Sprawy połączone C-120/06 P i C-121/06 P

Fabbrica italiana accumulatori motocarri Montecchio SpA (FIAMM) i in.

przeciwko

Radzie Unii Europejskiej

i

Komisji Wspólnot Europejskich

„Odwołanie — Zalecenia i decyzje organu rozstrzygania sporów Światowej Organizacji Handlu (WTO) — Ustalenie przez organ rozstrzygania sporów niezgodności wspólnotowego reżimu przywozu bananów z przepisami WTO — Ustanowienie przez Stany Zjednoczone Ameryki środków odwetowych w postaci dodatkowej opłaty celnej od przywozu pewnych produktów z różnych państw członkowskich — Środki odwetowe zastosowane na podstawie upoważnienia WTO — Brak odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty — Czas trwania postępowania przed Sądem — Rozsądny termin — Żądanie słusznego odszkodowania”

Opinia rzecznika generalnego M. Poiaresa Madura przedstawiona w dniu 20 lutego 2008 r.   I - 6518

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 9 września 2008 r.   I - 6549

Streszczenie wyroku

1. Odwołanie – Zarzuty – Niewystarczające lub sprzeczne uzasadnienie – Dopuszczalność

   (art. 225 WE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy)

2. Umowy międzynarodowe – Umowy zawarte przez Wspólnotę

3. Umowy międzynarodowe – Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu

4. Odpowiedzialność pozaumowna – Odpowiedzialność z tytułu działania zgodnego z prawem

   (art. 288 akapit drugi WE)

5. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawa podstawowe – Prawo własności – Wolność wykonywania zawodu – Zakres

6. Odwołanie – Zarzuty – Elementy uzasadnienia wyroku naruszające prawo wspólnotowe – Sentencja oparta na innych podstawach prawnych – Oddalenie

7. Postępowanie – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Kryteria oceny

1.  Kwestia, czy uzasadnienie wyroku Sądu jest wewnętrznie sprzeczne lub niewystarczające, stanowi zagadnienie prawne, które jako takie może zostać podniesione w ramach odwołania.

   W tym zakresie wykładnia spoczywającego na Sądzie obowiązku uzasadnienia swych wyroków nie może być dokonywana w ten sposób, iż wynika z niego, że Sąd jest zobowiązany do szczegółowej odpowiedzi na każdy podniesiony przez stronę skarżącą argument, zwłaszcza jeśli nie jest on wystarczająco jasny i dokładny.

   Podobnie obowiązek uzasadnienia nie przewiduje przedstawienia przez Sąd wyjaśnień odpowiadających w sposób wyczerpujący na każdy punkt rozumowania przedstawionego przez strony sporu. Uzasadnienie może zatem być dorozumiane, pod warunkiem że pozwala zainteresowanym na poznanie powodów, dla których Sąd nie przychylił się do ich argumentów, a Trybunał dysponuje wystarczającymi elementami dla sprawowania kontroli

   (por. pkt 90, 91, 96)

2.  Skutki we Wspólnocie przepisów porozumienia zawartego przez nią z państwami trzecimi nie mogą zostać określone w oderwaniu od międzynarodowych źródeł rzeczonych przepisów. Zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego instytucje wspólnotowe właściwe do negocjowania i zawarcia takiego porozumienia mogą uzgodnić z zainteresowanymi państwami trzecimi skutki wywoływane przez przepisy tego porozumienia w porządkach wewnętrznych umawiających się stron. Jeśli kwestia ta nie zostanie wyraźnie uregulowana w rzeczonym porozumieniu, do właściwego sądu, a w szczególności do Trybunału, w ramach jego właściwości przewidzianych w traktacie, należy jej rozstrzygnięcie na tej samej podstawie co wszystkich innych zagadnień wykładni dotyczących zastosowania rzeczonego porozumienia we Wspólnocie, w szczególności w świetle ducha, struktury lub treści tego porozumienia.

   Do Trybunału należy zatem w szczególności ustalenie, czy przepisy umów międzynarodowych rodzą względem podmiotów podlegających prawu wspólnotowemu prawo do powołania się na nie przed sądem w celu zakwestionowania ważności uregulowań wspólnotowych.

   Trybunał może badać ważność takiego uregulowania w świetle traktatu międzynarodowego, wyłącznie jeżeli nie sprzeciwia się temu charakter ani struktura tej konwencji, a ponadto treść jego postanowień jest bezwarunkowa i dostatecznie jasna.

   (por. pkt 108–110)

3.  Decyzja organu rozstrzygania sporów (DSB) WTO, której wyłącznym przedmiotem jest rozstrzygnięcie o zgodności zachowania państwa członkowskiego WTO ze zobowiązaniami przyjętymi przez to państwo w ramach WTO, nie może co do zasady zostać całkowicie rozróżniona od reguł materialno-prawnych wyrażających te zobowiązania, w świetle których dokonywana jest taka kontrola, przynajmniej gdy chodzi o ustalenie, czy naruszenie reguł lub decyzji może lub nie zostać przywołane przed sądem wspólnotowym dla celów kontroli zgodności z prawem zachowania instytucji wspólnotowych.

   Nie bardziej niż reguły materialno-prawne zawarte w porozumieniach WTO rekomendacje i decyzje DSB stwierdzające brak poszanowania rzeczonych reguł nie nadają, niezależnie od ich precyzyjnego znaczenia prawnego, jednostkom uprawnienia do powołania się na nie przed sądem wspólnotowym w celu przeprowadzenia kontroli zgodności z prawem zachowania instytucji wspólnotowych, bez względu na to, czy kontrola ta następuje w trakcie sporu w zakresie stwierdzenia nieważności czy w celu rozpatrzenia skargi odszkodowawczej.

