoltaicznej. Aby zapewnić większe wsparcie na rzecz innowacyjności i wykorzystania odnawialnych źródeł energii, Komisja w 2022 r. będzie prowadzić prace nad strategią UE na rzecz energii słonecznej. Prace te będą koncentrowały się na istniejących przeszkodach, które utrudniają wykorzystanie mocy energii słonecznej na poziomie wymaganym do 2030 r. i 2050 r., oraz na warunkach, które umożliwią wykorzystanie takiej mocy.

Komisja wspiera wykorzystanie i upowszechnienie wodoru odnawialnego oraz europejski sojusz na rzecz czystego wodoru, a także wspiera wykorzystanie wodoru odnawialnego i niskoemisyjnego w ramach funduszu innowacyjnego, ustanowienie Wspólnego Przedsięwzięcia na rzecz Czystego Wodoru oraz wiodącą rolę państw członkowskich w procesie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (projekty IPCEI).

Głównym odnawialnym źródłem energii pozostaje bioenergia, która stanowi około 60 % wszystkich odnawialnych źródeł energii. Aktualna dyrektywa w sprawie energii odnawialnej zawiera kryteria zrównoważonego rozwoju dotyczące wykorzystania bioenergii. Wspólnie z państwami członkowskimi Komisja intensywnie pracuje nad ukończeniem aktów wykonawczych określających wytyczne operacyjne dla państw członkowskich dotyczące kryteriów zrównoważonej gospodarki leśnej. Ponadto w kontekście przewidywanego wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii Komisja przyjęła szereg środków służących wyeliminowaniu istniejących luk, zwiększeniu zrównoważonego pozyskiwania oraz zapewnieniu najwyższej gospodarczej i środowiskowej wartości dodanej biomasy drzewnej 71 .

3.2.Zwiększenie efektywności energetycznej 

Oprócz udziału odnawialnych źródeł energii w następnym roku Komisja przeprowadzi ocenę kwestii, czy osiągnięto cele w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r. Rok 2019 był drugim rokiem z rzędu, w którym odnotowano spadek zużycia energii pierwotnej. Wartość ta była o 1,8 % niższa niż w 2018 r., chociaż nadal była o 1,8 % powyżej trajektorii liniowej wymaganej do osiągnięcia celu w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r. 72  Zużycie energii końcowej spadło w 2019 r. po raz pierwszy od sześciu lat, ale – mając na uwadze łączne braki – roczny spadek na poziomie 0,6 % w 2019 r. był niewystarczający do osiągnięcia celu: wartość rzeczywistego zużycia była 2,3 % powyżej trajektorii liniowej dla celu na 2020 r. 73  

UE zmniejszyła swoją intensywność zużycia energii pierwotnej o ponad 3 % w porównaniu z poziomem w poprzednim roku. Mając na uwadze, że zima w 2019 r. była cieplejsza niż w 2018 r., pogoda stanowiła czynnik odpowiedzialny za redukcję zużycia energii, przy czym takim czynnikiem było również przestawienie się na odnawialne źródła energii. Odnotowano poprawę intensywności zużycia energii końcowej z roku na rok o 2 %. W 2020 r. w wyniku kryzysu związanego z COVID-19 nastąpił znaczny spadek zużycia energii, a z wczesnych szacunków EEA wynika, że stadek ten był na tyle duży, że umożliwił osiągnięcie celów zarówno w zakresie zużycia energii pierwotnej, jak i zużycia energii końcowej.

Jeżeli chodzi o postępy w kierunku osiągnięcia aktualnych celów na 2030 r., zużycie energii pierwotnej i zużycie energii końcowej w UE 74 w 2019 r. przewyższało poziomy docelowe na 2030 r. odpowiednio o 19,7 % i 16,3 %. Tempo spadku w 2019 r. w kierunku osiągnięcia celów na 2030 r. było satysfakcjonujące wyłącznie w przypadku zużycia energii pierwotnej. Należy podjąć znacznie więcej starań w celu obniżenia obecnego celu w zakresie poziomu zużycia energii końcowej i osiągnięcia wyższego poziomu ambicji określonego w ramach proponowanej zmiany dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. Będzie to wymagało aktualizacji i prawidłowej realizacji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu, mając na uwadze nowe środki zaplanowane w celu wyeliminowania luki dotyczącej wspólnej ambicji w obowiązujących obecnie krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu. Komisja może wydać wytyczne dotyczące tych aktualizacji.

Budynki stanowią jeden z obszarów, w których takie środki są bardziej potrzebne i mają większy potencjał. Budynki odpowiadają za około 40 % całkowitego zużycia energii w UE 75 i 36 % emisji gazów cieplarnianych z sektora energii. Obecnie około 75 % zasobów budowlanych uznaje się za zasoby nieefektywne energetycznie 76 , w związku z czym konieczne jest podjęcie skutecznych działań, w tym przegląd odpowiednich ram regulacyjnych, w szczególności przegląd dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej i przegląd unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji zaproponowane w lipcu 77 oraz przyszły wniosek dotyczący przeglądu dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.

Priorytet, jakim jest energooszczędna renowacja budynków publicznych i prywatnych, znajduje również pozytywne odzwierciedlenie w inwestycjach planowanych w ramach 22 planach odbudowy i zwiększania odporności zatwierdzonych przez Komisję. Komisja przeanalizowała, że stanowi to 23 % całkowitych wydatków na realizację celów klimatycznych przewidzianych w tych planach. Ponadto wszystkie państwa członkowskie muszą ustanowić długoterminowe strategie renowacji służące wspieraniu renowacji krajowych zasobów budowlanych w celu osiągnięcia do 2050 r. wysokiej efektywności energetycznej i niskoemisyjności zasobów budowlanych. Komisja dokona oceny wszystkich długoterminowych strategii renowacji do końca 2021 r. 78

Etykiety energetyczne są siłą napędową pomagającą konsumentom w wyborze bardziej energooszczędnych produktów i zachęcającą producentów do wprowadzania innowacji poprzez stosowanie bardziej energooszczędnych technologii. Od marca 2021 r. w systemie klasyfikacji etykiet energetycznych stosowane są wyłącznie klasy od A do G zamiast dotychczasowych klas od A+++ do D. W odniesieniu do czterech grup produktów 79 przewidziano obowiązek wprowadzenia etykiet ze zmienioną skalą od 1 marca 2021 r., przy czym nowe etykiety dla żarówek i lamp będą obowiązywać od 1 września 2021 r.

3.3.Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i ochrony energetycznej 

Jak można było zaobserwować w ciągu ostatnich kilku miesięcy, utrzymująca się wysoka zależność od importu paliw kopalnych naraża gospodarkę Unii na wahania cen światowych. Poprawa odporności wymaga zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego i ochrony energetycznej przy jednoczesnym stopniowym wycofywaniu paliw kopalnych i włączaniu bardziej zdecentralizowanej energii odnawialnej. W niedawnym komunikacie pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” przedstawiono kluczowe działania średnio- i długoterminowe służące zapewnieniu osiągnięcia tego zamierzenia.

W 2021 r. dwie duże awarie techniczne zostały rozwiązane w ciągu jednej godziny 80 , co dowodzi odporności systemu energetycznego UE pomimo pandemii COVID-19. Pokazały one również, że skuteczne przygotowanie na ewentualne wstrząsy jest stałą potrzebą na poziomie państw członkowskich i UE. Jest to szczególnie ważne również w kontekście rosnącej zależności od importu energii netto, która w 2019 r. wyniosła 60,6 %, co stanowi najwyższy poziom w ciągu ostatnich 30 lat. Poziom ten tłumaczy się połączeniem niewielkiego wzrostu zapotrzebowania na energię i zmniejszonej krajowej produkcji paliw kopalnych oraz krajowej zdolności w zakresie odnawialnych źródeł energii, która nadal jest niewystarczająca.

Sektorowe europejskie grupy koordynacyjne (ds. energii elektrycznej, gazu i ropy naftowej) odegrały szczególnie ważną rolę w latach 2020 i 2021 w monitorowaniu bezpieczeństwa dostaw, np. poprzez zajęcie się skutkami opóźnień w konserwacji elektrowni spowodowanych środkami wprowadzonymi w związku z pandemią COVID-19 oraz omówienie możliwych reakcji na ekstremalne zjawiska pogodowe.

W sektorze energii elektrycznej wdrażanie rozporządzenia w sprawie gotowości na wypadek zagrożeń 81 jest w trakcie realizacji pierwszego zestawu krajowych planów gotowości na wypadek zagrożeń. W planach tych określone zostaną środki państw członkowskich mające na celu zapobieganie potencjalnym kryzysom energetycznym, przygotowanie na nie oraz łagodzenie ich skutków w ramach wzajemnej współpracy, z uwzględnieniem rosnącego zjawiska elektryfikacji.

W kontekście najnowszych zasad bezpieczeństwa dostaw gazu 82 wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem dwóch wprowadziły krajowe plany zapobiegania zakłóceniom w dostawach gazu lub łagodzenia ich skutków. Państwa członkowskie poczyniły postępy w zakresie zawierania dwustronnych porozumień solidarnościowych mających na celu zabezpieczenie transgranicznych dostaw dla słabych ekonomicznie odbiorców w przypadku wystąpienia poważnego kryzysu 83 . Komisja planuje przegląd rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa dostaw gazu w grudniu 2021 r., który mógłby przyczynić się do ułatwienia transgranicznego dostępu do pojemności magazynowej, w tym w przypadku gazów odnawialnych i niskoemisyjnych. Ponadto przed sezonem zimowym nadal monitorowane będą poziomy magazynów gazu oraz prawidłowe funkcjonowanie rynku gazu.

Dalsza poprawa połączeń międzysystemowych w zakresie energii elektrycznej i gazu przyczyniła się również do zacieśnienia współpracy regionalnej i zwiększenia bezpieczeństwa dostaw na poziomie UE i państw członkowskich oraz na poziomie regionalnym.

UE jest przygotowana na potencjalne tymczasowe zakłócenia w dostawach ropy naftowej 84 . W celu zapewnienia bezpiecznej eksploatacji istniejących unijnych instalacji do wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego ze złóż podmorskich Komisja i państwa członkowskie ściśle współpracują, aby zaktualizować zewnętrzne plany reagowania w przypadku awarii.

Niedawne zdarzenia, takie jak cyberatak na amerykański rurociąg Colonial Pipeline z maja 2021 r., pokazały, w jaki sposób zagrożenia i słabe punkty w zakresie cyberbezpieczeństwa mogą wpłynąć na system energetyczny. Komisja rozpoczęła prace nad kodeksem sieci 85 w celu zapewnienia cyberbezpieczeństwa transgranicznych przepływów energii elektrycznej 86 . Planuje przyjąć ten kodeks do końca 2022 r.

W grudniu 2020 r., w ramach strategii UE w zakresie unii bezpieczeństwa 87 , Komisja zaproponowała dwie nowe dyrektywy w sprawie odporności podmiotów krytycznych oraz w sprawie bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych, aby zwiększyć odporność sektora energetycznego. Wznowiła również działalność sieci tematycznej dotyczącej ochrony krytycznej infrastruktury energetycznej, która stanowi forum regularnych dyskusji między operatorami a właścicielami krytycznej infrastruktury energetycznej.

W ramach aktualizacji strategii przemysłowej 88 w maju 2021 r. Komisja podkreśliła potrzebę przyspieszenia zielonej i cyfrowej transformacji przy jednoczesnym wzmocnieniu odporności i zdolności strategicznych UE. Sojusze przemysłowe są kluczowym narzędziem ułatwiającym ściślejszą współpracę i wspólne działania wszystkich zainteresowanych partnerów w sektorach o strategicznym znaczeniu. W październiku 2021 r. Komisja opublikowała badanie 89 , w którym wskazano potencjalne wąskie gardła w łańcuchach dostaw surowców dla technologii energetycznych, które mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego i przejścia na czystą energię.

Jeśli chodzi o sektor jądrowy, Komisja ściśle współpracuje z organami regulacyjnymi ds. bezpieczeństwa jądrowego 90 państw członkowskich w celu monitorowania potencjalnego wpływu pandemii na bezpieczeństwo instalacji jądrowych. Sektor ten wykazał się dużą odpornością w obliczu tych warunków dzięki ugruntowanej praktyce oceny i łagodzenia ryzyka. Nie odnotowano żadnego negatywnego wpływu na bezpieczeństwo lub niezawodność. Niemniej jednak Komisja finansuje badanie w celu dokonania analizy, w jaki sposób sektor ten radzi sobie z pandemią i zapewnia odporność w takich warunkach.

Ogólniej rzecz biorąc, jeśli chodzi o przeciwdziałanie potencjalnemu ryzyku związanemu z ekstremalnymi zagrożeniami naturalnymi, takimi jak powodzie lub bardzo złe warunki pogodowe, odporność elektrowni jądrowych w UE na zdarzenia zewnętrzne została poddana przeglądowi i wzmocniona w ramach testów wytrzymałościowych po katastrofie w Fukushimie, przeprowadzonych we współpracy z Komisją. Dyrektywa o bezpieczeństwie jądrowym 91 wymaga od posiadaczy zezwoleń przeprowadzania okresowych przeglądów bezpieczeństwa w celu określenia dalszych ulepszeń w zakresie bezpieczeństwa, z uwzględnieniem doświadczeń eksploatacyjnych.

3.4. Wzmocnienie wewnętrznego rynku energii

3.4.1. Postępy na rynkach energii elektrycznej i gazu

Chociaż spodziewano się wzrostu cen energii elektrycznej, biorąc pod uwagę rekordowo niskie ceny hurtowe w czasie pandemii oraz wzrost działalności gospodarczej, kombinacja czynników spowodowała, że w ostatnich miesiącach ceny wzrosły do rekordowo wysokich poziomów 92 . Miało to wpływ na przedsiębiorstwa i konsumentów, zwłaszcza tych znajdujących się w trudnej sytuacji, w czasie, gdy wiele z nich doświadczyło utraty dochodów w wyniku pandemii. Poza wyższym globalnym popytem na gaz wynikającym z globalnego ożywienia gospodarczego kluczowymi czynnikami były warunki sezonowe oraz, w znacznie mniejszym stopniu, opłaty za emisję gazów cieplarnianych. Wpływ wzrostu ceny gazu na wzrost ceny energii elektrycznej dziewięciokrotnie przewyższa wpływ wzrostu opłat za emisję gazów cieplarnianych 93 .

Większość państw członkowskich odczuwa skutki wysokich cen gazu i energii elektrycznej, jednak w różnym stopniu i w różnych okresach. Zakres, w jakim ceny hurtowe są przenoszone na ceny detaliczne, również różni się w poszczególnych państwach członkowskich, w zależności od koszyka energetycznego, regulacji oraz struktury cen detalicznych. Średnio około dwóch trzecich ceny detalicznej stanowią zazwyczaj koszty przesyłu i dystrybucji, podatki i opłaty; a jedną trzecią element ceny hurtowej 94 . Tempo, w jakim wzrost hurtowych cen gazu przekłada się na ceny detaliczne, zależy również od warunków umowy (tj. długości umowy, cen stałych lub zmiennych itp.).

W niedawnym komunikacie pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” 95 Komisja przedstawiła pomoc i wsparcie w celu przeciwdziałania niepożądanym negatywnym skutkom wyższych cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, odbudowy oraz jej sprawiedliwego i inkluzywnego charakteru, a także dla zaufania do transformacji energetycznej.

Rys. 3: Części składowe cen dla gospodarstw domowych w 2020 r. w % Źródło: Eurostat.

Na tym etapie nie ma wyraźnych dowodów na to, że ramy rynkowe alternatywne w stosunku do metody cen krańcowych i rynku pay-as-clear 96 zapewniłyby niższe ceny i lepsze zachęty. W świetle ostatnich wahań cen Komisja zleciła Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) ocenę korzyści i wad obecnej struktury hurtowego rynku energii elektrycznej, m.in. jej zdolności do reagowania na sytuacje ekstremalnej zmienności cen na rynkach gazu.

Działania podjęte w ciągu ostatniego roku przyczyniły się również do dalszej poprawy funkcjonowania wewnętrznego rynku energii. Transpozycja dyrektywy w sprawie energii elektrycznej 97  do prawa krajowego do dnia 31 grudnia 2020 r. stworzyła przedsiębiorstwom i konsumentom nowe możliwości uczestnictwa w rynkach energii elektrycznej, na przykład poprzez dostosowanie ich zapotrzebowania w celu zmniejszenia zatorów w sieci lub zrównoważenia popytu i podaży. Taka elastyczność po stronie popytu rozwija się na europejskim rynku energii elektrycznej, choć w różnym stopniu. Elastyczność po stronie popytu zwiększa elastyczność systemu elektroenergetycznego i przyczynia się do zapewnienia opłacalności rynków energii elektrycznej 98 .

