Sprawa C‑382/12 P

MasterCard Inc. i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

„Odwołanie — Odwołania wzajemne — Dopuszczalność — Artykuł 81 WE — Otwarty system płatniczy kartami debetowymi, obciążeniowymi i kredytowymi — Wielostronnie uzgadniane opłaty interchange stosowane w przypadku braku innych uzgodnień — Związek przedsiębiorstw — Ograniczenia konkurencji ze względu na skutek — Kryterium kontroli sądowej — Pojęcie ograniczenia akcesoryjnego — Charakter obiektywnie konieczny i proporcjonalny — Odpowiednie „hipotezy kontrfaktyczne” — Systemy dwustronne — Rozpatrywanie załączników do skargi w pierwszej instancji”

Streszczenie – wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 11 września 2014 r.

1. Odwołanie – Odwołanie wzajemne – Dopuszczalność – Obowiązek wniesienia odwołania wzajemnego w odrębnym piśmie – Zasada wprowadzona w nowym regulaminie postępowania przed Trybunałem – Brak stosowania tej zasady do odwołania wniesionego przed dniem wejścia w życie tego regulaminu postępowania – Odwołanie wzajemne wniesione w odpowiedzi na odwołanie, przed tą datą – Dopuszczalność

   (regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 57 § 7, art. 176 § 2; regulamin postępowania przed Trybunałem z 1991 r., art. 37 § 6)

2. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Zarzuty prawne niepodniesione w skardze – Odesłanie do okoliczności przedstawionych w załączniku – Niedopuszczalność

   [art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c)]

3. Odwołanie – Zarzuty – Błąd w ustaleniach faktycznych – Niedopuszczalność – Kontrola przez Trybunał oceny okoliczności faktycznych i dowodów – Wykluczenie, z wyjątkiem przypadku ich przeinaczenia – Kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych – Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy)

4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Decyzje związków przedsiębiorstw – Pojęcie

   (art. 81 ust. 1 WE)

5. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Ograniczenie akcesoryjne – Pojęcie – Ograniczenie konieczne do realizacji operacji głównej – Charakter obiektywny i proporcjonalny – Ograniczenie utrudniające operację główną lub czyniące ją mniej korzystną – Wyłączenie z pojęcia – Charakter różny od charakteru wymaganego ograniczenia mogącego skorzystać z wyłączenia

   (art. 81 ust. 1, 3 WE)

6. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Ograniczenie akcesoryjne – Pojęcie – Ograniczenie konieczne do realizacji operacji głównej – Charakter obiektywny i proporcjonalny – Ocena charakteru proporcjonalnego

   (art. 81 ust. 1, 3 WE)

7. Odwołanie – Zarzuty – Niewystarczające uzasadnienie – Podanie przez Sąd uzasadnienia dorozumianego – Dopuszczalność – Przesłanki

   (art. 256 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 36, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 81)

8. Odwołanie – Zarzuty – Zarzut braku ustosunkowania się przez Sąd do zarzutu – Zasady przedstawienia

   [art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem z 1991 r., art. 112 § 1 akapit pierwszy lit. c)]

9. Odwołanie – Zarzuty – Wymóg wystąpienia z konkretnym zarzutem wobec elementu rozumowania Sądu – Zarzut niejasny – Niedopuszczalność

   [art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem z 1991 r., art. 112 § 1 akapit pierwszy lit. c)]

10. Konkurencja – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Kontrola sądowa – Zakres – Kontrola zgodności z prawem zarówno w odniesieniu do kwestii prawnych jak i stanu faktycznego

    (art. 81 ust. 1 WE; art. 261 TFUE, 263 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

11. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Ocena w zależności od kontekstu ekonomicznego i prawnego – Brak analizy wpływu na konkurencję w braku spornego porozumienia – Niedopuszczalność

    (art. 81 ust. 1 WE)

12. Odwołanie – Zarzuty – Elementy uzasadnienia wyroku naruszające prawo Unii – Sentencja oparta na innych podstawach prawnych

    (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy)

13. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

    (art. 81 ust. 1 WE)

14. Odwołanie – Zarzuty – Zwykłe powtórzenie zarzutów i argumentów podniesionych przed Sądem – Brak określenia podnoszonego naruszenia prawa – Niedopuszczalność

    [art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem z 1991 r., art. 112 § 1 akapit pierwszy lit. c)]

15. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Przesłanki – Polepszenie produkcji lub dystrybucji produktów lub przyczynianie się do postępu technicznego lub gospodarczego – Odczuwalne obiektywne korzyści mogące rekompensować niedogodności wynikające z porozumienia dla konkurencji – Stosowanie tych kryteriów do dwustronnego systemu – Korzystny charakter wpływu na konsumentów na odrębnym powiązanym rynku – Niewystarczający charakter – Konieczność stwierdzenia korzyści na rynku właściwym

    (art. 81 ust. 3 WE)

16. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Przesłanki – Ciężar dowodu – Zakres

    (art. 81 ust. 3 WE)

1.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 23, 24)

2.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 36–39)

3.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 60, 113, 119)

4.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 62, 63, 68, 71, 72, 76)

5.  W przypadku gdy chodzi o ustalenie, czy antykonkurencyjne ograniczenie może uniknąć objęcia zakazem przewidzianym w art. 81 ust. 1 WE z tego względu, że jest ono akcesoryjne w stosunku do operacji głównej pozbawionej takiego antykonkurencyjnego charakteru, należy dowiedzieć się, czy realizacja tej operacji byłaby niemożliwa w braku danego ograniczenia. Okoliczność, iż wspomniana operacja staje się po prostu trudniejsza do zrealizowania czy wręcz mniej korzystna w braku danego ograniczenia, nie może być traktowana jako przyznająca temu ograniczeniu charakter obiektywnie konieczny wymagany do tego, by mogło ono zostać uznane za akcesoryjne. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do rozszerzenia tego pojęcia na ograniczenia, które nie są ściśle niezbędne do realizacji operacji głównej. Taki wynik naruszałby skuteczność zakazu przewidzianego w art. 81 ust. 1 WE.

   Powyższa wykładnia nie miesza z jednej strony przesłanek do celów stosowania art. 81 ust. 1 WE, aby ograniczenie mogło zostać uznane za akcesoryjne, z kryterium niezbędnego charakteru wymaganego na podstawie art. 81 ust. 3 WE, aby zakazane ograniczenie mogło skorzystać z wyłączenia, z drugiej strony. W istocie obu postanowieniom wskazanym powyżej przyświecają różne cele i to ostatnie kryterium odnosi się do kwestii, czy koordynacja między przedsiębiorstwami mająca odczuwalny niekorzystny wpływ na parametry konkurencji, takie jak w szczególności cena, ilość i jakość produktów lub usług, która to koordynacja podlega zatem zasadzie zakazu przewidzianej w art. 81 ust. 1 WE, może jednak w ramach art. 81 ust. 3 WE zostać uznana za niezbędną do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla konsumentów słusznej części zysku, który z tego wynika. Natomiast kryterium obiektywnej konieczności dotyczy kwestii, czy w braku określonego ograniczenia autonomii handlowej zachodzi ryzyko, iż operacja lub działalność główna, która nie jest objęta zakazem ustanowionym w art. 81 ust. 1 WE i w stosunku do której wspomniane ograniczenie jest drugorzędne, nie będzie mogła być realizowana lub kontynuowana. Zatem tylko ograniczenia, które są konieczne do tego, aby operacja główna mogła w każdym wypadku funkcjonować, mogą zostać uznane za takie, do których ma zastosowanie teoria ograniczeń akcesoryjnych i okoliczność, że brak tych ograniczeń akcesoryjnych może mieć negatywny wpływ na operacje główną, nie skutkuje sama w sobie tym, iż należy uznać operacje akcesoryjne za obiektywnie konieczne ponieważ operacja główna nadal może funkcjonować nawet przy ich braku.

   (por. pkt 91–94, 180)

6.  W ramach oceny, do celów stosowania art. 81 ust. 1 WE, akcesoryjnego charakteru w stosunku do operacji lub działalności głównej określonego ograniczenia autonomii handlowej należy nie tylko zbadać konieczność tego ograniczenia do wprowadzenia w życie operacji lub działalności głównej, lecz także proporcjonalność wspomnianego ograniczenia w stosunku do celów przyświecających tejże operacji lub działalności.

   A zatem w celu obalenia akcesoryjnego charakteru ograniczenia można oprzeć się na istnieniu realistycznych alternatyw, które ograniczają w mniejszym stopniu konkurencję niż dane ograniczenie. W tym względzie alternatywy, na których można się oprzeć w ramach oceny obiektywnej konieczności ograniczenia, nie są ograniczone do sytuacji, która wydarzyłaby się w braku danego ograniczenia, lecz mogą także rozciągać się na inne hipotezy kontrfaktyczne oparte między innymi na realistycznych sytuacjach, które mogłyby wystąpić w braku wspomnianego ograniczenia.

