OPINIA TRYBUNAŁU 1/91

z dnia 14 grudnia 1991 r.

Projekt porozumienia między Wspólnotą z jednej strony a państwami członkowskimi Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu z drugiej strony o Europejskim Obszarze Gospodarczym

Do Trybunału Sprawiedliwości wpłynął wniosek o wydanie opinii, zarejestrowany w sekretariacie Trybunału w dniu 14 sierpnia 1991 r., złożony przez Komisję Wspólnot Europejskich na podstawie art. 228 ust. 1 akapit drugi Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, zgodnie z którym:

„Rada, Komisja lub państwo członkowskie mogą zasięgać opinii Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami niniejszego traktatu. Jeśli opinia Trybunału Sprawiedliwości jest negatywna, umowa może wejść w życie wyłącznie na warunkach określonych w zależności od przypadku w artykule 236”.

I – Omówienie wniosku o wydanie opinii

Niniejszym wnioskiem Komisja wystąpiła o wydanie przez Trybunał opinii w przedmiocie zgodności z postanowieniami traktatu EWG projektu porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanych dalej odpowiednio „porozumieniem” i „EOG”), a w szczególności mechanizmu kontroli sądowej, którego wprowadzenie przewiduje porozumienie. Jest to układ o stowarzyszeniu, którego zawarcie przez Wspólnotę następuje na podstawie art. 238 traktatu.

Porozumienie jest przedmiotem rokowań między Komisją, działającą, na mocy upoważnienia Rady z 18 marca 1990 r., w imieniu Wspólnoty zgodnie z decyzją Rady, a państwami członkowskimi Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu i Księstwem Liechtensteinu, które złożyło oficjalny wniosek o przystąpienie do EFTA w dniu 1 marca 1991 r. (w dalszej części zwanymi „krajami EFTA” lub „państwami EFTA”).

Tekst porozumienia (którego ostateczne brzmienie nie zostało jeszcze ustalone) został załączony do wniosku o opinię.

Opinia Trybunału opiera się na angielskiej wersji tekstu porozumienia. Tekst ten został przekazany przez Komisję pismem z 30 października 1991 r. przed jego parafowaniem.

Na uzasadnienie wniosku o wydanie opinii Komisja wskazała, że porozumienie przewiduje system kontroli sądowej służący do rozstrzygania sporów pomiędzy jego stronami, rozstrzygania sporów wewnętrznych EFTA, a także procedury służące wzmacnianiu jednolitości prawnej w ramach EOG. Komisja, przeświadczona, że system ten daje Wspólnocie pewne gwarancje, w trosce o pewność prawa uznała za celowe zasięgnąć opinii Trybunału na podstawie art. 228 traktatu, zwłaszcza w zakresie niektórych konkretnych elementów projektowanego systemu.

II – Przebieg postępowania

Zgodnie z art. 107 § 1 regulaminu wniosek o wydanie opinii został doręczony Radzie oraz państwom członkowskim. Komisja oraz rządy Zjednoczonego Królestwa, Królestwa Belgii i Królestwa Hiszpanii przedstawiły uwagi na piśmie.

Trybunał zwrócił się na piśmie do Komisji, Rady oraz rządów państw członkowskich o udzielenie odpowiedzi na kilka pytań. Były one reprezentowane na rozprawie, która odbyła się przy drzwiach zamkniętych w siedzibie Trybunału w dniu 26 listopada 1991 r.; podczas tej rozprawy udzieliły one odpowiedzi na pytania.

W dniu 3 grudnia 1991 r. Trybunał zapoznał się na posiedzeniu niejawnym ze stanowiskiem rzeczników generalnych zgodnie z art. 108 § 2 regulaminu.

III – Ocena porozumienia

Okoliczności faktyczne

Od 1973 r. stosunki handlowe pomiędzy Wspólnotą a krajami EFTA oraz Księstwem Liechtensteinu są regulowane dwustronnymi porozumieniami o wolnym handlu. W styczniu 1989 r. przewodniczący Komisji przedstawił w Parlamencie Europejskim wniosek, by usprawnić i zintensyfikować stosunki Wspólnoty z EFTA. Ponieważ kraje EFTA przychylnie przyjęły tę propozycję, przeprowadzono rozmowy, w wyniku których podjęto decyzję o rozpoczęciu oficjalnych rokowań. W tym celu Rada upoważniła Komisję „do rozpoczęcia rokowań z krajami EFTA i Liechtensteinem w celu zawarcia porozumienia pomiędzy Wspólnotą a tymi krajami, działającymi jako jedna strona, w sprawie utworzenia Europejskiego Obszaru Gospodarczego”. Formalne rozpoczęcie rokowań nastąpiło w dniu 1 lipca 1990 r.

Treść porozumienia

Porozumienie składa się z dziewięciu części poprzedzonych preambułą: 1) cele i zasady; 2) swobodny przepływ towarów; 3) swobodny przepływ osób, usług i kapitału; 4) konkurencja oraz pozostałe wspólne reguły; 5) postanowienia horyzontalne odnoszące się do czterech swobód (polityka społeczna, ochrona konsumentów, środowisko naturalne, statystyka oraz prawo spółek); 6) współpraca poza czterema swobodami; 7) postanowienia instytucjonalne; 8) mechanizm finansowy i 9) postanowienia ogólne i końcowe.

Jedyny ustęp preambuły porozumienia brzmi następująco:

„Considering the objective to establish a dynamic and homogeneous European Economic Area, based on common rules and equal conditions of competition and providing for the adequate means of enforcement including at the judicial level, and achieved on the basis of equality and reciprocity and of an overall balance of benefits, rights and obligations for the Contracting Parties”.

Artykuł 1 ust. 1 porozumienia stanowi, że:

„The aim of this Agreement of association is to promote a continuous and balanced strengthening of trade and economic relations between the Contracting Parties with equal conditions of competition, and the respect of the same rules, with a view to creating a homogeneous European Economic Area, hereinafter referred to as the EEA”.

Artykuł 6 porozumienia brzmi następująco:

„Without prejudice to future developments of case-law, the provisions of this Agreement, in so far as they are identical in substance to corresponding rules of the Treaty establishing the European Economic Community and the Treaty establishing the European Coal and Steel Community and to acts in application of these two Treaties, shall in their implementation and application be interpreted in conformity with the relevant rulings of the Court of Justice of the European Communities given prior to the date of signature of this Agreement”.

Artykuł 7 porozumienia stanowi:

„Acts referred to or contained in the Annexes to this Agreement or in decisions of the EEA Joint Committee shall be binding upon the Contracting Parties and be, or be made, part of their internal legal order as follows:

(a)       an act corresponding to an EEC regulation shall as such be made part of the internal legal order of the Contracting Parties;

(b)       an act corresponding to an EEC directive shall leave to the authorities of the Contracting Parties the choice of form and method of implementation”.

Protokół 35, zatytułowany „Protocol 35 on the implementation of EEA rules”, którego art. 1 odwołuje się do art. 7 wyżej wymienionego porozumienia, brzmi następująco:

„Whereas this Agreement aims at achieving a homogeneous European Economic Area, based on common rules, without requiring any Contracting Party to transfer legislative powers to any institution of the European Economic Area;

and

whereas this consequently will have to be achieved through national procedures;

Article 1

The Contracting Parties take into account that when implementing a part of an act corresponding to an EEC directive, which is clear, precise and unconditional, subparagraph (a) of Article 7 of the Agreement shall apply.

Article 2

For cases of possible conflicts between implemented EEA rules and other statutory provisions, the Contracting Parties undertake to introduce, if necessary, a statutory provision to the effect that EEA rules shall prevail in these cases”.

Część VII zatytułowana „Institutional provisions” (art. 89–120) zawiera cztery rozdziały. Rozdział 1 zatytułowany „The structure of the association” dzieli się na pięć sekcji, z których pierwsza dotyczy Rady EOG. W skład Rady EOG wchodzą członkowie Rady i Komisji Wspólnot Europejskich oraz po jednym członku rządu każdego z krajów EFTA. Do jej zadań należy w szczególności nadawanie politycznych impulsów do wykonania porozumienia oraz ustalanie ogólnych wytycznych. Sekcja 2 dotyczy Wspólnego Komitetu EOG składającego się z przedstawicieli umawiających się stron, którego zadaniem jest skuteczne wykonanie porozumienia i czuwanie nad jego stosowaniem. Sekcja 3 zatytułowana „The EEA courts” zawiera następujące postanowienia:

„Article 95

1.      An independent EEA Court, functionally integrated with the Court of Justice of the European Communities, is hereby established. The EEA Court shall exercise the functions which follow from Article 96. Each EFTA State shall nominate one Judge to the Court.

2.      The Court, when sitting in plenary session(1), shall be composed of five Judges of the Court of Justice of the European Communities and, on the basis of rotation, three of the Judges nominated by the EFTA States.