Jednocześnie poczyniono znaczne postępy w zakresie harmonizacji krajowych przepisów dotyczących handlu energią elektryczną i funkcjonowania systemu. Najbardziej namacalnym przykładem jest łączenie rynków UE, które polega na łączeniu wszystkich państw członkowskich i tworzy wspólną unijną platformę handlu energią elektryczną. Łączenie rynków stanowi element przystępnego cenowo modelu transformacji energetycznej gwarantującego, że najtańsza energia elektryczna może być dystrybuowana w całej UE z korzyścią dla konsumentów 99 . Granice między Polską, Czechami, Słowacją, Rumunią i Węgrami zostały pomyślnie objęte ogólnounijnym łączeniem rynków w dniu 17 czerwca 2021 r. Planuje się, że na kolejnym etapie jednolitym łączeniem rynków dnia następnego objęte zostaną dwie ostatnie granice (między Rumunią a Bułgarią do końca października 2021 r. i między Chorwacją a Węgrami w marcu 2022 r.). Szacuje się, że ogólny wzrost dobrobytu wynikający z rozszerzenia jednolitego łączenia rynków dnia następnego na wszystkie granice wewnętrzne UE wyniesie ponad 115 mln EUR rocznie 100 .

Osiągnięto znaczące postępy w zakresie jednolitego łączenia rynków dnia bieżącego, które od 2019 r. obejmuje 22 państwa członkowskie. Planowane jest połączenie Włoch, Grecji i Słowacji. Dodatkowe korzyści dla dobrobytu wynikające z bardziej efektywnego wykorzystania zdolności w zakresie handlu energią elektryczną na rynkach dnia bieżącego w Europie szacuje się na ponad 50 mln EUR rocznie. Zakończenie jednolitego łączenie rynków dnia bieżącego jest priorytetem dla dalszej integracji odnawialnych źródeł energii, ponieważ pomaga zmniejszyć różnice w cenach energii elektrycznej w poszczególnych regionach.

Osiągnięcie połączenia rynków we wszystkich przedziałach czasowych ponad granicami wewnętrznymi, w tym bilansowania w czasie zbliżonym do rzeczywistego, przyniosłoby dodatkowe korzyści w zakresie dobrobytu w wysokości ponad 1,5 mld EUR rocznie 101 i zmniejszyłoby zapotrzebowanie na rezerwowe elektrownie na paliwa kopalne, co przyczyniłoby się do znacznej redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Wolumeny obrotu na giełdach gazu ziemnego wzrosły w 2019 r. do rekordowo wysokiego poziomu. Tendencja ta utrzymywała się w 2020 r., a kryzys związany z COVID-19 dodatkowo napędzał działalność handlową i popyt na gaz 102 . Pomimo zmniejszającego się importu skroplonego gazu ziemnego (LNG) 103 , w 2020 r. nasiliły się operacje wycofywania z magazynów. Podczas gdy obecne poziomy magazynowania gazu są ograniczone, ale wystarczające w przypadku zimy podobnej do poprzedniej 104 ; magazynowanie nie jest dostępne we wszystkich państwach członkowskich UE, a przyjęcie bardziej zintegrowanego podejścia europejskiego mogłoby pomóc w złagodzeniu wahań cen energii.

Opóźnione lub niepełne wdrożenie istniejącego dorobku prawnego UE, w tym kodeksów sieci, wydaje się być barierą dla usprawnień rynku hurtowego. Korelacja cenowa jest wysoka 105 między giełdami w północno-zachodniej Europie a niderlandzkim systemem transakcji natychmiastowych, tzw. Title Transfer Facility („TTF”), który staje się punktem odniesienia dla międzynarodowego handlu LNG, skupiając około trzech czwartych całego europejskiego handlu gazem. Poziom rozwoju rynku, jego płynności i konkurencji jest jednak nadal zróżnicowany w poszczególnych państwach Unii. Między TTF a rynkami północno-wschodnimi (Polska, kraje bałtyckie i Finlandia) lub południowo-zachodnimi (Hiszpania, Włochy) występują w ciągu roku różnice cen wynoszące od 1 do 3 EUR za megawatogodzinę (MWh) lub więcej.

3.4.2. Infrastruktura energetyczna na rzecz dalszego obniżenia emisyjności

Infrastruktura ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego i sprawnego funkcjonowania rynku energii oraz integracji większej liczby odnawialnych źródeł energii. Większość państw członkowskich osiągnęła już poziom 15 % połączeń międzysystemowych na 2030 r., wymagany na mocy rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i zastępujący poprzedni cel 10 % do 2020 r. 106  Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania (PWZ), tj. kluczowe transgraniczne projekty infrastrukturalne, które łączą systemy energetyczne państw UE, odgrywają istotną rolę w realizacji tego celu. Od czasu ostatniego sprawozdania na temat stanu unii energetycznej oddano do użytku lub całkowicie zrealizowano kilka projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania 107 .

W latach 2014–2020 w ramach instrumentu „Łącząc Europę” na roboty i badania uzupełniające dotyczące PWZ przeznaczono finansowanie unijne w wysokości ponad 4,7 mld EUR, co sprawiło, że łączna kwota inwestycji wyniosła 9,5 mld EUR. Dwie trzecie tego budżetu przeznaczono na projekty z zakresu energii elektrycznej i inteligentnych sieci energetycznych, aby wesprzeć integrację odnawialnych źródeł energii w systemie elektroenergetycznym 108 .

W listopadzie 2021 r. na podstawie obowiązującego rozporządzenia w sprawie wytycznych dotyczących TEN-E przyjęta ma zostać piąta lista PWZ 109 .

W grudniu 2020 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie przeglądu rozporządzenia TEN-E, który jest obecnie przedmiotem negocjacji, aby odzwierciedlić kluczową rolę infrastruktury energetycznej w transformacji ekologicznej. Nowe podejście do planowania infrastruktury zwiększy rolę elektryfikacji w przyszłym koszyku energetycznym, pomoże w obniżeniu emisyjności sektora gazu dzięki wykorzystaniu gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, w tym wodoru, oraz w zbudowaniu bardziej zintegrowanego systemu energetycznego. We wniosku zawarto postulaty dotyczące wyłączenia infrastruktury paliw kopalnych (w tym gazu ziemnego) i wprowadzono obowiązkowe kryteria zrównoważoności dla wszystkich PWZ. Zmienione ramy będą musiały wejść w życie w odpowiednim czasie przed rozpoczęciem procesu wyboru na potrzeby sporządzenia szóstej listy unijnej PWZ.

W zmienionym rozporządzeniu w sprawie instrumentu „Łącząc Europę” 110 przewidziano nowe okno dla projektów transgranicznych w dziedzinie energii odnawialnej 111 , w tym projektów dotyczących pływających morskich farm wiatrowych, aby dokładniej zbadać to źródło zasobów odnawialnych. Pierwsze zaproszenie do składania wniosków w odniesieniu do wstępnych studiów wykonalności opublikowano dnia 22 września 2021 r., a jego łączna wartość opiewała na 1 mln EUR. Pierwsze zaproszenie do składania ofert na badania techniczne i roboty dla projektów transgranicznych, które zostały wybrane w specjalnej liście unijne, zostanie opublikowane w trzecim trymestrze 2022 r. na łączną kwotę 100 mln EUR.

3.4.3. Wycofywanie dotacji do paliw kopalnych

W 2019 r. łączna kwota dotacji w energetyce w UE wyniosła 176 mld EUR. Jak przedstawiono dokładniej w załączniku dotyczącym dotacji w energetyce, z najnowszych danych wynika, że mimo zobowiązań UE do wycofania dotacji do paliw kopalnych ich wysokość nie zmniejsza się w wystarczającym stopniu. Od 2015 r. w 11 państwach członkowskich można już zaobserwować wzrost dotacji do paliw kopalnych.

Dotacje do paliw kopalnych, które stanowią ok. 30 % wszystkich dotacji w energetyce, nieznacznie spadły w 2020 r., do 52 mld EUR (z 56 mld EUR w 2019 r.), co było spowodowane spadkiem zużycia energii w następstwie pandemii COVID-19 112 . Mając na uwadze podobne tempo spadku PKB i zużycia energii w 2020 r., mimo podjęcia międzynarodowego zobowiązania przez UE nie można wskazać wyraźnej tendencji w zakresie spadku poziomu dotacji do paliw kopalnych. Dlatego też wraz z ożywieniem gospodarki i ponownym wzroście zużycia paliw kopalnych UE musi zintensyfikować działania, aby uniknąć powrotu do poziomów dotacji sprzed pandemii. 

Wiele państw członkowskich stosuje dotacje do zamykania zakładów, które stanowią zachętę do odchodzenia od stosowania węgla w produkcji energii elektrycznej.

Dotacje w dziedzinie energii odnawialnej wyniosły łącznie ok. 78 mld EUR, co stanowi wzrost o 8 % w stosunku do 2015 r. 113 Dotacje w dziedzinie efektywności energetycznej nadal rosły, osiągając 16 mld EUR w 2019 r. i 17 mld EUR w 2020 r., tj. niemal 50 % więcej niż w 2015 r.

Jednocześnie w niektórych przypadkach odpowiednie może być objęcie wsparciem finansowym gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji. W szczególnie w kontekście odbudowy gospodarki po pandemii COVID-19 specjalne świadczenia socjalne mogą być odpowiednim sposobem na pomoc osobom najbardziej zagrożonym w opłacaniu ich rachunków za energię w trybie krótkoterminowym lub na wsparcie poprawy efektywności energetycznej, przy jednoczesnym zapewnieniu skutecznego funkcjonowania rynku. Finansowanie dotacji do produkcji energii ze źródeł odnawialnych z dochodów publicznych innych niż rachunki za energię elektryczną w niektórych państwach członkowskich może przynieść korzyści polegające na odciążeniu konsumentów podatnych na zagrożenia z opłaty znacznej części ich rachunków za energię.

Równocześnie unijna systematyka dotycząca zrównoważonego rozwoju 114  pomoże ukierunkować inwestorów prywatnych i fundusze publiczne, wskazując przykłady zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej i przeznaczając na ich realizację więcej środków, tym samym przyczyniając się do zmniejszenia inwestycji w zdolności w zakresie paliw kopalnych oraz wysokości powiązanych dotacji.

Prawo o klimacie zmienia rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną, aby zapewnić wśród państw członkowskich bardziej jednolitą sprawozdawczość na temat wycofywania dotacji w energetyce, w szczególności w odniesieniu do paliw kopalnych; w 2022 r. ustalenia dotyczące sprawozdawczości mają zostać określone w drodze aktu wykonawczego, który jest obecnie na etapie opracowywania.

3.5.Badania naukowe, innowacje i konkurencyjność 

Podczas gdy większość redukcji emisji CO2 do 2030 r. zostanie dokonana przy użyciu technologii, które są już dostępne na rynku, Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE) przewiduje, że niemal połowa redukcji potrzebnych do 2050 r. będzie wynikała z zastosowania technologii, które obecnie znajdują się na etapie demonstracji lub prototypu 115 . UE ma dobrą pozycję, jeżeli chodzi o udział w rynku światowym w pewnych segmentach łańcucha wartości czystych technologii energetycznych 116 , lecz większe inwestycje w badania naukowe i innowacje oraz dalsze działania w zakresie transferu technologii pozwoliłyby zapewnić wykorzystanie przez UE szansy, jaką jest transformacja energetyczna, do zwiększenia konkurencyjności jej sektora energetycznego w sektorze czystej energii.

Drugie sprawozdanie na temat postępów w zakresie konkurencyjności 117 pokazuje, że UE utrzymuje się w czołówce pod względem badań naukowych w zakresie czystej energii. Na poziomie ogólnoświatowym posiada ona większy udział „zielonych” wynalazków w dziedzinie technologii na rzecz łagodzenia zmiany klimatu niż inne największe gospodarki 118 .

Unijny wskaźnik inwestycji publicznych w obszarze czystych technologii energetycznych potrzebnych do obniżenia emisyjności jest jednak najmniejszy wśród największych gospodarek 119  (0,027 % PKB w 2019 r.). Publiczne wydatki na badania naukowe i innowacje w zakresie czystej energii w państwach członkowskich są nadal niższe od poziomu odnotowanego w 2010 r., ale krajowe i unijne fundusze odbudowy, które są przeznaczone na badania naukowe i innowacje w zakresie czystej energii, mogą to częściowo zrekompensować. Ponadto od 2016 r. odnotowuje się wzrost wydatków, co jest oznaką częściowego wyjścia z poprzedniego kryzysu gospodarczego. Długoterminowy wpływ pandemii COVID-19 na ekosystem innowacji będzie widoczny dopiero w przyszłości. Sektor prywatny w UE odnotował spadek ogólnych wydatków na badania naukowe i innowacje w zakresie energii wynoszący 7 %. Ogólnoświatowe wydatki publiczne na badania naukowe i innowacje w zakresie energii wskazują na nieprzerwany – choć wolniejszy – wzrost od 2020 r. Wydatki na badania naukowe i innowacje w węższym zakresie, jakim jest energia odnawialna, były bardziej odporne i nieprzerwanie rosły 120 .

UE jest ogólnoświatowym liderem w sektorze energii wiatrowej, lecz mierzy się z silną konkurencją. W 2020 r. europejski rynek morskiej energii wiatrowej stanowił 71 % (24,8 GW) światowego rynku pod względem łącznej mocy zainstalowanej. Udział państw członkowskich w rynku światowym wynosi około 42 % (14,6 GW). W tym względzie kluczowe znaczenie ma rynek krajowy. W sektorze energii fotowoltaicznej deficyt handlowy UE zwiększył się do ponad 5,7 mld EUR w 2019 r., a udział UE w rynku produkcji ogniw i modułów jest stosunkowo niewielki. Utrzymuje się ona jednak w czołówce w innych segmentach łańcucha wartości, w tym pod względem badań i rozwoju, w szczególności w zakresie właściwości użytkowych produktu, zrównoważoności i obiegu zamkniętego.

UE znajduje się na rozdrożu pod względem szeregu technologii, w przypadku których oczekuje się ekspansji rynkowej. Jej sektory pomp ciepła, paliw odnawialnych, inteligentnych sieci energetycznych oraz wodoru odnawialnego będą w stanie skorzystać z rosnącego w przyszłości zapotrzebowania będącego wynikiem ekspansji odpowiednich rynków napędzanego przez polityki. Jednocześnie unijna branża baterii odrabia straty dzięki połączeniu inwestycji w produkcję baterii, większego popytu na pojazdy elektryczne, przejściu unijnej branży samochodowej oraz skoncentrowaniu na obiegu zamkniętym w celu rozwiązania problemów z zakresu surowców, które to działania odbywają się również zgodnie z dyrektywą w sprawie baterii 121 .

4. Większe korzyści w perspektywie Europejskiego Zielonego Ładu

4.1. Zrównoważoność, wzrost gospodarczy i zatrudnienie

4.1.1. Jakość powietrza i inny wpływ na środowisko

Przejście w kierunku dalszego obniżenia emisyjności gospodarki UE ma pozytywny wpływ na aspekty środowiskowe, które wykraczają poza sam klimat. W szczególności ograniczono zanieczyszczenie powietrza dzięki większej efektywności energetycznej, zastępowaniu paliw kopalnych oraz rozwojowi niepalnych odnawialnych źródeł energii (takich jak energia wiatrowa i słoneczna) lub przejściu na czystsze rodzaje transportu, które generują mniej zanieczyszczeń powietrza 122 . Działania te pomogą osiągnąć cel planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń 123 , jakim jest ograniczenie do 2030 r. skutków zanieczyszczenia powietrza dla zdrowia (wyrażonych jako przedwczesne zgony) w UE o ponad 55 % w porównaniu z 2005 r.

W 2019 r. 124  zanieczyszczenie powietrza nadal było przyczyną ok. 400 000 przedwczesnych zgonów w UE, przy czym różnice między poszczególnymi regionami odzwierciedlają modele zużycia energii, takie jak wykorzystywanie węgla lub biomasy do ogrzewania gospodarstw domowych. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie jest zgodny z tą samą regionalną prawidłowością co w przypadku narażenia na zanieczyszczenie powietrza pyłem drobnym, w przypadku którego w 2018 r. najwyższe narażenie ludności występowało w kilku państwach członkowskich UE, głównie w Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Grecji, Włoszech, Polsce i Rumunii 125 .

Należy odnieść się do kwestii potencjalnego kompromisu między przejściem na niskoemisyjny system energetyczny a ograniczeniem zanieczyszczenia powietrza. Przykładowo należy unikać większego wykorzystania bioenergii w urządzeniach niewyposażonych w odpowiednie technologie ograniczania emisji. Monitorowanie powiązanych zmian jest ważne w kontekście przyjęcia we wrześniu 2021 r. zaktualizowanych wytycznych dotyczących jakości powietrza przez Światową Organizację Zdrowia, które posłużą jako wkład do przyszłego przeglądu dyrektywy w sprawie jakości powietrza 126 .

Jednocześnie wdrażanie energii odnawialnej jest regulowane również europejskimi przepisami w zakresie ochrony środowiska, także w przypadkach, gdy są one doprecyzowywane w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu.