   (por. pkt 107, 109, 111)

7.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 112, 188, 189)

8.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 148)

9.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 151)

10.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 155, 156)

11.  Sąd narusza prawo gdy w ramach swojej analizy ograniczających konkurencję skutków wielostronnych opłat interchange w ramach systemu płatniczego prowadzonego przez międzynarodową organizację płatniczą, które to opłaty mają zastosowanie zwłaszcza do transgranicznych płatności kartą bankową w Europejskim Obszarze Gospodarczym lub w strefie euro, w ogóle nie porusza kwestii prawdopodobnego czy nawet wiarygodnego charakteru zakazu taryfikacji ex post (to znaczy taryfikacji dokonywanych po tym, jak zakup został dokonany przez jednego z posiadaczy kart banku wydającego kartę u jednego z akceptantów banku autoryzującego płatność i transakcja została przedłożona do rozliczenia) przy hipotezie braku tych opłat, a opiera się jedynie na kryterium żywotności gospodarczej systemu funkcjonującego bez wspomnianych opłat, i na samej tylko podstawie zakazu taryfikacji ex post by uzasadnić uwzględnienie takiego zakazu.

    (por. pkt 161, 165–167, 169, 173–175, 177)

12.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 170, 174, 175, 190, 198)

13.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 184, 185)

14.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 215, 216, 218)

15.  Każda decyzja związku przedsiębiorstw, która okaże się sprzeczna z art. 81 ust. 1 WE, może być przedmiotem wyłączenia na podstawie ust. 3 tegoż postanowienia tylko wtedy, gdy spełnia określone w nim przesłanki, w tym przesłankę, że przyczynia się ona do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub ekonomicznego. Ponadto, w przypadku gdy nie można oddzielić decyzji związku przedsiębiorstw od operacji lub działalności głównej, z którą jest ona związana, bez zagrożenia jej istnieniu i celom, należy zbadać zgodność tej decyzji z art. 81 WE wspólnie ze zgodnością operacji lub działalności głównej, w stosunku do której jest ona akcesoryjna.

    Natomiast w przypadku stwierdzenia, że taka decyzja nie jest obiektywnie konieczna do realizacji określonej operacji lub działalności, w ramach art. 81 ust. 3 WE mogą zostać uwzględnione tylko obiektywne korzyści wynikające konkretnie z danej decyzji.

    Ponadto polepszenie w rozumieniu pierwszej przesłanki przewidzianej w art. 81 ust. 3 WE nie może być utożsamiane z każdą korzyścią, jaką strony porozumienia odnoszą z danego porozumienia w zakresie ich działalności produkcyjnej lub dystrybucyjnej. Wspomniane polepszenie winno nieść odczuwalne obiektywne korzyści mogące rekompensować niedogodności dla konkurencji jakie zawiera to porozumienie.

    W tym kontekście w przypadku systemu o dwustronnej naturze, aby ocenić, czy środek, który narusza co do zasady zakaz przewidziany w art. 81 ust. 1 WE, jako że stwarza on skutki ograniczające konkurencję w stosunku do jednej z dwóch grup konsumentów związanej z tym systemem, może spełniać pierwszą przesłankę przewidzianą w art. 81 ust. 3 WE, należy uwzględnić system, w jaki wpisuje się ten środek, w tym ewentualnie wszelkie obiektywne korzyści wynikające z tego środka nie tylko na rynku, w stosunku do którego stwierdzone zostało ograniczenie, ale także na rynku, który obejmuje drugą grupę konsumentów związaną z tymże systemem, w szczególności gdy bezsporne jest, iż zachodzą interakcje między dwiema stronami danego systemu. W tym celu należy w razie potrzeby ocenić, czy takie korzyści mogą kompensować niedogodności, jakie pociąga za sobą tenże środek dla konkurencji. W szczególności zasadniczo przy badaniu pierwszej przesłanki przewidzianej w art. 81 ust. 3 WE, należy uwzględnić wszelkie obiektywne korzyści, nie tylko na rynku właściwym, ale także na odrębnym powiązanym rynku.

    Jednakże gdy skutki ograniczające konkurencję zostały stwierdzone tylko na jednym rynku dwustronnego systemu, korzyści wynikające ze środka ograniczającego na odrębnym powiązanym rynku także połączonym z omawianym systemem, nie mogą same w sobie kompensować niedogodności wynikających z tego środka w braku jakichkolwiek dowodów na istnienie odczuwalnych obiektywnych korzyści, które można by przypisać wspomnianemu środkowi na rynku właściwym, zwłaszcza gdy konsumenci na owych rynkach nie są zasadniczo ci sami.

    (por. pkt 230, 231, 234, 237, 240, 242)

16.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 235, 236)