Sprawy połączone C‑647/21 i C‑648/21

Postępowanie karne

przeciwko

D.K. i in.

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Okręgowy w Słupsku)

Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 6 marca 2025 r.

Odesłanie prejudycjalne – Państwo prawne – Artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE – Zasada nieusuwalności i niezawisłości sędziów – Uchwała kolegium sądu o zwolnieniu sędziego z obowiązku rozpoznania wszystkich przydzielonych mu spraw – Brak obiektywnych kryteriów dla podjęcia uchwały o zwolnieniu sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy – Brak obowiązku uzasadnienia takiej uchwały – Pierwszeństwo prawa Unii – Obowiązek odstąpienia od stosowania takiej uchwały o zwolnieniu sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy

1. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Obowiązek państw członkowskich polegający na ustanowieniu środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej – Pytania dotyczące przepisów krajowych dotyczących przyjmowania decyzji o powołaniu sędziów lub odpowiedniej kontroli sądowej w takim kontekście – Włączenie

   (art. 19 ust. 1 TUE; art. 267 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47)

   (zob. pkt 42–44)

2. Państwa członkowskie – Obowiązki – Ustanowienie środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej – Poszanowanie zasady niezawisłości sędziowskiej – Prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy – Uregulowania krajowe upoważniające organ sądu do zwolnienia sędziego tego sądu z rozpoznania części lub wszystkich przydzielonych mu spraw – Uregulowania nieprzewidujące kryteriów przyjęcia uchwały o zwolnieniu sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy i nienakładające obowiązku uzasadnienia takiej uchwały – Niedopuszczalność

   (art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi, art. 52 ust. 3)

   (zob. pkt 62–86; pkt 1 sentencji)

3. Państwa członkowskie – Obowiązki – Ustanowienie środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej – Poszanowanie zasady niezawisłości sędziowskiej – Pierwszeństwo i bezpośrednia skuteczność prawa Unii – Obowiązki sądów krajowych – Obowiązek odstąpienia od stosowania, z mocy własnych uprawnień, wszelkich uregulowań lub praktyk krajowych sprzecznych z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa Unii – Uchwała kolegium sądu o zwolnieniu sędziego tego sądu z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw i o ponownym przydzieleniu tych spraw – Naruszenie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE – Ciążący na wspomnianym sądzie krajowym obowiązek odstąpienia od stosowania tej uchwały i usunięcia sprzecznych z prawem skutków naruszenia prawa Unii – Ciążący na organach sądowych właściwych w zakresie wyznaczenia tego składu orzekającego obowiązek odstąpienia od stosowania takiej uchwały

   (art. 19 ust. 1 TUE; art. 267 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47)

   (zob. pkt 88–97; pkt 2 sentencji)

Streszczenie

Trybunał, do którego z dwoma rozpatrywanymi tu odesłaniami prejudycjalnymi w sprawach karnych zwróciła się sędzia, która została następnie zwolniona z obowiązku rozpoznania tych spraw, przedstawił wyjaśnienia dotyczące zakresu i praktycznego zastosowania pojęcia „wewnętrznej” niezawisłości sędziowskiej, do której odnosi się art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.

Co się tyczy sprawy C‑647/21, Sąd Okręgowy w Słupsku (Polska), który jest sądem odsyłającym rozpoznającym tę sprawę w składzie jednoosobowym, ma orzec w przedmiocie apelacji wniesionej przez D.K. od orzeczenia, na mocy którego został on skazany w pierwszej instancji na karę pozbawienia wolności.

Jeżeli chodzi o sprawę C‑648/21, M.C. i M.F. zostali skazani w pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji, do którego ci ostatni wnieśli apelację, uniewinnił M.C. i utrzymał w mocy wyrok skazujący M.F. Sąd Najwyższy (Polska), do którego wniesiono kasację od wyroku sądu drugiej instancji dotyczącego M.C., uchylił ten wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi odsyłającemu. W tej sprawie orzeka skład trzech sędziów, w którym zasiadają przewodnicząca składu, prezes sądu odsyłającego i trzeci sędzia. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony jedynie przez przewodniczącą składu orzekającego, która jest tą samą sędzią co sędzia orzekająca w sprawie C‑647/21.

We wrześniu 2021 r., w postępowaniu niezwiązanym ze sprawami w postępowaniach głównych, sędzia, która skierowała oba rozpatrywane tu odesłania, zwróciła się do przewodniczącego wydziału odwoławczego sądu odsyłającego o ponowne wyznaczenie członka składu w miejsce prezesa tego sądu. Uważała ona bowiem, że skoro sędzia ten został powołany na podstawie uchwały Krajowej Rady Sądownictwa (Polska, zwanej dalej „KRS”) w nowym składzie, naruszone zostało prawo do sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu w szczególności art. 19 ust. 1 TUE. Jej wniosek nie został uwzględniony.

W październiku 2021 r. w innej sprawie ta sama sędzia uchyliła wyrok sądu pierwszej instancji wydany przez osobę, która również została powołana do pełnienia urzędu sędziego na podstawie uchwały KRS w nowym składzie.

W tym samym miesiącu kolegium sądu odsyłającego wydało uchwałę o zwolnieniu wspomnianej sędzi z obowiązku rozpoznania około 70 spraw, w tym spraw w postępowaniach głównych. W przekonaniu tej sędzi powyższa uchwała nie została jej doręczona i nie poznała ona jej uzasadnienia. Prezes tego sądu wydał również zarządzenie o przeniesieniu tej sędzi z wydziału odwoławczego do wydziału tego sądu rozpoznającego sprawy w pierwszej instancji. W zarządzeniu tym, które zaczęło obowiązywać kilka dni po jego wydaniu, wskazano jedynie na konieczność zapewnienia sprawnego funkcjonowania tych dwóch wydziałów.

