Sprawy połączone C‑616/16 i C‑617/16

Presidenza del Consiglio dei Ministri i in.

przeciwko

Gianniemu Pantusowi i in.

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Corte suprema di cassazione)

Odesłanie prejudycjalne – Koordynacja przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych dotyczących zawodu lekarza – Dyrektywy 75/363/EWG i 82/76/EWG – Szkolenie specjalizacyjne lekarzy – Odpowiednie wynagrodzenie – Zastosowanie dyrektywy 82/76/EWG do szkoleń rozpoczętych przed terminem transpozycji dyrektywy przez państwa członkowskie i ukończonych po tym terminie

Streszczenie – wyrok Trybunału (ósma izba) z dnia 24 stycznia 2018 r.

1. Swobodny przepływ osób–Swoboda przedsiębiorczości–Swoboda świadczenia usług–Lekarze–Zdobywanie specjalizacji–Obowiązek wypłacania wynagrodzenia za okresy szkolenia–Zakres–Każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty w 1982 r. i kontynuowany po 1 stycznia 1083 r.–Włączenie

   [dyrektywy Rady: 75/362, art. 5, 7; 75/363, art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1, 2, załącznik; 82/76]

2. Swobodny przepływ osób–Swoboda przedsiębiorczości–Swoboda świadczenia usług–Lekarze–Zdobywanie specjalizacji–Obowiązek wypłacania wynagrodzenia za okresy szkolenia–Brak krajowych środków transpozycji–Obowiązki sądów krajowych–Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom–Naprawienie szkody poprzez retroaktywne i pełne stosowanie środków wykonawczych do dyrektywy

   [dyrektywy Rady: 75/363, art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1, 2, załącznik; 82/76]

3. Akty instytucji–Dyrektywy–Wykonanie przez państwa członkowskie–Obowiązki państw członkowskich w okresie wyznaczonym na dokonanie transpozycji–Obowiązek niewydawania przepisów mogących utrudnić osiągnięcie rezultatów przewidzianych przez dyrektywę–Spoczywający na sądach krajowych obowiązek dokonywania, od wejścia w życie dyrektywy i w miarę możliwości, wykładni prawa wewnętrznego w sposób nienaruszający wyznaczonego celu

4. Swobodny przepływ osób–Swoboda przedsiębiorczości–Swoboda świadczenia usług–Lekarze–Zdobywanie specjalizacji–Obowiązek wypłacania wynagrodzenia za okresy szkolenia–Zakres–Okresy kształcenia po upływie terminu transpozycji dyrektywy 82/76

   [dyrektywy Rady: 75/363, art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1, 2, załącznik; 82/76]

1.  Wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy Rady 75/363/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącej koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności lekarzy, w brzmieniu ustalonym dyrektywą Rady 82/76/EWG z dnia 26 stycznia 1982 r., należy dokonywać w ten sposób, że za każdy okres lekarskiego szkolenia specjalizacyjnego, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty w 1982 r. i kontynuowany do 1990 r. odbywający to szkolenie lekarze są uprawnieni do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika, z tym zastrzeżeniem, że rzeczone szkolenie dotyczyło specjalizacji lekarskich wspólnych dla wszystkich państw członkowskich albo dla dwóch lub kilku spośród nich oraz wymienionych w art. 5 lub 7 dyrektywy Rady 75/362/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji w dziedzinie medycyny, łącznie ze środkami ułatwiającymi skuteczne korzystanie z prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.

   Należy w tym względzie przypomnieć, że rzeczony obowiązek, który pierwotnie nie był przewidziany w dyrektywie 75/363, został do niej dodany na mocy dyrektywy 82/76, która weszła w życie w dniu 29 stycznia 1982 r. i która w art. 16 określała termin wdrożenia jej przepisów przez państwa członkowskie na dzień 31 grudnia 1982 r.

   (zob. pkt 30,38; pkt 1 sentencji)

2.  Wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy 75/363, w brzmieniu ustalonym dyrektywą 82/76, należy dokonywać w ten sposób, że istnienie obowiązku zapewnienia przez państwo członkowskie odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu rzeczonego załącznika za każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty w 1982 r. i kontynuowany do 1990 r. nie zależy od przyjęcia przez to państwo członkowskie środków zapewniających transpozycję dyrektywy 82/76. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany przy stosowaniu przepisów prawa krajowego – zarówno tych, które zostały uchwalone przed przyjęciem dyrektywy, jak i tych, które zostały uchwalone po jej przyjęciu – do dokonywania ich wykładni w sposób jak najbardziej zgodny z literą i celem tej dyrektywy.

   Jeżeli ze względu na brak krajowych środków transponujących dyrektywę 82/76 rezultat przewidziany w dyrektywie nie mógłby zostać osiągnięty w drodze wykładni, z uwzględnieniem wszystkich przepisów prawa krajowego i przy zastosowaniu przyjętych w porządku krajowym metod wykładni, prawo Unii nakłada na dane państwo członkowskie obowiązek naprawienia szkód, jakie jednostki poniosły z powodu braku transpozycji dyrektywy. Na sądzie odsyłającym spoczywa obowiązek zbadania, czy wszystkie przesłanki odpowiedzialności państwa członkowskiego za naruszenie prawa Unii sformułowane w tym względzie w orzecznictwie Trybunału zostały spełnione.

   W tym względzie zauważyć, że pełne zastosowanie z mocą wsteczną środków wykonawczych do dyrektywy 82/76 pozwoli na wyeliminowanie szkodliwych skutków nieterminowej transpozycji dyrektywy, z zastrzeżeniem, że jej transpozycja została dokonana prawidłowo. Do sądu krajowego należy jednak zbadanie, czy naprawienie szkody poniesionej przez beneficjentów dyrektywy jest odpowiednie. Retroaktywne, prawidłowe i pełne stosowanie środków wykonawczych do dyrektywy 82/76 będzie w tej kwestii wystarczające, chyba że beneficjenci wykażą poniesienie ewentualnych dodatkowych szkód ze względu na to, iż w stosownym dla siebie czasie nie mogli skorzystać ze środków pieniężnych, których otrzymanie gwarantuje im dyrektywa, które to szkody również podlegają naprawieniu (zob. podobnie wyroki: z dnia 25 lutego 1999 r., Carbonari i in., C‑131/97, EU:C:1999:98, pkt 53; a także z dnia 3 października 2000 r, Gozza i in., C‑371/97, EU:C:2000:526, pkt 39).

   (zob. pkt 50,51; pkt 2 sentencji)

3.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 53, 55)

4.  Wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy 75/363, w brzmieniu ustalonym dyrektywą 82/76, należy dokonywać w ten sposób, że prawo do odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika za okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty w 1982 r. i kontynuowany do 1990 r. przysługuje zainteresowanym lekarzom za okresy szkolenia od dnia 1 stycznia 1983 r. do końca tego szkolenia.

   (zob. pkt 57; pkt 3 sentencji)