52018AE4405

EUR-Lex

Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

EUROPA
EUR-Lex home
EUR-Lex - 52018AE4405 - EN

Help

Search tips

Need more search options? Use the Advanced search

Document 52018AE4405

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady ustanawiającego program badawczo-szkoleniowy Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej na lata 2021–2025 uzupełniający program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji »Horyzont Europa«” [COM(2018) 437 final – 2018/0226]

EESC 2018/04405

Dz.U. C 110 z 22.3.2019, p. 132–135 (BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, HR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)

HTML

PDF

Official Journal

22.3.2019

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/132

[COM(2018) 437 final – 2018/0226]

(2019/C 110/24)

Sprawozdawczyni:

Giulia BARBUCCI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 12.7.2018 Rada Unii Europejskiej, 13.7.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	20.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	208/3/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie programu badawczo-szkoleniowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) na lata 2021–2025, zwracając uwagę na zachowanie ciągłości w stosunku do poprzednich programów na rzecz badań i rozwoju syntezy jądrowej, rozszczepienia jądrowego i bezpieczeństwa jądrowego oraz do JRC, a także na fakt, że omówiono w nim takie nowe obszary działania jak ochrona radiologiczna i demontaż elektrowni jądrowych.

1.2.

EKES uważa, że budżet programu Euratom jest adekwatny do wyznaczonych celów oraz że należy utrzymać tę pulę środków finansowych niezależnie od wyników negocjacji w sprawie brexitu. W związku z tym uważa również, że kluczowe znaczenie ma bardzo uważne zarządzanie wyjściem Zjednoczonego Królestwa z programu Euratom, w szczególności w odniesieniu do uruchomionych już linii badawczych, wspólnej infrastruktury i wpływu społecznego na personel (np. warunków pracy) na terytorium brytyjskim i poza nim.

1.3.

EKES uważa, że projekt JET ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju projektu ITER, który stanowi zresztą jego konsekwentną kontynuację z naukowego punktu widzenia. Z tego względu sądzi, że istotna jest dalsza operacyjność JET (albo jako projektu UE, albo jako wspólnego projektu UE i Zjednoczonego Królestwa), aż do czasu osiągnięcia operacyjności przez projekt ITER.

1.4.

EKES uważa, że innowacyjne aspekty wprowadzone do programu, takie jak jego uproszczenie, rozszerzenie celów (promieniowanie jonizujące i likwidacja obiektów jądrowych), poprawa synergii z programem „Horyzont Europa” oraz umożliwienie finansowania działań w zakresie kształcenia i szkolenia naukowców (np. działanie „Maria Skłodowska-Curie”), spełniają oczekiwania obywateli i zwiększają efektywność i skuteczność programu.

1.5.

Komitet uważa, że bezpieczeństwo jądrowe należy rozumieć zgodnie z dynamiczną koncepcją, która zakłada ciągłe monitorowanie i dostosowywanie obowiązujących przepisów w oparciu o najnowsze odkrycia i innowacje, uwzględniając cały cykl życia obiektów jądrowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na obiekty położone na granicy między państwami UE, zapewniając lepszą koordynację między organami krajowymi i lokalnymi oraz rzeczywiste zaangażowanie obywateli i pracowników.

1.6.

EKES uważa, że kształcenie, począwszy od kształcenia obowiązkowego, oraz szkolenie są kluczowym czynnikiem przybliżającym młodych ludzi do tematów naukowych i technologicznych. Ta kwestia ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia w przyszłości liczby europejskich naukowców tego sektora, która obecnie nie jest wystarczająca do pokrycia zapotrzebowania systemu produkcyjnego i badawczego.

2. Wprowadzenie

2.1.

Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie programu badawczo-szkoleniowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) na lata 2021–2025 jest częścią pakietu legislacyjnego dotyczącego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” na lata 2021–2027 (1). Proponowany program będzie obowiązywał przez okres pięciu lat zgodnie z art. 7 traktatu EURATOM, z możliwością przedłużenia o dwa lata w celu dostosowania do okresu obowiązywania programu „Horyzont Europa” i wieloletnich ram finansowych (WRF).

2.2.

Pula środków finansowych programu „Horyzont Europa” na lata 2021–2027 będzie wynosiła 100 mld EUR, z czego 2,4 mld EUR zostaną przeznaczone na program Euratom. Program ramowy „Horyzont Europa” ustanawia również ramy odniesienia dla instrumentów i metod uczestnictwa, a także dla przepisów dotyczących wdrażania, oceny i zarządzania. Obszary badawcze wspierane przez Euratom nie zostały uwzględnione w programie „Horyzont Europa”, zarówno ze względów prawnych (osobne traktaty), jak i związanych z zarządzaniem (zapobieganie powielaniu), co wzmacnia synergię między tymi programami.

