Sprawa C‑318/24 PPU [Breian] ( i )

P.P.R.

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Curtea de Apel Braşov)

Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 29 lipca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Europejski nakaz aresztowania – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Przekazanie osób, których dotyczy nakaz, wydającym nakaz organom sądowym – Przestrzeganie praw podstawowych – Systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego – Nieprawidłowości dotyczące braku dowodu na złożenie ślubowania przez sędziów – Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania – Warunki pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim – Ocena przez wykonujący nakaz organ sądowy – Odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania przez wykonujący nakaz organ sądowy – Skutki tej odmowy dla wykonującego nakaz organu sądowego innego państwa członkowskiego

1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Pytania dotyczące obowiązków organu sądowego wykonującego europejski nakaz aresztowania, zadane przez wydający nakaz organ sądowy – Pytania dopuszczalne

   (art. 267 TFUE; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)

   (zob. pkt 30–32)

2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy – Systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego – Nieprawidłowości dotyczące procedury powołania członków tej władzy – Ryzyko naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu – Badanie przez wykonujący nakaz organ sądowy – Zakres – Konsekwencje

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3)

   (zob. pkt 37, 38, 76–82)

3. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Odmowa wykonania nakazu aresztowania uzasadniona ryzykiem naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu – Skutki decyzji odmownej – Skutki dla wykonujących nakaz organów innych państw członkowskich – Obowiązek odmowy wykonania tego nakazu aresztowania – Brak – Spoczywający na każdym organie wykonującym nakaz obowiązek zbadania, czy istnieje podstawa uzasadniająca odmowę wykonania rzeczonego nakazu

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3, art. 3 pkt 2, art. 15 ust. 1)

   (zob. pkt 39–46, 55, pkt 1 sentencji)

4. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Odmowa wykonania nakazu aresztowania uzasadniona ryzykiem naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu – Skutki decyzji odmownej – Skutki dla organu wydającego nakaz – Uprawnienie organu wydającego nakaz do utrzymania tego nakazu aresztowania – Przesłanki

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3)

   (zob. pkt 47–49, 52–55, pkt 1 sentencji)

5. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy – Systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego – Ocena ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu – Usunięcie międzynarodowego listu gończego dotyczącego osoby, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania – Okoliczność nieuzasadniająca sama w sobie odmowy wykonania nakazu aresztowania – Okoliczność, którą można uwzględnić przy dokonywaniu tej oceny

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3)

   (zob. pkt 59–61, pkt 2 sentencji)

6. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Pytania dotyczące wykładni – Obowiązek odesłania prejudycjalnego – Zakres – Odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Wydający rzeczony nakaz organ sądowy, który powinien rozstrzygnąć o uchyleniu lub utrzymaniu tego nakazu – Brak obowiązku odesłania prejudycjalnego – Przesłanka – Orzeczenie tego organu podlegające zaskarżeniu według prawa wewnętrznego

   (art. 267 TFUE; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)

   (zob. pkt 65–69, pkt 3 sentencji)

7. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy – Systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej wydającego nakaz państwa członkowskiego – Nieprawidłowości dotyczące procedury powołania członków tej władzy – Niepewność co do prawidłowości złożenia ślubowania przez sędziów składu orzekającego – Okoliczności same w sobie nieuzasadniające odmowy wykonania nakazu aresztowania

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3)

   (zob. pkt 84–88, pkt 4 sentencji)

8. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Zasady wzajemnego uznawania i lojalnej współpracy – Prawo organu sądowego wydającego europejski nakaz aresztowania do udziału jako strona w postępowaniu dotyczącym wykonania tego nakazu przed wykonującym nakaz organem sądowym – Brak

   (decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 15, 19)

   (zob. pkt 90, 93, 95, 96, pkt 5 sentencji)

9. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Skutki stwierdzenia ryzyka nieludzkiego lub poniżającego traktowania osoby objętej europejskim nakazem aresztowania

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 4; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3)

   (zob. pkt 101, 102)

10. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Warunki pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim – Ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania – Badanie przez wykonujący nakaz organ sądowy – Zakres – Obowiązek zwrócenia się do wydającego nakaz organu sądowego o informacje uzupełniające dotyczące warunków pozbawienia wolności – Brak możliwości wymagania stosowania wyższego standardu w zakresie warunków pozbawienia wolności niż ten gwarantowany w Karcie praw podstawowych

    (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 4; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3, art. 15 ust. 2, 3)

    (zob. pkt 103–112, 114–117, 119–122, pkt 6 sentencji)

Streszczenie

W kontekście pilnej sprawy prejudycjalnej Trybunał, do którego w trybie prejudycjalnym zwrócił się Curtea de Apel Braşov (sąd apelacyjny w Braszowie, Rumunia), sprecyzował swoje orzecznictwo dotyczące podstawy odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania (ENA) odnoszącej się do ryzyka naruszenia praw podstawowych danej osoby w wypadku przekazania jej organom rumuńskim.