4.1.2. Zatrudnienie i wzrost gospodarczy

Wartość dodana brutto sektora czystej energii rośnie średnio o 5 % rocznie od 2010 r. i w 2018 r. osiągnęła wartość 133 mld EUR 127 . W tym samym okresie działania związane z efektywnością energetyczną wykazały szczególnie silny średni roczny wzrost wynoszący 9 %, podczas gdy wzrost produkcji energii odnawialnej wyniósł średnio 2 %. W obu tych sektorach odnotowano wzrost większy niż pozostałej części gospodarki.

Najnowsze dostępne dane pochodzą sprzed kryzysu związanego z COVID-19 i wskazują, że zmniejszona energochłonność wykazała oznaki oddzielenia wzrostu gospodarczego od zużycia energii 128 . Zużycie energii nie spada jednak w ujęciu bezwzględnym 129 .

Najnowsze dostępne dane sprzed kryzysu związanego z COVID-19 pokazują, że bezpośrednie zatrudnienie w sektorze czystej energii odpowiadało 1,7 mln pełnoetatowych miejsc pracy w 2018 r. 130 przy średnim rocznym wzroście wynoszącym 2 % 131 , dwukrotnie wyższym niż w całej gospodarce (1 %) w latach 2010–2018.

Szybkie pojawienie się innowacji w zakresie czystej energii wymaga zmiany i podniesienia kwalifikacji na wszystkich poziomach umiejętności w celu dalszego rozwoju i stosowania technologii i rozwiązań w całej UE. Oczekuje się, że w okresie do 2030 r. wzrośnie zapotrzebowanie na szeroki zakres kategorii zawodowych związanych z przejściem na czystą energię 132 . Unijny pakt na rzecz umiejętności 133 wspiera ten proces, tworząc partnerstwa z ekosystemami przemysłowymi, takimi jak budownictwo i branże energochłonne.

Oczekuje się, że odnawialne źródła energii i efektywność energetyczna w przyszłości przyczynią się do tworzenia miejsc pracy w UE w związku z transformacją energetyczną. Energia wiatrowa i energia fotowoltaiczna (instalacja i produkcja paneli) mają kluczowe znaczenie dla tworzenia miejsc pracy. Oczekuje się, że do 2050 r. w sektorze energii wiatrowej powstanie ponad 420 000 nowych pełnoetatowych miejsc pracy, a w sektorze energii fotowoltaicznej do 140 000 pełnoetatowych miejsc pracy 134 , 135 .

Po stronie popytu zielone miejsca pracy powstają głównie w sektorze budowlanym, zwłaszcza w odniesieniu do segmentu renowacji budynków, w którym szacuje się, że w UE powstaje od 13 do 28 miejsc pracy na każdy zainwestowany milion euro 136 . Niektóre środki w ramach krajowych RRP, takie jak priorytetowe traktowanie renowacji w celu poprawy charakterystyki energetycznej i zasobowej budynków, stanowią dobry przykład korelacji między bodźcami gospodarczymi a przejściem na czystą energię. Prace renowacyjne są pracochłonne, tworzą miejsca pracy i inwestycje oparte często na lokalnych łańcuchach dostaw, generują popyt na wysoce energooszczędne i zasobooszczędne urządzenia oraz podnoszą wartość nieruchomości w perspektywie długoterminowej 137 . Z kolei oczekuje się likwidacji miejsc pracy przede wszystkim w przemyśle węglowym, maszynowym oraz w sektorze konwencjonalnych urządzeń transportowych.

W przyszłości bardziej ambitne cele w zakresie klimatu i energii spowodują powstanie nowych potrzeb inwestycyjnych. W ciągu następnych dziesięciu lat potrzebne będą średnio dodatkowe inwestycje w wysokości 390 mld EUR rocznie w porównaniu ze średnimi rocznymi kwotami inwestowanymi w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Mówiąc dokładniej, osiągnięcie bardziej ambitnych celów w zakresie klimatu i energii na 2030 r. oznacza wzrost potrzeb inwestycyjnych o około 100 mld EUR rocznie w porównaniu z potrzebami inwestycyjnymi przewidywanymi w związku z realizacją krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu 138 .

4.2.Nadanie priorytetowego charakteru wyborom konsumenta

Proaktywni konsumenci i zaangażowani prosumenci odegrają kluczową rolę w przejściu na bardziej zintegrowany system energetyczny oparty na odnawialnych źródłach energii. Tacy prosumenci są lepiej chronieni przed wahaniami cen. Jednocześnie wsparcie dla konsumentów i przedsiębiorstw podatnych na zagrożenia będzie nadal istotne w kontekście wysokich cen energii i potencjalnego znalezienia się w trudnej sytuacji po wygaśnięciu pandemii COVID-19.

Pakiet dotyczący obniżenia emisyjności rynku wodoru i gazu, zaplanowany na grudzień 2021 r., będzie zawierał omówienie przepisów dotyczących ochrony konsumentów, również w odniesieniu do rynków gazu. Aby umożliwić konsumentom aktywne uczestnictwo w rynku, Komisja skoncentruje się również na wdrażaniu obowiązujących przepisów, które propagują wybór i aktywne uczestnictwo konsumentów. Na przykład dyrektywa w sprawie energii odnawialnej i dyrektywa w sprawie energii elektrycznej odzwierciedlają rosnące znaczenie prosumentów i aktywnych konsumentów energii odnawialnej. Te ramy prawne otwierają możliwość współpracy pomiędzy operatorami systemów dystrybucyjnych i społecznościami energetycznymi działającymi w zakresie energii odnawialnej, jak również obywatelskimi społecznościami energetycznymi. Aby jeszcze bardziej podkreślić rolę konsumentów, Komisja analizuje 139 możliwości ustanowienia ogólnounijnego oznakowania ekologicznego w celu promowania wykorzystania energii odnawialnej pochodzącej z nowych instalacji 140 .

Obecnie w UE istnieje ponad 7 700 społeczności energetycznych, w których działania zaangażowanych jest co najmniej 2 mln osób w UE 141 . Społeczności energetyczne przyczyniły się do powstania do 7 % mocy zainstalowanej w poszczególnych krajach, przy czym szacuje się, że łączna moc odnawialnych źródeł energii wynosi co najmniej 6,3 GW. Według ostrożnych szacunków zainwestowały łącznie co najmniej 2,6 mld EUR 142 . Jesienią 2021 r. Komisja uruchomi Repozytorium Społeczności Energetycznych oraz Centrum Doradztwa dla Wiejskich Społeczności Energetycznych, aby jeszcze bardziej ułatwić rozwój obywatelskich społeczności energetycznych oraz społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej. 

Rozwiązania w zakresie inteligentnych sieci energetycznych, w szczególności inteligentne systemy pomiarowe dostosowane do potrzeb oraz niezakłócone przepływy danych przy zapewnieniu odpowiedniej ochrony danych, mają kluczowe znaczenie dla wzmocnienia pozycji konsumentów. Komisja opracowuje przejrzyste i niedyskryminacyjne zasady dostępu do danych oraz plan działania na rzecz cyfryzacji w dziedzinie energii.

4.3.Ochrona najsłabszych grup społecznych

Ubóstwo energetyczne nadal hamuje proces włączenia społecznego i zmniejsza zdolność obywateli do aktywnego uczestniczenia w ekologicznej transformacji energetycznej i czerpania z niej korzyści. Uwzględniono to również w Europejskim filarze praw socjalnych 143 , zgodnie z którym usługi energetyczne należą do podstawowych usług, do których każdy musi mieć dostęp, i w którym wezwano do wsparcia osób potrzebujących za pomocą odpowiednich środków. W 2019 r. ubóstwa energetycznego doświadczyło do 31 mln osób w Unii Europejskiej, w tym znaczna część gospodarstw domowych o niskich dochodach, ale również wiele gospodarstw o średnich dochodach, przy czym odnotowano znaczne różnice między państwami członkowskimi. Aby zaradzić tej sytuacji, przygotowano z tą sytuacją, pakiet „Program na rzecz osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu” zaprojektowano pod kątem złagodzenia potencjalnych efektów dystrybucyjnych i niekorzystnych skutków społecznych transformacji systemu energetycznego.

Co więcej, środki wsparcia zaproponowane w niedawnym komunikacie pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” odzwierciedlają fakt, że gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem energetycznym oraz gospodarstwa domowe o niskich i niższych średnich dochodach najbardziej odczuwają wpływ obecnych wzrostów cen ponieważ wydają na energię znacznie większą część swoich dochodów.

W kontekście wyższych cen energii Komisja będzie nadal monitorować, w jaki sposób przepisy UE dotyczące ubóstwa energetycznego będą stosowane w państwach członkowskich i jak będzie się zmieniała sytuacja dotycząca ubóstwa energetycznego. Opierając się na zeszłorocznych zaleceniach dotyczących ubóstwa energetycznego 144 , Komisja wezwie do ściślejszej współpracy z odpowiednimi właściwymi organami poprzez utworzenie grupy koordynacyjnej ds. ubóstwa energetycznego i wrażliwych odbiorców energii. Umożliwi to państwom członkowskim wymianę najlepszych praktyk i prowadzenie działań w sposób skoordynowany, tak aby wszelkie analizy oparte na wskaźnikach na poziomie unijnym lub krajowym mogły zostać uzupełnione powiązanymi politykami UE, w tym dotyczącymi efektywności energetycznej i fali renowacji. Inicjatywa dotycząca przystępnych cenowo mieszkań, będąca kluczowym elementem strategii na rzecz fali renowacji, ma na celu rewitalizację w najbliższych latach 100 dzielnic w całej UE jako sztandarowych projektów. Rozpoczęcie realizacji tych projektów renowacyjnych zaplanowano na czwarty kwartał 2021 r. Komisja utworzyła również Centrum Doradztwa ds. Ubóstwa Energetycznego, zamierzając uczynić je europejskim centrum doświadczeń i wiedzy specjalistycznej w zakresie ubóstwa energetycznego. Początkowo będzie on udzielać bezpośredniego wsparcia 80 różnym gminom w celu zwiększenia skali i szerokiego rozpowszechniania konkretnych rozwiązań służących eliminacji ubóstwa energetycznego na szczeblu lokalnym.

Jednocześnie w dyrektywie w sprawie energii elektrycznej potwierdzono znaczenie krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, które dobrze nadają się do kierowania wsparcia do osób najbardziej dotkniętych ubóstwem energetycznym i rosnącymi cenami. Państwa członkowskie mogą ukierunkować szczególne płatności na osoby najbardziej zagrożone, aby pomóc im w pokryciu rachunków w perspektywie krótkoterminowej. Takie środki można również uzupełnić o środki chroniące odłączeniu od sieci. Ważne jest jednak, aby takie środki nadzwyczajne nie były postrzegane jako alternatywa dla rozwiązania takich problemów, jak budynki mieszkalne o niewystarczającej izolacji lub mało wydajne urządzenia.

W Europejskim Zielonym Ładzie położono nacisk na wspieranie regionów, sektorów i osób, których przejście na czystą energię dotyka bezpośrednio, w celu zapewnienia, aby transformacja była sprawiedliwa. Transformacja ta ma również znaczący wpływ na regiony, które są w dużym stopniu uzależnione od wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu, takich jak przemysł stalowy, cementowy czy chemiczny, które zostaną poddane poważnym przekształceniom. W tym celu utworzono mechanizm sprawiedliwej transformacji. Obejmuje on Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, w ramach którego planuje się inwestycje o wartości 19,2 mld EUR 145 w terytoria, w których transformacja wywoła najbardziej negatywne skutki społeczno-ekonomiczne. Państwa członkowskie przygotowują obecnie swoje terytorialne plany sprawiedliwej transformacji, które umożliwią dostęp do trzech filarów mechanizmu sprawiedliwej transformacji.

Ponadto Komisja uruchomiła platformę sprawiedliwej transformacji, aby pomóc wszystkim zainteresowanym stronom w uzyskaniu dostępu do zasobów w ramach mechanizmu sprawiedliwej transformacji i w ich wykorzystaniu. Platforma ta opiera się na unijnej inicjatywie dla regionów górniczych w okresie transformacji i zwiększa wsparcie dla tej inicjatywy, która pomaga regionom górniczym w 12 państwach członkowskich w formułowaniu strategii przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i rozwiązywaniu problemów związanych z potencjalnymi negatywnymi skutkami społeczno-gospodarczymi 146 , 147 . Oczekuje się, że dzięki wdrożeniu technologii produkcji opartych na czystej energii do 2030 r. powstanie do 315 000 miejsc pracy, a do 2050 r. liczba ta może osiągnąć 460 000 miejsc pracy, tworząc możliwości zatrudnienia w szeregu regionów górniczych przechodzących transformację 148 .

4.4.Usuwanie barier administracyjnych i inwestycyjnych 

Osiągnięcie unijnych celów klimatycznych będzie wymagać odpowiednich ram, które ułatwią realizację inwestycji na wielką skalę 149 . Główną barierą utrudniającą przejście na niskoemisyjny system energetyczny, w szczególności wdrażanie i integrację energii odnawialnej, są nadmiernie złożone i rozwlekłe procedury administracyjne związane z wydawaniem pozwoleń. Przeszkody obejmują złożone struktury, brak spójności prawnej oraz niewystarczające ramy i wytyczne polityczne i regulacyjne.

W dyrektywie w sprawie energii odnawialnej z 2018 r. 150 wprowadzono przepisy dotyczące organizacji i maksymalnego czasu trwania procedur wydawania zezwoleń, obejmujące wszystkie odpowiednie administracyjne zezwolenia na budowę, rozbudowę źródeł energii oraz dotyczące podłączenia ich do sieci. Nakłada ona również na państwa członkowskie obowiązek utworzenia pojedynczego punktu kontaktowego, który poprowadzi wnioskodawców przez cały proces administracyjny. Komisja ściśle monitoruje transpozycję odpowiednich przepisów dyrektywy i ocenia, czy konieczne są dalsze środki. W tym celu w przedstawionym w lipcu 2021 r. wniosku Komisji dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie energii odnawialnej zawarto klauzulę przeglądową dotyczącą artykułów związanych z procedurami administracyjnymi. Państwa członkowskie wzywa się również do utworzenia ram umożliwiających usunięcie pozostałych barier pozafinansowych dla projektów w zakresie energii odnawialnej, takich jak niewystarczające zasoby cyfrowe i ludzkie organów zajmujących się rozpatrywaniem rosnącej liczby wniosków o pozwolenia. Aby pomóc państwom członkowskim w usuwaniu barier administracyjnych i inwestycyjnych, Komisja wyda w 2022 r. wytyczne dotyczące usprawnienia procedur wydawania pozwoleń i procedur administracyjnych w zakresie wdrażania energii odnawialnej, opierając się na analizie istniejących przeszkód oraz najlepszych praktykach stosowanych w państwach członkowskich.

5. Wymiar zewnętrzny, dyplomacja klimatyczna i energetyczna

UE w dalszym ciągu pozostaje wzorem do naśladowania w dążeniu do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Unia nie tylko narzuca sobie coraz bardziej ambitne cele i wprowadza konkretne środki zgodnie z porozumieniem paryskim, ale również odgrywa aktywną rolę na forach międzynarodowych. UE i jej państwa członkowskie wnoszą znaczący wkład w realizację wspólnego celu krajów rozwiniętych, jakim jest przeznaczenie 100 mld USD rocznie na wsparcie działań w dziedzinie klimatu w krajach rozwijających się. Nowy instrument finansowy „Globalny wymiar Europy” (79,5 mld EUR w latach 2021–2027) zagwarantuje, że co najmniej 30 % środków finansowych zostanie przeznaczonych na wsparcie działań w dziedzinie klimatu.

Przez cały 2021 r. UE pełniła wiodącą rolę w dyskusji na temat transformacji energetycznej również na forach wielostronnych, takich jak dialog wysokiego szczebla w ramach ONZ. UE ściśle współpracuje z grupą G-7 i grupą G-20 w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz stopniowego wycofywania międzynarodowego finansowania dla stosowania węgla o nieobniżonej emisji w produkcji energii i dotacji na nią. Ponadto UE aktywnie działa na rzecz osiągnięcia znaczących rezultatów również w ramach COP 26. Coraz więcej partnerów wychodzi z ambitniejszymi planami dotyczącymi zwiększenia efektywności energetycznej i wykorzystania energii odnawialnej oraz celami na rzecz urzeczywistnienia gospodarek niskoemisyjnych lub bezemisyjnych.

UE, Stany Zjednoczone i inne kraje uczestniczące uzgodniły we wrześniu 2021 r. wspólny cel polegający na ograniczeniu do 2030 r. emisji metanu o co najmniej 30 % w stosunku do poziomu z 2020 r. Cel ten dotyczy całej gospodarki i obejmuje emisje metanu z produkcji energii z paliw kopalnych, czyli metanu uwalnianego podczas wydobycia i przesyłu ropy naftowej i gazu, a także pochodzącego z rolnictwa i odpadów. Podczas listopadowej konferencji klimatycznej w Glasgow ogłoszone zostanie globalne zobowiązanie w sprawie metanu 151 . Komisja Europejska wspiera ponadto Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) w tworzeniu niezależnego międzynarodowego obserwatorium emisji metanu (IMEO) w celu wyeliminowania globalnego niedoboru danych i przejrzystości w tej dziedzinie, w tym poprzez wkład finansowy.