2.3.

EKES wydał opinię ad hoc w sprawie wniosku dotyczącego programu „Horyzont Europa” (2), z którą niniejsza opinia jest powiązana pod względem wizji i zaleceń. EKES opracował również dwie inne opinie powiązane z niniejszą opinią, dotyczące projektu ITER (3) i likwidacji elektrowni jądrowych (4).

3. Streszczenie wniosku

3.1.

Program badawczo-szkoleniowy Euratom dotyczy różnych zastosowań energii jądrowej w Europie, zarówno do produkcji energii, jak i do innych celów w innych sektorach (np. promieniowanie jonizujące w sektorze medycznym). Wysiłki podejmowane przez Unię Europejską mają na celu wspieranie innowacji i rozwoju bezpiecznych technologii, ograniczanie zagrożeń i zapewnienie optymalnej ochrony radiologicznej. W związku z tym Euratom umożliwia uzupełnienie wkładu państw członkowskich przez łączenie procesów innowacji, badań naukowych i szkolenia.

3.2.

We wniosku określono budżet i wspólne cele badawcze w odniesieniu do zarówno do bezpośrednich (podejmowanych bezpośrednio przez Komisję za pośrednictwem Wspólnego Centrum Badawczego – „JRC”), jak i pośrednich (podejmowanych przez podmioty publiczne i prywatne finansowane w ramach programu) działań, które mają zostać zrealizowane zgodnie z programami prac uzgodnionymi z państwami członkowskimi.

3.3.

Program Euratom na lata 2021–2025 będzie realizowany w trybie zarządzania bezpośredniego. Komisja może jednak zdecydować, jeśli uzna to za właściwe i skuteczne, aby skorzystać z równoległego lub pośredniego trybu zarządzania, powierzając realizację określonych części programu państwom członkowskim, osobom lub przedsiębiorstwom albo państwom trzecim, organizacjom międzynarodowym lub obywatelom państw trzecich zgodnie z art. 10 traktatu EURATOM.

3.4.

W ramach proponowanego programu nadal będą realizowane najważniejsze działania badawcze prowadzone obecnie w ramach bieżącego programu Euratom (dotyczące ochrony radiologicznej, bezpieczeństwa jądrowego zarówno w odniesieniu do instalacji, jak i w ramach polityki międzynarodowej, gospodarowania odpadami promieniotwórczymi i energii termojądrowej), przy zwiększeniu nacisku również na likwidację obiektów jądrowych i zastosowania niezwiązane z wytwarzaniem energii takie jak promieniowanie jonizujące. Budżet w wysokości 1 675 000 000 EUR na lata 2021–2025 został rozdzielony na badania i rozwój w dziedzinie syntezy jądrowej (724 563 000 EUR), rozszczepienia jądrowego, bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (330 930 000 EUR) oraz na Wspólne Centrum Badawcze (619 507 000 EUR).

3.5.

Rozszerzenie zakresu celów zwiększa przekrojowy charakter instrumentu, czyniąc go bardziej użytecznym dla obywateli. W szczególności rosnąca liczba różnorodnych zastosowań promieniowania jonizującego wymaga zapewnienia ochrony ludzi i środowiska przed niepotrzebnym narażeniem na promieniowanie. Technologie wykorzystujące promieniowanie jonizujące stosowane są powszechnie w Europie w wielu sektorach, przede wszystkim w sektorze medycznym. W związku z tym również badania nad ochroną radiologiczną będą prowadzone w sposób przekrojowy, zarówno w dziedzinie produkcji energii jądrowej, jak i w sektorze medycznym, bez wykluczania innych zastosowań w sektorach przemysłowym, rolnym, ochrony środowiska i bezpieczeństwa.

3.6.

Innym innowacyjnym aspektem są badania na rzecz rozwoju i oceny technologii służących likwidacji obiektów jądrowych i remediacji środowiska, w związku z rosnącym popytem na takie działania. Aspekt ten stanowi kluczowy element uzupełniający pakiet kwestii dotyczących bezpieczeństwa, które zostały uwzględnione już w ramach bieżącego programu, takich jak bezpieczeństwo jądrowe (tj. bezpieczeństwo reaktorów jądrowych i cykli paliwowych), bezpieczne gospodarowanie wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi, ochrona radiologiczna i gotowość na wypadek sytuacji wyjątkowej (awarie z udziałem promieniowania i badania w zakresie radioekologii) oraz działania wdrażające politykę na rzecz bezpieczeństwa jądrowego, zabezpieczeń materiałów jądrowych i nierozprzestrzeniania broni jądrowej.