3.      At the request of the Court, the EEA Council may allow it to establish Chambers, each consisting of three or five Judges(2).

4.      The Presidency of the Court shall be held alternatively by one of the Judges of the Court of Justice of the European Communities and by one of the Judges nominated by the EFTA States.

Article 96

1.      The EEA Court is competent for:

(a)       the settlement of disputes between the Contracting Parties;

(b)       actions concerning the surveillance procedure regarding the EFTA States;

(c)       appeals concerning decisions in the field of competition initiated by the EFTA Surveillance Authority.

2.      The EEA Court may be seized by:

(a)       the EEA Joint Committee or the Contracting Parties in cases for settlement of disputes in accordance with Article 117;

(b)       a natural or legal person or by the EFTA Surveillance Authority on appeal against decisions given by the EEA Court of First Instance in the field of competition in accordance with Article 102;

(c)       the EC Commission or the EFTA Surveillance Authority in cases of conflict of competence arising under the provisions of Chapter 1 of Part IV.

3.      In addition, the EEA Court may be seized under the provisions of a separate agreement between the EFTA States establishing an EFTA Surveillance Authority by:

(a)       the EFTA Surveillance Authority under the surveillance procedure referred to in Article 116 regarding the fulfilment of the obligations under this Agreement by the EFTA States;

(b)       an EFTA State or a natural or legal person in actions against the EFTA Surveillance Authority.

Article 97

The Contracting Parties concerned, and the surveillance authorities, i.e. the EC Commission and the EFTA Surveillance Authority, as the case may be, shall take the necessary measures to comply with the judgments of the EEA Court.

Article 98

The EEA Court shall have unlimited jurisdiction in regard to penalties imposed by the EFTA Surveillance Authority.

Article 99

Actions brought before the EEA Court shall not have suspensory effect. The EEA Court may, however, if it considers that circumstances so require, order that application of the contested act be suspended.

Article 100

The EEA Court may, where seized in accordance with Article 96(2) (b) or (3), prescribe any necessary interim measures.

Article 101

1.      An independent EEA Court of First Instance, attached to the EEA Court, is hereby established. It shall ensure the legal control of decisions of the EFTA Surveillance Authority relating to competition rules applicable to undertakings. Each EFTA State shall nominate one Judge to the Court.

2.      The EEA Court of First Instance shall be composed of three of the Judges nominated by the EFTA States, on the basis of rotation, and two Judges of the Court of First Instance of the European Communities.

3.      The Presidency of the Court shall be held alternatively by one of the Judges nominated by the EFTA States and by one of the Judges of the Court of First Instance of the European Communities.

Article 102

The EEA Court of First Instance shall have jurisdiction at first instance in actions brought by a natural or legal person against a decision by the EFTA Surveillance Authority, relating to the implementation of the competition rules applicable to undertakings, if that decision is addressed to that person or if it is of direct and individual concern to him.

In addition, the EEA Court of First Instance shall have the competences conferred on the EEA Court in Articles 98 to 100.

The EEA Court of First Instance shall also be competent to give rulings in actions against the EFTA Surveillance Authority in accordance with provisions to be laid down in a separate agreement between the EFTA States establishing the EFTA Surveillance Authority.

Article 103

1.      The Statutes of the EEA Court and of the EEA Court of First Instance, including, in particular, the rules on the functioning of the two Courts, the appointment of the Judges and the Presidents and their terms of office are laid down in Protocol 33(3).

2.      The EEA Court and the EEA Court of First Instance shall adopt their rules of procedure, to be approved by the EEA Council.

Article 104

1.      In order to ensure as uniform as possible an interpretation of this Agreement, in full deference to the independence of courts, the EEA Court, the EEA Court of First Instance, the Court of Justice of the European Communities, the Court of First Instance of the European Communities and the Courts of the EFTA States shall, when applying and interpreting respectively the provisions of this Agreement or provisions of the Treaty establishing the European Economic Community and the Treaty establishing the European Coal and Steel Community, as amended or supplemented, or of the acts adopted in pursuance thereof, which are identical in substance to the provisions of this Agreement, pay due account to the principles laid down by any relevant decisions delivered by the other Courts.

A system of exchange of information concerning judgements by courts of last instance shall be set up by the EEA Joint Committee. This system shall comprise:

(a)       transmission to the Registrar of the EEA Court of judgments delivered by such courts on the interpretation and application of, on the one hand, this Agreement or, on the other hand, the Treaty establishing the European Economic Community and the Treaty establishing the European Coal and Steel Community, as amended or supplemented, as well as the acts adopted in pursuance thereof in so far as they concern provisions which are identical in substance to those of this Agreement;

(b)       classification of these judgments by the Registrar of the EEA Court including, as far as necessary, the drawing up and publication of translations and abstracts;

(c)       communication by the Registrar of the EEA Court of the relevant documents to the competent national authorities, to be designated by each Contracting Party.

2.      Provisions on the possibility for an EFTA State to allow a court or tribunal to ask the Court of Justice of the European Communities to express itself(4) on the interpretation of an EEA rule are laid down in Protocol 34.

Article 105

Decisions under this Agreement by the EFTA Surveillance Authority and the EC Commission which impose a pecuniary obligation on persons other than States, shall be enforceable. The same shall apply to such judgments under this Agreement by the EEA Court, the EEA Court of First Instance, the Court of Justice of the European Communities and the Court of First Instance of the European Communities.

Enforcement shall be governed by the rules of civil procedure in force in the State in the territory of which it is carried out. The order for its enforcement shall be appended to the decision, without other formality than verification of the authenticity of the decision, by the authority which each Contracting Party shall designate for this purpose and shall make known to the other Contracting Parties, the EFTA Surveillance Authority, the EC Commission, the EEA Court, the EEA Court of First Instance, the Court of Justice of the European Communities and the Court of First Instance of the European Communities.

When these formalities have been completed on application by the party concerned, the latter may proceed to enforcement in accordance with the law of the State in the territory of which enforcement is to be carried out, by bringing the matter directly before the competent authority.

Enforcement may be suspended only by decision of the EEA Court or of the EEA Court of First Instance. However, the courts of the States concerned shall have jurisdiction over complaints that enforcement is being carried out in an irregular manner”.

Protokół 34, do którego odsyła art. 104 ust. 2, zatytułowany „Protocol 34 on the possibility for courts and tribunals of EFTA States to request the Court of Justice of the European Communities to express itself on the interpretation of EEA rules corresponding to EC rules”, ma następujące brzmienie:

„Article 1

When a question of interpretation of provisions of the Agreement, which are identical in substance to the provisions of the Treaties establishing the European Communities, as amended or supplemented, or of acts adopted in pursuance thereof, arises in a case pending before a court or tribunal of an EFTA State, the court or tribunal may, if it considers this necessary, ask the Court of Justice of the European Communities to express itself on such a question.

Article 2

An EFTA State which intends to make use of this Protocol shall notify the Depositary and the Court of Justice of the European Communities to what extent and according to what modalities the Protocol will apply to its courts and tribunals.

Article 3

The Depositary shall notify the Contracting Parties of any notification under Article 2”.

Sekcje 4 i 5 rozdziału 1 części VII porozumienia dotyczą odpowiednio współpracy parlamentarnej oraz współpracy między partnerami gospodarczymi i społecznymi.

Rozdział 2 został poświęcony procesowi podejmowania decyzji.

Rozdział 3 zatytułowany „Surveillance procedure and settlement of disputes” zawiera następujące postanowienia:

„Article 116

1.      The EFTA States shall establish an independent surveillance authority (EFTA Surveillance Authority) as well as procedures similar to those existing in the Community including procedures for ensuring the fulfilment of obligations under this Agreement and for control of the legality of acts of the EFTA Surveillance Authority regarding competition.

The fulfilment of the obligations under this Agreement shall be monitored by, on the one hand, the EFTA Surveillance Authority and, on the other, the EC Commission acting in conformity with the Treaty establishing the European Economic Community, the Treaty establishing the European Coal and Steel Community and this Agreement.

2.      In order to ensure a uniform surveillance throughout the EEA, the EFTA Surveillance Authority and the EC Commission shall cooperate, exchange information and consult each other on surveillance policy issues and individual cases.

3.      The EC Commission and the EFTA Surveillance Authority shall receive any complaints concerning the application(5) of this Agreement. They shall inform each other of complaints received.

4.      Each of these bodies shall examine all complaints falling within its competence and shall pass to the other body any complaints which fall within the competence of that body.

5.      In case of disagreement between these two bodies with regard to the action to be taken in relation to a complaint or with regard to the result of the examination, either of the bodies may refer the matter to the EEA Joint Committee which shall deal with it in accordance with Article 117.

