52013DC0574

SPIS TREŚCI

1........... Wstęp............................................................................................................................ 3

2........... Ogólna ocena zgodności................................................................................................. 4

2.1........ Systemy zbierania........................................................................................................... 5

2.2........ Oczyszczanie wtórne...................................................................................................... 5

2.3........ Bardziej rygorystyczne oczyszczanie................................................................................ 5

2.4........ Duże miasta/źródła odprowadzające duże ilości ścieków................................................. 8

2.5........ Obszary wrażliwe........................................................................................................... 8

3........... Trendy dotyczące zgodności........................................................................................... 8

4........... Ograniczenie zanieczyszczenia w przeszłości i przyszłości................................................. 9

5........... Poprawa poprzez współfinansowanie............................................................................ 10

6........... Działania na rzecz zgodności z wymaganiami prowadzone w przeszłości......................... 11

7........... „Nowe podejście” do promowania zgodności z wymaganiami........................................ 12

8........... Wnioski i perspektywy................................................................................................. 12

1.           Wstęp

Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych[1] (zwana dalej „dyrektywą”) jest jednym z głównych instrumentów unijnej polityki wodnej. Jej celem jest ochrona środowiska przed niekorzystnym wpływem zrzutów ścieków komunalnych z obszarów zabudowanych (miast) oraz ulegających biodegradacji ścieków przemysłowych z sektora rolno-spożywczego (np. zakładów przetwórstwa mleka, zakładów przemysłu mięsnego, browarów itp.). Dyrektywa narzuca wymóg odpowiedniego zbierania ścieków i reguluje ich zrzuty, poprzez określenie minimalnego rodzaju oczyszczania ścieków, jaki należy zapewnić, a także ustalenie maksymalnych dopuszczalnych wartości emisji lub głównych zanieczyszczeń (ładunek organiczny i składniki odżywcze)[2]. Pełne wykonanie dyrektywy stanowi warunek wstępny osiągnięcia celów środowiskowych określonych w ramowej dyrektywie wodnej[3] UE i dyrektywie ramowej w sprawie strategii morskiej[4].

Wykonanie tej dyrektywy stanowi wyzwanie, przede wszystkim z powodu aspektów związanych z finansowaniem i planowaniem głównych inwestycji w infrastrukturę, na przykład systemy kanalizacji i oczyszczalnie. Niski poziom wykonania dyrektywy może prowadzić do zanieczyszczenia rzek i jezior substancjami organicznymi, a także do akumulacji nadmiernych ładunków składników odżywczych (eutrofizacja)[5], mających wpływ zwłaszcza na jeziora, wody przybrzeżne i morskie, które są szczególnie wrażliwe. Zgodnie z opublikowanym niedawno sprawozdaniem z wykonania ramowej dyrektywy wodnej[6] źródła punktowej emisji zanieczyszczeń nadal stanowią znaczny problem w przypadku 22 % jednolitych części wód w UE. Eutrofizacja pozostaje istotnym zagrożeniem w przypadku około 30 % jednolitych części wód w 17 państwach członkowskich. Nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone przepływy zrzutów ścieków znacznie przyczyniają się do tych problemów.

Zanieczyszczenie ściekami może również przyspieszać utratę różnorodności biologicznej oraz obniżać jakość zasobów wody pitnej lub wody w kąpieliskach, stwarzając zagrożenia dla zdrowia publicznego. Takie zagrożenia obejmują przypadki wystąpienia chorób przenoszonych przez wodę, zwłaszcza w sytuacji ograniczonych zasobów wody, wystąpienia chorób powodowanych narażeniem na zanieczyszczoną wodę w kąpieliskach (zanieczyszczenie substancjami organicznymi, zanieczyszczenie zakwitem planktonu z powodu zbyt dużej ilości składników odżywczych) lub spożyciem zanieczyszczonych ryb i owoców morza itp. Mogą one również pociągać za sobą negatywne konsekwencje dla niektórych sektorów gospodarki, na przykład turystyki lub sektora hodowli skorupiaków, mięczaków i innych bezkręgowców wodnych[7].

Starania państw członkowskich w dążeniu do wykonania dyrektywy przyniosły już znaczną poprawę w obszarze oczyszczania ścieków. W rezultacie jakość wody w Europie w ostatnich dziesięcioleciach znacznie się poprawiła, zaś wpływ zanieczyszczenia uległ zmniejszeniu[8]. Niemniej jednak dyrektywy nie wykonano jeszcze w sposób pełny i problemy związane z zanieczyszczeniem nadal się utrzymują.

Komisja w swoim wniosku dotyczącym siódmego unijnego program działań w zakresie środowiska (7. EAP)[9] oraz nowym „Planie ochrony zasobów wodnych Europy”[10] uznaje znaczenie tej dyrektywy i podkreśla, że konieczne jest wznowienie działań w celu zapewnienia jej pomyślnego wykonania.

