Sprawy połączone C-322/07 P, C-327/07 P i C-338/07 P

Papierfabrik August Koehler AG i in.

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

„Odwołania — Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki — Rynek papieru samokopiującego — Brak spójności między pismem w sprawie przedstawienia zarzutów i sporną decyzją — Naruszenie prawa do obrony — Konsekwencje — Przeinaczenie dowodów — Udział w naruszeniu — Czas trwania naruszenia — Rozporządzenie nr 17 — Artykuł 15 ust. 2 — Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien — Zasada równego traktowania — Zasada proporcjonalności — Obowiązek uzasadnienia — Rozsądny czas trwania postępowania przed Sądem”

Opinia rzecznika generalnego Y. Bota przedstawiona w dniu 2 kwietnia 2009 r.   I ‐ 7196

Wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 3 września 2009 r.   I ‐ 7250

Streszczenie wyroku

1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 19 ust. 1)

2. Odwołanie – Zarzuty – Błąd w ustaleniach faktycznych – Niedopuszczalność – Kontrola oceny dowodów przez Trybunał – Wykluczenie, z wyjątkiem przypadku ich przeinaczenia

   (art. 225 WE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy)

3. Konkurencja – Grzywny – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

4. Odwołanie – Właściwość Trybunału – Wyrok Sądu dotyczący ustalenia grzywny w dziedzinie konkurencji

   (art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15)

5. Postępowanie – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Skarga na decyzję Komisji dotyczącą nałożenia sankcji za naruszenie reguł konkurencji – Kryteria oceny

1.  Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem poszanowanie prawa do obrony we wszelkich postępowaniach, które mogą doprowadzić do nałożenia sankcji, w szczególności grzywny lub okresowej kary pieniężnej, stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego, którą należy respektować także w postępowaniu administracyjnym. Zasada ta wymaga w szczególności, by pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane przez Komisję do przedsiębiorstwa, na które zamierza ona nałożyć sankcję za naruszenie reguł konkurencji, zawierało istotne okoliczności uwzględnione przeciw temu przedsiębiorstwu, takie jak zarzucane mu czyny, ich kwalifikacja oraz dowody, na których opiera się Komisja, tak by owo przedsiębiorstwo mogło skutecznie przedstawić swe argumenty w ramach postępowania administracyjnego wszczętego przeciwko niemu.

   Owa zasada wyklucza możliwość uznania za zgodną z prawem decyzji, w której Komisja nakłada na przedsiębiorstwo grzywnę w dziedzinie konkurencji, nie poinformowawszy go wcześniej o stawianych mu zarzutach.

   Ponadto mając na uwadze znaczenie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, powinno ono jednoznacznie określać osobę prawną, na którą mogą zostać nałożone grzywny, oraz powinno być skierowane do tej osoby. Ważne jest również to, że pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazuje, w jakim charakterze występuje przedsiębiorstwo, któremu przypisuje się zarzucane czyny.

   Należy stwierdzić nieważność decyzji Komisji, w której uznaje się odpowiedzialność spółki matki, po pierwsze, ze względu na bezpośrednie uczestnictwo owej spółki w działaniach kartelu i, po drugie, ze względu na udział jej spółki zależnej, podczas gdy pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie umożliwia spółce dominującej zapoznania się z zarzutem opartym na jej bezpośrednim udziale w naruszeniu, ani nawet z okolicznościami faktycznymi, które zostały ostatecznie przyjęte w decyzji na poparcie tego zarzutu. Okoliczność, że w ostatecznej decyzji uznaje się odpowiedzialność powyższej spółki ze względu na jej uczestnictwo w charakterze spółki dominującej poza osobistym udziałem, nie wyklucza możliwości, że decyzja ta opiera się na zachowaniach, w przedmiocie których owa spółka nie była w stanie zaprezentować swej obrony. W takiej sytuacji Sąd narusza prawo, ponieważ nie wyciąga żadnych konsekwencji prawnych ze stwierdzenia, iż prawo do obrony spółki dominującej zostało naruszone.

   (por. pkt 34, 36–39, 41, 44, 45, 48)

2.  W przypadku odwołania Trybunał nie jest właściwy do ustalania okoliczności faktycznych ani też zasadniczo do badania dowodów, które Sąd dopuścił na poparcie tych okoliczności. Jeśli zatem dowody te uzyskano w prawidłowy sposób, przy poszanowaniu ogólnych zasad prawa i wymogów proceduralnych dotyczących ciężaru dowodu i postępowania dowodowego, wyłącznie do Sądu należy ocena, jaką wagę należy przywiązywać do przedstawionych mu dowodów. Dlatego z wyłączeniem przypadków przeinaczenia tych dowodów ocena ta nie stanowi zagadnienia prawnego, które jako takie poddane jest kontroli Trybunału.