W dniu 17 grudnia 2020 r. sąd apelacyjny w Braszowie wydał ENA przeciwko P.P.R. w celu wykonania kary pozbawienia wolności. Zatrzymany we Francji w 2022 r., P.P.R. nie został jednak przekazany organom rumuńskim. Wyrokiem z dnia 29 listopada 2023 r. cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu, Francja) odmówił wykonania ENA ze względu na istnienie ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu przed niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy ( 1 ). Zdaniem tego sądu istnieją systemowe i ogólne nieprawidłowości dotyczące władzy sądowniczej w Rumunii, ponieważ miejsce przechowywania protokołów złożenia ślubowania przez sędziów jest niepewne, co rodzi wątpliwości co do prawidłowego składu sądów tego państwa członkowskiego. Ponadto w tym przypadku nie można odnaleźć protokołu złożenia ślubowania przez jednego z sędziów składu, który wymierzył karę pozbawienia wolności, a inny sędzia tego samego składu złożył jedynie ślubowanie przy powołaniu go na stanowisko prokuratora. Ponadto decyzją izby ds. wniosków Komisji Kontroli Kartotek Interpolu (KKK) międzynarodowy list gończy dotyczący P.P.R. został usunięty z bazy danych Interpolu ze względu na to, że dotyczące go dane nie były zgodne z regułami Interpolu dotyczącymi przetwarzania danych osobowych. Unaoczniło to zdaniem tego sądu istnienie poważnych obaw między innymi co do poszanowania zasad praw podstawowych w postępowaniu toczącym się wobec P.P.R. w Rumunii.

W dniu 29 kwietnia 2024 r. P.P.R. został zatrzymany na Malcie na podstawie wydanego przeciwko niemu ENA. W tym samym dniu wykonujący nakaz maltański organ sądowy zwrócił się do sądu odsyłającego o informacje uzupełniające, wskazując, że P.P.R. powołał się na wyrok sądu apelacyjnego w Paryżu z dnia 29 listopada 2023 r.

Następnie, w dniu 20 maja 2024 r., sąd maltański zdecydował nie przekazywać P.P.R. organom rumuńskim, gdyż uznał, że dostępne mu informacje dotyczące warunków pozbawienia wolności w Rumunii nie pozwalają na stwierdzenie, że zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania, przewidziany w art. 4 Karty, będzie przestrzegany w przypadku przekazania P.P.R. tym organom.

W tych okolicznościach sąd odsyłający postanowił zwrócić się do Trybunału z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi, które zasadniczo dotyczyły: przede wszystkim, skutków, jakie dla innych organów wykonujących nakaz i dla organu wydającego nakaz wywołuje decyzja organu wykonującego o odmowie wykonania ENA; następnie, podstaw uzasadniających decyzje wykonujących nakaz organów francuskiego i maltańskiego o odmowie wykonania ENA wydanego przez organ wydający nakaz; wreszcie – jego własnego obowiązku wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym w następstwie takiej odmowy, a także jego własnego prawa do udziału w postępowaniu przed organem wykonującym ENA.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności, co się tyczy skutków decyzji o odmowie wykonania ENA dla innych organów wykonujących nakaz, Trybunał zauważył, ze decyzja ramowa dotycząca ENA ( 2 ) nie przewiduje możliwości lub obowiązku odmowy przez wykonujący nakaz organ państwa członkowskiego wykonania ENA z tego tylko powodu, że organ wykonujący nakaz innego państwa członkowskiego odmówił jego wykonania, bez samodzielnego sprawdzenia, czy istnieje podstawa uzasadniająca odmowę jego wykonania. Tak więc wykonujący nakaz organ państwa członkowskiego nie jest zobowiązany odmówić wykonania ENA, jeżeli wykonujący nakaz organ innego państwa członkowskiego uprzednio odmówił jego wykonania na tej podstawie, że przekazanie danej osoby mogłoby naruszyć prawo podstawowe do rzetelnego procesu sądowego. Niemniej jednak w ramach własnego badania istnienia podstawy odmowy wykonania nakazu organ ten powinien uwzględnić podstawy uzasadniające decyzję o odmowie wykonania wydaną przez pierwszy organ wykonujący nakaz.