W niniejszym siódmym sprawozdaniu z wykonania dyrektywy opisano postępy poczynione do końca roku sprawozdawczego 2009/2010. W sprawozdaniu zawarto także opis trendów dotyczących zgodności z wymaganiami i przedstawiono nowe podejście dotyczące „propagowania zgodności z wymaganiami” oraz prowadzone w ramach tego podejścia działania mające na celu informowanie społeczeństwa i prowadzenie sprawozdawczości. Oprócz niniejszego sprawozdania dostępny jest również załącznik z tabelami[11] oraz bardziej szczegółowe techniczne „sprawozdanie”[12]. Luki w publikacji niniejszego sprawozdania w odniesieniu do przedstawionych przez państwa członkowskie danych wynikają bezpośrednio ze sposobu, w jaki w przeszłości zorganizowane było zarządzanie danymi przez Komisję i państwa członkowskie. W związku z powyższym służby Komisji proponują „nowe podejście” również w odniesieniu do informacji na temat zgodności z wymaganiami i zachęcają państwa członkowskie do dostarczenia bardziej aktualnych informacji drogą elektroniczną na poziomie krajowym (zob. punkt 7).

2.           Ogólna ocena zgodności

Ocena zgodności ma na celu analizę stopnia zgodności z wymaganiami dyrektywy, na podstawie informacji dostarczonych przez państwa członkowskie. Ocena ta opiera się na zastosowaniu wytycznych i metodologii dostępnych na platformie Reportnet Europejskiej Agencji Środowiska[13]. Przedstawione dane dotyczące infrastruktury ściekowej są dostępne w bazie danych dotyczącej wody w ramach Europejskiego Systemu Informacji Wodnej, w postaci informacji o przedłożonych rozliczeniach i odpowiednich oczyszczalniach.[14]

Takie działania sprawozdawcze dotyczące wykonania dyrektywy przyniosły spodziewane rezultaty. Po raz pierwszy 27 państw członkowskich przedstawiło informacje na potrzeby sprawozdania i wszystkie w dużej mierze w terminie. Sprawozdanie obejmuje informacje dotyczące prawie 24 000 miast o liczbie ludności powyżej 2 000 mieszkańców (generujących zanieczyszczenia odpowiadające 615 mln mieszkańców, tak zwanej równoważnej liczbie mieszkańców[15]). Prawie 18 000 z tych miast (lub 81 % ładunku zanieczyszczeń) znajduje się w 15 państwach członkowskich, które przystąpiły do UE przed 2004 r. (kraje UE-15). Pozostałe miasta znajdują się w 12 państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w roku 2004 i 2007 (kraje UE-12). Ocenę zgodności przeprowadzono dla 26 państw członkowskich, jako że w przypadku Rumunii przed 2010 r. nie upłynął jeszcze żaden z terminów dotyczących zgodności, jakie uzgodniono w jej traktacie o przystąpieniu. Chorwacja przystąpiła do UE dnia 1 lipca 2013 r. i tym samym nie została uwzględniona w tych działaniach sprawozdawczych.

W przypadku kilku innych państw członkowskich, które przystąpiły do UE w roku 2004 lub 2007, dodatkowe terminy dotyczące zgodności upłynęły w trakcie okresu sprawozdawczego omawianego w niniejszym sprawozdaniu. Niemniej jednak wiele z miast znajdujących się w tych państwach będzie dopiero musiało wywiązać się z terminów ustanowionych dla roku 2010 i późniejszych lat i tym samym nie poddano ich ocenie w ramach niniejszego sprawozdania.

Podsumowanie głównych wyników analizy wykonania dyrektywy znajduje się poniżej (w celu zapoznania się ze szczegółowymi wynikami poszczególnych państw członkowskich zob. tabela 1 w załączniku, gdzie znajdują się również szczegółowe informacje na temat terminów, które upłynęły dla 12 państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r.).

2.1.        Systemy zbierania

W większości państw członkowskich UE zbieranie ścieków przeprowadza się na bardzo wysokim poziomie, ze średnim stopniem zgodności równym 94 % (wzrost z 92 %). Niektóre z 15 państw członkowskich osiągnęły nawet zgodność na poziomie 100 %. Wszystkie państwa członkowskie utrzymały lub poprawiły swoje poprzednie wyniki. Nadal są jednak kraje, w których ścieków się nie odprowadza lub odprowadza się je jedynie częściowo. W pięciu państwach członkowskich stopień zgodności w okresie 2009/2010 nadal był poniżej 30 % (BG, CY, EE, LV, SI).

2.2.        Oczyszczanie wtórne

W okresie 2009/2010 w UE łącznie 82 % ścieków poddano oczyszczaniu wtórnemu, zgodnie z przepisami dyrektywy, co stanowi poprawę o cztery punkty procentowe w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem. W czterech państwach członkowskich osiągnięto zgodność na poziomie 100 %, a w kolejnych sześciu odnotowano zgodność na poziomie co najmniej 97 %. Stopień zgodności w państwach członkowskich UE-12 jest jednak znacznie niższy, jako że w tych krajach jedynie 39 % ścieków poddaje się odpowiedniemu oczyszczaniu wtórnemu. Jedynie w CZ, HU, LT i SK osiągnięto wyniki dotyczące zgodności na poziomie między 80 a 100 %.