   Z jednej strony bowiem charakter porozumień WTO i cechująca je wzajemność i elastyczność zachowują aktualność w chwili przyjęcia takich decyzji lub zaleceń i po upływie rozsądnego terminu wyznaczonego na ich wykonanie. Instytucje wspólnotowe zachowują w szczególności swobodę uznania i negocjacji z ich partnerami handlowymi w zakresie przyjęcia środków w następstwie tych decyzji lub zaleceń i swoboda ta musi pozostać zachowana.

   Z drugiej strony, jak wynika z art. 3 ust. 2 uzgodnienia w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów stanowiącego załącznik 2 do porozumienia ustanawiającego WTO, zalecenia i decyzje DSB nie mogą powiększać ani zmniejszać uprawnień i zobowiązań zapisanych w tych porozumieniach. Wynika z tego w szczególności, że decyzja DSB stwierdzająca naruszenie takiego zobowiązania nie może nakładać na stronę WTO obowiązku przyznania jednostkom uprawnienia, którego nie miałyby w świetle tych porozumień w braku takiej decyzji.

   (por. pkt 120, 128–131)

4.  Przewidując istnienie reżimu odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty z tytułu zgodnego z prawem wykonywania przez nią działalności należącej do sfery normatywnej, Sąd dopuścił się naruszenia prawa. Na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego brak jest reżimu odpowiedzialności pozwalającego na powstanie odpowiedzialności Wspólnoty z tytułu zachowania należącego do sfery jej kompetencji normatywnych w sytuacji, w której ewentualna niezgodność takiego zachowania z porozumieniami WTO nie może zostać podniesiona przed sądem wspólnotowym.

   W tym zakresie jest bez znaczenia, że rzeczone zachowanie podlega analizie jako działanie, to jest na przykład ustanowienie rozporządzeń w następstwie decyzji organu rozstrzygania sporów (DSB) WTO, lub jako zaniechanie, to jest okoliczność powstrzymania się od środków właściwych dla zapewnienia prawidłowego wykonania tej decyzji. Brak podjęcia działań przez instytucje wspólnotowe może bowiem również należeć do funkcji prawodawczych Wspólnoty, w szczególności w ramach sporu dotyczącego odpowiedzialności.

   Jednakże prawodawca wspólnotowy dysponuje szerokim zakresem swobodnego uznania w celu dokonania oceny, czy przy wydawaniu danego aktu normatywnego uwzględnienie pewnych wyrządzających szkodę skutków wynikających z jego przyjęcia uzasadnia wskazanie pewnej formy odszkodowania.

   Podobnie wspólnotowy akt normatywny, którego zastosowanie prowadzi do ograniczeń praw podstawowych takich jak prawo własności i prawo swobodnego wykonywania działalności zawodowej, co wyrządza niewspółmierną i niedopuszczalną szkodę w zakresie samej istoty tych praw z braku przewidzenia w danym przypadku odszkodowania odpowiedniego dla uniknięcia lub skorygowania rzeczonej szkody, mógłby prowadzić do powstania odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty.

   (por. pkt 176, 178, 179, 181, 184)

5.  Podmiot gospodarczy nie może dochodzić prawa własności do części rynku, którą zajmował przed ustanowieniem wspólnej organizacji rynków, ponieważ taka część rynku stanowi chwilową pozycję gospodarczą wystawioną na ryzyko zmiany okoliczności. Podobnie nie można rozciągać gwarancji nadanych przez prawo własności lub ogólną zasadę gwarantującą swobodne wykonywanie zawodu na ochronę zwykłych interesów lub szans o charakterze handlowym, których niepewny charakter jest właściwy istocie działalności gospodarczej.

   Zatem przedsiębiorca, którego działalność opiera się w szczególności na wywozie na rynki państw trzecich, musi zdawać sobie sprawę z okoliczności, że jego chwilowa pozycja handlowa może doznać uszczerbku i zmiany w wyniku różnych okoliczności, pośród których znajduje się możliwość, wyraźnie wskazana w art. 22 uzgodnienia w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów stanowiącego załącznik 2 do porozumienia ustanawiającego WTO, ustanowienia przez takie państwo trzecie środków zawieszających koncesje w następstwie stanowiska jego partnerów handlowych w ramach WTO oraz swobodnego wyboru w tym zakresie — jak wynika z art. 22 ust. 3 lit. a) i f) uzgodnienia — towarów, których dotyczyć będą te środki.

   (por. pkt 185, 186)

6.  Jeśli w uzasadnieniu wyroku Sądu dopuszczono się naruszenia prawa wspólnotowego, lecz jego rozstrzygnięcie jest zasadne w świetle innych względów prawnych, odwołanie musi zostać oddalone.

   (por. pkt 187)

7.  Z braku jakiejkolwiek wskazówki, w świetle której czas trwania postępowania miał wpływ na rozstrzygnięcie sporu, zarzut oparty na okoliczności, że postępowanie przed Sądem przekroczyło wymogi związane z poszanowaniem rozsądnego terminu, nie może co do zasady prowadzić do uchylenia wyroku wydanego przez Sąd.

   Ponadto rozsądny charakter terminu, jeśli chodzi o czas trwania postępowania przed Sądem, powinien być oceniany w zależności od właściwych dla każdej sprawy okoliczności, a w szczególności znaczenia sporu dla zainteresowanego, złożoności sprawy oraz zachowania strony skarżącej i właściwych władz.

   (por. pkt 203, 212)