Sprawa C-89/11 P

E.ON Energie AG

przeciwko

Komisji Europejskiej

„Odwołanie — Skarga o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o nałożeniu grzywny za złamanie pieczęci — Ciężar dowodu — Przeinaczenie dowodów — Obowiązek uzasadnienia — Kwota grzywny — Nieograniczone prawo orzekania — Zasada proporcjonalności”

Streszczenie – wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 22 listopada 2012 r.

1. Postępowanie sądowe – Procedura ustna – Otwarcie na nowo – Obowiązek otwarcia na nowo procedury ustnej, aby umożliwić stronom przedstawienie uwag w przedmiocie kwestii prawnych, które zostały podniesione w opinii rzecznika generalnego – Brak

   (art. 252 akapit drugi TFUE; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 61)

2. Odwołanie – Zarzuty – Błąd w ustaleniach faktycznych – Niedopuszczalność – Kontrola oceny dowodów przez Trybunał – Wykluczenie, z wyjątkiem przypadku ich przeinaczenia – Kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych – Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy)

3. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1)

4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja opierająca się na dowodach wystarczających do wykazania istnienia naruszenia – Obowiązek przedstawienia dowodu przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

   (art. 81 WE, 82 WE)

5. Odwołanie – Zarzuty – Niespójność rozumowania Sądu przy stosowaniu prawa Unii w odniesieniu do ciężaru dowodu – Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy)

6. Odwołanie – Zarzuty – Zwykłe powtórzenie zarzutów i argumentów podniesionych przed Sądem – Brak określenia podnoszonego naruszenia prawa – Niedopuszczalność – Zakwestionowanie wykładni lub zastosowania prawa Unii dokonanych przez Sąd – Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 112 § 1 lit. c))

7. Postępowanie sądowe – Środki dowodowe – Swobodna ocena dokonywana przez Sąd

   (regulamin postępowania przed Sądem, art. 65, 66)

8. Odwołanie – Właściwość Trybunału – Zakwestionowanie, ze względów słuszności, oceny dokonanej przez Sąd w zakresie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa, które naruszyły traktatowe reguły konkurencji – Wyłączenie – Zakwestionowanie tej oceny ze względów dotyczących naruszenia zasady proporcjonalności – Dopuszczalność

   (Artykuł 261 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

9. Konkurencja – Grzywny – Przesłanki nałożenia grzywien przez Komisję – Naruszenie popełnione umyślnie lub w wyniku zaniedbania – Złamanie pieczęci – Naruszenie szczególnie poważne ze względu na sam swój charakter

   (rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 20 ust. 2 lit. d), art. 23 ust. 1 lit. e))

10. Konkurencja – Grzywny – Przesłanki nałożenia grzywien przez Komisję – Naruszenie popełnione umyślnie lub w wyniku zaniedbania – Złamanie pieczęci – Konieczność zapewnienia grzywnie odstraszającego skutku

    (rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 1 lit. e), art. 23 ust. 2)

1.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 61, 62)

2.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 64, 65, 96, 100, 101, 106, 115)

3.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 72, 73)

4.  Jeżeli Komisja stwierdza naruszenie reguł konkurencji na podstawie założenia, że ustalonych okoliczności faktycznych nie da się wytłumaczyć inaczej niż zachowaniem niezgodnym z regułami konkurencji, sąd Unii będzie musiał stwierdzić nieważność stosownej decyzji, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa przedstawią argumenty, które stawiają w odmiennym świetle fakty wykazane przez Komisję i które pozwalają tym samym na inne przekonywające wyjaśnienie faktów, na podstawie których Komisja stwierdziła istnienie naruszenia. W takim wypadku nie można bowiem uznać, że Komisja przedstawiła dowód zaistnienia naruszenia prawa konkurencji.

   Jednakże skoro Komisja mogła wykazać, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach z innymi przedsiębiorstwami, które to spotkania miały oczywiście antykonkurencyjny charakter, to przedstawienie innego wyjaśnienia co do przedmiotu rzeczonych spotkań jest zadaniem tego przedsiębiorstwa. Nie oznacza to ani niesłusznego odwrócenia ciężaru dowodu ani naruszenia zasady domniemania niewinności.