2.3.        Bardziej rygorystyczne oczyszczanie

Ten rodzaj oczyszczania ścieków, znany również jako trzeci etap oczyszczania, stanowi, w razie konieczności, uzupełnienie oczyszczania wtórnego i ma na celu głównie wyeliminowanie składników odżywczych w celu zwalczania eutrofizacji lub zmniejszenia zanieczyszczenia bakteriologicznego, które może mieć wpływ na zdrowie ludzi (na przykład w przypadku stref wody pitnej lub wody w kąpieliskach)[16]. Ogólny stopień zgodności wyniósł 77 %. Odnotowano jednak szczególne opóźnienia we wprowadzeniu bardziej rygorystycznego oczyszczania w państwach członkowskich UE-12, gdzie jedynie 14 % ścieków poddaje się odpowiedniemu oczyszczaniu. Z drugiej strony w czterech krajach osiągnięto zgodność na poziomie 100 %.

Rysunek 1: Wyniki dotyczące zgodności na poziomie krajów UE-27, UE-15 i UE-12 w odniesieniu do art. 3 dyrektywy (zbieranie ścieków), zaznaczone na zielono, w odniesieniu do art. 4 (oczyszczanie wtórne), zaznaczone na różowo, oraz w odniesieniu do art. 5 (bardziej rygorystyczne oczyszczanie), zaznaczone na niebiesko. Podano średnie wartości, ważone wielkością danego państwa członkowskiego.

Wyniki na poziomie UE-27, UE-15 i UE-12 przedstawiono na rysunku 1[17].

Wartości w grupie krajów UE-15 są na ogół wysokie, a nawet bardzo wysokie w takich krajach jak Niemcy, Niderlandy czy Austria. W grupie krajów UE-12 wyniki są raczej niskie, zwłaszcza pod względem bardziej rygorystycznego oczyszczania.

W grupie krajów UE-27 wartości te są także wysokie i dosyć podobne do wartości w grupie krajów UE-15 (choć nieznacznie niższe), a to z uwagi na:

a) względnie większą przydatność danych dotyczących zbierania i oczyszczania ścieków w krajach UE-15. Na poziomie UE-15 upłynęły już wszystkie terminy dotyczące zgodności, a zatem ilość ścieków poddawanych oczyszczaniu zgodnie z przepisami dyrektywy jest duża, co wiąże się z dobrymi wynikami dotyczącymi zgodności.

b) mniejszą przydatność danych dotyczących zbierania i oczyszczania ścieków w krajach UE-12, gdzie wyniki dotyczące zgodności dotyczą tylko części miast w tych krajach, tj. tych miast, gdzie wprowadzono wymóg zgodności przed 2009/2010.

Rysunek 2: Wyniki dotyczące zgodności z podziałem na poszczególne państwa członkowskie w odniesieniu do art. 3 dyrektywy (zbieranie ścieków), zaznaczone na zielono, w odniesieniu do art. 4 (oczyszczanie wtórne), zaznaczone na różowo i w odniesieniu do art. 5 (bardziej rygorystyczne oczyszczanie), zaznaczone na niebiesko. Kraje zaklasyfikowano, przedstawiając najpierw te z najniższym stopniem zgodności w odniesieniu do art. 5, a następnie w kolejności rosnącej zgodności. Na Słowacji (art. 5) i w Rumunii (art. 3, 4 i 5) zamiast danych dotyczących zgodności przedstawiono dane dotyczące „istniejących instalacji”, ponieważ terminy dotyczące zgodności z przepisami tych artykułów dla tych krajów nie upłynęły jeszcze przed końcem roku sprawozdawczego (dane dotyczące zgodności nie były wymagane, lecz państwa członkowskie przedstawiły dane dotyczące zebranych i oczyszczonych ścieków). Na Cyprze i Łotwie wyniki dotyczące zgodności wynoszą 0 %, ponieważ systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków nie funkcjonowały jeszcze w pełni w tych krajach w roku sprawozdawczym (2009). Niemniej jednak od tamtego czasu dokonano znacznych postępów i aktualny stopień zgodności jest znacznie wyższy.

Wyniki krajowe przedstawione na rysunku 2 dotyczą danych i sytuacji z roku 2009 lub najpóźniej roku 2010. Służby Komisji są świadome, że od tamtego czasu w wielu państwach członkowskich, zwłaszcza tych z niskim stopniem zgodności, dokonał się znaczny postęp i obecny stopień zgodności jest często (znacznie) wyższy (zwłaszcza na Cyprze i Łotwie).