   Przeinaczenie faktów i dowodów przedstawionych Sądowi musi w oczywisty sposób wynikać z akt sprawy bez konieczności dokonywania nowej oceny tychże elementów.

   (por. pkt 52, 53, 75)

3.  Komisja dysponuje szerokim zakresem uznania w odniesieniu do metody obliczania grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji. Owa metoda, określona w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, obejmuje różne elementy cechujące się elastycznością, umożliwiające Komisji skorzystanie z przysługującego jej uznania w sposób zgodny z przepisami art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17. W kontekście odwołania do Trybunału należy zbadanie, czy Sąd dokonał prawidłowej oceny faktu skorzystania przez Komisję z tegoż uznania.

   Uznając, że Komisja nie przekroczyła swojego zakresu uznania, dzieląc zainteresowane przedsiębiorstwa na podstawie ich względnego znaczenia na rynku właściwym, przyjmując za podstawę tegoż rozróżnienia obrót osiągnięty ze sprzedaży produktu w Europejskim Obszarze Gospodarczym, Sąd nie narusza zasady równego traktowania. Owa metoda służy w istocie temu, by uniknąć ustalania grzywien na podstawie samego tylko obliczenia opartego na całkowitym obrocie każdego przedsiębiorstwa, a zatem by uniknąć nierównego traktowania.

   (por. pkt 112, 113, 116, 117)

4.  W ramach odwołania od wyroku Sądu dotyczącego ustalenia grzywny w dziedzinie konkurencji dokonywana przez Trybunał kontrola ma na celu po pierwsze zbadanie, w jakim zakresie Sąd uwzględnił w sposób prawnie właściwy wszystkie czynniki istotne dla oceny wagi danego zachowania w świetle art. 81 WE i art. 15 rozporządzenia nr 17, a po drugie sprawdzenie, czy Sąd odpowiedział w sposób wystarczający pod względem prawnym na wszystkie argumenty przedstawione przez wnoszącego odwołanie na poparcie jego żądania uchylenia grzywny lub obniżenia jej kwoty.

   W tym zakresie argument podniesiony po raz pierwszy przed Trybunałem nie jest dopuszczalny.

   (por. pkt 125, 128)

5.  Ogólna zasada prawa wspólnotowego wywodząca się z art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a w szczególności prawo do procesu w rozsądnym terminie, ma zastosowanie w ramach środka zaskarżenia skierowanego przeciw decyzji Komisji nakładającej na dane przedsiębiorstwo grzywnę z tytułu naruszenia prawa konkurencji.

   Rozsądny charakter terminu powinien być oceniany na podstawie okoliczności właściwych dla każdej sprawy, a w szczególności znaczenia sporu dla zainteresowanego, złożoności sprawy oraz zachowania strony skarżącej i właściwych władz.

   Wykaz tych kryteriów nie jest wyczerpujący, a ocena kwestii rozsądnego charakteru terminu nie wymaga systematycznej analizy okoliczności sprawy pod kątem każdego z nich, jeżeli czas trwania postępowania wydaje się uzasadniony w świetle jednego z tych kryteriów. Tak więc złożoność sprawy może zostać uwzględniona, by usprawiedliwić zbyt długi prima facie termin.

   Gdy decyzja Komisji nakładająca na licznych przedsiębiorców sankcje za naruszenie reguł konkurencji jest przedmiotem licznych skarg o stwierdzenie nieważności, mających jako język postępowania różne języki i kwestionujących większość okoliczności, na których opiera się decyzja i prowadzi do przystąpienia do sprawy w charakterze interwenienta, Sąd winien równolegle zbadać te skargi i przeprowadzić szczegółowe postępowanie, respektując wymogi językowe wynikające z przepisów proceduralnych. Biorąc pod wagę złożoność takiej sprawy, okres pięciu lat, licząc od momentu wniesienia skarg do daty ogłoszenia wyroku, może być uzasadniony i nie przekracza zatem wymogów związanych z poszanowaniem rozsądnego terminu.

   (por. pkt 143–149)