3.7.

Inicjatywy te zostaną uzupełnione o konkretne działanie mające na celu wspieranie rozwoju energii termojądrowej, stanowiącej potencjalnie niewyczerpane źródło energii o mniejszym wpływie na środowisko. W szczególności wniosek skupia się na zapewnieniu ciągłości wdrażania planu działania w dziedzinie syntezy jądrowej, który powinien doprowadzić do budowy pierwszej elektrowni w drugiej połowie bieżącego stulecia. Z tego powodu UE będzie nadal wspierać projekt ITER za pomocą specjalnego programu (5), a w przyszłości także projekt DEMO.

3.8.

Ponadto oprócz działań badawczych we wniosku przewidziano możliwość uczestnictwa naukowców zajmujących się dziedziną jądrową w programach kształcenia i szkolenia (np. działaniu „Maria Skłodowska-Curie”) w celu utrzymania wysokiego poziomu umiejętności, a także odpowiedniego wsparcia finansowego umożliwiającego zapewnienie dostępu do europejskiej i międzynarodowej infrastruktury badawczej (w tym JRC).

4. Uwagi ogólne

4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie programu Euratom na lata 2021–2025. W szczególności z zadowoleniem przyjmuje rosnące interakcje w ramach programu „Horyzont Europa”, umożliwiające zapewnienie wspólnych mechanizmów administracji i zarządzania środkami finansowymi oraz dostępu do nich, a także integrację między działaniami badawczymi i szkoleniami, pozwalającą na uniknięcie niepotrzebnego powielania.

4.2.

EKES uważa, że budżet przeznaczony na program Euratom jest adekwatny do celów, jakie UE wyznaczyła sobie w sektorze jądrowym. Z tego powodu jest zdania, że należy utrzymać tę określoną pulę środków finansowych niezależnie od wyników negocjacji w sprawie brexitu. W związku z tym uważa również, że kluczowe znaczenie ma bardzo uważne zarządzanie wyjściem Zjednoczonego Królestwa z programu Euratom, w szczególności w odniesieniu do uruchomionych już linii badawczych, wspólnej infrastruktury i wpływu społecznego na personel (np. warunki pracy) na terytorium brytyjskim i poza nim (6).

4.3.

EKES podkreśla zwłaszcza że wdrażanie projektu ITER wymaga wsparcia projektu JET (wspólny europejski tokamak), którego położona w Zjednoczonym Królestwie infrastruktura finansowana jest przez EURATOM. W rzeczywistości za pośrednictwem projektu JET testowane są między innymi obecnie powstające części infrastruktury ITER, które z naukowego punktu widzenia stanowią kontynuację projektu JET. Infrastruktura ta jest niepowtarzalna na świecie i nie może zostać zastąpiona. Z tego względu sądzi, że istotna jest dalsza operacyjność projektu JET (albo jako projektu UE, albo jako wspólnego projektu UE i Zjednoczonego Królestwa), aż do czasu osiągnięcia operacyjności przez projekt ITER.

4.4.

Komitet popiera podejście przyjęte we wniosku dotyczącym rozporządzenia, którego głównym celem jest zapewnienie ciągłości dotychczasowych działań badawczych i projektów, takich jak projekt ITER, który stanowi ważny cel w procesach obniżania emisyjności (7), dostaw energii i rozwoju przemysłowego (8). Ponadto nowy program zawiera interesujące nowości – rozszerza zakres możliwych do sfinansowania prac badawczych i działań w zakresie innowacji na rzecz rozwoju i wzrostu.

4.5.

EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje propozycję objęcia finansowaniem działań dotyczących promieniowania jonizującego, co przyczyni się do zwiększenia przekrojowości programu zgodnie z założeniami programu „Horyzont Europa” w zakresie wyzwań społecznych. W tym kontekście ważne jest, aby wyniki procesów badawczych i innowacyjnych w zakresie patentów i nowych technologii były szybko i regularnie rozpowszechniane, uwzględniając ich szeroki zakres stosowania (9).

4.6.

Ważne jest, aby wyniki uzyskane dzięki finansowaniu i wspólnym wysiłkom na skalę europejską były przekazywane obywatelom. Zwiększy to zaufanie obywateli do nauki i badań, a także świadomość znaczenia Unii Europejskiej i konkretnej strategii na rzecz poprawy jakości życia wszystkich.

4.7.