2.4.        Duże miasta/źródła odprowadzające duże ilości ścieków

W niniejszym sprawozdaniu zidentyfikowano 585 dużych miast, spośród których każde wytwarza ilość ścieków równą (lub wyższą) ilości ścieków wytwarzanych przez 150 000 mieszkańców. Ładunek zanieczyszczeń wytwarzany tylko przez te duże miasta stanowi 45 % całkowitego odprowadzanego ładunku zanieczyszczeń. W tych 585 dużych miastach około 91 % ładunku zanieczyszczeń poddaje się bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu (najlepsze dostępne techniki oczyszczania). W porównaniu z poprzednim sprawozdaniem, zgodnie z którym jedynie 77 % istotnego ładunku zanieczyszczeń poddawano takiemu oczyszczaniu, zaszła pod tym względem poprawa. Wśród tych dużych miast/źródeł odprowadzających duże ilości ścieków występują jednak duże różnice pod względem stopnia zgodności.

Przykładowo, jedynie jedenaście z 27 stolic[18] państw członkowskich UE mogło w 2010 r. pochwalić się „pełną zgodnością”, nawet w kontekście wymogów dotyczących najbardziej rygorystycznego oczyszczania, jeśli takie stosowano (zob. szczegółowe informacje na temat stolic UE w tabeli 2 i komentarzach w załączniku).

2.5.        Obszary wrażliwe

Część terytorium UE oznaczona jako obszar wrażliwy lub uważana za obszar wrażliwy zwiększyła się od czasu opublikowania poprzedniego sprawozdania i w 2010 r. osiągnęła niemal 75 %. Najistotniejszy wzrost powierzchni takich obszarów miał miejsce we Francji i Grecji. Szczegółowe informacje na temat obszarów wrażliwych w państwach członkowskich UE są dostępne w serwisie mapowym Europejskiego Systemu Informacji Wodnej.[19]

3.           Trendy dotyczące zgodności

W ocenie postępów poczynionych w ramach dążeń do pełnej zgodności z wymaganiami dyrektywy we wszystkich państwach członkowskich należy rozróżnić kraje UE-15 i te państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 i 2007 r. Wymogi dotyczące zgodności były regularnie zmieniane, głównie z powodu rozszerzania Unii oraz w odniesieniu do okresów przejściowych, których etapy określono w dyrektywie i które kolejno upływały. Wszystkie terminy obowiązujące kraje UE-15 upłynęły dnia 31 grudnia 2005 r., ale w przypadku krajów UE-12 terminy te upłyną dopiero wraz z końcowym ostatecznym terminem w 2018 r. Dane do roku 2004 dostępne są wyłącznie w odniesieniu do państw członkowskich UE-15. W związku z tym pomiar postępów na poziomie wszystkich 27 państw członkowskich stał się możliwy dopiero wraz ze sporządzeniem piątego sprawozdania (2005/2006). Zestawienie wszystkich wyników opublikowanych w poprzednich sprawozdaniach Komisji pokazuje indykatywny wzrostowy trend w osiąganiu zgodności. Jest tylko jeden wyjątek: spadek odnotowany przy porównaniu szóstego sprawozdania z piątym, który wynikał z faktu, że wiele państw członkowskich z gorszymi wynikami w wykonaniu dyrektywy nie przesłało koniecznych informacji, jakie miały zostać uwzględnione w piątym sprawozdaniu (2005/2006). Mimo tego, pozytywnym aspektem, jaki należy odnotować, jest to, że porównanie danych z szóstego sprawozdania (2007/2008) z danymi ze sprawozdania siódmego (2009/2010) pokazuje trend wzrostowy, ponieważ państwa członkowskie UE-12 po raz pierwszy były związane zobowiązaniami/terminami dotyczącymi zgodności, a jednak dane z tych krajów nie obniżyły ogólnych pozytywnych wyników.

Rysunek 3: Stopień zgodności na przestrzeni lat: na niniejszym rysunku przedstawiono ewolucję zgodności z wymogami dotyczącymi zbierania ścieków, ich oczyszczania biologicznego lub wtórnego oraz oczyszczania bardziej rygorystycznego, na przestrzeni kilku różnych sprawozdań z wykonania dyrektywy (od drugiego sprawozdania) w odpowiednich latach sprawozdawczych (od 1998 r. do okresu 2009/2010). Nie we wszystkich sprawozdaniach dostępne były wszystkie wyniki: w przypadku braku takich wartości nie mogły one zostać przedstawione na rysunku, stąd przerwy w ciągłości „linii trendu”.

4.           Ograniczenie zanieczyszczenia w przeszłości i przyszłości

Komisja dokonała również oceny ograniczenia zanieczyszczenia, które nastąpiło w wyniku wykonania dyrektywy, oraz spodziewanego dalszego ograniczenia zanieczyszczenia w następnych latach, przy założeniu pełnej zgodności. Ocenę taką przeprowadzono w ramach projektu FATE[20] (związanego z oceną losów i skutków zanieczyszczeń w ekosystemach lądowych i morskich).

