ZAŁĄCZNIK

CELE NAUKOWE I TECHNOLOGICZNE, OGÓLNE ZARYSY TEMATÓW I DZIAŁAŃ

I.   OBSZARY TEMATYCZNE BADAŃ

I.A.   Badania nad energią syntezy jądrowej

Cel ogólny

Rozwój podstaw naukowych budowy prototypowych reaktorów dla bezpiecznych, zgodnych z zasadami trwałego rozwoju, przyjaznych dla środowiska i ekonomicznie opłacalnych elektrowni oraz budowa ITER jako najważniejszy krok w tym kierunku.

Działania

1.   Realizacja projektu ITER

Jako gospodarz projektu Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność w ramach organizacji ITER oraz odgrywa wiodącą rolę, szczególnie w zakresie administrowania międzynarodową organizacją ITER, zarządzania i rekrutacji personelu, a także w zakresie ogólnego wsparcia technicznego i administracyjnego.

Udział Wspólnoty jako strony w projekcie ITER będzie wymagał dalszych wkładów w budowę wyposażenia i instalacji potrzebnych w ośrodku ITER oraz wsparcia projektu w trakcie budowy.

Działania badawczo-rozwojowe wspierające budowę ITER będą prowadzone przez zrzeszenia na rzecz syntezy jądrowej oraz europejskie przedsiębiorstwa. Będą one obejmowały opracowanie i testowanie komponentów oraz systemów.

2.   Badania i rozwój na rzecz przygotowania funkcjonowania ITER

Celem ukierunkowanego programu z zakresu fizyki i technologii będzie skonsolidowanie wyborów związanych z projektem ITER oraz przygotowanie do szybkiego uruchomienia ITER. Program ten zostanie zrealizowany za pomocą skoordynowanych działań o charakterze doświadczalnym, teoretycznym i działań z zakresu modelowania z wykorzystaniem narzędzi JET i innych odpowiednich urządzeń eksperymentalnych i obliczeniowych. Zapewni on należyty wpływ Europy na realizację projektu ITER oraz przygotuje do istotnej roli Europy w jego wykorzystaniu. Program ten będzie obejmował:

—	ocenę kluczowych technologii funkcjonowania ITER poprzez wykorzystanie ulepszeń JET (podobna jak w ITER pierwsza ściana, systemy grzewcze, diagnostyka),

—	zbadanie scenariuszy funkcjonowania ITER w ramach ukierunkowanych eksperymentów przeprowadzanych na JET i innych instalacjach oraz skoordynowane prace w zakresie tworzenia modeli.

3.   Ograniczone działania technologiczne przygotowujące do DEMO

Zrzeszenia na rzecz syntezy jądrowej oraz przedsiębiorstwa będą nadal rozwijały kluczowe technologie i materiały wymagane do udzielenia zezwolenia elektrowni DEMO oraz jej budowy i funkcjonowania, w celu przebadania ich w ITER oraz wypracowania przez przemysł europejski takiej pozycji technologicznej, która umożliwi mu budowę DEMO oraz rozwijanie przyszłych elektrowni termojądrowych. Zrealizowane zostaną następujące działania:

—

dalsze prace specjalnego zespołu projektowego w zakresie zatwierdzenia technicznego oraz projektu konstrukcji w celu przygotowania budowy międzynarodowej instalacji napromieniowywania materiałów przeznaczonych do syntezy jądrowej, która będzie wykorzystywana do testowania materiałów przeznaczonych do elektrowni termojądrowej,

—

opracowanie, badania dotyczące napromieniowania oraz modelowanie materiałów o niskiej aktywacji i odpornych na promieniowanie; opracowanie kluczowych technologii potrzebnych do funkcjonowania elektrowni termojądrowej, w tym płaszczy; koncepcyjny projekt działań DEMO obejmujący zagadnienia bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska.

4.   Długoterminowe działania badawczo-rozwojowe

W oparciu o działania dotyczące w sczególności ITER i DEMO, w ramach programu szczegółowego będą rozwijane kompetencje oraz rozszerzane podstawy naukowe w dziedzinach mających strategiczne znaczenie dla przyszłych elektrowni termojądrowych. Te działania badawcze zwiększą wykonalność techniczną i opłacalność ekonomiczną energii syntezy jądrowej. Działania szczegółowe w ramach programu ramowego będą obejmowały następujące ograniczone działania:

—

badania nad ulepszonymi koncepcjami systemów magnetycznego utrzymania plazmy, w tym stellaratorów. Prace będą koncentrować się na przygotowaniu do eksploatacji stellaratora W7-X, wykorzystaniu istniejących urządzeń do rozbudowy eksperymentalnych baz danych oraz oceny przyszłych możliwości związanych z tymi konfiguracjami,

—	prace doświadczalne, teoretyczne i dalsze modelowanie, których ostatecznym celem jest całościowe poznanie plazm syntezy jądrowej nadających się do wykorzystania w reaktorach,

—	badania nad socjonaukowymi aspektami i ekonomiką produkcji energii termojądrowej oraz działania propagujące wiedzę na temat syntezy jądrowej i jej zrozumienie w społeczeństwie.