Jeżeli chodzi o skutki tej decyzji dla organu wydającego nakaz, Trybunał zauważył, że decyzja ramowa 2002/584 nie wyklucza możliwości podtrzymania przez organ wydający nakaz wniosku o przekazanie na podstawie ENA mimo że doszło do odmowy wykonania tego nakazu. O ile jednak organ wydający nakaz nie jest w następstwie takiej odmowy zobowiązany do uchylenia swojego ENA, o tyle decyzja o odmowie jego wykonania powinna jednak wzbudzić czujność tego organu. W szczególności nie może on, w braku zmiany okoliczności, utrzymać europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli wykonujący nakaz organ sądowy zgodnie z prawem odmówił ( 3 ) jego wykonania ze względu na rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego. Natomiast w braku takiego ryzyka, zwłaszcza w następstwie zmiany okoliczności, sam fakt, że organ wykonujący odmówił wykonania wspomnianego ENA, nie może sam w sobie stać na przeszkodzie utrzymaniu tego nakazu przez wydający nakaz organ sądowy. Ponadto do organu tego należy zbadanie, czy w świetle konkretnych okoliczności danej sprawy utrzymanie ENA ma charakter proporcjonalny.

W drugiej kolejności, w odniesieniu do podstaw uzasadniających decyzje wykonujących nakaz organów francuskiego i maltańskiego o odmowie wykonania przedmiotowego ENA, Trybunał przypomniał, po pierwsze, że w celu ustalenia istnienia rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu sądownictwa wydającego nakaz państwa członkowskiego, organ wykonujący nakaz powinien oprzeć swoje badanie jednocześnie na obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych informacjach dotyczących funkcjonowania tego systemu, jak również na konkretnej i dokładnej analizie indywidualnej sytuacji osoby, której dotyczy nakaz. Decyzja KKK dotycząca sytuacji osoby objętej ENA ( 4 ) nie jest zatem wystarczająca, by uzasadnić odmowę wykonania tego ENA. Jednak wykonujący nakaz organ sądowy może uwzględnić taką decyzję w celu rozstrzygnięcia, czy należy odmówić wykonania ENA.

Po drugie Trybunał uznał, że organ sądowy wykonujący ENA wydany w celu wykonania kary nie może odmówić wykonania tego ENA na tej podstawie, że nie można odnaleźć protokołu złożenia ślubowania przez jednego z sędziów składu, który orzekł tę karę, lub ze względu na okoliczność, że inny sędzia tego składu złożył jedynie ślubowanie przy powołaniu go na stanowisko prokuratora. Nie każda nieprawidłowość w trakcie procedury powołania sędziego lub podczas obejmowania przez niego urzędu może bowiem podawać w wątpliwość niezawisłość i bezstronność tego sędziego, a tym samym posiadanie przez skład orzekający, w którym zasiada, statusu „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w rozumieniu prawa Unii, W szczególności nie może stanowić systemowej lub ogólnej nieprawidłowości w odniesieniu do niezawisłości władzy sądowniczej okoliczność, że prawo krajowe państwa członkowskiego przewiduje ewentualnie, iż prokurator, który złożył ślubowanie w chwili objęcia stanowiska, nie musi składać ponownie ślubowania przy późniejszym powołaniu go na urząd sędziego. Ponadto niepewność co do miejsca przechowywania protokołów złożenia ślubowania przez sędziów państwa członkowskiego lub brak możliwości zlokalizowania tych protokołów, w szczególności jeżeli upłynęło kilka lat od złożenia ślubowania przez danego sędziego, nie mogą same w sobie i w braku innych istotnych wskazówek świadczyć o tym, że sędziowie, o których mowa, wykonywali swoje funkcje, nigdy nie złożywszy wymaganego ślubowania. W każdym razie nie można uznać, że niepewność co do tego, czy sędziowie państwa członkowskiego złożyli przed objęciem stanowiska ślubowanie przewidziane w prawie wewnętrznym, stanowi systemową lub ogólną nieprawidłowość w zakresie niezawisłości władzy sądowniczej w tym państwie członkowskim, jeżeli prawo krajowe przewiduje skuteczne środki prawne umożliwiające powołanie się na ewentualne niezłożenie ślubowania przez sędziów, którzy wydali określony wyrok, i uzyskanie w ten sposób uchylenia tego wyroku. Do sądu odsyłającego będzie należało zbadanie, czy takie środki prawne istnieją w prawie rumuńskim.