Article 117

1.      The EEA Joint Committee or a Contracting Party may bring a matter under dispute which concerns the application(6) of this Agreement before the EEA Court in accordance with the following provisions.

2.      The EEA Joint Committee shall be provided with all information which might be of use in making possible an in depth examination of the situation, with a view to settling the dispute and finding a solution acceptable to the Contracting Parties.

3.      A Contracting Party may bring a matter under dispute before the EEA Court. In doing so it shall, however, first submit the matter to the EEA Joint Committee. If it is not resolved after two consecutive meetings of the Committee, either the Committee shall, unless otherwise decided, or a Contracting Party may, bring the matter before the EEA Court. For the Community, it shall be for the EC Commission to bring the matter before the EEA Court”.

IV – Streszczenie uwag na piśmie przedstawionych przez instytucje oraz rządy

Uwagi ogólne

Komisja podkreśliła, że porozumienie jest bardzo odmienne od układów o stowarzyszeniu zawieranych dotychczas przez Wspólnotę. Obejmie ono nie tylko „acquis communautaire” istniejące w dniu jego podpisania, lecz także prawo wspólnotowe, które powstanie w przyszłości w dziedzinach objętych porozumieniem. Jeśli chodzi o treść porozumienia, Komisja zaznaczyła, że związki między Wspólnotą a krajami EFTA opierają się bezpośrednio na traktacie EWG oraz aktach wydanych przez instytucje Wspólnoty na jego podstawie. Procedura podejmowania decyzji przewidziana w umowie odzwierciedla z jednej strony potrzebę rozciągnięcia na EOG „acquis communautaire” w obecnej i przyszłej jego formie, przy zachowaniu autonomii decyzyjnej Wspólnoty, z drugiej zaś strony poszanowanie woli suwerennych państw, których intencją nie było ani przekazywanie organom porozumienia kompetencji, ani wyposażanie ich w kompetencję ustawodawczą.

Celem porozumienia jest utworzenie jednolitego obszaru gospodarczego, na którym prawo materialnie identyczne z obowiązującym wewnątrz EWG powinno być stosowane w sposób możliwie najbardziej jednolity.

Przypomniawszy, że system kontroli sądowej przewidziany porozumieniem służy trzem celom, a mianowicie rozstrzyganiu sporów między stronami porozumienia, rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych w EFTA oraz wzmacnianiu jednolitości prawnej w obrębie EFTA, Komisja wyjaśnia, że te trzy różne funkcje będą wykonywane albo przez Trybunał Europejskiego Obszaru Gospodarczego (zwany dalej „Trybunałem EOG”), niezależny, ale funkcjonalnie powiązany z Trybunałem Sprawiedliwości, oraz Sąd Pierwszej Instancji EOG, niezależny, lecz działający przy Trybunale EOG, albo przez sam Trybunał Sprawiedliwości. Skład Trybunału EOG i Sądu EOG umożliwi sędziom Trybunału Sprawiedliwości, zasiadającym w składach obu instancji, wykorzystanie ich ogromnego doświadczenia z jednej strony w zakresie prawa wspólnotowego we Wspólnocie, z drugiej zaś jego odwzorowania w obrębie EOG, by w ten sposób zapewnić jednolite stosowanie tego prawa.

Postępowanie przed Trybunałem EOG w celu rozstrzygnięcia sporu pomiędzy stronami porozumienia może zostać wszczęte albo przez Wspólny Komitet, albo bezpośrednio przez stronę porozumienia, jeżeli Wspólny Komitet nie zdoła rozwiązać konfliktu na dwóch następujących po sobie posiedzeniach.

Jeśli chodzi o konflikty wewnętrzne w EFTA, można wyróżnić dwa ich rodzaje. Po pierwsze, spory między Urzędem Nadzoru EFTA a krajami członkowskimi EFTA, czyli postępowanie w sprawie naruszenia, jakie Urząd Nadzoru EFTA może być zmuszony wszcząć przeciwko krajowi członkowskiemu EFTA za naruszenie zobowiązań ciążących na nim na mocy porozumienia, a także odwołania od decyzji wydanych przez ten organ w sprawach pomocy państwa. Do rozstrzygania tych kwestii właściwy będzie Trybunał EOG. Po drugie, sprawy konkurencji, w których w pierwszej instancji będzie orzekał Sąd Pierwszej Instancji EOG, zaś do Trybunału EOG będą wnoszone odwołania od orzeczeń wydanych przez Sąd.

W zakresie wzmacniania jednolitości prawnej porozumienie przewiduje trzy specjalne procedury. Pierwsza w dużej mierze odpowiada trybowi wprowadzonemu przez protokół nr 2 załączony do Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (konwencja z Lugano) dotyczący jednolitej wykładni tej konwencji. Druga ma na celu umożliwienie krajom EFTA interwencji w postępowaniach prejudycjalnych toczących się przed Trybunałem Sprawiedliwości. Trzecia procedura daje sądom krajów EFTA prawo do występowania do Trybunału Sprawiedliwości o rozstrzygnięcie w trybie prejudycjalnym wszelkich zagadnień z zakresu wykładni porozumienia.

Projektowany system kontroli sądowej pozwala zdaniem Komisji uniknąć pewnych niebezpieczeństw. Zapobiega temu, by sąd inny niż Trybunał Sprawiedliwości miał jurysdykcję w zakresie wykładni porozumienia w trybie prejudycjalnym, stosowaniu porozumienia przez Trybunał EOG z naruszeniem prawa wspólnotowego i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, temu, by zasady konkurencji nie były stosowane w sposób niespójny, by podmioty gospodarcze nie były pozbawione prawa do korzystania z ochrony sądowej w trybie prejudycjalnym, oraz temu, by państwa EFTA nie podlegały jurysdykcji sądów zagranicznych.

Komisja wnosi o opinię Trybunału w przedmiocie czterech zagadnień:

1)      zgodności udziału sędziów Trybunału Sprawiedliwości w Trybunale EOG z treścią opinii 1/76 Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 kwietnia 1977 r. (w sprawie projektu porozumienia ustanawiającego Europejski Fundusz Rezerwowy dla Żeglugi Śródlądowej, Rec. str. 741);

2)      zgodności z traktatem EWG rozciągnięcia na kraje członkowskie EFTA prawa do interwencji w sprawach wspólnotowych zawisłych przed Trybunałem Sprawiedliwości;

3)      możliwości – bez zmiany traktatu EWG – upoważnienia sądów krajów członkowskich EFTA do przedkładania Trybunałowi Sprawiedliwości zagadnień dotyczących wykładni porozumienia;

4)      kwestii, czy art. 238 traktatu EWG dopuszcza przewidziany porozumieniem system kontroli sądowej.

Udział członków Trybunału Sprawiedliwości w innym sądzie

Komisja ma wątpliwości, czy nie należy wzorem ww. opinii 1/76 uznać, że sędziom Trybunału Sprawiedliwości nie wolno zasiadać w innym sądzie, czy też raczej przyjąć, że stanowisko zawarte w tej opinii nie ma zastosowania do rozpatrywanej sytuacji. Komisja zaznacza w tym względzie, że porozumienie różni się od tego, które było przedmiotem opinii 1/76. Po pierwsze, Trybunał EOG nie miałby kompetencji, jaka została przyznana Trybunałowi Europejskiego Funduszu Rezerwowego dla Żeglugi Śródlądowej, do wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni porozumienia, po drugie zaś Trybunał EOG i Sąd Pierwszej Instancji EOG byłyby pomimo swej niezależności funkcjonalnie połączone z Trybunałem Sprawiedliwości.

Zdaniem rządu hiszpańskiego odpowiedź na przedstawione tu pytanie może być tylko przecząca i to z wielu powodów. Po pierwsze, celem postanowień art. 167 traktatu EWG oraz art. 2, 4 i 16 statutu Trybunału Sprawiedliwości jest zagwarantowanie, by Trybunał mógł wywiązywać się z powierzonego mu obowiązku, a mianowicie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu traktatów w sposób całkowicie bezstronny, unikając wszelkich nacisków i wystrzegając się z góry powziętych opinii.