5.   Zasoby ludzkie, edukacja i szkolenia – tworzenie „pokolenia ITER”

Odpowiednie zasoby ludzkie oraz intensywna współpraca w ramach obszaru tematycznego syntezy jądrowej, zarówno w celu zaspokojenia natychmiastowych, jak i średniookresowych potrzeb ITER, a także w perspektywie dalszego rozwoju syntezy jądrowej, zostaną zapewnione poprzez:

—	wspieranie mobilności naukowców między organizacjami uczestniczącymi w programie szczegółowym w celu polepszenia współpracy w ramach programu i integracji działań badawczych oraz wspierania współpracy międzynarodowej,

—

specjalistyczne szkolenia przeznaczone dla inżynierów i naukowców, zarówno przed doktoratem, jak i po doktoracie, w tym również w formie wykorzystywania instalacji programu jako platform szkoleniowych oraz w formie specjalnych seminariów i warsztatów, a także poprzez wspieranie współpracy między szkołami wyższymi.

6.   Infrastruktura

Realizacja projektu ITER w Europie, w międzynarodowych ramach organizacji ITER, będzie stanowić element nowych infrastruktur badawczych o znaczącym wymiarze europejskim.

7.   Transfer technologii, zaangażowanie przedsiębiorstw i innowacje

ITER będzie wymagał nowej i bardziej elastycznej struktury organizacyjnej, aby osiągnięte innowacje i postęp technologiczny mogły zostać sprawnie przeniesione na grunt przemysłowy, dzięki czemu europejski przemysł stanie się bardziej konkurencyjny. Osiągnięciu tego celu będą służyć:

—

wspieranie innowacji i wymiana wiedzy specjalistycznej z powiązanymi szkołami wyższymi, instytutami badawczymi i przedsiębiorstwami, w tym odpowiednie interakcje z organizacją ITER oraz Europejskim Wspólnym Przedsięwzięciem na rzecz Realizacji Projektu ITER i Rozwoju Energii Termojądrowej (F4E) (przy zapewnieniu równych szans udziału partnerów – przedstawicieli przemysłu, zgodnie z odpowiednimi przepisami Unii dotyczącymi zamówień publicznych),

—	zachęcanie do zgłaszania patentów,

—	wspieranie forum innowacji w sektorze termojądrowym, które opracuje plan działania w zakresie technologii termojądrowej oraz inicjatywy w zakresie rozwoju zasobów ludzkich, z naciskiem na innowacje i potencjał dostarczania nowych produktów i usług.

I.B.   Rozszczepienie jądrowe, bezpieczeństwo i ochrona radiologiczna

Cel ogólny

Ustanowienie solidnej bazy naukowej i technicznej w celu przyspieszenia praktycznych postępów w zakresie bezpieczniejszego gospodarowania długożyciowymi odpadami promieniotwórczymi, zwiększenie w szczególności bezpieczeństwa, przyczyniając się jednocześnie do efektywnego gospodarowania zasobami i opłacalności wykorzystania energii jądrowej, oraz zapewnienie solidnego i społecznie akceptowanego systemu ochrony człowieka i środowiska przed skutkami promieniowania jonizującego.

Działania

Działania pośrednie w dziedzinie rozszczepienia jądrowego, bezpieczeństwa i ochrony radiologicznej zostaną przeprowadzone w pięciu głównych obszarach działalności opisanych poniżej. W związku ze zwiększonym naciskiem na bezpieczeństwo jądrowe, co przekłada się na reorientację badań jądrowych, obszary: bezpieczeństwa obiektów jądrowych, ochrony radiologicznej (w tym przy zastosowaniach medycznych) i oceny ryzyka będą przedmiotem jak największego zainteresowania. Istnieją ważne związki z badaniami prowadzonymi w ramach siódmego programu ramowego Unii przyjętego decyzją nr 1982/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dotycząca siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013) (1), zwłaszcza w dziedzinie energii, norm europejskich, edukacji i szkolenia, ochrony środowiska, zdrowia, materiałoznawstwa, administrowania, wspólnych infrastruktur, kultury ochrony i bezpieczeństwa. Wspierana będzie współpraca międzynarodowa w zakresie wielu działań badawczych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na badania nad bezpieczeństwem obiektów jądrowych; będzie się to odbywało we współpracy z odpowiednimi forami technicznymi i przy udziale zainteresowanych podmiotów, zgodnie z uzasadnieniem prowadzenia działań badawczych nad rozszczepieniem jądrowym, bezpieczeństwem i ochroną radiologiczną przedstawionym w pkt I.B załącznika I do decyzji 2012/93/Euratom.