Dwustronna i regionalna współpraca energetyczna UE z partnerami międzynarodowymi nadal koncentruje się na systematycznym wspieraniu przejścia na gospodarki niskoemisyjne i odporne na zmianę klimatu oraz na zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności. Przykładami takiego podejścia są ożywienie współpracy energetycznej UE–USA oraz zielony sojusz UE-Japonia z maja 2021 r. Do priorytetów należy współpraca w zakresie czystej energii z Indiami (partnerstwo UE-Indie na rzecz czystej energii i klimatu) i Chinami (platforma współpracy energetycznej UE-Chiny).

UE określiła swoje cele w zakresie współpracy regionalnej na lata 2021–2027 na podstawie wieloletnich ram finansowych z obszarami sąsiedzkimi na wschodzie, południu i Bałkanach Zachodnich, wzywając do podjęcia nowych wspólnych działań w celu wzmocnienia zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego, wspólnego przyspieszenia ekologicznej transformacji energetycznej i promowania inwestycji w czystą energię.

Komisja prowadzi intensywne prace nad utworzeniem ram polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030, w tym odpowiednich celów na 2030 r. dla dziewięciu umawiających się stron Wspólnoty Energetycznej nienależących do UE, oraz nad przyjęciem planu dekarbonizacji, który pomoże tym umawiającym się stronom w osiągnięciu neutralności klimatycznej do połowy stulecia. Ponadto trwają działania na rzecz unowocześnienia Traktatu karty energetycznej 152 . 

Państwa członkowskie UE zatwierdziły nowy program dla regionu Morza Śródziemnego oparty na odnowionym partnerstwie z południowym sąsiedztwem. W czerwcu 2021 r. wszystkie 42 państwa członkowskie Unii dla Śródziemnomorza przyjęły deklarację, w której podkreśliły swoje zaangażowanie na rzecz ścieżki przejścia na czystą energię oraz zacieśnienia współpracy regionalnej w dziedzinie energii.

Priorytetem współpracy z krajami rozwijającymi się, w szczególności w Afryce Subsaharyjskiej, jest dostęp do przystępnej cenowo, niezawodnej i zrównoważonej energii oraz wykorzystanie inwestycji sektora prywatnego. UE wspiera inicjatywę Unii Afrykańskiej na rzecz utworzenia afrykańskiego jednolitego rynku energii elektrycznej (AfSEM), który umożliwił skuteczną transformację, przyspieszy rozwój gospodarczy oraz przyczyni się do tworzenia miejsc pracy, zwalczania ubóstwa i wzrostu dobrobytu.

Kluczowym obszarem zainteresowania Komisji było również zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego poza jej granicami. Pod koniec lata eksperci techniczni z Europejskiej Grupy Organów Regulacyjnych ds. Bezpieczeństwa Jądrowego (ENSREG) i Komisji zakończyli wzajemną ocenę realizacji planu działania w zakresie testów wytrzymałościowych dotyczących bezpieczeństwa jądrowego Białorusi. Eksperci techniczni ENSREG i Komisji rozpoczęli również przygotowania do wzajemnej oceny testu wytrzymałościowego w Turcji, planowanego na połowę 2022 r. UE wykazała ponadto niesłabnące zaangażowanie we wdrażanie przepisów załącznika III do wspólnego kompleksowego planu działania (JCPOA) w sprawie współpracy z Iranem w zakresie cywilnego wykorzystania technologii jądrowych.

Aby przyspieszyć globalną transformację energetyczną, zapewniając bezpieczeństwo dostaw i czyste technologie, Komisja rozpoczęła rozważania nad europejską strategią w zakresie zewnętrznego zaangażowania energetycznego, która ma zostać przyjęta w 2022 r. W celu dostosowania unijnej dyplomacji w dziedzinie energii i klimatu do Europejskiego Zielonego Ładu ministrowie spraw zagranicznych UE przyjęli konkluzje Rady poświęcone tej kwestii 153 . Prace Komisji koncentrują się na nowych możliwościach wdrażania czystego systemu energetycznego, promowaniu efektywności energetycznej oraz bezpiecznych i zrównoważonych technologii, przy jednoczesnym stopniowym odchodzeniu od stosowania paliw kopalnych na rzecz rozwiązań z zakresu zielonej energii i wspieraniu sprawiedliwej transformacji. Polityka handlowa i dyplomacja energetyczna będą musiały ze sobą współgrać, aby zapewnić niezakłócony handel i inwestycje w:

I.surowce, które są potrzebne do transformacji energetycznej w UE;

II.towary energetyczne niezbędne do transformacji energetycznej; oraz

III.technologie, na których zarówno UE, jak i jej partnerzy handlowi polegają w procesie przechodzenia na gospodarkę neutralną dla klimatu.

6. Podsumowanie

Niniejsza ocena z 2021 r. stanu unii energetycznej w 2021 r. pokazuje, że wdrażanie unijnej polityki w zakresie energii i klimatu przyczynia się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu oraz do odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19. Na podstawie tej analizy i komunikatu pt. „Reakcja na rosnące ceny energii: zestaw działań i środków wsparcia” Komisja pragnie zwrócić uwagę na sześć następujących obszarów wymagających dalszych działań.

Komisja będzie nadal monitorować zmiany cen energii celem zapewnienia, aby jej reakcja na obecny gwałtowny wzrost cen energii pozostała proporcjonalna i skoncentrowana na osobach najbardziej dotkniętych tym problemem. 

Komisja będzie w dalszym ciągu wdrażać ramy legislacyjne dopasowane do naszych poszerzonych celów w zakresie klimatu i energii. Obejmie to przegląd dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz inicjatywy dotyczące wodoru, obniżania emisyjności rynku gazu i metanu, które zostaną przyjęte jeszcze w tym roku. Komisja wzywa Parlament Europejski, Radę i komitety konsultacyjne do poczynienia postępów w przyjmowaniu tych wniosków wraz z pakietem lipcowym i podkreśla znaczenie utrzymania jego ambitnego charakteru, integralności i spójności.

Dalsze publiczne i prywatne inwestycje w efektywność energetyczną i energię odnawialną, w szczególności w energię wiatrową i słoneczną, magazynowanie i zdecentralizowaną produkcję energii elektrycznej, mają kluczowe znaczenie dla transformacji, zwiększenia odporności i złagodzenia skutków ponownego wzrostu cen energii elektrycznej. W 2022 r. Komisja zamierza przyjąć strategię UE na rzecz energii słonecznej, uwzględniającą istniejące przeszkody, które utrudniają uruchomienie mocy energii słonecznej na poziomie wymaganym do 2030 r. i do 2050 r. i warunki, które to umożliwią.

Jeżeli przedsiębiorstwa mają odgrywać wiodącą rolę, a UE i jej państwa członkowskie mają przyciągać inwestycje, konieczne jest usunięcie barier dla inwestycji w okresie przejściowym. Niezbędną przewidywalność dla inwestorów w sektorze energetycznym, i nie tylko, zapewniają w szczególności usprawnione procedury wydawania pozwoleń. Jeszcze bardziej przyspieszyć transformację może stopniowe eliminowanie wąskich gardeł w sieci i szybkie usuwanie barier utrudniających integrację energii odnawialnej przy jednoczesnym wspieraniu społecznej akceptacji dla odnawialnych źródeł energii. W 2022 r. Komisja planuje wydać wytyczne dla państw członkowskich w sprawie usprawnienia procedur wydawania pozwoleń i procedur administracyjnych dotyczących uruchamiania odnawialnych źródeł energii.

Należy położyć kres dotacjom do paliw kopalnych. Dzięki niższym wydatkom na dotacje do paliw kopalnych i choroby związane z zanieczyszczeniem budżety krajowe będą miały większe możliwości inwestowania innowacyjne technologie, umiejętności ekologiczne i łagodzenie potencjalnych efektów dystrybucyjnych transformacji. W 2022 r. Komisja zamierza przyjąć akt wykonawczy w sprawie sprawozdania z postępów w zakresie krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu; powinno to pomóc w zapewnieniu bardziej jednolitej sprawozdawczości w zakresie wycofywania dotacji w energetyce, w szczególności w odniesieniu do paliw kopalnych.

Ubóstwo energetyczne nadal będzie wymagało szczególnej uwagi, zwłaszcza w sytuacji, w której wyższe ceny energii dotykają gospodarstwa domowe o niskich i niższych średnich dochodach, ponieważ gospodarstwa te przeznaczają większą część swoich dochodów na energię. Komisja współpracuje z państwami członkowskimi i organami regulacji energetyki, aby jak najlepiej chronić konsumentów znajdujących się w trudnej sytuacji, i zaproponuje przepisy dotyczące poprawy charakterystyki energetycznej europejskich zasobów budowlanych. Komisja ściśle monitoruje wykonywanie obowiązujących przepisów, aby zapewnić wzmocnienie pozycji i ochronę wszystkich konsumentów w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Konsumenci powinni mieć możliwość aktywnego uczestnictwa w rynku energii i korzystać z wysokiego stopnia ochrony i uprawnień.

W sytuacji, gdy udział UE w światowych emisjach gazów cieplarnianych spada do 8 %, skuteczne działania na rzecz klimatu i wykorzystanie wszystkich możliwości redukcji emisji gazów cieplarnianych wymaga prowadzenia współpracy międzynarodowej (w ramach takich struktur, jak UNFCCC, dialog wysokiego szczebla w ramach ONZ w sprawie energii, grupa G-20 i Wspólnota Energetyczna). Wymaga to strategii UE w zakresie zewnętrznego zaangażowania energetycznego, nad którą Komisja obecnie pracuje.

Nadal kluczowe znaczenie ma dialog z Parlamentem Europejskim, Radą, partnerami międzynarodowymi oraz zainteresowanymi podmiotami publicznymi i prywatnymi, również w 2021 r. W ramach przygotowań do COP26 w Glasgow dialog ten koncentruje się na istotnym wkładzie, jaki system energetyczny może wnieść w obniżenie emisyjności, jak przedstawiono w niniejszym komunikacie i sprawozdaniu z postępów działań na rzecz klimatu. Równolegle z pracami legislacyjnymi nad wnioskami dotyczącymi pierwszej części pakietu „Program na rzecz osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu” z lipca 2021 r. należy prowadzić dyskusję wśród zainteresowanych stron na temat wyzwań, w tym barier administracyjnych, wzmocnienia pozycji konsumentów i wdrażania powiązanych przepisów dotyczących energii.

(1)    Zgodnie z art. 35 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 i (WE) nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (UE) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013 (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 1), rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną.

(2)    Z badania Eurobarometr z lipca 2021 r. wynika, że w opinii obywateli Unii zmiana klimatu jest najpoważniejszym problemem, przed którym stoi świat. Ponad dziewięciu na dziesięciu badanych uważa zmianę klimatu za poważny problem (93 %), przy czym prawie ośmiu na dziesięciu (78 %) uważa ją za bardzo poważny problem.

(3)    COM(2021) 660

(4)    https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/

(5)    https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2021

(6)    MAE wykazała jednak również, że około połowa rozwiązań umożliwiających transformację na drodze do neutralności klimatycznej jest już dostępna, a pozostałe znajdują się w fazie pilotażowej lub rozwojowej. (https://iea.blob.core.windows.net/assets/beceb956-0dcf-4d73-89fe-1310e3046d68/NetZeroby2050-ARoadmapfortheGlobalEnergySector_CORR.pdf)

(7)    COM(2021) 960

(8)    COM(2021) 952

(9)    COM(2021) 961

(10)    COM(2021) 962

(11)    Różni się to w poszczególnych państwach członkowskich i zależy od regulacji i struktury cen detalicznych oraz koszyka energetycznego.

(12)    Źródło: COM(2021) 660

(13)    Termin „łączenie rynków” odnosi się do celu, jakim jest utworzenie wzajemnie połączonego (europejskiego) rynku energii elektrycznej. Łączenie rynków ma na celu połączenie obszarów kontrolnych i obszarów rynkowych w celu zharmonizowania różnych systemów wymiany energii elektrycznej, a w szczególności zmniejszenia różnic cenowych.

(14)    Jest to tendencja spadkowa, ponieważ w 2018 r. ubóstwo energetyczne dotknęło 34 mln osób.

(15)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie) (Dz.U. L 243 z 9.7.2021, s. 1).

(16)    COM(2021) 550 final, COM(2021) 551 final, COM(2021) 552 final, COM(2021) 563 final, COM(2021) 554 final, COM(2021) 555 final, COM(2021) 556 final, COM(2021) 557 final, COM(2021) 558 final, COM(2021) 563 final, COM(2021) 568 final, COM(2021) 567 final, COM(2021) 571 final. Dalsze wnioski ustawodawcze zostaną przyjęte jako część tego pakietu jeszcze w tym roku.

(17)    Podana wysokość wydatków w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności opiera się na szacunkach Komisji na podstawie informacji dotyczących monitorowania wydatków na cele związane z klimatem, opublikowanych w ramach przeprowadzonych przez Komisję analiz planów odbudowy i zwiększania odporności. Zgłoszone dane obejmują 22 krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności, które zostały ocenione i zatwierdzone przez Komisję do dnia 5 października i będą ulegać zmianom w miarę oceny kolejnych planów.

(18)    W tym, m.in., COM(2020) 299, COM(2020) 301, COM(2020) 741 i COM(2020) 662.

(19)    COM(2020) 562 final.

(20)    COM(2020) 564 final, SWD(2020) 900 – 926.

(21)    Energia, przemysł, transport, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo i inne sektory.

(22)    Należy uzupełnić przeglądem dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz inicjatywami dotyczącymi wodoru, obniżania emisyjności rynku gazu i metanu.

(23)    Wskaźniki z bilansów energetycznych Eurostatu zgodnie z metodą stosowaną do 2018 r. (zużycie energii końcowej w latach 2020–2030 i zużycie energii pierwotnej w latach 2020–2030) wykorzystuje się do monitorowania postępów w osiąganiu celów w zakresie efektywności energetycznej określonych w strategii „Europa 2020”.

(24)    COM(2020) 662 final.

(25)    COM(2021) 558 final.

(26)    Zasada „efektywność energetyczna przede wszystkim” oznacza uwzględnianie w jak największym stopniu opłacalnych środków w zakresie efektywności energetycznej przy kształtowaniu polityki energetycznej i podejmowaniu odpowiednich decyzji inwestycyjnych. Jest to dalekosiężna zasada przewodnia, która powinna uzupełniać inne cele UE, w szczególności zrównoważony rozwój, neutralność klimatyczną i ekologiczny wzrost gospodarczy.

(27)    Współczynniki energii pierwotnej (PEF) to współczynniki liczbowe określone jako odwrotność stosunku pomiędzy jedną jednostką energii dostarczonej do budynku a jednostkami energii pierwotnej zużytej do jej dostarczenia.

(28)    Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.U. L 153 z 18.6.2010, s. 13).

(29)    COM(2021) 573 final. Zadanie to pozwoliło na określenie pierwszych elementów ram wsparcia, składających się z pierwszego pakietu krótkoterminowych działań dedykowanych o wartości około 85 mln EUR na lata 2021/2022. Nowy europejski Bauhaus włączono także do wielu programów UE jako element kontekstu lub jeden z priorytetów, bez wcześniej określonego budżetu.

(30)     https://europa.eu/new-european-bauhaus/index_pl

(31)    Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 82).

(32)    Na podstawie danych z 2020 r. UE liczy 14,6 GW mocy zainstalowanej w morskiej energetyce wiatrowej (JRC na podstawie GWEC, 2021). Obecne cele krajowe wyrażone w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu sugerują, że cel dotyczący morskiej energii wiatrowej na rok 2030 może zostać przekroczony, a przewidywana moc morskiej energii wiatrowej ma osiągnąć 84 GW do roku 2030. W krajowym planie w dziedzinie energii i klimatu Malty ani morska, ani lądowa energia wiatrowa nie zostały uwzględnione jako realna opcja technologii energii odnawialnej, przyczyniająca się do realizacji celów Malty w zakresie energii odnawialnej do roku 2030, pomimo niewykorzystanego potencjału.

(33)    W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/89/UE z dnia 23 lipca 2014 r. ustanawiającej ramy planowania przestrzennego obszarów morskich określono szereg minimalnych wymagań dotyczących procesu planowania i planów, w tym wymagania dotyczące konsultacji z zainteresowanymi stronami i konsultacji transgranicznych. Państwa członkowskie musiały opracować swoje plany do dnia 31 marca 2021 r. i przesłać ich kopie Komisji do dnia 31 czerwca 2021 r. Komisja ocenia zgodność planów z obowiązkami wynikającymi z dyrektywy w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich, w tym sposób, w jaki łączą one ochronę środowiska i inne cele, takie jak cele określone w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu. Ocena obejmuje również rolę i skutki dyrektywy w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich w szerszym kontekście polityki morskiej, w szczególności w odniesieniu do kluczowych celów Europejskiego Zielonego Ładu związanych z różnorodnością biologiczną i energią z morskich źródeł odnawialnych. Do marca 2022 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie na temat wdrożenia dyrektywy w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich.