Komitet przyjmuje również z zadowoleniem zwiększenie finansowania na badania i wymianę wiedzy na temat likwidacji obiektów jądrowych i remediacji środowiska, zarówno w celu zaspokojenia rosnących potrzeb państw członkowskich, jak i zamknięcia obiegu w kontekście zarządzania procesami produkcji energii jądrowej, które powinno uwzględniać bezpieczną remediację środowiska po likwidacji obiektów jądrowych.

4.8.

EKES uważa, że rozszerzenie zakresu programu na działania w zakresie kształcenia i szkolenia, takie jak działanie „Maria Skłodowska-Curie”, ma kluczowe znaczenie dla utrzymania wysokiego poziomu umiejętności w UE. Oprócz celów jakościowych należałoby jednak również określić cele ilościowe, ponieważ liczba europejskich naukowców tego sektora obecnie nie jest wystarczająca do pokrycia całego zapotrzebowania europejskiego systemu produkcyjnego i badawczego (10).

5. Uwagi szczegółowe

5.1.

Nowe ramy bezpieczeństwa jądrowego opracowane po katastrofie w Fukushimie (11) stanowią reakcję na obawy obywateli. Unia Europejska ustanowiła system regularnych kontroli (wzajemna ocena) oraz dynamicznych i wielopoziomowych mechanizmów bezpieczeństwa, które podniosły standardy bezpieczeństwa obiektów jądrowych. Komitet zaleca monitorowanie prawidłowego wdrożenia tej dyrektywy, jej aktualizację i dostosowywanie do nowych wyzwań, przy uwzględnieniu całego cyklu życia obiektów jądrowych, od projektowania nowych reaktorów przez ciągłe dostosowywanie tych istniejących aż po ich likwidację (12). W tym kontekście uważa, że monitorowanie przez zewnętrzne i niezależne podmioty może zagwarantować osiągnięcie wyższych standardów bezpieczeństwa.

5.2.

Ponieważ wiele reaktorów znajduje się na granicy między co najmniej dwoma państwami UE należy opracować wzmocnione ramy współpracy między państwami w celu ustanowienia mechanizmów szybkiego reagowania na nieprzewidywalne incydenty transgraniczne (13), zapewniając skuteczną współpracę i koordynację między zainteresowanymi władzami lokalnymi i krajowymi. Zgodnie z art. 8 dyrektywy 2014/87/Euratom proces ten powinien również obejmować skuteczne i szeroko zakrojone działania informacyjne i szkoleniowe skierowane do pracowników i obywateli, wspierane w ramach szczególnych linii finansowania. Należy podjąć podobne inicjatywy również z sąsiadującymi państwami trzecimi borykającymi się z tymi samymi zagrożeniami (14).

5.3.

Komitet uważa, że podwykonawstwo może stanowić czynnik niepewności w zakresie utrzymania elektrowni jądrowych, a zatem zaleca jego ograniczenie i ścisłą kontrolę (15).

5.4.

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma wzbudzanie zainteresowania młodzieży naukami ścisłymi i technologią, co wymaga aktywnego i świadomego zaangażowania nauczycieli szkolnych. Dzięki ciągłym szkoleniom i podwyższaniu kwalifikacji powinni oni być pozytywnymi popularyzatorami wiedzy i wspierać otwartą, wolną od uprzedzeń i stereotypów dyskusję z uczniami na ten temat.

5.5.

EKES popiera zwłaszcza inicjatywy (w tym w ramach programu Erasmus+) mające na celu rozpowszechnianie w szkołach modelu STEAM, tj. nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii, sztuki i matematyki. Metoda ta zachęca uczniów do przyjęcia systematycznego i eksperymentalnego podejścia, ponieważ mają możliwość kreatywnego rozwiązywania problemów w realnym świecie. Badania naukowe i projekty, które zostały już sfinansowane przez UE w ostatnich latach, przyniosły bardzo pozytywne wyniki, co pokazuje, że taki model budzi zainteresowanie przedmiotami technicznymi, matematycznymi i naukowymi, które następnie są jako pierwsze brane pod uwagę przez uczniów przy wyborze kierunku studiów (16).

Bruksela, dnia 12 grudnia 2018 r.

Luca JAHIER

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) COM(2018) 435 final.

(2) INT/858, „Horyzont Europa” (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 33).

(3) TEN/680, WRF i ITER (zob. s. 136 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(4) TEN/681, WRF i likwidacja obiektów jądrowych oraz odpady promieniotwórcze (zob. s. 141 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(5) TEN/680, WRF i ITER (zob. przypis 3).

(6) https://www.nature.com/articles/d41586-018-06826-y

(7) Dz.U. C 107 z 6.4.2011, s. 37.

(8) Dz.U. C 229 z 31.7.2012, s. 60.

(9) INT/858, „Horyzont Europa” (zob. przypis 2).