1.   Gospodarowanie końcowymi odpadami promieniotwórczymi

Badania techniczne i demonstracja koncepcji składowania geologicznego w ramach przygotowania do wdrożenia przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa operacyjnego. Badania przyczyniające się do lepszego poznania odpadów i ich zachowania w czasie, opracowanie solidnych metod oceny wydajności i bezpieczeństwa, badanie kwestii administracyjnych i kwestii związanych z akceptacją społeczną, a także inne działania sprzyjające rozwojowi wspólnego europejskiego podejścia do głównych zagadnień związanych z gospodarowaniem odpadami od ich powstania po unieszkodliwienie.

2.   Systemy reaktorów

Przy jednoczesnym zachowaniu ogólnego celu, badania stanowiące podstawę bezpiecznego funkcjonowania wszystkich systemów reaktorów (w tym urządzeń cyklu paliwowego) wykorzystywanych w Europie lub, w zakresie niezbędnym do utrzymania obszernej wiedzy fachowej na temat bezpieczeństwa jądrowego w Europie, tych typów reaktorów, które mogą być wykorzystywane w przyszłości, skupiające się wyłącznie na aspektach bezpieczeństwa. Badania te obejmują ocenę cyklu życia instalacji i zarządzanie nim, kulturę bezpieczeństwa (minimalizację ryzyka wystąpienia błędu ludzkiego lub organizacyjnego), zaawansowane metody oceny bezpieczeństwa, numeryczne narzędzia symulacyjne, oprzyrządowanie i kontrolę oraz zapobieganie poważnym wypadkom i łagodzenie ich skutków, a także powiązane z tymi obszarami działania na rzecz optymalizacji zarządzania wiedzą oraz utrzymania kompetencji.

Działania obejmują podstawowe i główne przekrojowe działania badawcze (takie jak materiałoznawstwo) (2), a także – przy wyłącznym skupieniu się na kwestiach bezpieczeństwa – badanie przyszłych reaktorów oraz wszystkie aspekty cyklu paliwowego, takie jak podział i transmutacja.

3.   Ochrona radiologiczna

Działania w tym obszarze będą się skupiały na:

—	lepszej kwantyfikacji zagrożeń dla zdrowia w przypadku niskich dawek promieniowania działających przez dłuższy czas – przy uwzględnieniu indywidualnych różnic – dzięki badaniom epidemiologicznym oraz lepszemu zrozumieniu mechanizmów na podstawie badań w zakresie biologii molekularnej i komórkowej,

—	zwiększeniu bezpieczeństwa i skuteczności medycznych zastosowań promieniowania poprzez nowe osiągnięcia w zakresie technologii oraz właściwe wyważenie korzyści i zagrożeń z nimi związanych,

—	poprawie spójności i integracji zarządzania w sytuacjach kryzysowych i w postępowaniu powypadkowym w Europie poprzez opracowanie wspólnych instrumentów i strategii oraz demonstrację ich skuteczności w rzeczywistym środowisku,

—	w zależności od potrzeb, skuteczniej zostaną zintegrowane krajowe działania badawcze w innych obszarach.

4.   Infrastruktura

W przypadkach, w których będzie występowała wyraźna europejska wartość dodana, zwłaszcza w odniesieniu do stworzenia masy krytycznej, wspieranie projektowania, odnowienia, budowy lub eksploatacji kluczowej infrastruktury badawczej niezbędnej w którejkolwiek z wyżej wymienionych obszarów tematycznych, w tym ułatwienie odpowiedniego dostępu do istniejącej i przyszłej infrastruktury dla osób prowadzących badania indywidualne i dla zespołów badawczych.

5.   Zasoby ludzkie i szkolenia (3)

Koordynacja programów krajowych oraz uwzględnienie ogólnych potrzeb szkoleniowych w naukach i technologiach jądrowych poprzez szereg instrumentów, w tym przynoszących wyniki w krótszym terminie i mających konkurencyjny charakter, w ramach ogólnego wspierania zasobów ludzkich we wszystkich obszarach tematycznych. Obejmuje to wsparcie dla kursów i sieci szkoleniowych oraz działania na rzecz zwiększenia atrakcyjności tego sektora dla młodych naukowców i inżynierów, a także poprawę koordynacji między instytucjami edukacyjnymi w Unii w celu zapewnienia równoważności kwalifikacji we wszystkich państwach członkowskich.