W tych okolicznościach sąd odsyłający, zastanawiając się nad zgodnością powyższych aktów z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, zwrócił się w istocie do Trybunału o wyjaśnienie, czy sędzia, która skierowała dwa rozpatrywane tu wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nadal może orzekać w tych dwóch sprawach. Sąd odsyłający zwrócił się również z pytaniem, czy jest zobowiązany odstąpić od stosowania uchwały kolegium i innych aktów wydanych w jej następstwie.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności Trybunał wskazał, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE stoi na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których organ sądu krajowego może zwolnić sędziego tego sądu z obowiązku rozpoznania części lub wszystkich przydzielonych mu spraw, w sytuacji gdy uregulowania te nie przewidują kryteriów, którymi ten organ powinien kierować się przy podejmowaniu takiej uchwały o zwolnieniu z obowiązku rozpoznania sprawy, i nie nakładają obowiązku uzasadnienia tej uchwały.

Aby dojść do takiego wniosku, Trybunał wyjaśnił, że zasady przydzielania i ponownego przydziału spraw wchodzą w zakres pojęcia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy”, ponieważ nie tylko obejmuje ono podstawę prawną samego istnienia sądu, lecz również wymaga poszanowania składu orzekającego w każdej sprawie.

W niniejszej sprawie wydaje się, że rozpatrywane uregulowania przewidują bez dalszego doprecyzowania, iż zmiana składu sądu może nastąpić, gdy istnieje „długotrwała przeszkoda w rozpoznawaniu sprawy w obecnym składzie”. Tymczasem o ile uregulowania te stanowią w istocie, że do czasu zakończenia tych spraw sędzia nadal rozpoznaje sprawy przydzielone mu pomimo zmiany miejsca służbowego lub delegowania go do innego sądu, o tyle wygląda na to, że kolegium właściwego sądu może zwolnić go z obowiązku rozpoznania spraw, przy czym uregulowania te nie wskazują obowiązujących w tym zakresie kryteriów. Ponadto zgodnie z rzeczonymi uregulowaniami kolegium sądu może również zwolnić sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy w przypadku przeniesienia go do innego wydziału, z tym że także ta możliwość nie została obwarowana żadnym precyzyjnym kryterium. Należy zatem stwierdzić, że takie uregulowania nie tylko nie przewidują obiektywnych kryteriów regulujących możliwość zwolnienia sędziego z obowiązku rozpoznania jednej lub większej liczby przydzielonych mu spraw, ale też zezwalają kolegium danego sądu na zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania jego spraw bez konieczności uzasadnienia takiej uchwały. Ponadto nie wydaje się, by uchwała kolegium sądu, na mocy której sędzia, o której mowa, została zwolniona z obowiązku rozpoznania spraw w postępowaniach głównych, mogła znajdować uzasadnienie w – samym w sobie uzasadnionym lakonicznie – zarządzeniu o przeniesieniu sędziego, w drodze którego prezes sądu odsyłającego zdecydował się w październiku 2021 r. przenieść tę sędzię do innego wydziału tego sądu.

Co więcej, zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw, w sytuacji gdy właściwe przepisy krajowe nie określają obiektywnych kryteriów pozwalających na uregulowanie takiej możliwości i gdy nie jest wymagane uzasadnianie uchwały o takim zwolnieniu, nie daje podstaw, by wykluczyć, że to zwolnienie mogło być arbitralne, a nawet mogło stanowić ukrytą karę dyscyplinarną. Tym samym środki organizacyjne polegające na zwolnieniu z obowiązku rozpoznania sprawy, takie jak rozpatrywane w kontekście postępowań głównych, których stosowanie nie jest obwarowane wystarczająco precyzyjnymi kryteriami i nie podlega obowiązkowi wystarczającego uzasadnienia, mogą budzić wątpliwości co do tego, czy zwolnienie z obowiązku rozpoznania spraw, a następnie przeniesienie nie nastąpiło w odpowiedzi na wcześniejsze czynności podejmowane przez danego sędziego. W związku z tym, aby nie pozostawiać miejsca na arbitralność, która mogłaby wynikać z nieprzejrzystej procedury zdolnej naruszyć zasady niezawisłości i nieusuwalności sędziów, ważne jest, aby przepisy krajowe regulujące zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy przewidywały obiektywne i jasno określone kryteria, na podstawie których sędzia może zostać zwolniony z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw, jak również obowiązek uzasadniania uchwał w tym przedmiocie, w szczególności w przypadku zwolnienia sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy bez jego zgody.

W drugiej kolejności Trybunał orzekł, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i zasada pierwszeństwa prawa Unii nakładają na sąd krajowy obowiązek odstąpienia od stosowania uchwały kolegium tego sądu o zwolnieniu sędziego wspomnianego sądu z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw, a także innych aktów wydanych w jej następstwie, takich jak zarządzenia o ponownym przydzieleniu tych spraw, w przypadku gdy uchwała ta została przyjęta z naruszeniem art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Organy sądowe mające kompetencje w zakresie wyznaczania i zmiany składów orzekających sądu krajowego powinny odstąpić od stosowania takiej uchwały.

Ściślej rzecz ujmując, w sytuacji gdy dojdzie do stwierdzenia niezgodności uregulowań krajowych regulujących zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, skład orzekający powinien móc zasadnie kontynuować rozpoznanie spraw w postępowaniach głównych w tym samym składzie bez przeszkód ze strony organów sądowych mających kompetencje w zakresie wyznaczania i zmiany składów orzekających sądu krajowego.