(34)    COM(2020) 301 final.

(35)    COM(2020) 301 final.

(36)    COM(2020) 824 final.

(37)    Na przykład Grecja wprowadza nowe przepisy specjalne dotyczące planowania przestrzennego w obszarze odnawialnych źródeł energii, przemysłu, turystyki i rolnictwa.

(38)    COM(2021) 350 final.

(39)    Mechanizmu sprawiedliwej transformacji obejmuje Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, system sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU oraz instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego. Oczekuje się, że mechanizm sprawiedliwej transformacji łącznie przyczyni się do pozyskania inwestycji publicznych i prywatnych o wartości co najmniej 150 mld EUR (w latach 2021–2027).

(40)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/240 z dnia 10 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument Wsparcia Technicznego, Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 1.

(41)      Narzędzie służące odbudowie NextGenerationEU (NGEU) wraz z budżetem wieloletnim na lata 2021–2027 stanowią największy pakiet stymulacyjny, jaki kiedykolwiek sfinansowano w Europie, w ramach którego całkowite wsparcie wynosi 2,018 bln EUR w cenach bieżących (łącznie ponad 1,8 bln EUR w cenach z 2018 r.) i który ma przyczynić się do odbudowy Europy po pandemii COVID-19. W cenach z 2018 r. i w siedmioletnim okresie budżet UE wynosi 1 074 mld EUR, a środki przeznaczone na NextGenerationEU – 750 mld EUR.

(42)      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Dz.U. L 57 z 18.2.2021.

(43)      Komisja wypłaciła już 52,4 mld EUR w ramach płatności zaliczkowych z RRF na rzecz Austrii, Belgii, Chorwacji, Cypru, Republiki Czeskiej, Danii, Francji, Grecji, Włoch, Łotwy, Litwy, Luksemburga, Portugalii, Słowenii, Słowacji i Hiszpanii, co odpowiada 13 % składnika dotacyjnego i (w stosownych przypadkach) pożyczkowego alokacji finansowej tych państw członkowskich, z wyjątkiem Niemiec, w przypadku których odsetek ten wynosi 9 %.

(44)      Zgodnie z art. 3 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną co dziesięć lat każde państwo członkowskie zgłasza Komisji zintegrowany krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu.

(45)      AT, BE, CY, CZ, DE, DK, EE, EL, ES, FI, FR, HR, IE, IT, LT, LU, LV, MT, PT, RO, SI, SK.

(46)      Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na rok 2021, COM(2020) 575 final, 17 września 2020 r., sekcja IV.

(47)      Podana wysokość wydatków w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności opiera się na szacunkach Komisji na podstawie informacji dotyczących monitorowania wydatków na cele związane z klimatem, opublikowanych w ramach przeprowadzonych przez Komisję analiz planów odbudowy i zwiększania odporności. Zgłoszone dane obejmują 22 krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności, które zostały ocenione i zatwierdzone przez Komisję do dnia 5 października 2021 r. i będą ulegać zmianom w miarę oceny kolejnych planów. Zob.: https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/recovery-coronavirus/recovery-and-resilience-facility/recovery-and-resilience-plans-assessments_en  

(48)

     Środki w zakresie efektywności energetycznej obejmują projekty dotyczące efektywności energetycznej MŚP lub dużych przedsiębiorstw, renowacje energetyczne budynków prywatnych i infrastruktury publicznej oraz budowę budynków. Środki w zakresie czystej energii obejmują w szczególności produkcję energii odnawialnej, sieci energetyczne i infrastrukturę energetyczną. 

(49)      Oddzielne sprawozdanie z postępów działań na rzecz klimatu opublikowane wraz ze sprawozdaniem na temat stanu unii energetycznej na podstawie przepisów art. 29 zawiera bardziej szczegółowy opis aspektów związanych z klimatem. 

(50)    Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2018/1999, art. 18, co dwa lata państwa członkowskie przekazują informacje dotyczące krajowych prognoz dotyczących antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych według źródeł oraz pochłaniania ich przez pochłaniacze.

(51)      Belgia, Republika Czeska, Dania, Niemcy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Łotwa, Litwa, Węgry, Niderlandy, Austria, Portugalia, Słowenia, Słowacja, Finlandia, Szwecja. Litwa i Węgry przedstawiły aktualizację swoich pierwotnych strategii odpowiednio w lipcu i wrześniu 2021 r. W lipcu 2021 r. rząd Luksemburga przyjął projekt krajowej strategii długoterminowej. Przed jej ostatecznym przyjęciem zostaną przeprowadzone konsultacje publiczne.

(52)    Zgodnie z art. 15 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną.

(53)    Dania, Hiszpania, Francja, Włochy, Łotwa, Litwa, Węgry, Austria, Portugalia, Słowenia, Słowacja, Finlandia, Szwecja.

(54)

     O ile neutralność z definicji oznacza, że emisje rezydualne są kompensowane pochłanianiem, nie wszystkie państwa członkowskie przedstawiły odpowiedni udział redukcji i pochłaniania emisji, a poziom ambicji w zakresie rzeczywistej redukcji jest różny w przypadku poszczególnych państw członkowskich.

(55)      Jak w przypadku Finlandii – do 2035 r. i Szwecji – do 2045 r.

(56) Niemiecka strategia długoterminowa, w wersji przekazanej Komisji w styczniu 2020 r., odzwierciedla jednak cel określony w planie działań w dziedzinie klimatu do 2050 r. przyjętym w listopadzie 2016 r. Zgodnie z aktem w sprawie zmiany klimatu, zmienionym w lipcu 2021 r., Niemcy dążą obecnie do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2045 r.

(57)    Aby uzyskać bardziej szczegółowe informacje, zob. informacje techniczne towarzyszące sprawozdaniu z postępów działań na rzecz klimatu.

(58)    COM(2020) 663 final.

(59)    W sprawozdaniu IPCC z sierpnia 2021 r. wskazano, że emisje metanu odpowiadają za niemal jedną trzecią ogólnego poziomu globalnego ocieplenia. Ze sprawozdania tego wynika, że wycieki metanu z miejsc odwiertów prowadzonych w celu poszukiwania paliw kopalnych, kopalni i rurociągów stanowią 36 % całkowitych emisji. W sprawozdaniu tym wskazano, że możliwa jest redukcja emisji metanu o niemal połowę do 2030 r. w sposób racjonalny pod względem kosztów, i podkreślono, że obniżenie o 60 % można osiągnąć w ramach operacji związanych z paliwami kopalnymi.

(60)    Metan pozostaje w atmosferze przez około 12 lat, czyli o wiele krócej niż CO2, dla którego ten okres wynosi wieki, ale metan jest znacznie silniejszym gazem cieplarnianym. Do celów pomiaru i oceny gazów cieplarnianych UE przyjmuje okres 100 lat, przy czym w okresie 20-letnim okazuje się, że metan ma 84-krotnie większy potencjał tworzenia efektu cieplarnianego niż CO2, jak pokazano w tabeli 8.7 w uwagach grupy roboczej I do piątego sprawozdania oceniającego IPCC (2013 r.).     https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter08_FINAL.pdf

(61)    Wniosek ustawodawczy, który Komisja ma przyjąć do końca tego roku, służy pomiarom, raportowaniu i weryfikacji emisji metanu, wprowadzeniu ograniczeń w zakresie uwalniania do atmosfery i spalania gazu w pochodni oraz wprowadzeniu wymogów w zakresie wykrywania i eliminowania wycieków.

(62)    Jeżeli chodzi o ogólny cel UE na 2020 r. (20,6 %), UE osiągnęła już udział odnawialnych źródeł energii na poziomie 19,7 % zużycia energii w 2019 r., z czego 34,1 % wykorzystano do produkcji energii elektrycznej (w tym: energia wodna wynosiła 35 %, wiatrowa – 35 %, słoneczna – 13 %, biopaliwa stałe – 8 % i wszystkie pozostałe OZE – 9 %), 22,1 % do ogrzewania i chłodzenia (biomasa odpowiada za około 75 % energii do ogrzewania i chłodzenia) oraz 8,9 % w sektorze transportu. 14 państw członkowskich przekroczyło swoje wiążące cele krajowe na 2020 r., ale 7 państw nadal osiągnęło poziom stosunkowo znacznie niższy od wyznaczonego celu. Zob. również https://ec.europa.eu/eurostat/web/energy/data/shares Zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE państwa członkowskie musiały osiągnąć wiążące cele polegające na zwiększeniu udziału energii odnawialnej w krajowym zużyciu energii do 2020 r. Cele krajowe w ujęciu łącznym umożliwiłyby Unii Europejskiej jako całości osiągnięcie celu w zakresie energii odnawialnej na poziomie 20,6 % do 2020 r. (dane odbiegają od 20 % w przypadku UE i Zjednoczonego Królestwa po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej).

(63)    Do dnia 30 kwietnia 2022 r. zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną.

(64)    Ze sprawozdania w sprawie pomocy technicznej (Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – ostateczne zaktualizowane sprawozdanie. Zadanie 1 i 2. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/bcfbe724-27e2-11ec-bd8e-01aa75ed71a1/language-en) wynika, że można oczekiwać, iż udział odnawialnych źródeł energii w 2020 r. wyniesie 22,4–22,6 %, zakładając realizację obecnych inicjatyw w ramach polityki w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. Ryzyko nieosiągnięcia celu krajowego jest szczególnie duże w przypadku Francji i Polski. Prawdopodobne osiągnięcie celu wyznaczonego dla całej UE potwierdzają również wczesne szacunki Europejskiej Agencji Środowiska, chociaż w ich przypadku zastosowano inną metodykę. Komisja pomaga państwom członkowskim w zawieraniu umów dotyczących transferów statystycznych między państwami, które posiadają nadwyżkę odnawialnych źródeł energii, a państwami, w przypadku których istnieje ryzyko, że nie osiągną one swojego celu.

(65)    Morska energia wiatrowa: spadek z 100–180 EUR/MWh w 2010 r. do aktualnych wartości wynoszących 67–140 EUR/MWh; lądowa energia wiatrowa: spadek z 55–105 EUR/MWh w 2010 r. do 34–74 EUR/MWh w 2019 r. Źródło: Beiter P., Cooperman A., Lantz E., Stehly T., Shields M., Wiser R., Telsnig T., Kitzing L., Berkhout V., Kikuchi Y. (2021) Wind power costs driven by innovation and experience with further reductions on the horizon, WIREs Energy Environ. 2021;e398. https://doi.org/10.1002/wene.398

(66)    W ostatnich latach nastąpił gwałtowny spadek kosztów modułów fotowoltaicznych. Na podstawie analizy światowych zmian ceny modułów w stosunku do poziomu łącznej produkcji widać, że każdorazowo, gdy łączna produkcja podwaja się, następuje 25 % spadek ceny. W latach 2011–2020 odnotowano spadek cen wynoszący 85 %.

(67)     https://ec.europa.eu/energy/topics/renewable-energy/eu-renewable-energy-financing-mechanism_en  

(68)    BNEF (2021), baza danych Energy Transition Investment.

(69)    IRENA, Renewable Capacity Statistics 2021.

(70)    https://www.irena.org/publications/2021/March/Renewable-Capacity-Statistics-2021

(71)    Dalsze akty delegowane ułatwią upowszechnienie zrównoważonych paliw odnawialnych, w tym metod stosowanych w odniesieniu do produkcji paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego w przypadku energii elektrycznej z sieci oraz pomiaru emisji gazów cieplarnianych pochodzących z takich paliw.

(72)    W UE i Zjednoczonym Królestwie.

(73)    W UE i Zjednoczonym Królestwie.

(74)    Cele na 2030 r. dotyczą UE bez Zjednoczonego Królestwa.

(75)    Za około 65 % tej wartości odpowiadają budynki mieszkalne.

(76)     https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-efficiency/energy-efficient-buildings/renovation-wave_en

(77)    COM(2021) 551 final.

(78)    Szczegółową wstępną ocenę pierwszych 13 strategii opublikowano w dniu 31 marca 2021 r.

(79)    Lodówki, zmywarki, pralki i telewizory.

(80)    Do pierwszej awarii doszło w dniu 8 stycznia 2021 r. w sieciach elektroenergetycznych wysokiego napięcia w obszarze synchronicznym Europy kontynentalnej. Dotyczyła ona sieci kontynentalnej, łączącej sieci przesyłowe energii elektrycznej krajów Europy kontynentalnej, i spowodowała jej rozdzielenie na dwa obszary (przy czym obszar w południowo-wschodniej Europie funkcjonował tymczasowo w oderwaniu od reszty Europy kontynentalnej). Drugim zdarzeniem była awaria francusko-hiszpańskiego połączenia międzysystemowego w dniu 24 lipca 2021 r., która dotknęła Półwysep Iberyjski i niewielką część francuskiego systemu przesyłowego. Obie awarie udało się naprawić w ciągu niecałej godziny. Trwają dochodzenia ex post.

(81)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/941 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie gotowości na wypadek zagrożeń w sektorze energii elektrycznej.

(82)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1938 z dnia 25 października 2017 r. dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (UE) nr 994/2010.

(83)     https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-security/secure-gas-supplies_en  

(84)    Dyrektywa Rady 2009/119/WE z dnia 14 września 2009 r. nakładająca na państwa członkowskie obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropopochodnych.

(85)    Kodeksy sieci to zbiór przepisów opracowanych przez europejską sieć operatorów systemów przesyłowych energii elektrycznej (ENTSO-E) przy wsparciu Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) w celu ułatwienia harmonizacji, integracji i wydajności europejskiego rynku energii elektrycznej.

(86)    Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej.

(87)    COM(2020) 605.

(88)     COM (2021) 350 final.

(89)    „Study on the resilience of critical supply chains for energy security and clean energy transition during and after the COVID-19 crisis” [„Badanie dotyczące odporności łańcuchów dostaw o krytycznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego i przejścia na czystą energię w trakcie i po kryzysie związanym z COVID-19”], ISBN 978-92-76-38453-3.

(90)    Europejska Grupa Organów Regulacyjnych ds. Bezpieczeństwa Jądrowego, www.ensreg.eu

(91)    Dyrektywa Rady 2009/71/Euratom ustanawiająca wspólnotowe ramy bezpieczeństwa jądrowego obiektów jądrowych, zmieniona dyrektywą Rady 2014/87/Euratom.

(92)    We wrześniu średnie ceny hurtowe energii elektrycznej osiągnęły ponad 125 EUR za MWh, ceny gazu prawie 65 EUR za MWh, a uprawnienia w ramach EU ETS ponad 60 EUR za tCO2.

(93)    Źródło: COM(2021) 660.

(94)    Stosunek ten jest nieco inny w przypadku gospodarstw domowych (rys. 3) i przemysłu w zależności od wielkości zużycia.

(95)    COM(2021) 660.

(96)    Oznacza to, że na poziomie hurtowym każdy otrzymuje taką samą cenę za energię elektryczną.

(97)    Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE.

(98)     https://smarten.eu/wp-content/uploads/2019/11/EU_Market_Monitor_2019_short_final.pdf

(99)    Jednolite łączenie rynków dnia następnego polega na alokacji na jeden dzień przed dostawą energii elektrycznej ograniczonych transgranicznych zdolności przesyłowych w najbardziej efektywny sposób poprzez łączenie hurtowych rynków energii elektrycznej z różnych regionów za pomocą wspólnego algorytmu łączenia cen służącego obliczaniu cen energii elektrycznej w całej Europie oraz pośredniej alokacji aukcji w oparciu o transgraniczne zdolności przesyłowe.

(100)    Sprawozdanie z monitorowania rynku opracowane przez ACER w 2019 r.

(101)    Sprawozdanie z monitorowania rynku opracowane przez ACER w 2019 r.

(102)    Wolumeny obrotu gazem na giełdach europejskich wzrosły o 21 % (plus 3 439 TWh) w IV kwartale 2020 r. w ujęciu rok do roku, po przejściowym spadku w poprzednim kwartale.

(103)    Import LNG z UE spadł o 27 % w ujęciu rok do roku w IV kwartale 2020 r. na skutek rosnących nadwyżek cenowych na azjatyckim hurtowym rynku gazu w stosunku do Europy, co spowodowało przekierowanie ładunków na rynki azjatyckie.

(104)    Obecne poziomy magazynowania gazu w UE wynoszą 75 %, a więc są niższe niż 90 % notowane średnio w ciągu ostatnich 10 lat. Na dzień 3 października 2021 r. 