   Podobnie gdy Komisja opiera się na dowodach, które co do zasady są wystarczające do wykazania istnienia naruszenia, zainteresowane przedsiębiorstwo nie może poprzestać na wskazaniu możliwości zaistnienia okoliczności, która mogłaby mieć wpływ na moc dowodową rzeczonych dowodów, aby to na Komisji spoczął ciężar udowodnienia, że okoliczność ta nie mogła mieć wpływu na ich moc dowodową. Wprost przeciwnie, z wyjątkiem sytuacji, gdy zainteresowane przedsiębiorstwo zostaje pozbawione możliwości dostarczenia takiego dowodu w wyniku zachowania samej Komisji, to właśnie zainteresowane przedsiębiorstwo powinno wykazać w wymagany prawem sposób z jednej strony zaistnienie okoliczności, na którą się ono powołuje, a z drugiej strony, że okoliczność ta podważa moc dowodową dowodów, na których oparła się Komisja.

   (por. pkt 74–76)

5.  W ramach odwołania, w zakresie w jakim skarżący twierdzi, że zachodzi sprzeczność między regułą prawa wskazaną w wyroku Sądu a zastosowaniem tej reguły w tymże wyroku, kwestionując przez to spójność rozumowania Sądu przy stosowaniu prawa Unii w odniesieniu do ciężaru dowodu, podnosi on kwestię prawną dotyczącą stosowania tego prawa przez Sąd. Zarzut należy więc uznać za dopuszczalny.

   (por. pkt 84)

6.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 112, 113)

7.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 115, 135)

8.  Zgodnie z art. 261 TFUE oraz art. 31 rozporządzenia nr 1/2003, Sąd dysponuje nieograniczonym prawem orzekania w przedmiocie grzywien ustalanych przez Komisję. Sąd upoważniony jest zatem, poza zwykłą kontrolą zgodności grzywien z prawem, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji uchylenia, zmniejszenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej.

   W ramach rozstrzygania kwestii prawnych w postępowaniu odwoławczym Trybunał nie może natomiast ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa Unii. Tak więc jedynie gdyby Trybunał uznał, że poziom sankcji jest nie tylko niewłaściwy, ale również nadmierny, a w efekcie nieproporcjonalny, należałoby stwierdzić, że doszło do naruszenia prawa przez Sąd ze względu na niewłaściwy charakter kwoty grzywny.

   (por. pkt 123–126)

9.  W ramach postepowania dotyczącego naruszenia zasad konkurencji Unii dla stwierdzenia, że doszło do złamania pieczęci, bez znaczenia jest to, czy ktoś rzeczywiście dostał się do opieczętowanego pomieszczenia. Celem art. 20 ust. 2 lit. d) i art. 23 ust. 1 lit. e) rozporządzenia nr 1/2003 jest bowiem ochrona kontroli przed zagrożeniem, jakie wynika z samego faktu złamania pieczęci, który to fakt prowadzi do powstania wątpliwości co do tego, czy dowody zabezpieczone w opieczętowanym pomieszczeniu pozostają nienaruszone. Naruszenie, jakim jest złamanie pieczęci, jest naruszeniem szczególnie poważnym ze względu na sam swój charakter, a zatem rzekomy brak otwarcia drzwi danego lokalu nie zmienia tej oceny.

   (por. pkt 128, 129)

10.  Zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w wypadku stwierdzenia naruszenia podstawowych reguł określonych w art. 81 WE i 82 WE Komisja może nałożyć grzywnę do wysokości 10% całkowitego obrotu uzyskanego przez przedsiębiorstwo w poprzedzającym roku obrotowym. Dlatego przedsiębiorstwo, które utrudnia czynności przeprowadzanej przez Komisji kontroli poprzez złamanie pieczęci nałożonych przez tę instytucję w celu zachowania dokumentów w niezmienionym stanie przez czas niezbędny do przeprowadzenia kontroli, może uchylić się od takiej sankcji, usuwając zgromadzone przez Komisję dowody, wobec czego kwota grzywny ustalona na podstawie art. 23 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 powinna zniechęcić je do podejmowania takich działań. Tymczasem nie można wykluczyć, że z chwilą złamania pieczęci działania takie były podejmowane.