Po trzecie Trybunał orzekł, że badając warunki pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim, wykonujący nakaz organ sądowy nie może odmówić wykonania ENA, opierając się na elementach dotyczących warunków pozbawienia wolności w zakładach penitencjarnych wydającego nakaz państwa członkowskiego, które sam zgromadził i co do których nie zwrócił się do wydającego nakaz organu sądowego o informacje uzupełniające. Ponadto wykonujący nakaz organ sądowy nie może stosować wyższego standardu w zakresie warunków pozbawienia wolności niż ten gwarantowany w art. 4 Karty. W tym względzie sam brak sporządzenia „dokładnego planu wykonania kary” lub „dokładnych kryteriów celem określenia danego systemu wykonania kary” nie wchodzi w zakres pojęcia „nieludzkiego lub poniżającego traktowania” w rozumieniu art. 4 Karty.

Przy założeniu, że sporządzenie takiego planu lub takich kryteriów jest wymagane w wykonującym nakaz państwie członkowskim, należy przypomnieć, że na podstawie zasady wzajemnego zaufania państwa członkowskie mogą być zobowiązane przyjmować domniemanie przestrzegania praw podstawowych przez inne państwa członkowskie, a tym samym nie mogą one w szczególności wymagać od innego państwa członkowskiego poziomu ochrony krajowej praw podstawowych wyższego od poziomu zapewnionego w prawie Unii. W związku z tym wykonujący nakaz organ sądowy nie może odmówić przekazania osoby, której dotyczy nakaz, z tego tylko powodu, że wydający nakaz organ sądowy nie przekazał jej „dokładnego planu wykonania kary” lub „dokładnych kryteriów celem określenia danego systemu wykonania kary”.

W trzeciej i ostatniej kolejności, w odniesieniu do obowiązków i praw wydającego nakaz organu sądowego, Trybunał wyjaśnił, że, po pierwsze, organ ten nie jest zobowiązany do wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym przed podjęciem decyzji – w świetle podstaw, które skłoniły wykonujący nakaz organ sądowy do odmowy wykonania ENA – o uchyleniu wspomnianego nakazu aresztowania lub o jego utrzymaniu, chyba że wydane przez niego orzeczenie nie będzie podlegać zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, w którym to przypadku jest on co do zasady zobowiązany do skierowania sprawy do Trybunału. Organ ten może być zwolniony z tego obowiązku wyłącznie w sytuacji, gdy stwierdzi, że podniesione pytanie nie ma znaczenia dla sprawy, albo że dany przepis prawa Unii został już zinterpretowany przez Trybunał lub że prawidłowa wykładnia prawa Unii jest tak oczywista, iż nie pozostawia miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości. Po drugie Trybunał uznał, że organ sądowy wydający ENA nie dysponuje prawem udziału jako strona w postępowaniu dotyczącym wykonania tego ENA przed wykonującym nakaz organem sądowym. Taki udział nie jest bowiem niezbędny do zapewnienia poszanowania zasad wzajemnego uznawania i lojalnej współpracy, które leżą u podstaw funkcjonowania mechanizmu ENA.

( i ) Niniejszej sprawie została nadana fikcyjna nazwa. Nie odpowiada ona rzeczywistej nazwie ani rzeczywistemu nazwisku żadnej ze stron postępowania.

( 1 ) Prawo to jest zapisane w art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).

( 2 ) Decyzja ramowa Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.U. 2002, L 190, s. 1), zmieniona decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. (Dz.U. 2009, L 81, s. 24) (zwana dalej „decyzją ramową 2002/584”).

( 3 ) Zgodnie z art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584, który stanowi: „Niniejsza decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej.”

( 4 ) W tym wypadku KKK zarządziła w drodze swej decyzji usunięcie międzynarodowego listu gończego dotyczącego P.P.R. z powodu naruszenia unormowań Interpolu dotyczących przetwarzania danych osobowych.