Po drugie, w opinii 1/76 Trybunał stwierdził, że porozumienie ustanawiające Europejski Fundusz Rezerwowy dla Żeglugi Śródlądowej jest niezgodne z traktatem EWG, ponieważ przewidziany w nim trybunał miał być złożony z sześciu członków Trybunału Sprawiedliwości. Mogło się więc zdarzyć, że jako członkowie tego trybunału musieliby oni orzekać w sprawach, które mieli rozstrzygać również jako sędziowie Trybunału Sprawiedliwości, przez co naruszona zostałaby całkowita bezstronność, z jaką ma działać Trybunał. Istnieje niebezpieczeństwo, że taka sytuacja mogłaby mieć miejsce również w rozpatrywanym przypadku. W istocie może się zdarzyć, że sędziowie Trybunału zasiadający w Trybunale EOG będą dokonywali wykładni i stosowali normy wspólnotowe, które mają następnie interpretować i stosować jako członkowie Trybunału Sprawiedliwości. Rząd hiszpański uważa, że w takim przypadku sędzia, który uczestniczył w naradach Trybunału EOG, nie będzie już orzekał z wymaganą bezstronnością. W razie zaś wyłączenia sędziego, zgodnie z art. 16 statutu, może z kolei dojść do tego, o czym wspomina wyżej wymieniona opinia, że nie będzie w praktyce możliwości zebrania przez Trybunał Sprawiedliwości kworum ustalonego w art. 15 statutu.

Rząd hiszpański zwrócił uwagę jeszcze na trzy szczegóły. Przede wszystkim zaznaczył, że o ile Trybunał EOG nie ma kompetencji do wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni porozumienia, o tyle inaczej rzeczy się mają w wypadku Trybunału Sprawiedliwości, który zgodnie ze swoim orzecznictwem zawsze będzie właściwy w zakresie wykładni w trybie prejudycjalnym porozumienia zawartego pomiędzy Wspólnotą a krajami EFTA. W rezultacie nie narusza to ani nie zmienia co do istoty stanowiska wyrażonego w ww. opinii 1/76.

Następnie rząd hiszpański oświadczył, że nie podziela poglądów Komisji, zdaniem której opinia 1/76 nie ma zastosowania w rozpatrywanej sprawie ze względu na funkcjonalne powiązanie Trybunału EOG i Sądu Pierwszej Instancji EOG z Trybunałem Sprawiedliwości. Artykuł 7 w części zawierającej postanowienia instytucjonalne stanowi bowiem, że Trybunał EOG jest organem niezależnym i w żaden sposób nie podlega Trybunałowi Sprawiedliwości.

Na koniec rząd hiszpański stwierdził, że art. 104 postanowień instytucjonalnych projektu porozumienia nie daje odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu orzeczenie Trybunału EOG wiąże Trybunał Sprawiedliwości w sytuacji, kiedy bada on kwestię, w której Trybunał EOG już orzekł.

Rząd belgijski podziela stanowisko Komisji na temat znaczenia opinii 1/76 dla rozpatrywanej sprawy. Trybunał EOG nie ma kompetencji do orzekania w trybie prejudycjalnym, w przeciwieństwie do właściwości Trybunału Europejskiego Funduszu Rezerwowego. Ponadto Trybunał EOG będzie funkcjonalnie powiązany z Trybunałem Sprawiedliwości, aczkolwiek zachowa pełną niezależność. Obecność sędziów Trybunału Sprawiedliwości nie zmienia charakteru prawnego Trybunału EOG. Jeśli zaś chodzi o brak kompetencji do wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym, rząd belgijski zauważa, że zarówno Trybunał Sprawiedliwości, jak i Trybunał EOG mają orzekać w zakresie tych samych norm prawa wspólnotowego.

Zdaniem rządu brytyjskiego zasiadanie sędziów Trybunału Sprawiedliwości w Trybunale EOG jest zgodne z traktatem EWG oraz opinią 1/76. Rozumowanie Trybunału Sprawiedliwości przyjęte w tej opinii było uwarunkowane tym, iż kompetencja Trybunału Funduszu do orzekania w przedmiocie wykładni porozumienia byłaby wykonywana równolegle z kompetencją Trybunału Sprawiedliwości.

Artykuł 16 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości, który dotyczy wyłączenia sędziego z rozpoznawania sprawy, w której wcześniej występował jako adwokat, radca prawny lub sędzia, oznacza niemożność występowania kolejno w roli sędziego i strony w tej samej sprawie. Nie dotyczy to sytuacji sędziego orzekającego kolejno w różnych sprawach dotyczących podobnych czy wręcz identycznych kwestii, jak w sytuacji, gdy Trybunał Sprawiedliwości rozstrzyga w orzeczeniu w trybie prejudycjalnym zagadnienia prawne podobne lub identyczne z tymi, w których przedmiocie orzekł już wcześniej, rozpoznając skargę o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 169 traktatu. Nie będąc związanym swymi wcześniejszymi decyzjami, Trybunał może zawsze odejść od przyjętej przez siebie linii orzecznictwa i rozstrzygnąć zagadnienie prawne w odmienny sposób.

Po przeanalizowaniu porozumienia i dokumentów pochodnych, które były przedmiotem opinii 1/76, rząd Zjednoczonego Królestwa dochodzi do wniosku, że w tamtym przypadku mogłoby się zdarzyć, że wcześniejsze orzeczenia Trybunału Funduszu miałyby wpływ na sędziów wspólnotowych, którzy w nim zasiadali. W ten sposób wspólnotowy dorobek prawny mógłby zostać pośrednio naruszony, na przykład przez wpływ zasad prawa międzynarodowego publicznego, które zostały wyeliminowane ze wspólnotowego porządku prawnego. Właśnie to ryzyko skłoniło Trybunał Sprawiedliwości do sprzeciwienia się w opinii 1/76 udziałowi sędziów Trybunału w Trybunale Funduszu.

Co więcej, Zjednoczone Królestwo zauważa, że trudności, które spowodowały złożenie wniosku o wydanie opinii 1/91, są całkowicie odmienne od tych, które leżą u podstaw opinii 1/76. W przypadku unormowań dotyczących Funduszu Rezerwowego powstał mianowicie problem, że sędziowie Trybunału Sprawiedliwości powołani do zasiadania w Trybunale Funduszu mieliby wykonywać dwa niemożliwe do pogodzenia zadania. Z jednej strony jako członkowie Trybunału Sprawiedliwości powinni stać na straży wspólnotowego dorobku prawnego przy wykładni niektórych aktów wydawanych przez instytucje, z drugiej zaś strony jako członkowie Trybunału Funduszu powinni kontrolować system prawny oparty na zasadach prawa międzynarodowego publicznego, różniących się od tych, które kształtują acquis communautaire. Zdaniem Zjednoczonego Królestwa porozumienie pod tym względem nie wywołuje żadnych trudności, ponieważ sędziowie Trybunału Sprawiedliwości i sędziowie Trybunału EOG mają obowiązek stosować te same normy oraz zasady i w ten sposób chronić wspólnotowy dorobek prawny.

W odniesieniu do składu Trybunału EOG rząd Zjednoczonego Królestwa zauważył, że zasiadałoby w nim pięciu z trzynastu członków Trybunału Sprawiedliwości. Wziąwszy pod uwagę, że pełny skład Trybunału tworzy siedmiu sędziów, powinno zatem być możliwe zebranie pełnego składu z sędziów, którzy nie uczestniczyli w wydawaniu wcześniejszego orzeczenia Trybunału EOG. Gdyby udział pięciu sędziów Trybunału Sprawiedliwości w czynnościach Trybunału EOG powodował problemy natury administracyjnej, art. 165 traktatu EWG przewiduje rozwiązanie umożliwiające zaradzenie sytuacji wynikłej z zawarcia porozumienia.

Rozszerzenie prawa interwencji

Według Komisji Trybunał Sprawiedliwości dopuścił już interwencję państw trzecich na podstawie art. 37 statutu. Jednakże w rozpatrywanej sprawie chodzi o prawo o charakterze bardziej generalnym, które wymagałoby doręczenia pytań prejudycjalnych krajom członkowskim EFTA tak samo jak państwom członkowskim. Komisja ma więc wątpliwości, czy nie należy zmienić art. 20 statutu.

Zdaniem rządu hiszpańskiego odpowiedź na pytanie drugie powinna brzmieć twierdząco. Artykuł 20 statutu jest dostatecznie jasny. Przewiduje on wyraźnie, że jedynie adresaci powiadomienia, których lista stanowi katalog zamknięty, mogą zgłaszać uwagi na piśmie w postępowaniu prejudycjalnym i występować w charakterze interwenienta podczas rozprawy. Chociaż Trybunał nigdy nie zajął stanowiska na temat możliwości zgłaszania uwag przez państwo trzecie w postępowaniu w trybie prejudycjalnym, jednakże dokonał wykładni zawężającej listy podmiotów, o których mowa w art. 20 statutu.