(105)    Poniżej 1 EUR/MWh przez 90 % dni handlowych w 2019 r. (sprawozdanie z monitorowania rynku opracowane przez ACER w 2020 r., Gas Wholesale Markets Volume [tom dotyczący hurtowych rynków gazu], s. 43)

(106)    Uzgodniony wskaźnik transgranicznych zdolności przesyłowych odpowiada zdolności importowej w stosunku do zainstalowanej mocy wytwórczej w państwach członkowskich. Należy zauważyć, że cel 15 % na 2030 r. w zakresie połączeń międzysystemowych, określony w rozporządzeniu w sprawie zarządzania unią energetyczną, został uzupełniony o szereg wskaźników pilności. Dzieje się tak w kontekście znacznego wzrostu mocy zainstalowanej w UE (głównie dzięki nowym zmiennym mocom w zakresie energii wiatrowej i słonecznej o znacznie niższych współczynnikach obciążenia w porównaniu z innymi źródłami wytwarzania), podczas gdy nowe moce połączeń międzysystemowych nie wzrosły w takich samych proporcjach. W związku z tym w analizie poziomu połączeń międzysystemowych należy również uwzględnić, oprócz celu 15 % połączeń międzysystemowych, wskaźniki pilności działania wyliczone na podstawie różnic cenowych na rynku hurtowym, nominalnej zdolności przesyłowej połączeń międzysystemowych w stosunku do 1) maksymalnego zapotrzebowania na moc i 2) mocy zainstalowanej w odnawialnych źródłach energii. Rozporządzenie stanowi ponadto, że każde połączenie międzysystemowe podlega analizie kosztów i korzyści społeczno-gospodarczych i środowiskowych oraz jest realizowane dopiero wówczas, gdy potencjalne korzyści przewyższają koszty.

(107)    Na przykład międzysystemowe połączenie elektroenergetyczne między Estonią a Łotwą (PWZ nr 4.2.1). W dniu 25 sierpnia 2021 r. uruchomiono nowe połączenie elektroenergetyczne między Estonią a Łotwą. Jest to trzecie połączenie elektroenergetyczne pomiędzy tymi dwoma krajami i kolejny krok w synchronizacji sieci bałtyckiej z kontynentalną siecią europejską. To samo dotyczy PWZ w Estonii (PWZ nr 4.2.2), na Łotwie (PWZ nr 4.2.3) i Litwie (PWZ nr 4.8.17). W przypadku gazu oddano do użytku PWZ w Chorwacji (PWZ nr 6.5.1), Grecji, we Włoszech i w Albanii (PWZ nr 7.1.3).

(108) Jako przykład można wskazać projekt Celtic Interconnector łączący Irlandię i Francję, który w 2019 r. otrzymał dotację w wysokości 530 mln EUR w ramach instrumentu „Łącząc Europę”. Będzie to pierwsze bezpośrednie połączenie elektroenergetyczne między Irlandią a Europą kontynentalną, które przyczyni się do osiągnięcia nowego celu Irlandii, jakim jest wykorzystywanie energii elektrycznej pochodzącej w 70 % z odnawialnych źródeł energii do 2030 r.

(109)      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 347/2013 z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej, uchylające decyzję nr 1364/2006/WE oraz zmieniające rozporządzenia (WE) nr 713/2009, (WE) nr 714/2009 i (WE) nr 715/2009 (Dz.U. L 115 z 25.4.2013, s. 39).

(110)      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1153 z dnia 7 lipca 2021 r. ustanawiające instrument „Łącząc Europę” i uchylające rozporządzenia (UE) nr 1316/2013 i (UE) nr 283/2014 (Dz.U. L 249 z 14.7.2021, s. 38).

(111)      W sektorze energetycznym (na który przeznaczono budżet całkowity w wysokości 5,84 mld EUR) w ramach programu ustanowiono cel polegający na wsparciu lepszej integracji europejskiego rynku energii, poprawie interoperacyjności sieci energetycznych w wymiarze transgranicznym i międzysektorowym, ułatwieniu obniżenia emisyjności oraz zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw. Finansowanie dostępne będzie również dla projektów transgranicznych w dziedzinie produkcji energii odnawialnej.

(112)    Biorąc pod uwagę, że w 2020 r. odnotowano niemal taki sam spadek PKB i zużycia energii (wynoszący ok. 7 %), tempo dotacji w 2020 r. było takie samo jak w 2019 r. (niższa była jedynie wielkość aktywności). Nie można zatem wskazać żadnej wyraźnej tendencji w zakresie spadku poziomu dotacji mimo podjęcia międzynarodowego zobowiązania przez UE.

(113) Największe dotacje otrzymują energia słoneczna – 29 mld EUR, energia wiatrowa – 21 mld EUR i energia z biomasy – 17 mld EUR.

(114)    Unijna systematyka dotycząca zrównoważonego rozwoju jest systemem klasyfikacji, którego podstawę stanowi rozporządzenie w sprawie systematyki, tj. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088.

(115)      MAE, Netto Zero by 2050. A Roadmap for the Global Energy Sections [Neutralność emisyjna do 2050 r. Plan działania dla globalnych sektorów energetycznych]. Sztandarowe sprawozdanie, maj 2021 r .

(116)    Przykładowo UE jest ogólnoświatowym liderem w kilku segmentach łańcucha wartości produkcji energii fotowoltaicznej: badaniach i rozwoju, produkcji krzemu multikrystalicznego, sprzętu i maszyn do produkcji energii fotowoltaicznej (źródło: BNEF, Solar PV Trade and Manufacturing, A Deep Dive [Handel i produkcja energii fotowoltaicznej, dogłębna analiza], 2021). W sektorze energii wiatrowej UE posiada znaczny udział w rynku, lecz w 2020 r. europejscy producenci oryginalnego sprzętu (OEM) zostali po raz pierwszy wyprzedzeni przez ich odpowiedników z Chin (podczas analizy głównych 10 OEM pod względem udziału w rynku. Źródło: GWEC, Global Offshore Wind Report 2020 [Globalne sprawozdanie na temat morskiej energii wiatrowej za 2020 r.], 2020. Podobnie, biorąc pod uwagę „pompy ciepła wykorzystywane głównie do ogrzewania”, państwa członkowskie UE są liderem pod względem wywozu – kolejną pozycję zajmuje Azja (źródło: UN-COMTRADE 841861 „pompy ciepła, inne niż klimatyzatory objęte pozycją 8415”). Na przestrzeni ostatnich pięciu lat wzrost unijnego rynku „pomp ciepła przeznaczonych głównie do ogrzewania” został jednak zdominowany przez przywóz z Azji, w latach 2015–2020 notując średnie roczne tempo wzrostu wynoszące 21 %. Wzrost inwestycji w badania naukowe i innowacje w zakresie czystej energii oraz dalsze działania w zakresie transferu technologii pozwoliłyby zapewnić wykorzystanie przez UE szansy, jaką jest transformacja energetyczna, do zwiększenia konkurencyjności jej sektora energetycznego w sektorze czystej energii. Na przykład w sektorze energii fotowoltaicznej produkcja, projektowanie ogniw i modułów staje się coraz bardziej złożone, co wymaga dalszych inwestycji, aby utrzymać się w czołówce.

(117)  COM(2021) 952.

(118) Na przykład UE zajmuje pierwsze miejsce pod względem liczby zgłaszanych patentów o wysokiej wartości w obszarze odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. UE zajmuje trzecie miejsce pod względem inteligentnych systemów (źródło: JRC SETIS https://setis.ec.europa.eu/publications/setis-reseach-and-innovation-data_en ).

(119)  Priorytety unii energetycznej w zakresie badań naukowych i innowacji (na podstawie COM(2015) 80): odnawialne źródła energii, inteligentny system, wydajne systemy, zrównoważony transport, CCUS i bezpieczeństwo jądrowe.

(120)  MAE, World Energy Investment [Światowe inwestycje w zakresie energii], 2021 r.

(121)  Dyrektywa 2006/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG.

(122) Zastępowanie generujących zanieczyszczenia paliw kopalnych energią odnawialną w całej UE, które ma miejsce od 2005 r., doprowadziło do spadku łącznych emisji dwutlenku siarki (SO2) o 6 % oraz tlenku azotu (NOx) o 1 % w 2017 r. W związku z większym wykorzystaniem biomasy doprowadziło ono jednak również do ogólnounijnego wzrostu emisji pyłu zawieszonego PM2,5 o 13 % oraz do wzrostu emisji lotnych związków organicznych o 4 % (EEA, 2019 r.): https://www.eea.europa.eu/themes/energy/renewable-energy/renewable-energy-in-europe-key

(123)  COM(2021) 400 final.

(124)    Najnowsze dostępne dane.

(125)    Eurostat regional yearbook 2021 edition [Rocznik regionalny Eurostatu, wydanie z 2021 r.], s.187.

(126)    https://ec.europa.eu/environment/air/quality/revision_of_the_aaq_directives.htm

(127)    Na podstawie dokumentu „env_ac_egss2” Eurostatu – rok, za który dostępne są najnowsze dane.

(128)    Źródło: ESTAT, nrg_ind_ei, Energy intensity of GDP in chain linked volumes (2010), Kilograms of oil equivalent (KGOE) per thousand euro [Energochłonność PKB w wielkościach powiązanych łańcuchowo (2010), Kilogramy ekwiwalentu ropy naftowej (KGOE) na tysiąc euro].

(129) W latach 2005–2019 odnotowano dalszy spadek zarówno intensywności zużycia energii pierwotnej, jak i intensywności zużycia energii końcowej w przemyśle, wynoszący średnio ok. 2 % rocznie. W tym samym okresie intensywność emisji gazów cieplarnianych również systematycznie malała, m.in. dzięki rosnącemu udziałowi energii odnawialnej w zużyciu energii.

(130) Rok 2018 jest ostatnim dostępnym rokiem ze względu na opóźnienie statystyczne w przypadku danych Eurostatu dotyczących sektora towarów i usług związanych z ochroną środowiska. Dane, które należy obowiązkowo zgłosić na koniec roku n, obejmują okres odniesienia od roku n-2 do roku n-4. Dobrowolnie przekazywane dane obejmują wczesne szacunki dla roku odniesienia n-1 i okresu przed 2014 r. Dostępność dobrowolnych pozycji sprawozdawczych różni się znacznie w poszczególnych krajach. Tymczasowe szacunki dla UE-27 jako całości Eurostat opracowuje co roku (n), obejmując okres od 2000 r. do roku n-2.

(131) Na podstawie dokumentu „env_ac_egss1” Eurostatu. Według szacunków IRENA inwestycje w czystą energię przyczyniają się do utworzenia blisko trzy razy więcej miejsc pracy niż inwestycje w paliwa kopalne.

(132)  CEDEFOP, Skills forecast: trends and challenges to 2030 [Prognoza umiejętności: tendencje i wyzwania do 2030 r.], 2018 r.

(133) Komisja Europejska, The Pact for Skills – mobilising all partners to invest in skills [Pakt na rzecz umiejętności – mobilizacja wszystkich partnerów do inwestowania w umiejętności], 2020 r. 

(134) Zgodnie ze scenariuszem EUCO3232.5, który opiera się na celu w zakresie efektywności energetycznej zakładającym jej wzrost o 32,5 % oraz na celu w zakresie energii odnawialnej zmierzającym do zwiększenia udziału energii odnawialnej do 32 % do 2030 r. Obecnie cel klimatyczny skorygowano w górę, dążąc do osiągnięcia poziomu co najmniej 55 % do 2030 r., i zaproponowano bardziej ambitne podejście do efektywności energetycznej i energii odnawialnej.

(135) Dane uzyskane przy użyciu narzędzia EurObserv’ER ( https://www.eurobserv-er.org/category/all-annual-overview-barometers/ ) oraz pochodzące z Kapetaki, Z., Ruiz, P. i in., Clean energy technologies in coal regions: Opportunities for jobs and growth: Deployment potential and impacts [Czyste technologie energetyczne w regionach górniczych: Możliwości w zakresie miejsc pracy i rozwoju. Potencjał wdrażania i skutki.], Kapetaki, Z. (redaktor), EUR 29895 EN, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2020, ISBN 978-92-76-12330-9, doi: 10.2760/063496, JRC117938.

(136) BPIE (2020). Building Renovation – A kick-starter for the EU Recovery [Renowacja budynków – dobry start dla ożywienia gospodarczego w UE]. https://www.renovate-europe.eu/wp-content/uploads/2020/06/BPIE-Research-Layout_FINALPDF_08.06.pdf , wykorzystujący dane z badania C40 (2019). The Multiple Benefits of Deep Retrofits – A toolkit for Cities [Liczne korzyści płynące z głębokiej modernizacji – zestaw narzędzi dla miast]. https://www.c40knowledgehub.org/s/article/The-Multiple-Benefits-of-Deep-Retrofits-A-toolkit-for-cities?language=en_US  

(137) IRENA (2020), Global Renewables Outlook: Energy Transformation 2050 [Globalna prognoza dotycząca odnawialnych źródeł energii: transformacja energetyczna do 2050 r.]. Edycja: 2020), Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej, Abu Zabi. Global Renewables Outlook: Energy Transformation 2050 – Summary [Globalna prognoza dotycząca odnawialnych źródeł energii: transformacja energetyczna do 2050 r. – podsumowanie] (irena.org).

(138)  SWD(2021) 621 final.

(139)   https://op.europa.eu/s/pp0f  

(140) Zgodnie z  wym ogami art. 19 ust. 13 dyrektywy w sprawie energii odnawialnej.

(141)   Schwanitz , V. J., Wierling, A., Zeiss, J. P., von Beck, C., Koren, I. K., Marcroft, T., Dufner, S., 22 sierpnia 2021 r., „The contribution of collective prosumers to the energy transition in Europe - Preliminary estimates at European and country-level from the COMETS inventory” [„Wkład prosumentów zbiorowych w transformację energetyczną w Europie – wstępne szacunki na poziomie europejskim i krajowym na podstawie katalogu COMETS”].

(142) Ibidem.

(143)  Zasada nr 20. W planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych określono również inicjatywy na 2022 r. służące zagwarantowaniu integracji wszystkich obywateli, które przyczynią się do rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego, takie jak wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie dochodu minimalnego, wytyczne dotyczące uprzednich ocen skutków dystrybucyjnych oraz sprawozdanie dotyczące dostępu do podstawowych usług. Ponadto również siódmy cel zrównoważonego rozwoju zapewnienia wszystkim dostępu do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie.

(144)  SWD(2020) 960 final.

(145) Według cen bieżących.

(146) Komisja Europejska. (2018). 5. Działania na rzecz wsparcia strukturalnego dla regionów górniczych i wysokoemisyjnych https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/docs/pages/initiative_5_support_en_1.pdf

(147) SWD(2020) 176 final, sekcja 6.5.1.

(148) 2020-JRC-clean_energy_technologies_in_coal_regions_online.pdf  Kapetaki, Z., Ruiz, P. i in. (2020), Czyste technologie energetyczne w regionach górniczych: Możliwości w zakresie miejsc pracy i rozwoju. Potencjał wdrażania i skutki. JRC. s.5. 

(149)      Biorąc pod uwagę wyższy cel w zakresie energii odnawialnej wynoszący 40 % zamiast 32 % do 2030 r., UE potrzebowałaby 420–480 GW łącznej mocy zainstalowanej lądowych i morskich elektrowni wiatrowych, w porównaniu z obecną mocą zainstalowaną elektrowni wiatrowych wynoszącą 180 GW. W przypadku energii fotowoltaicznej moc musiałaby wynosić 380–420 GW, w porównaniu z obecnymi 140 GW. Taki wzrost zapewniłby również energię elektryczną potrzebną do produkcji wodoru odnawialnego w celu osiągnięcia celów cząstkowych w zakresie paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego. W związku z tym wskaźnik wykorzystania mocy energii odnawialnej musiałby znacznie wzrosnąć w porównaniu z obecnie zaplanowanym poziomem.

(150) Art. 16 i 17 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.

(151)    W ramach obecnych zobowiązań międzynarodowych do globalnego zobowiązania w sprawie metanu dołączyło 9 z 20 największych na świecie emitentów metanu, którzy odpowiadają za około 30 % globalnej emisji metanu i reprezentują 60 % globalnej gospodarki. Ponadto ponad 20 organizacji dobroczynnych ogłosiło łączne zobowiązania w wysokości ponad 200 milionów dolarów na wsparcie realizacji globalnego zobowiązania w sprawie metanu.

(152)      Kluczowym celem wniosku UE dotyczącego unowocześnienia TKE jest aktualizacja norm ochrony inwestycji w celu zagwarantowania, aby TKE ułatwiał działania UE w dziedzinie klimatu i transformację energetyczną zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem i porozumieniem paryskim.

