Sprawa C‑255/19

Secretary of State for the Home Department

przeciwko

OA

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Upper Tribunal (Immigration and Asylum Chamber)]

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 20 stycznia 2021 r.

Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 2004/83/WE – Minimalne normy dotyczące warunków przyznania statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej – Posiadanie przymiotu uchodźcy – Artykuł 2 lit. c) – Utrata statusu uchodźcy – Artykuł 11 – Zmiana okoliczności – Artykuł 11 ust. 1 lit. e) – Możliwość skorzystania z ochrony państwa pochodzenia – Kryteria oceny – Artykuł 7 ust. 2 – Wsparcie finansowe i socjalne – Brak znaczenia

1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2004/83 – Utrata statusu uchodźcy – Przesłanki – Ochrona przed prześladowaniem – Kryteria oceny – Kryteria identyczne z kryteriami stosowanymi przy nadaniu statusu

   [dyrektywa Rady 2004/83, art. 2 lit. c, art. 7 ust. 1, 2, art. 11 ust. 1 lit. e)]

   (zob. pkt 35–39; pkt 1 sentencji)

2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2004/83 – Utrata statusu uchodźcy – Przesłanki – Ochrona przed prześladowaniem – Kryteria oceny – Wsparcie socjalne i finansowe udzielane przez podmioty prywatne, takie jak rodzina lub klan – Ewentualna ochrona o charakterze zabezpieczającym zapewniana przez rodzinę lub klan – Wyłączenie – Konsekwencje – Brak znaczenia tego wsparcia i wspomnianej ochrony dla oceny skuteczności lub dostępności tej ochrony

   [dyrektywa Rady 2004/83, art. 7 ust. 1 lit. a), art. 7 ust. 2, art. 11 ust. 1 lit. e)]

   (zob. pkt 44, 46–49, 52, 53, 5263, pkt 2 sentencji)

3. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2004/83 – Utrata statusu uchodźcy – Przesłanki – Brak obawy przed prześladowaniem – Kryteria oceny – Uwzględnienie ochrony przed prześladowaniem – Ochrona, która powinna spełniać wymogi wynikające ze wspomnianej dyrektywy

   [dyrektywa Rady 2004/83, art. 2 lit. c), art. 7 ust. 2, art. 11 ust. 1 lit. e)]

   (zob. pkt 56, 59–63; pkt 2 sentencji)

Streszczenie

OA jest obywatelem somalijskim należącym do mniejszościowego klanu Reer Hamar. W latach 90. OA i jego małżonka byli doznali prześladowań ze strony bojówek większościowego klanu Hawiye. Z powodu tych prześladowań uciekli oni z Somalii w 2001 r., a małżonka OA uzyskała status uchodźcy w Zjednoczonym Królestwie. W 2003 r. OA dołączył do niej i również uzyskał ten status, jako osoba pozostająca na utrzymaniu żony.

We wrześniu 2016 r. Secretary of State for the Home Department (minister spraw wewnętrznych, Zjednoczone Królestwo) cofnął jednak OA status uchodźcy ze względu na to, że klany mniejszościowe nie doświadczają już prześladowania, a państwo zapewnia skuteczną ochronę. W tym względzie zgodnie z dyrektywą 2004/83 ( 1 ) status uchodźcy przestaje przysługiwać, jeżeli z powodu ustania okoliczności, w związku z którymi status ten został nadany, dana osoba nie może dłużej „odmawiać skorzystania z ochrony państwa, którego jest obywatelem” ( 2 ). OA zaskarżył tę decyzję, a postępowanie toczy się obecnie przed Upper Tribunal (Immigration and Asylum Chamber) [sądem wyższej instancji (wydział ds. imigracji i azylu), Zjednoczone Królestwo]. OA podnosi, że nadal obawia się prześladowań, a władze somalijskie nie są w stanie go chronić. Ponadto twierdzi on, że istnienia wystarczającej „ochrony” w jego państwie pochodzenia nie można wywodzić z faktu wsparcia socjalnego i finansowego udzielanego przez jego rodzinę lub innych członków klanu, które to osoby stanowią podmioty prywatne, a nie państwowe.

W tym kontekście sąd krajowy, do którego wniesiono sprawę, postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem w celu ustalenia, zasadniczo, czy ewentualne wsparcie socjalne i finansowe udzielane przez podmioty prywatne, takie jak rodzina lub klan, może pozwolić na stwierdzenie istnienia „ochrony” w rozumieniu dyrektywy 2004/83 i czy takie wsparcie jest istotne dla oceny skuteczności lub dostępności ochrony zapewnianej przez państwo lub do celów ustalenia dalszego istnienia uzasadnionej obawy przed prześladowaniem. Ponadto sąd ten nie jest pewny, czy kryteria mające zastosowanie do analizy dostępności ochrony przeprowadzanej przy rozpatrywaniu utraty statusu uchodźcy są takie same jak kryteria stosowane przy nadawaniu tego statusu.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności Trybunał orzekł, że „ochrona”, o której mowa w przepisach dyrektywy 2004/83 dotyczących utraty statusu uchodźcy, powinna spełniać te same wymogi co te, które wynikają z przepisów odnoszących się do nadania tego statusu ( 3 ). W tym względzie Trybunał podkreślił symetrię pomiędzy nadaniem a utratą statusu uchodźcy. Dyrektywa 2004/83 przewiduje utratę statusu uchodźcy, gdy warunki nadania tego statusu przestają być spełnione. W ten sposób okoliczności wykazujące niezdolność lub – przeciwnie – zdolność państwa pochodzenia do zapewnienia ochrony przed aktami prześladowania stanowią decydujący element oceny prowadzącej do nadania lub w danym przypadku, w sposób symetryczny, do utraty statusu uchodźcy. Taka utrata oznacza zatem, że zmiana okoliczności spowodowała ustanie przyczyn, które doprowadziły do uznania statusu uchodźcy.

