Sprawa C‑284/16

Slowakische Republik

przeciwko

Achmea BV

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesgerichtshof)

Odesłanie prejudycjalne – Dwustronna umowa inwestycyjna zawarta w 1991 r. między Królestwem Niderlandów a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną i mająca nadal zastosowanie między Królestwem Niderlandów a Republiką Słowacką – Postanowienie umożliwiające inwestorowi umawiającej się strony wszczęcie sprawy przed sądem polubownym w przypadku sporu z drugą umawiającą się stroną – Zgodność z art. 18, 267 i 344 TFUE – Pojęcie „sądu” – Autonomia prawa Unii

Streszczenie – wyrok Sądu (wielka izba) z dnia 6 marca 2018 r.

1. Umowy międzynarodowe–Zawarcie–Obowiązek zapewnienia poszanowania autonomii porządku prawnego Unii–Zakres

   (art. 2 TUE, art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE, art. 19 TUE; art. 267 TFUE, 344 TFUE)

2. Pytania prejudycjalne–Wystąpienie do Trybunału–Sąd krajowy w rozumieniu art. 267 TFUE–Pojęcie–Sąd polubowny niestanowiący części systemu sądowniczego państwa członkowskiego–Wykluczenie

   (art. 267 TFUE)

3. Umowy międzynarodowe–Umowy zawarte przez państwa członkowskie–Umowy sprzed przystąpienia państwa członkowskiego do Unii–Dwustronna umowa inwestycyjna między Królestwem Niderlandów a Republiką Słowacką–Postanowienie umożliwiające inwestorowi umawiającej się strony wszczęcie sprawy przed sądem polubownym w przypadku sporu z drugą umawiającą się stroną–Brak możliwości wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w przedmiocie pytań dotyczących prawa Unii–Niedopuszczalność–Naruszenie autonomii prawa Unii

   (art. 267 TFUE, 344 TFUE)

1.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 32, 34–37)

2.  Prawo Unii charakteryzuje się w istocie tym, że pochodzi z niezależnego źródła, jakie stanowią traktaty, swoją nadrzędnością względem prawa państw członkowskich oraz bezpośrednią skutecznością szeregu przepisów znajdujących zastosowanie do obywateli państw członkowskich i samych tych państw. Owe cechy charakterystyczne doprowadziły do powstania ustrukturyzowanej sieci zasad, przepisów i wzajemnie zależnych od siebie stosunków prawnych wiążących wzajemnie samą Unię i jej państwa członkowskie, jak również te państwa między sobą [zob. podobnie opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 165–167 i przytoczone tam orzecznictwo]. Mając na uwadze wskazane w pkt 33 niniejszego wyroku naturę i charakterystykę prawa Unii, prawo to należy uznać zarazem za stanowiące część prawa obowiązującego w każdym państwie członkowskim oraz za pochodzące z umowy międzynarodowej między państwami członkowskimi.

   Z powyższego wynika, że z obydwu tych względów sąd polubowny, o którym mowa w art. 8 BIT, może być powołany do dokonywania wykładni, względnie do stosowania prawa Unii i w szczególności przepisów dotyczących swobód podstawowych, w tym swobody przedsiębiorczości i swobodnego przepływu kapitału. Należy w związku z tym, po drugie, zbadać, czy sąd polubowny tego rodzaju jak wskazany w art. 8 BIT należy do systemu sądowego Unii, a w szczególności, czy może on być uznany za sąd jednego z państw członkowskich w rozumieniu art. 267 TFUE. Tymczasem w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym sąd polubowny nie stanowi elementu systemu sądowego utworzonego w Niderlandach i Słowacji. Ponadto to właśnie wyjątkowy charakter jurysdykcji owego sądu względem jurysdykcji sądów tych dwóch państw członkowskich stanowi jeden z głównych powodów dla istnienia art. 8 BIT. Powyższa charakterystyka sądu polubownego, którego dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, oznacza, że tak czy inaczej nie może on zostać zakwalifikowany jako sąd „jednego z państw członkowskich” w rozumieniu art. 267 TFUE.

   (zob. pkt 33, 41–43, 45, 46)

3.  Artykuły 267 i 344 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie postanowieniu umowy międzynarodowej zawartej między państwami członkowskimi, tego rodzaju jak art. 8 umowy o wspieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji pomiędzy Królestwem Niderlandów a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną, wedle którego inwestor z jednego z tych państw członkowskich może, w przypadku sporu dotyczącego inwestycji w drugim państwie członkowskim, wszcząć postępowanie przeciwko temu drugiemu państwu członkowskiemu przed sądem polubownym, którego kompetencję państwo to zobowiązało się uznać.

   Prawdą jest, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału umowa międzynarodowa przewidująca utworzenie sądu mającego kompetencję do dokonywania wykładni jej postanowień, którego orzeczenia wiążą instytucje, w tym również Trybunał, nie jest zasadniczo niezgodna z prawem Unii. Kompetencje Unii w dziedzinie stosunków międzynarodowych i przysługująca jej zdolność do zawierania umów międzynarodowych obejmują bowiem w sposób konieczny uprawnienie do związania się orzeczeniami organu sądowego, utworzonego lub wyznaczonego na mocy takich umów, w zakresie wykładni i stosowania ich postanowień, pod warunkiem że pozostaje poszanowana autonomia Unii i jej porządku prawnego [zob. podobnie, opinia 1/91 (porozumienie EOG – I) z dnia 14 grudnia 1991 r., EU:C:1991:490, pkt 40, 70; opinia 1/09 (porozumienie ustanawiające jednolity system rozstrzygania sporów patentowych) z dnia 8 marca 2011 r., EU:C:2011:123, pkt 74 i 76; a także opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 182, 183]. Jednakże w niniejszej sprawie – poza okolicznością, że spory podlegające kompetencji sądu polubownego wskazanego w art. 8 BIT mogą dotyczyć wykładni zarówno owej umowy, jak również prawa Unii – możliwość przedłożenia tych sporów do rozpatrzenia instytucji, która nie należy do systemu sądowego Unii, jest przewidziana w umowie, która nie została zawarta przez Unię, lecz przez państwa członkowskie. Wskazany art. 8 BIT może zaś podważyć zasadę wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi oraz zachowanie szczególnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach, zapewnionego poprzez procedurę odesłania prejudycjalnego przewidzianą w art. 267 TFUE, i nie jest w związku z tym zgodny z zasadą lojalnej współpracy przypomnianą w pkt 34 niniejszego wyroku. W tych okolicznościach art. 8 BIT narusza autonomię prawa Unii.

   (zob. pkt 57–60, sentencja)