Według rządu hiszpańskiego Komisja, powołując się na art. 37 statutu, pomyliła dwa typy całkowicie różnych postępowań. W istocie w przypadku interwencji po stronie jednej ze stron występuje większa liczba stron, które bronią wielu tez; jest więc strona powodowa, strona pozwana oraz podmiot trzeci, który wstępuje do postępowania a posteriori. Podmiot trzeci według terminologii hiszpańskiego prawa procesowego określany jest mianem „coadyuvante”. Musi się on ograniczyć do popierania jednej z głównych stron sporu. W związku z tym należy mieć na względzie, iż art. 37 uzależnia interwencję osób innych niż państwa członkowskie i instytucje wspólnotowe od spełnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze muszą one wykazać, że mają interes prawny w rozstrzygnięciu sporu, po drugie w sporze nie mogą występować przeciwko sobie państwa członkowskie, instytucje Wspólnoty przeciwko państwom członkowskim ani instytucje wspólnotowe przeciwko sobie. Co za tym idzie, interwencja państwa trzeciego, jaką dopuścił Trybunał w wyroku z dnia 23 lutego 1983 r. w sprawach połączonych 91/82 i 200/82 Chris International Foods przeciwko Komisji, Rec. str. 417, wymaga spełnienia obu tych przesłanek.

Rząd hiszpański wnioskuje, że art. 20 statutu powinien zostać zmieniony, jeśli wszystkie państwa EFTA mają mieć możliwość zgłaszania uwag w postępowaniu w trybie prejudycjalnym, oraz że stosowanie art. 37 ogranicza się do interwencji po stronie jednej z głównych stron procesowych w postępowaniu w przedmiocie skargi bezpośredniej. Interwencja jest instytucją całkowicie odmienną od uczestnictwa w postępowaniu prejudycjalnym, a zatem wykładnia rozszerzająca art. 37 nie może w żadnym razie zmodyfikować jasnej i precyzyjnej treści art. 20.

Rząd belgijski wskazał, że zmiana art. 37 jest konieczna, jeśli zamierza się umożliwić państwom EFTA interwencję w trzech kategoriach sporów, w których interwencja osób prawnych jest wyłączona. Aby zaś zezwolić państwom EFTA niebędącym stronami sporu na składanie uwag w postępowaniu prejudycjalnym, należy zmienić art. 20.

Rząd Zjednoczonego Królestwa uważa, że procedura przewidziana w związku z interwencją państw członkowskich EFTA w sprawach zawisłych przed Trybunałem Sprawiedliwości wymaga zmiany art. 37. Nie wystarczy wprowadzić do porozumienia postanowienia o przyznaniu tym krajom prawa do interwencji, ponieważ samo porozumienie nie zmienia statutu. Należałoby zatem skorzystać z procedury z art. 188 akapit drugi traktatu EWG, który stanowi, że Rada może zmieniać postanowienia tytułu III statutu na wniosek Trybunału Sprawiedliwości i po konsultacji z Komisją oraz Parlamentem Europejskim. Rząd Zjednoczonego Królestwa również stoi na stanowisku, że należy zmienić art. 20, aby umożliwić krajom członkowskim EFTA zgłaszanie uwag w postępowaniu prejudycjalnym. Co więcej, powinno się zmienić art. 17, 18 i 39 statutu.

Pytania prejudycjalne przedstawiane przez sądy państw EFTA

Zdaniem rządu hiszpańskiego odpowiedź na pytanie trzecie winna być przecząca. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest instrumentem współpracy między Trybunałem Sprawiedliwości a sądami krajowymi. Bezpośrednią konsekwencją takiego charakteru współpracy jest ograniczenie prawa do występowania do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 177 traktatu EWG tylko do organów sądowych państw członkowskich. Aby organy sądowe państw EFTA również mogły występować do Trybunału w trybie prejudycjalnym, należałoby zmienić art. 177 traktatu EWG, dodając za wyrażeniem „sąd lub trybunał państwa członkowskiego” wzmiankę o organach sądowych państw trzecich, z którymi Wspólnota zawarła umowę międzynarodową.

Rząd belgijski uważa, że aby umożliwić sądom państw członkowskich EFTA występowanie do Trybunału Sprawiedliwości, należałoby zmienić art. 177.

Rząd Zjednoczonego Królestwa zauważa przede wszystkim, że art. 177 dotyczy także sądu państwa członkowskiego położonego na terytorium zamorskim, do którego stosuje się część IV traktatu EWG (zob. wyrok z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawach połączonych C‑100/89 i C‑101/89 Kaefer i Procacci, Rec. str. I‑4647). Chociaż postanowienie to ma ściśle rzecz biorąc zastosowanie tylko do sądu lub trybunału państwa członkowskiego, jednak Trybunał Sprawiedliwości uznał, że jego drugi akapit obejmuje także sąd lub trybunał, który nie należy do systemu sądownictwa państwa członkowskiego, lecz ma siedzibę na terytorium należącym do państwa członkowskiego, jeśli prawo wspólnotowe stosuje się do takiego terytorium w ograniczonym zakresie oraz jeśli odpowiednie postanowienie zostało w tym celu przewidziane w prawie wspólnotowym (wyrok z dnia 3 lipca 1991 r. w sprawie C‑355/89 Barr i Montrose, Rec. str. I‑3479).

Następnie Zjednoczone Królestwo zwraca uwagę, że art. 177 upoważnia Trybunał Sprawiedliwości do wypowiadania się w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni umów międzynarodowych, których Wspólnota jest stroną. Trybunał Sprawiedliwości może także orzekać w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni umów zawartych na podstawie art. 220 traktatu. Rozpatrywane porozumienie jest jego zdaniem umową międzynarodową zawartą na podstawie art. 238 traktatu. Jest zatem równocześnie umową międzynarodową zawartą na podstawie traktatu oraz aktem instytucji Wspólnoty. Nie ma więc żadnych przeszkód, by Trybunał Sprawiedliwości orzekał w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni porozumienia. Wymienione powyżej orzeczenia Trybunału przemawiają za zgodnością projektowanych postanowień z traktatem EWG.

Artykuł 238 traktatu

Komisja ma wątpliwości, czy art. 238 dopuszcza system kontroli sądowej tego rodzaju, jak ten, który ma ustanowić porozumienie. Jeżeli nie, to należałoby zmienić to postanowienie traktatu w taki sposób, by określone w nim procedury szczególne obejmowały ustanowienie systemu sądowego powiązanego funkcjonalnie z Trybunałem Sprawiedliwości i dającego gwarancję zachowania specyficzności oraz integralności prawa wspólnotowego.

Zdaniem rządu hiszpańskiego art. 238 stanowi wystarczającą podstawę do zawarcia przez Wspólnotę układu o stowarzyszeniu ze związkiem państw lub z organizacją międzynarodową, takiego jak porozumienie z EFTA. Jednakże inaczej rzeczy się mają, jeśli treść takiego porozumienia jest niezgodna z traktatem. W rozpatrywanej sprawie niezgodność wynika z projektowanego mechanizmu kontroli sądowej. Należy zatem wprowadzić zmiany do traktatu przed zawarciem porozumienia.

Rząd belgijski zauważył, że art. 238 nie zezwala na stworzenie mechanizmu kontroli sądowej w planowanym kształcie bez uprzedniej zmiany traktatu EWG. Zasadniczo nie ma żadnych przeciwwskazań do zmiany art. 238 traktatu. Jednakże w rozpatrywanej sprawie wydaje się zasadne, by rozciągnąć zmiany na inne istotne postanowienia traktatu, a także statutu Trybunału Sprawiedliwości, w celu zagwarantowania w jak największym stopniu spójności i pewności prawa.

Według rządu Zjednoczonego Królestwa wyrażenie „wspólne działania i szczególne procedury” użyte w art. 238 traktatu zezwala na ustanowienie procedur sądowych w porozumieniach określonych w tym postanowieniu. Tego rodzaju procedury mogą się nawet przyczynić do lepszego stosowania umów. Jest tak w szczególności w przypadku postanowień, które przewidują sądowe rozstrzyganie ewentualnych sporów, ponieważ sprzyjają prawidłowemu wykonywaniu umów przez strony.

 Stanowisko Trybunału

I

1.        W niniejszej opinii Trybunał ogranicza się do zbadania, stosownie do wniosku Komisji, zgodności z traktatem EWG systemu kontroli sądowej, który ma ustanowić porozumienie. Pozostałe postanowienia porozumienia, w szczególności dotyczące procesu podejmowania decyzji oraz podziału kompetencji w dziedzinie konkurencji, nie zostały uwzględnione w niniejszej opinii.

2.        Porozumienie zostanie zawarte pomiędzy państwami, które są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, a Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi. Ze strony Wspólnoty porozumienie będzie zawarte przez Radę, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, na podstawie art. 238 traktatu EWG.

3.        Celem porozumienia jest ustanowienie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, który rozciąga się na terytoria państw członkowskich Wspólnoty oraz krajów EFTA. Z preambuły porozumienia wynika, że umawiające się strony planują ustanowienie dynamicznego i jednolitego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, opartego na wspólnych zasadach i równych warunkach konkurencji oraz zapewnienie odpowiednich mechanizmów wykonawczych, w tym w trybie sądowym. Zgodnie z art. 1 porozumienia jego celem jest wspieranie stałego i zrównoważonego wzmacniania stosunków handlowych i gospodarczych między umawiającymi się stronami na równych warunkach konkurencji oraz przestrzegania tych samych zasad.