    (por. pkt 132)

Sprawa C-89/11 P

E.ON Energie AG

przeciwko

Komisji Europejskiej

„Odwołanie — Skarga o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o nałożeniu grzywny za złamanie pieczęci — Ciężar dowodu — Przeinaczenie dowodów — Obowiązek uzasadnienia — Kwota grzywny — Nieograniczone prawo orzekania — Zasada proporcjonalności”

Streszczenie – wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 22 listopada 2012 r.

1. Postępowanie sądowe — Procedura ustna — Otwarcie na nowo — Obowiązek otwarcia na nowo procedury ustnej, aby umożliwić stronom przedstawienie uwag w przedmiocie kwestii prawnych, które zostały podniesione w opinii rzecznika generalnego — Brak

   (art. 252 akapit drugi TFUE; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 61)

2. Odwołanie — Zarzuty — Błąd w ustaleniach faktycznych — Niedopuszczalność — Kontrola oceny dowodów przez Trybunał — Wykluczenie, z wyjątkiem przypadku ich przeinaczenia — Kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych — Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy)

3. Prawo Unii Europejskiej — Zasady — Prawa podstawowe — Domniemanie niewinności — Procedura z zakresu konkurencji — Stosowanie

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1)

4. Konkurencja — Postępowanie administracyjne — Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym — Decyzja opierająca się na dowodach wystarczających do wykazania istnienia naruszenia — Obowiązek przedstawienia dowodu przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

   (art. 81 WE, 82 WE)

5. Odwołanie — Zarzuty — Niespójność rozumowania Sądu przy stosowaniu prawa Unii w odniesieniu do ciężaru dowodu — Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy)

6. Odwołanie — Zarzuty — Zwykłe powtórzenie zarzutów i argumentów podniesionych przed Sądem — Brak określenia podnoszonego naruszenia prawa — Niedopuszczalność — Zakwestionowanie wykładni lub zastosowania prawa Unii dokonanych przez Sąd — Dopuszczalność

   (art. 256 ust. 1 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 112 § 1 lit. c))

7. Postępowanie sądowe — Środki dowodowe — Swobodna ocena dokonywana przez Sąd

   (regulamin postępowania przed Sądem, art. 65, 66)

8. Odwołanie — Właściwość Trybunału — Zakwestionowanie, ze względów słuszności, oceny dokonanej przez Sąd w zakresie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa, które naruszyły traktatowe reguły konkurencji — Wyłączenie — Zakwestionowanie tej oceny ze względów dotyczących naruszenia zasady proporcjonalności — Dopuszczalność

   (Artykuł 261 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

9. Konkurencja — Grzywny — Przesłanki nałożenia grzywien przez Komisję — Naruszenie popełnione umyślnie lub w wyniku zaniedbania — Złamanie pieczęci — Naruszenie szczególnie poważne ze względu na sam swój charakter

   (rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 20 ust. 2 lit. d), art. 23 ust. 1 lit. e))

10. Konkurencja — Grzywny — Przesłanki nałożenia grzywien przez Komisję — Naruszenie popełnione umyślnie lub w wyniku zaniedbania — Złamanie pieczęci — Konieczność zapewnienia grzywnie odstraszającego skutku

    (rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 1 lit. e), art. 23 ust. 2)

1.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 61, 62)

2.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 64, 65, 96, 100, 101, 106, 115)

3.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 72, 73)

4.  Jeżeli Komisja stwierdza naruszenie reguł konkurencji na podstawie założenia, że ustalonych okoliczności faktycznych nie da się wytłumaczyć inaczej niż zachowaniem niezgodnym z regułami konkurencji, sąd Unii będzie musiał stwierdzić nieważność stosownej decyzji, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa przedstawią argumenty, które stawiają w odmiennym świetle fakty wykazane przez Komisję i które pozwalają tym samym na inne przekonywające wyjaśnienie faktów, na podstawie których Komisja stwierdziła istnienie naruszenia. W takim wypadku nie można bowiem uznać, że Komisja przedstawiła dowód zaistnienia naruszenia prawa konkurencji.

   Jednakże skoro Komisja mogła wykazać, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach z innymi przedsiębiorstwami, które to spotkania miały oczywiście antykonkurencyjny charakter, to przedstawienie innego wyjaśnienia co do przedmiotu rzeczonych spotkań jest zadaniem tego przedsiębiorstwa. Nie oznacza to ani niesłusznego odwrócenia ciężaru dowodu ani naruszenia zasady domniemania niewinności.