(153) https://www.consilium.europa.eu/media/48057/st05263-en21.pdf

KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 26.10.2021

COM(2021) 950 final

ZAŁĄCZNIK

do

sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów –
sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2021 r. – przyczynianie się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i odbudowy Unii

{COM(2021) 952 final} - {COM(2021) 960 final} - {COM(2021) 961 final} - {COM(2021) 962 final} - {SWD(2021) 298 final} - {SWD(2021) 307 final} - {SWD(2021) 308 final}

Załącznik do sprawozdania na temat stanu unii energetycznej dotyczący dotacji w energetyce

1.Wprowadzenie

W 2020 r. Komisja Europejska opublikowała swoje pierwsze roczne sprawozdanie z monitorowania postępów państw członkowskich w zakresie stopniowego wycofywania dotacji w energetyce, a konkretnie na paliwa kopalne w UE 1 , zgodnie z wymogami rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu 2 .

W sprawozdaniu wykorzystano 1) bezpośrednie zbiory danych ze źródeł państw członkowskich i 2) informacje zawarte w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu oraz ujawniono istotne luki w sprawozdawczości danych w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu przedstawionych przez państwa członkowskie. Wskazuje to na potrzebę poprawy praktyk sprawozdawczych państw członkowskich.

Przyjęte niedawno Europejskie prawo o klimacie 3 umacnia cel Europy, jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., zgodnie z celami porozumienia paryskiego. Niezbędne są dalsze działania w celu zapewnienia sprawiedliwego społecznie stopniowego wycofywania szkodliwych dla środowiska dotacji w energetyce, w szczególności na paliwa kopalne, które są niezgodne z tym celem. Ponadto przywódcy państw grupy G-7, w tym UE, zobowiązali się 4 do jak najszybszego wycofania nowego bezpośredniego wsparcia rządowego dla międzynarodowych wysokoemisyjnych paliw kopalnych i potwierdzili istniejące zobowiązania do wyeliminowania nieefektywnych dotacji do paliw kopalnych.

Prawo o klimacie zmienia 5 art. 17 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną, stanowiąc, że „Komisja przyjmuje akty wykonawcze 6 w celu określenia struktury, formatu, szczegółów technicznych i metod sprawozdawczości, w tym na temat stopniowego wycofywania dotacji w energetyce, w szczególności w odniesieniu do paliw kopalnych”. Powinno to doprowadzić do bardziej jednolitych praktyk sprawozdawczych w państwach członkowskich, eliminując większość istniejących luk w danych.

Wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie opodatkowania energii 7 wspiera stopniowe wycofywanie przestarzałych zwolnień i zachęt do stosowania paliw kopalnych i będzie promował czystsze paliwa, wspierając realizację ambitnych celów UE w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Trwające prace nad unijnym rozporządzeniem w sprawie systematyki 8 oraz inicjatywy w zakresie obligacji ekologicznych powinny w perspektywie średnioterminowej pomóc inwestorom w identyfikacji ekologicznych rodzajów działalności gospodarczej i kierowaniu do nich większej ilości środków. Komisja stosuje zasadę „nie czyń poważnych szkód” w odniesieniu do różnych funduszy UE. Finansowanie unijne (np. z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w ramach polityki spójności) udostępnia się wyłącznie na działania, które nie powodują znacznych szkód dla środowiska.

Dla państw członkowskich unijna systematyka dotycząca zrównoważonego rozwoju może mieć w przyszłości potencjalny wpływ na dotacje, dostarczając im narzędzi do identyfikacji zrównoważonych działań, a tym samym ułatwiając realizację krajowych polityk ukierunkowanych na działania ekologiczne i zwiększanie skali zielonych inwestycji po niższych kosztach, kosztem paliw kopalnych i innych działań mniej przyjaznych dla środowiska.

9 10 11 Aby przygotować to nowe wydanie („drugie”) rocznego sprawozdania na temat dotacji, Komisja przeprowadziła badanie w celu zebrania danych od państw członkowskich i rozszerzenia wcześniejszych zestawów danych o wyniki z lat 2019 i 2020. Należy zauważyć, że dane dotyczące roku 2020 nie były kompletne w momencie finalizacji badania Komisji na temat dotacji (lipiec 2021 r.), a biorąc pod uwagę znaczące szacunki, liczby dotyczące roku 2020 należy traktować ostrożnie w niniejszym sprawozdaniu. Niektóre państwa członkowskie nie były w stanie dostarczyć takich samych informacji lub danych o takiej samej jakości jak w latach poprzednich, powołując się na brak zasobów do przygotowania zestawów danych i sprawozdań za 2020 r., również ze względu na sytuację COVID-19.

Wyniki tego badania potwierdzają, że UE i jej państwa członkowskie muszą zrobić więcej, aby zmniejszyć dotacje do paliw kopalnych, w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. W latach 2015–2019 dotacje w energetyce wzrosły w UE o 8 %. Dotacje na odnawialne źródła energii również wzrosły o 8 %, natomiast dotacje na efektywność energetyczną wzrosły o prawie połowę, co było korzystnym zjawiskiem w odniesieniu do osiągnięcia celów UE w zakresie ekologicznej transformacji energetycznej. W dłuższej perspektywie, wraz ze spadkiem kosztów technologii, umożliwiającym inwestycje energetyczne napędzane przez rynek, oraz pod warunkiem osiągnięcia naszych celów klimatycznych, dotacje na odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną mogą również ulec zmniejszeniu.

Dotacje do paliw kopalnych wzrosły jeszcze bardziej (o 4 % w latach 2015–2019), jednak niektórym państwom, takim jak Łotwa, Litwa, Szwecja, Grecja czy Irlandia, udało się zmniejszyć dotacje do paliw kopalnych. W UE dotacje do produktów naftowych, w sektorach takich jak transport i rolnictwo, nadal rosły w tym okresie, podczas gdy dotacje do węgla kamiennego i brunatnego zmniejszyły się, głównie ze względu na malejącą rolę paliw stałych w produkcji energii elektrycznej.

W 2020 r. dotacje do paliw kopalnych zmniejszyły się wymiernie w porównaniu z 2019 r., głównie ze względu na niższe zużycie paliwa w transporcie, zwłaszcza w lotnictwie, w obliczu znacznych ograniczeń związanych z podróżą i obostrzeń w UE. Jak pokazują dostępne dane, dotacje na odnawialne źródła energii nieznacznie zmniejszyły się w 2020 r. Jednocześnie znacznie wzrosły dotacje w formie rekompensat dla energetyki jądrowej, dzięki nowym instrumentom dotacyjnym na zamykanie i likwidację obiektów jądrowych (głównie w Niemczech i Francji). W 2020 r. udało się jeszcze bardziej zwiększyć dotacje na środki w zakresie efektywności energetycznej.

Oczekuje się jednak, że wraz z ożywieniem gospodarczym nastąpi ponowny wzrost zużycia paliw kopalnych. UE będzie zatem musiała zintensyfikować działania, aby uniknąć powrotu do poziomów dotacji sprzed pandemii. Plany odbudowy i zwiększania odporności powinny przyczynić się do osiągnięcia tego celu, koncentrując się w dużej mierze na ekologizacji gospodarki.

2.    Dotacje w energetyce i dotacje do paliw kopalnych w UE

2.1. Dotacje w energetyce w UE

Dotacje w niniejszym sprawozdaniu zdefiniowano zgodnie z metodyką określoną przez Światową Organizację Handlu (WTO) 12 , którą wykorzystano w nowym uzupełniającym badaniu Komisji 13 oraz w poprzednim sprawozdaniu (2020 r.) na temat dotacji w energetyce.

Na dotacje w energetyce można spojrzeć z różnych punktów widzenia, np. według celu, któremu sprzyjają (produkcja, zużycie/popyt lub efektywność energetyczna), według rodzaju paliwa (paliwa kopalne, odnawialne, jądrowe), według sektorów gospodarki (sektor energetyczny, transport, przemysł, rolnictwo 14 , mieszkalnictwo itp.) lub według rodzajów instrumentów stosowanych do nakładania dotacji (ulgi podatkowe, dotacje, wsparcie cenowe lub dochodowe).

Patrząc na ewolucję dotacji w energetyce w UE, całkowite wsparcie finansowe wyniosło 176 mld EUR w 2019 r., co oznacza wzrost o 8 % od 2015 r. Dotacje na środki w zakresie efektywności energetycznej rosły w znacznie szybszym tempie, o 43 % (+5 mld EUR) w tym okresie, podczas gdy dotacje na produkcję energii wzrosły tylko o 4 % (+3 mld EUR), głównie ze względu na wciąż rosnące dotacje na wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych.

W 2020 r. ogólna kwota dotacji w energetyce w UE pozostała praktycznie niezmieniona (na poziomie 177 mld EUR). Dotacje na środki w zakresie efektywności energetycznej nadal rosły w porównaniu z 2019 r. (o 5 %), podczas gdy dotacje związane z zapotrzebowaniem na energię 15 spadły o 4 %, głównie ze względu na niższe zużycie energii w następstwie obostrzeń i innych ograniczeń spowodowanych przez COVID-19. Z drugiej strony, szacowana kwota dotacji na restrukturyzację przemysłu wzrosła do 4,5 mld EUR w 2020 r. (w porównaniu z 1,8 mld EUR w 2019 r.), ze względu na rosnące wsparcie finansowe na likwidację instalacji wytwarzających energię elektryczną.

Rys. 1 – Dotacje w energetyce w UE według celu

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE. W przypadku danych za 2020 r. słupki z ukośnymi paskami pokazują, że dane te opierają się na szacunkach, a każdą kategorię należy interpretować jako dodanie pustego słupka (dane faktyczne) do słupka z ukośnymi paskami (szacunki) w celu porównania z wcześniejszymi latami.

W porównaniu z PKB, dotacje w energetyce w 2019 r. nadal znacznie różniły się w poszczególnych państwach członkowskich, wahając się od 2,7 % PKB na Łotwie do zaledwie 0,3 % w Luksemburgu. W UE dotacje w energetyce wyniosły średnio 1,2 % w 2019 r. W 2015 r. udział ten był nieco wyższy i wynosił 1,3 %.

Analiza pokazuje również, że różne państwa wykorzystują dotacje do wspierania różnych polityk i środków, które w różny sposób wpływają na cele unijnej ekologicznej transformacji energetycznej. Łotwa wydała prawie 2 % swojego PKB na dotacje na środki w zakresie efektywności energetycznej w 2019 r. Niemcy wydały około 0,9 % swojego PKB na dotowanie odnawialnych źródeł energii, a Bułgaria, Grecja, Włochy, Czechy i Hiszpania wydały po 0,8 % swojego PKB na dotacje na odnawialne źródła energii.

Jednocześnie inne państwa nadal wydają więcej na paliwa kopalne niż na środki zachęcające do transformacji ekologicznej. Węgry i Bułgaria wydały ponad 1 % swojego PKB na dotowanie paliw kopalnych, a w Grecji i Belgii udział ten był bliski 1 %, co jest zniechęcające z punktu widzenia transformacji ekologicznej.

Rys. 2 – Dotacje na różne źródła energii, jako procent PKB i w mld EUR w 2019 r.

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE. Energia elektryczna odnosi się do ogólnego wsparcia na rzecz energii elektrycznej niedotyczącego konkretnej technologii, natomiast wszystkie rodzaje energii odnoszą się do środków, których nie można przypisać do jednej technologii (lub wsparcia wielu technologii).

W ostatnich latach ponad 40 % całkowitych dotacji w energetyce zostało przeznaczonych na źródła odnawialne. Dotacje na źródła odnawialne wzrosły o 6 mld EUR (+8 %) w 2019 r. w porównaniu z 2015 r., a w 2020 r. zmniejszyły się tylko nieznacznie. Z drugiej strony, dotacje do paliw kopalnych wzrosły o 2 mld EUR (+4 %) w tym samym okresie, podczas gdy w 2020 r. szacuje się, że spadły o 4 mld EUR (-7 %) w porównaniu z 2019 r., ze względu na niższe zużycie paliw kopalnych, głównie w sektorze transportu.

Dotacje na energię elektryczną były stabilne w latach 2015–2019, natomiast dotacje na „wszystkie rodzaje energii” (różne źródła energii lub środki nieprzypisane bezpośrednio do produktów energetycznych) wzrosły wymiernie (o 5 mld EUR lub 25 %) w tym samym okresie, a w 2020 r. wzrosły jeszcze bardziej.

W latach 2015–2019 dotacje na energię jądrową utrzymywały się na stabilnym poziomie między 2 a 4 % całkowitych dotacji w energetyce. W 2020 r. wypłacono dodatkowe 2,7 mld EUR, ponieważ zaczęły obowiązywać nowe instrumenty rekompensat za wcześniejsze zamknięcie i likwidację obiektów jądrowych, głównie w Niemczech i we Francji. Oczekuje się, że w nadchodzących latach rekompensaty z tytułu wcześniejszego zamknięcia elektrowni jądrowych, węglowych i opalanych węglem brunatnym będą miały coraz większy wpływ na całkowitą kwotę dotacji w energetyce w UE.

Rys. 3 – Dotacje w energetyce w UE według rodzaju paliwa

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE. Wszystkie rodzaje energii stanowią dotacje, których nie można bezpośrednio przypisać do nośników energii lub paliw (np. środki w zakresie efektywności energetycznej, zachęty do zwiększania zapotrzebowania na energię/zużycia energii, niezależnie od nośnika energii, dotacje na inwestycje oraz określone wydatki na badania i rozwój).

Prawie 60 % dotacji w energetyce można było bezpośrednio powiązać z sektorem energetycznym w latach 2019 i 2020. W tym samym okresie udział przemysłu i transportu wynosił powyżej 10 %, podczas gdy udziały sektora gospodarstw domowych i rolnictwa były odpowiednio niższe, 8 % i 4 %. W latach 2015–2019 dotacje wzrosły najbardziej w sektorach energetycznym i transportu (o 4 mld EUR w obu, co stanowi odpowiednio wzrost o 4 % i 27 %).

W 2020 r. dotacje w sektorze energetycznym wzrosły jeszcze bardziej, podczas gdy w transporcie spadły (-20 %) w porównaniu z rokiem 2019, głównie w sektorze lotniczym (-3,3 mld EUR), ze względu na niższe zużycie paliwa w związku z obostrzeniami i ograniczeniami związanymi z podróżowaniem spowodowanymi pandemią.

Rys. 4 – Dotacje w energetyce w UE według sektora gospodarki

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE.

Ponad 92 % całkowitych dotacji na odnawialne źródła energii w UE (72 mld EUR w 2019 r.) przypadło na sektor energetyczny, podczas gdy udział innych sektorów, takich jak przemysł (4 %) i transport (1 %) był znacznie niższy. Około 36–37 % całkowitych dotacji na źródła odnawialne można powiązać z energią słoneczną w 2019 i 2020 roku, podczas gdy udział wiatru wynosił około 27 %, a udział biomasy około 22 % w ramach całkowitych dotacji na źródła odnawialne.

Najważniejszymi instrumentami dotacyjnymi w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w państwach członkowskich UE były taryfy gwarantowane (w wysokości 53 mld EUR w 2019 r.). Odzwierciedlają one dotacje wynikające z umów długoterminowych zawartych przeważnie ponad dziesięć lat temu, ponieważ w najnowszych umowach nie stosuje się już taryf gwarantowanych, z wyjątkiem niektórych małych producentów. Premie gwarantowane i kwoty energii ze źródeł odnawialnych wraz ze zbywalnymi certyfikatami stanowiły niższe kwoty (odpowiednio 8 mld EUR i 6 mld EUR w 2019 r.). Instrumenty ulg podatkowych (głównie w formie obniżek i zwolnień podatkowych) również wniosły około 6 mld EUR do całkowitej kwoty dotacji na odnawialne źródła energii.

Dotacje w dziedzinie efektywności energetycznej w UE wykazywały tendencję wzrostową od okresu 2015–2016 i w 2020 r. szacowano je na 17 mld EUR, co oznacza wzrost o prawie 50 % w porównaniu z 2015 r. Patrząc na instrumenty dotacji w dziedzinie efektywności energetycznej, dotacje miały w ostatnich latach udział nieco poniżej 40 %, podczas gdy wydatki podatkowe stanowiły około jednej czwartej, a pożyczki uprzywilejowane i zobowiązania w zakresie efektywności energetycznej miały udział odpowiednio 21 % i 16 % w ramach dotacji w dziedzinie efektywności energetycznej. Około połowy dotacji w dziedzinie efektywności energetycznej nie można było bezpośrednio powiązać z żadnym z sektorów gospodarki uwzględnionych w badaniu Komisji (tzw. „międzysektorowych”), podczas gdy 27 % dotyczyło sektora gospodarstw domowych, a 11 % sektora energetycznego.

Zwiększenie dotacji w dziedzinie efektywności energetycznej przyczyniłoby się również do zmniejszenia energochłonności gospodarki UE. W latach 2015–2019 PKB UE-27 wzrósł o 14,5 %, natomiast w tym samym okresie końcowe dostępne zużycie energii wzrosło o 3,4 %, co oznacza, że energochłonność gospodarki UE zmniejszyła się o 10 %. Dalsze odejście od dotacji zachęcających do zużycia energii na rzecz dotacji na środki w zakresie efektywności energetycznej przyczyniłoby się do utrzymującej się tendencji spadkowej energochłonności gospodarki UE.