II.   KWESTIE ETYCZNE

Podczas realizacji niniejszego programu szczegółowego oraz podczas wynikających z niego działań badawczych należy przestrzegać podstawowych zasad etycznych. Obejmują one między innymi zasady, które zostały odzwierciedlone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, w tym: ochronę godności człowieka i życia ludzkiego, ochronę danych osobowych i prywatności, jak również ochronę zwierząt i środowiska zgodnie z prawem wspólnotowym i najnowszymi wersjami odpowiednich międzynarodowych konwencji, wytycznych i kodeksów postępowania, na przykład deklaracją helsińską, Konwencją Rady Europy o prawach człowieka i biomedycynie podpisaną w Oviedo dnia 4 kwietnia 1997 r. oraz jej protokołami dodatkowymi, Konwencją Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka, Powszechną deklaracją w sprawie genomu ludzkiego i praw człowieka przyjętą przez UNESCO, Konwencją Organizacji Narodów Zjednoczonych o broni biologicznej i toksycznej, Międzynarodowym traktatem o zasobach genetycznych roślin dla żywności i rolnictwa i odpowiednimi rezolucjami Światowej Organizacji Zdrowia.

Uwzględnione zostaną także opinie Europejskiej Grupy Doradców ds. Skutków Etycznych Biotechnologii (1991–1997) i opinie Europejskiej Grupy ds. Etyki w Nauce i Nowych Technologiach (od 1998 r.).

Zgodnie z zasadą pomocniczości i z uwzględnieniem różnorodności koncepcji istniejących w Europie uczestnicy projektów badawczych muszą stosować się do obowiązującego prawodawstwa, uregulowań i zasad etycznych w krajach, w których będą prowadzone badania. W każdym przypadku zastosowanie mają przepisy krajowe i żadne badania, które są w danym państwie członkowskim lub w tym innym państwie zabronione, nie będą wspierane z funduszy wspólnotowych, w przypadku gdy miałyby być prowadzone w danym państwie członkowskim lub w państwie.

W stosownych przypadkach przed rozpoczęciem działań w zakresie badań i rozwoju technologicznego podmioty prowadzące projekty badawcze muszą uzyskać stosowną zgodę odpowiednich krajowych lub lokalnych komisji etycznych. Komisja będzie również dokonywać systematycznej oceny etycznej w przypadku wniosków dotyczących kwestii wrażliwych z etycznego punktu widzenia lub w przypadku gdy aspekty etyczne nie zostały w odpowiedni sposób uwzględnione. W szczególnych przypadkach oceny etycznej można dokonać w trakcie realizacji projektu.

Art. 13 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wymaga, aby przy formułowaniu i wykonywaniu polityki Unii w różnych obszarach, także w zakresie badań naukowych, Unia i państwa członkowskie w pełni uwzględniały wymogi dotyczące dobrostanu zwierząt. Dyrektywa Rady 86/609/EWG z dnia 24 listopada 1986 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych (4) wymaga, aby wszystkie doświadczenia zmierzały do uniknięcia niepokoju, niepotrzebnego bólu i cierpienia zwierząt; wykorzystywały jak najmniejszą liczbę zwierząt; dotyczyły zwierząt o najniższym stopniu wrażliwości neurofizjologicznej; oraz powodowały jak najmniej bólu, cierpienia, niepokoju i trwałych uszkodzeń. Zmiany dziedzictwa genetycznego zwierząt i klonowanie zwierząt można brać pod uwagę, tylko jeśli cele są usprawiedliwione z etycznego punktu widzenia, a warunki pozwalają zagwarantować dobrostan zwierząt i przestrzeganie zasad różnorodności biologicznej. Podczas realizacji niniejszego programu szczegółowego Komisja będzie regularnie monitorowała postępy naukowe oraz krajowe i międzynarodowe przepisy w sposób umożliwiający uwzględnienie wszelkich zmian.

---

(1)  Dz.U. L 412 z 30.12.2006, s. 1.

(2)  Przyjmuje się, że ERBN odpowiada za wspieranie badań pionierskich we wszystkich dziedzinach nauki i technologii.

(3)  Uznaje się, że odpowiedzialność za mobilność naukowców między różnymi dziedzinami nauki i technologii leży w gestii programu „Ludzie” będącego częścią programu ramowego Unii.

(4)  Dz.U. L 358 z 18.12.1986, s. 1.