   Podobnie gdy Komisja opiera się na dowodach, które co do zasady są wystarczające do wykazania istnienia naruszenia, zainteresowane przedsiębiorstwo nie może poprzestać na wskazaniu możliwości zaistnienia okoliczności, która mogłaby mieć wpływ na moc dowodową rzeczonych dowodów, aby to na Komisji spoczął ciężar udowodnienia, że okoliczność ta nie mogła mieć wpływu na ich moc dowodową. Wprost przeciwnie, z wyjątkiem sytuacji, gdy zainteresowane przedsiębiorstwo zostaje pozbawione możliwości dostarczenia takiego dowodu w wyniku zachowania samej Komisji, to właśnie zainteresowane przedsiębiorstwo powinno wykazać w wymagany prawem sposób z jednej strony zaistnienie okoliczności, na którą się ono powołuje, a z drugiej strony, że okoliczność ta podważa moc dowodową dowodów, na których oparła się Komisja.

   (por. pkt 74–76)

5.  W ramach odwołania, w zakresie w jakim skarżący twierdzi, że zachodzi sprzeczność między regułą prawa wskazaną w wyroku Sądu a zastosowaniem tej reguły w tymże wyroku, kwestionując przez to spójność rozumowania Sądu przy stosowaniu prawa Unii w odniesieniu do ciężaru dowodu, podnosi on kwestię prawną dotyczącą stosowania tego prawa przez Sąd. Zarzut należy więc uznać za dopuszczalny.

   (por. pkt 84)

6.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 112, 113)

7.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 115, 135)

8.  Zgodnie z art. 261 TFUE oraz art. 31 rozporządzenia nr 1/2003, Sąd dysponuje nieograniczonym prawem orzekania w przedmiocie grzywien ustalanych przez Komisję. Sąd upoważniony jest zatem, poza zwykłą kontrolą zgodności grzywien z prawem, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji uchylenia, zmniejszenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej.

   W ramach rozstrzygania kwestii prawnych w postępowaniu odwoławczym Trybunał nie może natomiast ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa Unii. Tak więc jedynie gdyby Trybunał uznał, że poziom sankcji jest nie tylko niewłaściwy, ale również nadmierny, a w efekcie nieproporcjonalny, należałoby stwierdzić, że doszło do naruszenia prawa przez Sąd ze względu na niewłaściwy charakter kwoty grzywny.

   (por. pkt 123–126)

9.  W ramach postepowania dotyczącego naruszenia zasad konkurencji Unii dla stwierdzenia, że doszło do złamania pieczęci, bez znaczenia jest to, czy ktoś rzeczywiście dostał się do opieczętowanego pomieszczenia. Celem art. 20 ust. 2 lit. d) i art. 23 ust. 1 lit. e) rozporządzenia nr 1/2003 jest bowiem ochrona kontroli przed zagrożeniem, jakie wynika z samego faktu złamania pieczęci, który to fakt prowadzi do powstania wątpliwości co do tego, czy dowody zabezpieczone w opieczętowanym pomieszczeniu pozostają nienaruszone. Naruszenie, jakim jest złamanie pieczęci, jest naruszeniem szczególnie poważnym ze względu na sam swój charakter, a zatem rzekomy brak otwarcia drzwi danego lokalu nie zmienia tej oceny.

   (por. pkt 128, 129)

10.  Zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w wypadku stwierdzenia naruszenia podstawowych reguł określonych w art. 81 WE i 82 WE Komisja może nałożyć grzywnę do wysokości 10% całkowitego obrotu uzyskanego przez przedsiębiorstwo w poprzedzającym roku obrotowym. Dlatego przedsiębiorstwo, które utrudnia czynności przeprowadzanej przez Komisji kontroli poprzez złamanie pieczęci nałożonych przez tę instytucję w celu zachowania dokumentów w niezmienionym stanie przez czas niezbędny do przeprowadzenia kontroli, może uchylić się od takiej sankcji, usuwając zgromadzone przez Komisję dowody, wobec czego kwota grzywny ustalona na podstawie art. 23 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 powinna zniechęcić je do podejmowania takich działań. Tymczasem nie można wykluczyć, że z chwilą złamania pieczęci działania takie były podejmowane.

    (por. pkt 132)