W roku sprawozdawczym 2011/2012 Wspólne Centrum Badawcze Komisji (JRC) opublikowało dwa sprawozdania[21], w których omówiono ładunki zanieczyszczenia i ograniczenie zanieczyszczenia w wyniku wprowadzenia kilku strategii politycznych UE (w tym ramowej dyrektywy wodnej, dyrektywy azotanowej i dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych), w przeszłości (1985-2005), oraz spodziewany ładunek zanieczyszczenia i ograniczenie zanieczyszczenia w przyszłości (do 2020 r. przy założeniu, że rokiem referencyjnym jest rok 2005).

W odniesieniu do ograniczenia ilości składników odżywczych w przeszłości, dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych przyniosła pomyślne rezultaty w kwestii kontroli źródeł punktowej emisji składników odżywczych, tym samym ograniczając ilość takich składników odprowadzaną do wód powierzchniowych Europy. Opisano to w jednym z wymienionych powyżej sprawozdań JRC: „Długoterminowe ładunki składników odżywczych przedostające się do europejskich mórz”. Zgodnie z tym sprawozdaniem, porównując szacunkowe ładunki składników odżywczych z 2005 r. z tymi z roku 1991 w skali Europy kontynentalnej, całkowity odpływ azotu zmniejszył się o 9 %, podczas gdy całkowity ładunek fosforu zmniejszył się o około 15 %, głównie z powodu ograniczenia emisji ze źródeł punktowych. W sprawozdaniu wskazano również, że w przypadku Morza Północnego i Morza Bałtyckiego spadek ten związany był głównie z ograniczeniem źródeł punktowych dzięki wdrożeniu zaawansowanego oczyszczania ścieków.

W odniesieniu do przyszłych trendów, przy założeniu dotychczasowego scenariusza postępowania (założenie: nie zastosowano żadnych środków mających na celu złagodzenie wpływu składników odżywczych), jednym z głównych wniosków zawartych w sprawozdaniu jest stwierdzenie, że realizacja takiego scenariusza przyniosłaby zwiększenie emisji składników odżywczych ze źródeł lądowych do 2020 r. Przy założeniu pełnego wykonania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, można by osiągnąć znaczne ograniczenie emisji ze źródeł punktowych. W niektórych częściach Europy pełne wykonanie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych mogłoby jednak przynieść również (w ramach pierwszego etapu) wzrost emisji ze źródeł punktowych w ramach emisji nieodprowadzanych, zwłaszcza w dorzeczu dolnego Dunaju. Wynika to z tego, że w małych aglomeracjach bez systemów odwadniania wprowadzono by bardziej zorganizowane zbieranie i odprowadzanie ścieków, tworząc nowe źródła punktowe, których nie ma obecnie. Choć może to zmniejszyć skuteczność dążenia do ograniczenia ilości składników odżywczych przedostających się do Morza Czarnego, i tak przyniosłoby to poprawę w odniesieniu do ochrony środowiska, na przykład mniejsze zanieczyszczenie wód podziemnych, którego nie poddano ocenie w ramach badania.

Podczas przygotowywania niniejszego sprawozdania z wykonania dyrektywy przeprowadzono szczegółowe obliczenia dotyczące ładunków zanieczyszczeń generowanych przez niezgodną z wymaganiami frakcję ścieków pochodzących z miast (oszacowanie „dystansu dzielącego stan obecny i zgodność z wymaganiami”). Nie uwzględniono w nich miast, które nadal nie są objęte zobowiązaniami do osiągnięcia zgodności z wymaganiami (tj. tych miast, dla których terminy zawarte w traktatach o przystąpieniu nie upłynęły jeszcze w roku 2009 ani 2010, który był ostatnim rokiem, dla którego państwa członkowskie przedstawiły dane). Na podstawie tych szacunków wskazano, że całkowite roczne ładunki zanieczyszczeń pochodzące ze ścieków komunalnych niezgodnych z przepisami dyrektywy zawierają około 603 kt/r[22] azotu, 78 kt/r fosforu i 3900 kt/r całkowitego zanieczyszczenia substancjami organicznymi[23].

Porównanie podanych powyżej danych z szacunkowym całkowitym rocznym ładunkiem składników odżywczych przedostającym się do europejskich mórz (azot i fosfor), zgodnie ze sprawozdaniem JRC „Długoterminowe ładunki składników odżywczych przedostające się do europejskich mórz”, pokazuje, że azot generowany przez niezgodną z wymaganiami frakcję ścieków stanowi około 15 % całkowitej ilości azotu odprowadzanego do mórz. W przypadku fosforu procent ten jest jeszcze wyższy i wynosi 35 % całkowitej ilości fosforu. Wskaźniki te potwierdzają, że konieczne jest pełne wykonanie dyrektywy w całej UE.

W wymienionym powyżej sprawozdaniu JRC zawarto ogólny wniosek: „ograniczenie źródeł punktowych składników odżywczych jest najbardziej skutecznym rozwiązaniem umożliwiającym ograniczenie odpływu składników odżywczych do europejskich mórz. Rozwiązanie to jest jednak względnie trudne do wykonania i dalsze ograniczenie ilości składników odżywczych pochodzących ze źródeł punktowych będzie wiązało się ze znacznymi kosztami”.