4.        Unormowania obowiązujące w stosunkach między państwami należącymi do EOG obejmują swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, a także dotyczą konkurencji. Materialnie są to te same normy, co zawarte w odpowiednich postanowieniach traktatów EWG i EWWiS oraz w aktach wydanych na podstawie tych traktatów. Jak wskazała Komisja we wniosku o wydanie opinii, umawiające się strony zamierzają rozciągnąć na EOG stosowanie prawa wspólnotowego w dziedzinach objętych porozumieniem, w miarę jak będzie postępował proces jego tworzenia, rozwoju i zmian.

II

5.        Osiągnięcie jednolitości wykładni i stosowania prawa w EOG, czyli celu określonego w art. 1 porozumienia, powinno zostać zapewnione poprzez użycie postanowień sformułowanych identycznie jak odpowiadające im przepisy prawa wspólnotowego oraz poprzez ustanowienie systemu kontroli sądowej.

6.        Porozumienie powołuje do życia organ sądowy, Trybunał EOG, przy którym będzie działał Sąd Pierwszej Instancji. Właściwość Trybunału EOG określa art. 96 ust. 1 porozumienia. Należy do niej rozstrzyganie sporów między umawiającymi się stronami, czynności w ramach procedur nadzoru stosowanych wobec państw EFTA oraz, w zakresie konkurencji, odwołania od decyzji Urzędu Nadzoru EFTA.

7.        System sądowy przewiduje również następujące mechanizmy.

8.        Artykuł 6 porozumienia stanowi, że w celu wprowadzenia w życie oraz stosowania postanowień porozumienia podlegają one wykładni zgodnej z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości powstałym przed datą podpisania porozumienia i dotyczącym odpowiadających im postanowień traktatu EWG, traktatu EWWiS oraz aktów wspólnotowego prawa wtórnego.

9.        Artykuł 104 ust. 1 porozumienia przewiduje, że przy stosowaniu lub wykładni postanowień porozumienia lub postanowień traktatów EWG i EWWiS, ze zmianami i uzupełnieniami, bądź też aktów wydanych na podstawie tych traktatów, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał EOG, Sąd Pierwszej Instancji WE, Sąd Pierwszej Instancji EOG oraz sądy państw EFTA wezmą należycie pod uwagę zasady wypływające z orzeczeń wydanych przez inne sądy lub trybunały, aby zapewnić możliwie najbardziej jednolitą wykładnię porozumienia.

10.      Artykuł 95 porozumienia stanowi, że w skład Trybunału EOG wchodzi ośmiu sędziów, z których pięciu to sędziowie Trybunału Sprawiedliwości. Na wniosek Trybunału EOG Rada EOG może upoważnić go do powołania izb składających się z trzech lub pięciu sędziów. Uwzględniając charakter rozpatrywanej sprawy, statut Trybunału EOG określi wyważoną i właściwą liczbę sędziów z Trybunału Sprawiedliwości oraz z EFTA. Artykuł 101 przewiduje, że Sąd Pierwszej Instancji EOG składa się z pięciu sędziów, w tym trzech powołanych przez państwa EFTA i dwóch sędziów Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich.

11.      Protokół 34, do którego odsyła art. 104 ust. 2 porozumienia, zawiera postanowienia umożliwiające państwom EFTA upoważnienie ich sądów i trybunałów do występowania do Trybunału Sprawiedliwości w celu uzyskania orzeczenia w przedmiocie wykładni postanowień porozumienia.

12.      Wreszcie nota do protokołu nr 34 przewiduje prawo do występowania państw EFTA w charakterze interwenienta w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał Sprawiedliwości.

III

13.      Przed zbadaniem kwestii podniesionych we wniosku Komisji o wydanie opinii należy porównać cele oraz kontekst porozumienia z celami i kontekstem prawa wspólnotowego.

14.      Identyczność sformułowań postanowień porozumienia oraz odpowiadających im postanowień prawa wspólnotowego nie oznacza, że muszą one być interpretowane w identyczny sposób. Umowę międzynarodową należy bowiem interpretować nie tylko na podstawie treści jej postanowień, lecz także w świetle jej celów. Artykuł 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z dnia 23 maja 1969 r. stwierdza w tym zakresie, że traktat powinien być interpretowany w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu.

15.       W odniesieniu do porównania celów postanowień porozumienia z celami prawa wspólnotowego należy stwierdzić, że porozumienie dotyczy stosowania zasad wolnego handlu i konkurencji w stosunkach gospodarczych i handlowych między umawiającymi się stronami.

16.      Natomiast w przypadku Wspólnoty system wolnego handlu i konkurencji, który porozumienie zamierza rozszerzyć na terytorium wszystkich umawiających się stron, rozwinął się i wpisuje się we wspólnotowy porządek prawny, którego cele wykraczają poza cele porozumienia.

17.      Jak bowiem wynika w szczególności z art. 2, 8A i 102A traktatu EWG, służy on integracji gospodarczej, która ma przybrać postać rynku wewnętrznego oraz unii gospodarczej i walutowej. Artykuł 1 Jednolitego aktu europejskiego dodaje ponadto, że celem wszystkich traktatów wspólnotowych jest wspólne przyczynianie się do osiągnięcia widocznego postępu w kierunku Unii Europejskiej.

18.      Z powyższych stwierdzeń wynika, że postanowienia traktatu EWG regulujące kwestie swobodnego przepływu oraz konkurencji, nie będąc bynajmniej celem samym w sobie, są jedynie środkami do osiągnięcia tych celów.

19.      Również kontekst, w jaki wpisuje się cel porozumienia, różni się od kontekstu, w jakim następuje realizacja celów wspólnotowych.

20.      EOG ma bowiem powstać na podstawie umowy międzynarodowej, która co do zasady tworzy tylko prawa i obowiązki dla jej stron i która nie przewiduje przeniesienia żadnych praw suwerennych na powołane na jej mocy organy międzyrządowe.

21.      Natomiast traktat EWG, choć zawarty w formie umowy międzynarodowej, stanowi kartę konstytucyjną wspólnoty opartej na zasadzie praworządności. Według utrwalonego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości traktaty Wspólnot ustanowiły nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczają w coraz szerszym zakresie swoje prawa suwerenne i którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale i pochodzące z nich jednostki (zob. w szczególności wyrok z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 Van Gend en Loos, Rec. str. 1). Najistotniejszymi cechami w ten sposób ustanowionego porządku prawnego Wspólnot są w szczególności jego pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich oraz bezpośrednia skuteczność wielu postanowień, które stosują się do ich obywateli i do nich samych.

22.      Ze stwierdzeń tych wynika, że identyczność treści lub sformułowania przepisów prawa wspólnotowego i odpowiadających im postanowień porozumienia nie gwarantuje jednolitości norm prawnych na całym terytorium EOG.

23.      Należy zatem zbadać, czy porozumienie przewiduje inne środki w celu zapewnienia tej jednolitości.

24.      Celowi temu służy art. 6, który stanowi, że unormowania porozumienia podlegają wykładni zgodnej z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym odpowiadających im norm prawa wspólnotowego.

25.      Jednakże taki mechanizm wykładni nie pozwala zapewnić nieodzownej jednolitości prawa, a to z dwóch powodów.

26.      Po pierwsze, artykuł ten obejmuje tylko orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości sprzed dnia podpisania porozumienia. Zważywszy, że orzecznictwo to ewoluuje, trudno będzie dokonywać rozróżnienia na nowe i stare orzecznictwo, a w efekcie oddzielać przeszłość od przyszłości.

27.      Po drugie, chociaż art. 6 porozumienia nie precyzuje wyraźnie, czy odnosi się on do całego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, a zwłaszcza dotyczącego bezpośredniej skuteczności i pierwszeństwa prawa wspólnotowego, z protokołu 35 do porozumienia wynika, że strony porozumienia zobowiązują się – bez uznawania zasad bezpośredniej skuteczności i pierwszeństwa sformułowanych przez to orzecznictwo – jedynie wprowadzić do swoich porządków prawnych przepis ustawowy, który umożliwi przyznanie prymatu postanowieniom porozumienia nad sprzecznymi z nimi przepisami ustawowymi.

28.      Co za tym idzie, zgodność z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, jakiej wymaga art. 6 porozumienia, nie obejmuje istotnych elementów tego orzecznictwa, które są nie do pogodzenia z charakterem porozumienia. W konsekwencji sam art. 6 nie jest w stanie zapewnić jednolitości prawa na całym terytorium EOG ani w jego dotychczasowym, ani w przyszłym stanie.