Rys. 5 – Dotacje w dziedzinie efektywności energetycznej w UE

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE.

Patrząc na inne sektory, gospodarstwa domowe otrzymały około 8 % całkowitych dotacji w energetyce z wszystkich sektorów gospodarki, przy czym największy udział miały dotacje, które nie są bezpośrednio związane z nośnikami energii (np. efektywność energetyczna), oraz wsparcie na rzecz zużycia energii elektrycznej 16 .

Regulacja cen zarówno po stronie konsumenta, jak i producenta nadal ma znaczenie na unijnych rynkach energii, chociaż dotacje na te działania wykazywały tendencję spadkową w ciągu ostatnich kilku lat. Gwarancje cen konsumpcyjnych (np. w formie taryf socjalnych) wyniosły 2,1 mld EUR w 2019 r., przynosząc korzyści głównie sektorowi gospodarstw domowych. Gwarancje cen producenta (np. umowy zakupu, gwarancje kosztów paliwa itp.) były charakterystyczne głównie dla sektora energetycznego i wyniosły 3,6 mld EUR w 2019 r.

Dotacje na zdolności wytwórcze wykazały wysoki stopień stabilności w ciągu ostatnich kilku lat i wyniosły 2,1 mld EUR w 2019 r.

Dotacje na wodór wykazały wymierny wzrost w ciągu ostatnich kilku lat, przechodząc z poziomu 195 mln EUR w 2015 r. do 350 mln EUR w 2019 r. Są to głównie wydatki na badania i rozwój, jednak w 2019 r. dotacje na rozwój infrastruktury stacji tankowania wodoru oraz wsparcie dla ogniw paliwowych również pojawiły się jako indywidualne środki w niektórych państwach członkowskich UE. Podobnie jak Komisja w 2020 r., coraz więcej państw członkowskich przyjmuje swoje strategie dotyczące wodoru, przewidując w nadchodzącym dziesięcioleciu znaczne moce produkcyjne elektrolizerów, infrastrukturę paliw wodorowych i inne inwestycje w aktywa związane z wodorem oraz programy wsparcia rynku, dlatego też oczekuje się, że dotacje na rozwój infrastruktury wodorowej będą nadal rosły w nadchodzących latach.

2.

2.2Dotacje do paliw kopalnych w UE

W latach 2015–2019 całkowita kwota dotacji do paliw kopalnych zwiększyła się w UE o 4 %. W 2020 r. nastąpił wymierny spadek, ponieważ dotacje do paliw kopalnych spadły do 52 mld EUR 17 , głównie dzięki mniejszej działalności transportowej 18 .

Koncentrując się na różnych sektorach gospodarki, dotacje do paliw kopalnych w sektorze energetycznym spadły o 1,8 mld EUR (-10 %) w latach 2015–2019, głównie w wyniku zmniejszających się dotacji na węgiel kamienny i brunatny (spadające zużycie w produkcji energii elektrycznej), co jest pozytywnym zjawiskiem w perspektywie realizacji celów klimatycznych UE. W 2020 r. dotacje do paliw kopalnych w sektorze energetycznym nadal malały.

Z drugiej strony, dotacje do paliw kopalnych w sektorze transportu wzrosły w tym samym okresie o 3,4 mld EUR (+25 %), dzięki rosnącym dotacjom do produktów naftowych. W 2020 r. dotacje w sektorze transportu wyraźnie spadły, głównie w lotnictwie.

Dotacje do paliw kopalnych wzrosły również w rolnictwie(+0,6 mld EUR lub o 10 % w latach 2015–2019), a sektor ten otrzymał dotacje w przeważającej mierze w formie wsparcia zużycia produktów naftowych. Dotacje do paliw kopalnych wzrosły w tym samym okresie o 0,3 mld EUR (+13 %) w przypadku gospodarstw domowych, głównie w formie dotacji do zużycia oleju opałowego i gazu ziemnego.

Z kolei dotacje do paliw kopalnych w przemyśle, przekazywane głównie w formie obniżek i zwolnień podatkowych z tytułu zużycia energii, spadły w latach 2015–2019 o 0,5 mld EUR (-4 %), ponieważ spadek dotacji do węgla był wyższy niż wzrost dotacji do gazu.

Rys. 6 – Dotacje do paliw kopalnych w różnych sektorach w UE

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE.

Dotacje do produktów naftowych, stanowiące ponad połowę wszystkich dotacji do paliw kopalnych w UE, wzrosły o 4,4 mld EUR (+18 %) w latach 2015–2019. Wzrost ten może być głównie związany z sektorem transportu, a w mniejszym stopniu z rolnictwem. Dotacje do produktów naftowych wzrosły o 2,5 mld EUR (+40 %) we Francji i o 0,6 mld EUR (+19 %) w Belgii, natomiast w Szwecji spadły o 0,4 mld EUR (-24 %). W 2020 r. dotacje do produktów naftowych wykazały wymierny spadek (ok. 13 %) w porównaniu z 2019 r., ze względu na spadek zużycia paliw w związku z ograniczeniami dotyczącymi transportu i podróżowania spowodowanymi pandemią.

Dotacje do węgla kamiennego i brunatnego wykazywały stały spadek w UE w latach 2015–2019, głównie ze względu na spadek wykorzystania paliw stałych w produkcji energii elektrycznej. W tym okresie dotacje do węgla zmniejszyły się o 1,8 mld EUR (-20 %). Dwa największe spadki dotacji do paliw stałych w tym okresie można było zaobserwować w Niemczech (-1,3 mld EUR, 27 %) i Hiszpanii (-0,5 mld EUR, 61 %). Rosnące ceny europejskich uprawnień do emisji w ciągu ostatnich kilku lat sprawiły, że paliwa stałe stały się coraz mniej konkurencyjne w produkcji energii elektrycznej. W przyszłości dotacje dla sektora węglowego mogą jednak tymczasowo wzrosnąć, ponieważ w kilku państwach członkowskich przewidziano programy rekompensat za zamykanie elektrowni.

Dotacje do gazu ziemnego wzrosły o 0,8 mld EUR (+10 %) w latach 2015–2019, stanowiąc około 16 % dotacji do paliw kopalnych, nieco więcej niż udział węgla kamiennego i brunatnego (13 %). Dotacje do gazu ziemnego wzrosły w tym okresie o 0,5 mld EUR zarówno w Niemczech, jak i we Francji, podczas gdy inne państwa wykazały mieszany obraz zmian w dotacjach. Pomimo rosnącej roli gazu ziemnego w produkcji energii elektrycznej w UE w 2020 r., dotacje nie wzrosły w tym roku, prawdopodobnie ze względu na niskie hurtowe ceny gazu, ograniczające wsparcie w zakresie kosztów paliw w tym okresie.

Około trzech czwartych wszystkich dotacji do paliw kopalnych w 2019 r. w UE udzielono w formie wydatków podatkowych (obniżki podatków, zwolnienia). Wsparcie dochodowe i cenowe (np. gwarancje cenowe, płatności z tytułu zdolności wytwórczych, taryfy i premie gwarantowane itp.) stanowiły około 20 %, podczas gdy udział płatności bezpośrednich (np. dotacji) wyniósł 5 %.

Znaczenie dotacji do paliw kopalnych, w porównaniu z wielkością gospodarki, różni się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich UE. W 2019 r. najwięcej na dotacje do paliw kopalnych wydały Węgry (1,2 % PKB), podczas gdy Malta wydała tylko 0,01 %. Średnio w UE dotacje do paliw kopalnych wyniosły 0,4 % PKB, podobnie jak udział w 2015 r.

Węgry wydały najwięcej na dotacje do ropy naftowej i produktów naftowych, tj. 1 % swojego PKB w 2019 r., podczas gdy Cypr i Belgia wydały 0,7 %, a Grecja 0,6 % swojego PKB na dotacje do ropy naftowej. Bułgaria wydała 0,9 % swojego PKB na ogólne wsparcie popytu, w postaci obniżek akcyzy. Polska i Słowacja wydały 0,2 % swojego PKB na dotacje do węgla, podczas gdy Portugalia i Łotwa wydały taką samą część na dotacje do gazu ziemnego w 2019 r.

Rys. 7 – Dotacje do paliw kopalnych w państwach członkowskich UE, jako odsetek PKB i w mld EUR w 2019 r.

Źródło: badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE.

3.Wpływ pandemii COVID-19 na dotacje w energetyce oraz plany odbudowy i zwiększania odporności państw członkowskich UE

Od marca 2020 r. wprowadzono środki skutkujące powszechnymi obostrzeniami i ograniczeniami w swobodnym przepływie osób w państwach UE i na świecie, co miało znaczący wpływ na popyt na produkty energetyczne, prowadząc do natychmiastowego spadku konsumpcji i spadku cen rynkowych do wieloletnich minimów.

Jak oszacowano w badaniu Komisji, dotacje do paliw kopalnych w UE zmniejszyły się o 7 % w 2020 r. w porównaniu z 2019 r., głównie w wyniku zmniejszającego się zużycia paliwa. Dotacje na wydatki podatkowe, które stanowią lepsze przybliżenie wpływu zmian rynkowych na zapotrzebowanie na energię, spadły w 2020 r. o 9 % w ujęciu rok do roku. Znaczna część (około 60 %) tego spadku dotacji na wydatki podatkowe może być związana z obniżeniem zużycia nafty w lotnictwie. W badaniu Komisji oszacowano, choć w oparciu o ograniczone dane, że w 2020 r. nastąpił 4-procentowy 19 spadek taryf i premii gwarantowanych w ramach dotacji na źródła odnawialne, głównie ze względu na niskie hurtowe ceny energii elektrycznej, nawet jeśli produkcja energii ze źródeł odnawialnych nadal wzrastała w 2020 r.

Ponieważ szacuje się, że w 2020 r. spadek dotacji do paliw kopalnych będzie w dużej mierze wynikał ze zmiany zużycia paliw, ożywienie gospodarcze w kolejnych latach może przyczynić się do osiągnięcia unijnych celów klimatycznych. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności 20 , który wszedł w życie w lutym 2021 r., ma na celu złagodzenie gospodarczych i społecznych skutków pandemii koronawirusa oraz uczynienie europejskich gospodarek i społeczeństw bardziej zrównoważonymi, odpornymi i lepiej przygotowanymi na wyzwania i możliwości związane z ekologiczną i cyfrową transformacją. Aby skorzystać ze wsparcia Instrumentu, większość państw członkowskich przedłożyła Komisji Europejskiej swoje plany odbudowy i zwiększenia odporności. Ważnym elementem planów są inwestycje ułatwiające ekologiczną transformację energetyczną, takie jak środki wspierające produkcję i wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych, wdrażanie technologii magazynowania energii, promowanie społeczności korzystających z odnawialnych źródeł ciepła i energii, środki w zakresie efektywności energetycznej itp.

4.Wnioski

Od czasu przyjęcia sprawozdania na temat stanu unii energetycznej w 2020 r. podjęto szereg działań ustawodawczych, w tym przyjęto Europejskie prawo o klimacie, które zmieniło rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną, oraz przyjęto nowe rozporządzenie w sprawie systematyki, co miało wpływ na rynek energii i dotacje. Zmiana rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i bardziej szczegółowe określenie wymogów sprawozdawczych dotyczących dotacji i ich stopniowego wycofywania doprowadzi do wypełnienia luk w danych i pokaże jaśniejszy obraz sytuacji w państwach członkowskich. Skuteczność nowych przepisów będzie można ocenić podczas kolejnego gromadzenia danych o dotacjach.

Oczekuje się, że bieżące działania związane ze strategią UE na rzecz zrównoważonego finansowania oraz unijną systematyką dotyczącą zrównoważonego rozwoju również pomogą w przekierowaniu inwestycji na zrównoważoną energię w perspektywie średnioterminowej, dostarczając narzędzi do identyfikacji działalności gospodarczej zrównoważonej pod względem środowiskowym oraz ułatwiając realizację inicjatyw mających na celu zwiększenie skali zielonych inwestycji po niższych kosztach.

Równolegle z ożywieniem gospodarczym dotacje do paliw kopalnych, które spadły w 2020 r., mogą ponownie wzrosnąć w kolejnych latach w związku z rosnącą konsumpcją. Oczekuje się, że plany odbudowy i zwiększania odporności państw członkowskich, poprzez wspieranie przejścia na zieloną energię, doprowadzą do zmniejszenia długoterminowej zależności od paliw kopalnych.

Opublikowane zostaną również szczegółowe wyniki badania Komisji na temat dotacji w celu przedstawienia całościowego obrazu sytuacji.

(1) Art. 35 lit. n) rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu (2018/1999/UE), zwanego dalej: rozporządzeniem w sprawie zarządzania unią energetyczną

(2)   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1602743359876&uri=COM%3A2020%3A950%3AFIN#document3 Zwane dalej: sprawozdaniem Komisji z 2020 r. na temat dotacji

(3) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R1119&from=EN Recital 29

(4)   https://www.g7uk.org/wp-content/uploads/2021/06/Carbis-Bay-G7-Summit-Communique-PDF-430KB-25-pages-3-1.pdf  

(5) Art. 13 pkt 7 lit. b) Europejskiego prawa o klimacie.

(6) Prace przygotowawcze dotyczące aktu wykonawczego już się rozpoczęły i powinien on zostać przyjęty do końca 2022 r.

(7) https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/revision_of_the_energy_tax_directive_0.pdf

(8) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198/13 z 22.6.2020 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R0852&from=EN

(9) Badanie na temat dotacji w energetyce i innych interwencji rządowych w UE, zwane dalej: badaniem Komisji.

(10) W związku z ponowną oceną wykazu dotacji za lata wcześniejsze oraz zmianą podstawy monetarnej („wyrażonej w euro 2020” w obecnym sprawozdaniu) łączne kwoty na wykresach niniejszego sprawozdania mogą różnić się od ostatniego sprawozdania na temat dotacji w energetyce opublikowanego w 2020 r.

(11) W przypadku niektórych pozycji dotyczących dotacji, jeżeli dane za 2020 r. nie były dostępne, wartości z 2019 r. przyjęto jako szacunkowe dla 2020 r. W większości przypadków w niniejszym sprawozdaniu przywoływane są dane z roku 2020, jednak jeśli tylko dane z roku 2019 są wystarczająco solidne dla analizy, przyjmuje się je jako najnowsze dostępne.

(12) Światowa Organizacja Handlu (WTO), Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych  https://www.wto.org/english/tratop_e/scm_e/scm_e.htm  

(13) Więcej informacji na temat metodyki dotacji w energetyce można znaleźć w badaniu Komisji.

(14) W obecnym sprawozdaniu uwzględniono również dotacje na rybołówstwo.

(15) Dotacje związane z zapotrzebowaniem na energię zachęcają do zużycia energii w różnych sektorach gospodarki, np. poprzez obniżenie podatków lub zwrot kosztów zużycia energii, ceny regulowane w niektórych sektorach, płatności bezpośrednie mające na celu zmniejszenie obciążeń konsumentów wynikających z kosztów energii. Niektóre dotacje związane z zapotrzebowaniem na energię wywołują skutki społeczne, wykraczające poza względy czysto ekonomiczne i mające silny wymiar społeczny, który również należy uwzględnić w decyzjach politycznych.

(16) Głównie w formie obniżonego VAT. Należy ostrożnie podchodzić do specjalnych form wsparcia finansowego dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, wykraczających poza względy ściśle związane z rynkiem energii.

(17) W celu stosowania spójnej metodyki w odniesieniu do państw członkowskich, nośników energii, sektorów i instrumentów dotacji, niektóre pozycje uznane za dotacje w innych źródłach nie zostały uwzględnione w łącznych liczbach w badaniu Komisji. Na przykład wiele państw członkowskich stosuje różne stawki akcyzy na benzynę i olej napędowy, gdzie wynikające z tego dotacje mogą być znaczące. Podobnie nie uwzględniono pozaunijnego międzynarodowego transportu lotniczego i morskiego.

(18)  Biorąc pod uwagę, że zarówno PKB jak i zużycie energii spadły w 2020 r. o około 7 %, kwota dotacji w 2020 r. reprezentowała taką samą intensywność w stosunku do zużycia energii jak w 2019 r. Nie ma zatem wyraźnej tendencji do obniżania poziomu dotacji, pomimo międzynarodowego zobowiązania UE.

(19) Analiza ta opierała się jedynie na ograniczonej liczbie państw członkowskich, w przypadku których dostępne były dane. Dotacje w postaci taryf i premii gwarantowanych wzrosły w tych państwach, w których hurtowe ceny energii spadły najbardziej, podczas gdy w innych dotacje te spadły, prawdopodobnie z powodu wygaśnięcia starych umów na zakup energii, ponieważ nowe umowy oznaczają mniejsze dotacje lub są całkowicie oparte na rynku.

(20)   https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/recovery-coronavirus/recovery-and-resilience-facility_en