5.           Poprawa poprzez współfinansowanie

Do wsparcia wykonania dyrektywy można wykorzystać fundusze unijne, w szczególności Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), które pomagają regionom, które pozostają w tyle pod względem zrównoważonego rozwoju lub zmagają się ze strukturalnym trudnościami w tym obszarze. W ciągu kilku okresów programowania fundusze te udzieliły znacznego wsparcia państwom członkowskim i regionom pod względem inwestycji w konieczną infrastrukturę do oczyszczania ścieków. W ramach obecnego okresu programowania 2007-2013 wsparcie finansowe dla inwestycji w prace i infrastrukturę związaną ze ściekami w 21 państwach członkowskich zaplanowano na kwotę około 14,3 mld EUR. To głównie, choć nie wyłącznie, „nowe” państwa członkowskie przeznaczyły największe kwoty swoich środków na oczyszczanie ścieków. W okresie sprawozdawczym 2009/2010 całkowite łączne środki przypisane do kategorii „ścieki” wyniosły 3,5 mld EUR na rok 2009 i 9,7 mld EUR na rok 2010. Państwami członkowskimi z najwyższymi łącznymi kwotami przeznaczonymi na wydatki w tej kategorii były Polska (3,3 mld EUR), Rumunia (1,2 mld EUR) i Węgry (0,6 mld EUR).

Pomimo takiego znacznego wsparcia w postaci środków UE, w ocenie funkcjonowania polityki UE w zakresie wody słodkiej podkreślono, że większość środków koniecznych do wdrożenia unijnej polityki wodnej musi zostać wygenerowana przez państwa członkowskie. Zgodnie z badaniem[24] przeprowadzonym w 22 państwach członkowskich nadal istnieje w tych państwach znaczna luka w finansowaniu w odniesieniu do przyszłej zgodności z przepisami dyrektywy.

Głównym powodem takiej luki w finansowaniu jest wolny i niedostateczny postęp w dążeniach do osiągnięcia zwrotu kosztów od użytkowników wody i wdrażaniu zasady „zanieczyszczający płaci”, zgodnie z wymaganiami ramowej dyrektywy wodnej, w większości państw członkowskich. Aby wesprzeć taką politykę cenową w obszarze wody, Komisja zaproponowała pewne warunki ex ante, w tym wymogi dotyczące cen wody zgodne z ramową dyrektywą wodną, które państwa członkowskie muszą spełnić w ramach przyszłej unijnej polityki spójności (2014-2020) w odniesieniu do finansowania projektów w sektorze wodnym.

6.           Działania na rzecz zgodności z wymaganiami prowadzone w przeszłości

Komisja dąży do zapewnienia zgodności poprzez ciągły dialog oraz, w razie konieczności, również poprzez wszczynanie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (niektóre rozpoczęto w 1997 r.). Obecnie nadal toczy się około 20 horyzontalnych spraw grupowych[25] przeciwko 10 państwom członkowskim UE-15.

W ostatniej ocenie funkcjonowania polityki UE w zakresie wody słodkiej[26] stwierdzono, że postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w sposób pozytywny wpłynęły na skuteczność wykonania dyrektywy, przyspieszając ten proces. Chociaż egzekwowanie prawa na poziomie UE jest stosunkowo wolnym i czasochłonnym procesem, większość spraw rozstrzygnięto na etapie przed rozpoczęciem procesu sądowego.

Wśród przykładów pomyślnie rozstrzygniętych spraw jest Francja (postępowania dotyczące 682 miast nieprzestrzegających przepisów, wszczęte w 1998 i 2000 r.) i Belgia (postępowania przeciwko 175 miastom nieprzestrzegającym przepisów, wszczęte w 1998 r.). W obydwu przypadkach prawie wszystkie wymienione powyżej miasta obecnie spełniają wymagania. W 1998 r. rozpoczęto postępowanie również przeciwko 475 miastom we Włoszech; obecnie, po wydaniu wyroku Trybunału, jedynie 110 z nich nie spełnia wymagań. Oprócz tych trzech krajów wśród państw, przeciwko którym toczą się postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, największe postępy poczyniły Hiszpania i Grecja, zwłaszcza w odniesieniu do zobowiązań dotyczących oczyszczania ścieków.

7.           „Nowe podejście” do promowania zgodności z wymaganiami

Pomimo zachęcających oznak postępów nadal istnieje znaczna luka w wykonaniu dyrektywy, w szczególności w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. lub później. Widać coraz wyraźniej, że bez intensyfikacji działań na poziomie unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym opóźnienia w wykonaniu dyrektywy w tych „nowych” państwach członkowskich będą tak duże jak w przypadku państw członkowskich UE-15, lub nawet większe. Perspektywy osiągnięcia koniecznych postępów, wyłącznie poprzez prowadzenie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, nie napawają optymizmem. Mając na uwadze obecny kryzys i coraz większe ograniczenia krajowych budżetów, Komisja wybrała tę dyrektywę jako kandydata do rozpoczęcia pilotażowej inicjatywy na rzecz „nowego podejścia” do wspierania zgodności z wymaganiami i wdrażania przepisów.