29.      Z powyższych stwierdzeń wynika, że dążenie do jednolitości w wykładni i stosowaniu prawa w EOG napotyka na przeszkody, które stanowią rozbieżności między porozumieniem a prawem wspólnotowym w zakresie celów i kontekstu.

IV

30.      Właśnie ze względu na sprzeczność, o której była mowa, należy zbadać, czy projektowany system kontroli sądowej nie zagraża autonomii wspólnotowego porządku prawnego w realizacji wyznaczonych mu celów.

31.      Badanie to będzie miało za przedmiot przede wszystkim wykładnię pojęcia umawiającej się strony, której Trybunał EOG będzie musiał dokonać w ramach swoich kompetencji, a następnie wpływ jego orzecznictwa na wykładnię prawa wspólnotowego.

32.      Odnośnie do pierwszej kwestii należy przypomnieć, że Trybunał EOG, na mocy art. 96 ust. 1 lit. a) porozumienia, jest właściwy do rozstrzygania sporów między stronami porozumienia oraz że zgodnie z art. 117 ust. 1 porozumienia Wspólny Komitet EOG lub każda ze stron porozumienia może wnieść do Trybunału EOG tego rodzaju sprawę.

33.      Artykuł 2 lit. c) porozumienia definiuje pojęcie umawiających się stron. W przypadku Wspólnoty i jej państw członkowskich może ono w zależności od sytuacji obejmować Wspólnotę i jej państwa członkowskie, samą Wspólnotę bądź same państwa członkowskie. Wybór pomiędzy tymi trzema możliwościami powinien być dokonywany odrębnie w każdej rozpoznawanej sprawie na podstawie odpowiednich postanowień porozumienia oraz podziału kompetencji Wspólnoty i państw członkowskich, jaki wynika z traktatu EWG i traktatu EWWiS.

34.      Może zatem dojść do tego, że w przypadku orzekania przez Trybunał EOG w sporze dotyczącym wykładni lub stosowania postanowienia lub postanowień porozumienia będzie on musiał dokonać wykładni pojęcia „umawiającej się strony” w rozumieniu art. 2 lit. c) porozumienia, w celu ustalenia, czy w rozumieniu spornego postanowienia wyrażenie „umawiająca się strona” oznacza Wspólnotę, Wspólnotę i państwa członkowskie czy same tylko państwa członkowskie. Zatem faktycznie Trybunał EOG będzie musiał rozstrzygnąć odpowiednio w przedmiocie kompetencji Wspólnoty i jej państw członkowskich w odniesieniu do kwestii uregulowanych postanowieniami porozumienia.

35.      W efekcie kompetencja przyznana Trybunałowi EOG na mocy art. 2 lit. c), art. 96 ust. 1 lit. a) oraz art. 117 ust. 1 porozumienia może naruszyć podział kompetencji określony przez traktaty, a co za tym idzie naruszyć autonomię wspólnotowego systemu prawnego, na którego straży stoi Trybunał Sprawiedliwości zgodnie z art. 164 traktatu EWG. Tę wyłączną jurysdykcję Trybunału Sprawiedliwości potwierdza art. 219 traktatu EWG, w którym państwa członkowskie zobowiązują się nie poddawać sporów dotyczących wykładni lub stosowania tego traktatu procedurze rozstrzygania innej niż w nim przewidziana. Artykuł 87 traktatu EWWiS również zawiera postanowienie o podobnej wymowie.

36.      Przyznanie takiej kompetencji Trybunałowi EOG jest w związku z tym niezgodne z prawem wspólnotowym.

37.      Odnosząc się do kwestii drugiej, należy tytułem wstępu zaznaczyć, że umowy międzynarodowe zawarte z zastosowaniem procedury z art. 228 traktatu wiążą instytucje Wspólnoty i jej państwa członkowskie oraz że według utrwalonego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości postanowienia takich umów i akty wydane przez ich organy od momentu wejścia w życie stają się integralną częścią wspólnotowego porządku prawnego.

38.      W tym miejscu należy dodać, że umowa jest aktem instytucji Wspólnoty w rozumieniu art. 177 akapit pierwszy lit. b) traktatu EWG oraz że w związku z tym Trybunał jest właściwy do wydawania orzeczeń prejudycjalnych w przedmiocie jej wykładni. Trybunał jest również właściwy do orzekania w przedmiocie takiej umowy, jeżeli państwa członkowskie Wspólnoty nie wywiązują się ze zobowiązań ciążących na nich na mocy umowy.

39.      Tymczasem, gdy umowa międzynarodowa przewiduje własny system sądowy, w którego skład wchodzi trybunał właściwy do rozstrzygania sporów pomiędzy jej stronami i w konsekwencji do wykładni jej postanowień, orzeczenia takiego trybunału wiążą instytucje Wspólnoty, w tym także Trybunał Sprawiedliwości. Orzeczenia te mają moc wiążącą również wtedy, gdy Trybunał Sprawiedliwości orzeka, w postępowaniu prejudycjalnym lub w ramach skargi bezpośredniej, w przedmiocie wykładni umowy międzynarodowej jako aktu stanowiącego integralną część wspólnotowego porządku prawnego.

40.      Umowa międzynarodowa, która przewiduje tego rodzaju system kontroli sądowej, jest zasadniczo zgodna z prawem wspólnotowym. W istocie kompetencja Wspólnoty w sferze stosunków międzynarodowych oraz jej zdolność do zawierania umów międzynarodowych obejmuje oczywiście uprawnienie do podporządkowania się decyzjom sądu, utworzonego lub wyznaczonego na mocy takich umów, rozstrzygających w zakresie wykładni oraz stosowania ich postanowień.

41.      Jednakże rozpatrywane porozumienie obejmuje istotną część norm, w tym również prawa pochodnego, które regulują stosunki gospodarcze i handlowe wewnątrz Wspólnoty i które w znacznej części zaliczają się do podstawowych postanowień wspólnotowego porządku prawnego.

42.      Efektem takiej umowy jest włączenie do porządku prawnego Wspólnot dużego zespołu norm prawnych obok zespołu norm wspólnotowych o identycznym brzmieniu.

43.      Co więcej, w preambule porozumienia oraz w art. 1 umawiające się strony wyrażają zamiar zapewnienia jednolitego stosowania postanowień porozumienia na całym ich terytorium. Osiągnięcie celu w postaci jednolitego stosowania i jednakowych warunków konkurencji, w ten sposób realizowanego i wskazanego w art. 6 i 104 ust. 1 porozumienia, musi obejmować wykładnię zarówno postanowień porozumienia, jak i odpowiadających im norm prawa wspólnotowego.

44.      Mimo iż art. 6 porozumienia obliguje Trybunał EOG do dokonywania wykładni zgodnej z odpowiednim orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości wydanym przed datą podpisania porozumienia, to jednak Trybunał EOG nie podlega takiemu obowiązkowi w stosunku do orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości zapadłych po tej dacie.

45.      W efekcie cel porozumienia, jakim jest zapewnienie jednolitości prawa w całym EOG, decyduje nie tylko o wykładni postanowień porozumienia, lecz także odpowiadających im przepisów prawa wspólnotowego.

46.      Wynika stąd, że wywierając wpływ na przyszłą wykładnię norm wspólnotowych w dziedzinie swobodnego przepływu i konkurencji, mechanizm kontroli sądowej przewidziany w porozumieniu narusza art. 164 traktatu EWG oraz, ogólnie rzecz ujmując, same fundamenty Wspólnoty.

V

47.      Zagrożenia, jakie stanowi sądowy system porozumienia dla autonomii wspólnotowego porządku prawnego, w żadnym stopniu nie redukuje art. 95 i 101, które starają się stworzyć organiczne więzi pomiędzy Trybunałem EOG a Trybunałem Sprawiedliwości, wprowadzając zasadę, że sędziowie Trybunału Sprawiedliwości będą zasiadać w Trybunale EOG i jego izbach, a sędziowie Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich w Sądzie Pierwszej Instancji EOG.

48.      Wręcz przeciwnie, można mieć obawy, że stosowanie tych postanowień uwydatni problemy natury ogólnej wynikające z systemu kontroli sądowej projektowanego w porozumieniu.

49.      Należy w tym miejscu przypomnieć, że Trybunał EOG ma za zadanie zapewnić prawidłowe funkcjonowanie zasad wolnego handlu i konkurencji w ramach traktatu międzynarodowego, który tworzy zobowiązania tylko w stosunkach między jej stronami.

50.      Natomiast Trybunał Sprawiedliwości ma stać na straży szczególnego porządku prawnego i przyczyniać się do jego rozwoju w dążeniu do osiągnięcia celów wymienionych w szczególności w art. 2, 8A i 102A traktatu EWG oraz do utworzenia między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, jak to wynika z uroczystej deklaracji złożonej w dniu 19 czerwca 1983 r. w Stuttgarcie (pkt 2.5), na którą powołuje się pierwszy motyw preambuły Jednolitego aktu europejskiego. W tym kontekście wolny handel i konkurencja stanowią tylko środki służące do osiągnięcia tych celów.