Po drugie, Trybunał stwierdził, że ewentualne wsparcie socjalne i finansowe udzielane przez podmioty prywatne, takie jak rodzina lub klan obywatela państwa trzeciego, nie spełnia wymogów ochrony wynikających z dyrektywy 2004/83. W związku z tym wsparcie to nie jest istotne ani dla oceny skuteczności lub dostępności ochrony zapewnianej przez państwo ( 4 ), ani do celów ustalenia, na podstawie art. 11 ust. 1 lit. e) w związku z art. 2 lit. c) wspomnianej dyrektywy, dalszego istnienia uzasadnionej obawy przed prześladowaniem ( 5 ).

Dochodząc do takiego wniosku, Trybunał podkreślił przede wszystkim, że ochrona przed aktami prześladowania jest ogólnie uznawana za zapewnioną, kiedy państwo albo partie lub organizacje kontrolujące państwo lub znaczącą część jego terytorium podejmują rozsądne działania mające na celu zapobieżenie takim aktom, między innymi poprzez zapewnienie sprawnego systemu prawnego w zakresie wykrywania, ścigania i karania takich działań, a wnioskodawca ma możliwość dostępu do tej ochrony. Ponadto Trybunał przypomniał, że aby dane czyny można było uznać za akty prześladowania, muszą one być wystarczająco poważne ze względu na swoją istotę lub powtarzalność, żeby stwarzały poważne naruszenie praw człowieka, lub muszą być kumulacją różnych działań, które są wystarczająco poważne ze względu na oddziaływanie na jednostkę w sposób podobny do poważnego naruszenia praw człowieka. Otóż zdaniem Trybunału zwykłe wsparcie socjalne i finansowe ze strony rodziny lub klanu nie może samo w sobie zapobiec aktom prześladowania ani zapewnić karania takich aktów, a tym samym nie można uznać, że zapewnia ono wymaganą ochronę przez takimi aktami. Jest tak w szczególności wówczas, gdy takie wsparcie socjalne i finansowe ma na celu nie zapewnienie ochrony obywatelowi państwa trzeciego przed takimi aktami, lecz jego ponowne osiedlenie się w państwie pochodzenia.

W rezultacie Trybunał stwierdził następnie, że takie wsparcie socjalne i finansowe nie jest istotne dla oceny skuteczności lub dostępności ochrony zapewnianej przez państwo. Zauważył on w tym względzie, że trudności o charakterze ekonomicznym nie wchodzą co do zasady w zakres pojęcia „prześladowania” ( 6 ), wobec czego wsparcie mające na celu sprostanie takim trudnościom nie powinno mieć wpływu na ocenę, czy ochrona państwa przed aktami prześladowania jest wystarczająca. W pozostałym zakresie Trybunał dodał, że nawet gdyby klany zapewniały również – poza takim wsparciem socjalnym i finansowym – ochronę o charakterze zabezpieczającym, ochrona ta nie mogłaby w żadnym razie być brana pod uwagę w celu sprawdzenia, czy ochrona państwa spełnia wymogi dyrektywy 2004/83.

Wreszcie, zdaniem Trybunału, niezależnie od wymogów ochrony wynikających z dyrektywy 2004/83, fakt uzyskania wsparcia socjalnego i finansowego ze strony rodziny lub klanu nie pozwala na wykluczenie obawy przed prześladowaniem. Trybunał uznał bowiem, że warunki dotyczące statusu uchodźcy i związane, po pierwsze, z obawą przed prześladowaniem w państwie pochodzenia, a po drugie, z ochroną przed aktami prześladowania, są ze sobą nierozerwalnie związane. W związku z tym w celu ustalenia, czy obawa ta jest uzasadniona, należy wziąć pod uwagę istnienie lub brak ochrony przed takimi czynami. Ochrona ta pozwala jednak na stwierdzenie braku takiej obawy tylko wtedy, gdy spełnia wymogi wynikające z dyrektywy 2004/83 ( 7 ). W istocie, jako że warunki dotyczące obawy przed prześladowaniem i ochrony przed aktami prześladowania, są nierozerwalnie ze sobą związane, nie mogą one być rozpatrywane w oparciu o odrębną przesłankę ochrony, lecz powinny być oceniane w świetle wymogów przewidzianych w tej dyrektywie. W ocenie Trybunału wykładnia, zgodnie z którą ochrona istniejąca w państwie trzecim pochodzenia może wykluczyć uzasadnioną obawę przed prześladowaniem, mimo że nie spełnia tych wymagań, mogłaby podważyć minimalne wymogi ustanowione we wspomnianej dyrektywie.

( 1 ) Dyrektywa Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zawartości przyznawanej ochrony (Dz.U. 2004, L 304, s. 12 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 7, s. 96). Dyrektywa ta została uchylona ze skutkiem od dnia 21 grudnia 2013 r. dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.U. 2011, L 337, s. 9).

( 2 ) Zobacz art. 11 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2004/83.

( 3 ) Zobacz odpowiednio art. 11 ust. 1 lit. e) i art. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83. Celem zapoznania się z tymi wymogami zobacz art. 7 ust. 1 i 2 tej dyrektywy.

( 4 ) Zobacz art. 7 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/83.

( 5 ) Zobacz art. 11 ust. 1 lit. e) w związku z art. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83.

( 6 ) Zobacz art. 9 dyrektywy 2004/83.

( 7 ) Zobacz w szczególności art. 7 dyrektywy 2004/83.