Wspomniane „nowe podejście” opisano w proponowanym siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska (EAP) oraz „Planie ochrony zasobów wodnych Europy”. W ramach celu priorytetowego nr 4 siódmego EAP „Maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska” zaproponowano przeprowadzenie szczegółowych działań[27], a w szczególności:

· stworzenie na szczeblu krajowym systemów aktywnego rozpowszechniania informacji na temat tego, jak wdrażane jest prawodawstwo UE w dziedzinie ochrony środowiska, w połączeniu z przeglądem na szczeblu unijnym wyników poszczególnych państw członkowskich (tak zwane „ustrukturyzowane ramy wdrażania i ramy informowania”).

· nawiązania porozumień partnerskich w sprawie wdrażania przepisów między państwami członkowskimi a Komisją.

W „Planie ochrony zasobów wodnych Europy” ustanowiono cel mówiący o „poprawie stopnia zgodności dotyczącego oczyszczania ścieków do 2018 r. w drodze długoterminowego planowania inwestycji (w tym z wykorzystaniem funduszy UE i pożyczek z EBI)”. W wymiarze praktycznym w planie tym zapowiedziano, że Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi w celu przygotowania planów wdrażania, które mogą mieć formę porozumień partnerskich w sprawie wdrażania, do 2014 r.

Służby Komisji zaczęły realizację tych działań warsztatami[28] zorganizowanymi w grudniu 2012 r. i będą regularnie przedstawiały informacje na temat poczynionych postępów.

8.           Wnioski i perspektywy

Niemal 20 lat po przyjęciu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, do 2010 r. osiągnięto znaczny postęp w dążeniu do pełnego wykonania tej dyrektywy. W przypadku krajów UE-15 średni stopień zgodności wynosi 88 % w odniesieniu do oczyszczania wtórnego, a w odniesieniu do systemów zbierania ścieków i bardziej rygorystycznego oczyszczania stopień ten jest jeszcze wyższy (odpowiednio 97 i 90 %). Przodujące w wykonaniu dyrektywy państwa – Austria, Niemcy i Niderlandy – wykonały dyrektywę niemal w pełni, a kolejnym kilku krajom niewiele do tego brakuje. Dla nich priorytetem będzie utrzymanie i modernizacja istniejącej infrastruktury. Ponadto od 2010 r. w tych krajach UE-15, które spóźniały się z osiągnięciem zgodności z wymaganiami dyrektywy, dokonano dalszych inwestycji, również w wyniku postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wytoczonych przez Komisję. Przy prowadzeniu w ciągu nadchodzących lat ciągłych działań możliwe jest pomyślne (prawie całkowite) zakończenie procesu wykonania dyrektywy w tych 15 państwach członkowskich do 2015 lub 2016 r., czyli 10 lat po upływie ostatniego terminu określonego w pierwotnej treści dyrektywy.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku tych państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. lub później. Dystans, jaki dzieli je od osiągnięcia tego celu, jest nadal znaczny, przy średnim stopniu zgodności na poziomie 72 % w przypadku systemów zbierania oraz 39 % i 14 % w przypadku, odpowiednio, oczyszczania wtórnego i oczyszczania bardziej zaawansowanego. Bez intensyfikacji działań na wszystkich szczeblach spodziewane są opóźnienia podobne do tych, jakie miały miejsce w przypadku krajów UE-15, lub nawet większe, co sprawi, że ostatnie kraje zakończą wykonanie dyrektyw dopiero w 2028 r.

Kolejnym problematycznym obszarem jest brak zgodności w przypadku znacznej liczby „dużych miast”. Przykładowo, jedynie jedenaście spośród 27 stolic UE posiada system zbierania oraz oczyszczalnie zgodne ze standardami technicznymi starszymi niż 20 lat. Jako że takie duże miasta są źródłem zrzutów dużych ładunków zanieczyszczeń, prowadzi to do znacznego zanieczyszczenia środowiska.

W niniejszym siódmym sprawozdaniu z wykonania dyrektywy, po raz pierwszy, zawarto szczegółową ocenę zgodności z wymaganiami obejmującą 27 państw członkowskich. Infrastruktura umożliwiająca sprawozdawczość ustanowiona w ramach Europejskiego Systemu Informacji Wodnej działa prawidłowo. Proces usprawniono, a czas trwania przetwarzania i oceny danych znacznie się skrócił. Niemniej jednak w niektórych państwach członkowskich nadal możliwe są dalsze udoskonalenia systemu monitorowania i sprawozdawczości. Tłumaczy to niektóre niskie poziomy wykonania dyrektywy lub nieścisłości w danych przedstawionych w ramach różnych działań sprawozdawczych.