51.      W efekcie sędziowie Trybunału Sprawiedliwości będący równocześnie członkami Trybunału EOG, w zależności od tego, czy zasiadają w Trybunale Sprawiedliwości czy w Trybunale EOG, będą mieli za zadanie stosować i dokonywać wykładni tych samych postanowień, ale przy użyciu różnych metod, podejść i koncepcji, aby uwzględnić charakter każdego z traktatów i właściwe mu cele.

52.      W tych okolicznościach będzie trudne lub wręcz niemożliwe, by sędziowie ci, zasiadając w składzie Trybunału Sprawiedliwości, zachowali w pełni niezależny osąd przy rozpatrywaniu kwestii, które wcześniej rozstrzygali w Trybunale EOG.

53.      Natomiast, zważywszy, że system kontroli sądowej porozumienia jest w każdym razie niezgodny z traktatem EWG, nie ma potrzeby badać tej kwestii w szerszym zakresie, jak również kwestii, czy system ten nie powoduje poważnych zastrzeżeń w zakresie zaufania osób podlegających jego jurysdykcji, iż Trybunał Sprawiedliwości jest zdolny sprawować swoje funkcje w sposób w pełni niezależny.

VI

54.      Należy zbadać, czy mechanizm przewidziany w art. 104 ust. 2 porozumienia w celu wykładni jego postanowień jest zgodny z prawem wspólnotowym.

55.      Zgodnie z art. 104 ust. 2 porozumienia postanowienia, które umożliwiają państwom EFTA upoważnienie ich sądów i trybunałów do występowania do Trybunału Sprawiedliwości w celu uzyskania orzeczenia w przedmiocie wykładni postanowień porozumienia, umieszczone zostały w protokole nr 34.

56.      W myśl art. 1 protokołu nr 34, jeżeli kwestia wykładni postanowień zawartych w porozumieniu, które są co do istoty identyczne z postanowieniami traktatów wspólnotowych, pojawia się w sprawach zawisłych przed sądem państwa EFTA, dany sąd może, o ile uzna to za niezbędne, wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości WE o wydanie orzeczenia w danej kwestii.

57.      Artykuł 2 protokołu nr 34 stanowi, że państwo EFTA, które zamierza skorzystać z tego protokołu, zawiadamia depozytariusza porozumienia i Trybunał Sprawiedliwości, w jakim zakresie i na jakich warunkach protokół będzie dotyczył jego sądów.

58.      Wynika stąd, że cechami charakteryzującymi tę procedurę jest pozostawienie państwom EFTA możliwości wyboru w zakresie upoważnienia sądów do przedkładania Trybunału Sprawiedliwości pytań oraz brak obowiązku w tym zakresie sądów tych państw orzekających w ostatniej instancji. Nie zagwarantowano też, że odpowiedzi udzielane w tym trybie przez Trybunał Sprawiedliwości będą wiążące dla sądów, które wystąpiły z pytaniem. Procedura ta zasadniczo różni się od przewidzianej w art. 177 traktatu EWG.

59.      To prawda, że żadne postanowienie traktatu EWG nie stoi na przeszkodzie, by umowa międzynarodowa przyznawała Trybunałowi Sprawiedliwości kompetencję do dokonywania wykładni postanowień takiej umowy w celu stosowania jej w państwach trzecich.

60.      Nie można podnieść żadnego zasadniczego zarzutu wobec pozostawienia państwom EFTA swobody wyboru w kwestii upoważnienia swoich sądów do przedkładania pytań Trybunałowi; podobnie w przypadku braku obowiązku występowania do Trybunału Sprawiedliwości przewidzianego dla niektórych sądów.

61.      Natomiast niedopuszczalne jest przyznanie odpowiedziom udzielonym przez Trybunał Sprawiedliwości sądom państw EFTA charakteru jedynie konsultacyjnego i pozbawienie ich mocy wiążącej. Zmieniałoby to funkcję Trybunału Sprawiedliwości przewidzianą w traktacie EWG, to znaczy funkcję sądu, którego orzeczenia są wiążące. Nawet w bardzo szczególnym przypadku, o którym mowa w art. 228, opinia Trybunału Sprawiedliwości ma określoną w tym artykule moc wiążącą.

62.      Należy ponadto zauważyć, że wykładnia porozumienia dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości w odpowiedzi na pytania przedłożone przez sądy państw EFTA powinna być również uwzględniana przez sądy państw członkowskich Wspólnoty w sytuacji, kiedy muszą się wypowiedzieć w kwestii stosowania porozumienia. Brak wiążącego charakteru tych odpowiedzi dla sądów EFTA mógłby wywołać niepewność co do ich mocy prawnej dla sądów państw członkowskich Wspólnoty.

63.      Nie można też wykluczyć, że sądy państw członkowskich skłonne będą uznać, iż brak mocy wiążącej wykładni Trybunału Sprawiedliwości dokonywanej na podstawie protokołu nr 34 dotyczy również jego orzeczeń wydawanych na podstawie art. 177 traktatu EWG.

64.      W tym aspekcie rozpatrywany mechanizm zagraża pewności prawa, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania procedury prejudycjalnej.

65.      Z powyższych rozważań wynika, że art. 104 ust. 2 porozumienia oraz protokół nr 34 są niezgodne z prawem wspólnotowym, ponieważ nie zapewniają mocy wiążącej rozstrzygnięciom Trybunału Sprawiedliwości, do których wydawania będzie on zobowiązany na podstawie tego protokołu.

VII

66.      Następnie należy dokonać oceny uprawnienia do występowania w charakterze interwenienta w sprawach zawisłych przed Trybunałem, które ma być przyznane państwom EFTA. Nota do protokołu nr 34 przewiduje, że konieczne będzie wprowadzenie zmian do art. 20 i 37 Protokołu w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości, aby umożliwić taką interwencję.

67.      W tej kwestii wystarczy zauważyć, że obydwa artykuły znajdują się w tytule III Protokołu w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości oraz że zgodnie z art. 188 akapit drugi traktatu EWG Rada, działając jednomyślnie na wniosek Trybunału Sprawiedliwości i po konsultacji z Komisją i Parlamentem Europejskim, może zmienić postanowienia tego tytułu.

68.      Wynika stąd, że przyznanie państwom EFTA prawa do wstępowania w charakterze interwenienta w sprawach zawisłych przed Trybunałem Sprawiedliwości nie wymaga zmiany traktatu EWG w rozumieniu jego art. 236.

VIII

69.      Ostatnie pytanie Komisji dotyczy kwestii, czy art. 238 traktatu EWG, odnoszący się do zawierania przez Wspólnotę umów o stowarzyszeniu z państwem trzecim, związkiem państw lub organizacją międzynarodową, zezwala na ustanowienie takiego systemu kontroli sądowej, jaki przewidziano w porozumieniu. W tym zakresie Komisja zapowiedziała, że w razie negatywnej opinii Trybunału postanowienie to może zostać zmienione tak, by dopuszczało powołanie takiego systemu.

70.      Jak już zostało powiedziane w pkt 40 powyżej, umowa międzynarodowa przewidująca system kontroli sądowej, w którego skład wchodzi trybunał właściwy do dokonywania wykładni jej postanowień, nie jest co do zasady niezgodna z prawem wspólnotowym i w związku z tym postanowienia art. 238 traktatu EWG mogą służyć jej za podstawę prawną.

71.      Jednakże art. 238 traktatu EWG nie daje żadnej podstawy do utworzenia systemu kontroli sądowej, który narusza art. 164 tego traktatu i w ogólności same podstawy Wspólnoty.

72.      Z tych samych przyczyn zmiana tego postanowienia w sposób wskazany przez Komisję nie usuwa niezgodności z prawem wspólnotowym systemu kontroli sądowej przewidzianego w porozumieniu.

Sporządzono w Luksemburgu w dniu 14 grudnia 1991 r.

Sekretarz

J.–G. Giraud

1 –       All disputes between Contracting Parties or cases when the EEA Court is seized by the EEA Joint Committee will be dealt with in plenary session.

2 –      An appropriate balance of ECJ and EFTA Judges, taking into account the nature of the cases, shall be laid down in the Statute of the EEA Court.

3 –      The Statutes shall contain provisions on qualifications for the Judges.

4 –      In French „s’exprime”.

5 –      Agreed Minutes will ensure that the term „application” also covers implementation of the Agreement.

6 –      In an agreed Minute it will be clarified that this also includes interpretation in the sense of the Ministerial Declaration of 14 May 1991.