W proponowanym siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska oraz „Planie ochrony zasobów wodnych Europy” podkreślono znaczenie zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach tych ostatnich inicjatyw politycznych Komisja ogłosiła, że jeszcze bardziej zwiększy swoje wsparcie dla działań państw członkowskich zmierzających do wykonania tej dyrektywy, poprzez propagowanie „nowego podejścia” do osiągania zgodności z wymaganiami. W grudniu 2012 r. służby Komisji rozpoczęły działania w ramach takiego „nowego podejścia”, w celu zachęcenia państw członkowskich do ustanowienia lub przeglądu planów wdrażania najpóźniej do 2014 r.

[1]               Dyrektywa 91/271/EWG, Dz.U. L 135 z 30.5.1991.

[2]               W celu zapoznania się z bardziej szczegółowymi informacjami na temat zakresu, celów i postanowień dyrektywy zob.: http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/index_en.html.

[3]               Dyrektywa 2000/60/WE, Dz.U. L327 z 22.12.2000.

[4]               Dyrektywa 2008/56/WE, Dz.U. L164 z 25.6.2008.

[5]               Eutrofizacja oznacza „wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyższych form życia roślinnego, co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów żyjących w wodzie, oraz jakości danych wód”.

[6]               Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/implrep2007/index_en.htm#third.

[7]               Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w dokumencie: Europejska Agencja Środowiska (2010): Europejska Agencja Środowiska „Środowisko Europy 2010 – stan i prognozy”.

[8]               Bardziej szczegółowe informacje są dostępne w dokumencie: Europejska Agencja Środowiska (2012): „Europejskie wody – ocena stanu i obciążeń”.

[9]               COM (2012) 710 final. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć pod adresem: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0710:FIN:PL:PDF.

[10]             COM (2012) 673 final. Bardziej szczegółowe informacje są dostępne pod adresem:

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0673:FIN:PL:PDF.

[11]             SWD (2013) 298

[12]             Siódma ocena techniczna informacji dotyczących wykonania dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych zmienionej dyrektywą Komisji 98/15/WE z dnia 27 lutego 1998 r. (stan na dzień 31 grudnia 2009 r. lub 31 grudnia 2010 r.). Projekt sporządzony przez konsultanta Komisji Umweltbundesamt GmbH (Austria).

[13]             Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć pod adresem: http://rod.eionet.europa.eu/obligations/613.

[14]             http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/waterbase-uwwtd-urban-waste-water-treatment-directive-3.

[15]             Termin „równoważna liczba mieszkańców” lub RLM można znaleźć w dyrektywie i obejmuje on zanieczyszczenie substancjami organicznymi wygenerowane głównie przez mieszkańców miast i inne źródła, takie jak ludność niebędącą mieszkańcami miejscowości (turyści) i przedsiębiorstwa rolno-spożywcze.

[16]             Ponadto technologie stosowane w ramach trzeciego etapu oczyszczania (np. technologie ozonowania, chlorowania, UV, filtrów membranowych i filtrów piaskowych) są powszechnie uznawane za jedne z najbardziej obiecujących możliwości ograniczania mikrozanieczyszczeń (nowych substancji zanieczyszczających, w tym produktów farmaceutycznych i produktów higieny osobistej oraz innych przemysłowych substancji chemicznych) przedostających się do środowiska wodnego.

[17]             W tabeli 1 (zob. załącznik) przedstawiono wyniki z podziałem na państwa członkowskie z grup UE-27, UE-15, UE-12, sklasyfikowane ze względu na stopień zgodności.

[18]             Amsterdam, Ateny, Berlin, Bratysława, Kopenhaga, Helsinki, Madryt, Paryż, Sztokholm, Wiedeń i Wilno.

[19]             http://www.eea.europa.eu/themes/water/interactive/soe-wfd/urban-waste-water-treatment-directive-viewer.

[20]             http://fate.jrc.ec.europa.eu/rational/home.

[21]             http://bookshop.europa.eu/en/scenario-analysis-of-pollutants-loads-to-european-regional-seas-for-the-year-2020-pbLBNA25159/ oraz http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/111111111/15938/1/lbna24726enc.pdf.

[22]             kilotony/rok

[23]             W oparciu o chemiczne zapotrzebowanie na tlen (ChZT).

[24]             COWI 2010: Koszty zgodności z wymaganiami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Sprawozdanie końcowe http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/info/pdf/Cost%20of%20UWWTD-Final%20report_2010.pdf.

[25]             Lista najistotniejszych postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (aktualna) i wyroków od okresu 2009/2010 znajduje się w załączniku do sprawozdania (odpowiednio tabela 3 i 4).

[26]             SWD (2012) 393

[27]             W załączniku VI (s. 102) oceny oddziaływania (SWD(2012) 397 final) znajdują się szczegółowe informacje na temat pilotażowych działań dotyczących ścieków komunalnych.

[28]             https://circabc.europa.eu/w/browse/340cea09-390f-4c11-8e99-712c519c21e4