Protokół montrealski (do Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej) stanowi globalne porozumienie służące ochronie warstwy ozonowej w ziemskiej stratosferze poprzez stopniowe wycofywanie z obrotu chemikaliów, które ją zubożają. Takie stopniowe wycofywanie z obrotu obejmuje produkcję i zużycie substancji zubożających warstwę ozonową.
Z uwagi na to, że substancjami zubożającymi warstwę ozonową są również gazy cieplarniane o znacznej sile działania, stopniowe wycofywanie z obrotu ma również kluczowe znaczenie dla łagodzenia zmian klimatycznych. Ponadto, pomimo tego, że wodorofluorowęglowodory (HFC) nie zubożają warstwy ozonowej, niniejszy Protokół ma na celu stopniowe zmniejszanie ich produkcji i zużycia, aby uniknąć zastępowania substancji zubożających warstwę ozonową wodorofluorowęglowodorami (HFC), które w znacznym stopniu przyczyniają się do zmian klimatu.
Protokół montrealski został przyjęty w 1987 r. i wszedł w życie w 1989 r. Protokół ten był kilkakrotnie zmieniany. W najnowszej poprawce do Protokołu – poprawce z Kigali wzywa się do stopniowego wycofywania z obrotu wodorofluorowęglowodorów (HFC).
Emisje wodorofluorowęglowodorów (HFC) są objęte porozumieniem paryskim, zatwierdzonym na mocy decyzji (UE) 2016/1841. Protokół montrealski przyczynia się zatem do osiągnięcia celu utrzymania wzrostu temperatury na świecie znacznie poniżej 2°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej oraz do kontynuowania wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury nawet do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.
W decyzji 88/540/EWG zatwierdzono w imieniu UE Konwencję wiedeńską o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, przyjęte przez strony konwencji i protokołu dnia 15 września 1987 r.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Unia Europejska i państwa członkowskie są stronami konwencji wiedeńskiej i protokołu montrealskiego do tej konwencji.
Protokół zawiera przepisy odnoszące się do:
- środków kontroli (artykuł 2)
- obliczania poziomów kontrolnych (artykuł 3)
- kontroli handlu z nie-Stronami (artykuł 4)
- szczególnej sytuacji krajów rozwijających się (artykuł 5)
- przekazywania danych (artykuł 7)
- niezgodności z Protokołem (artykuł 8)
- mechanizmu finansowego
- pomocy technicznej (artykuł 10), jak również innych kwestii.
Substancje kontrolowane wymieniono w następujących załącznikach: A (Chlorofluorowęglowodory – CFC, halony), B (inne całkowicie fluorowcowane chlorofluorowęglowodory (CFC), tetrachlorek węgla, metylochloroform), C (wodorochlorofluorowęglowodory – HCFC, wodorobromofluorowęglowodory – HBFC i bromochlorometan), E (bromek metylu) i F (wodorofluorowęglowodór (HFC)).
W protokole montrealskim przewiduje się stopniowe zmniejszenie zużycia i produkcji substancji zubożających warstwę ozonową oraz stopniowe wycofywanie z obrotu wodorofluorowęglowodorów (HFC). Istnieją różne harmonogramy dla krajów rozwijających się (zwanych Stronami art. 5) i krajów rozwiniętych (zwanych państwami niebędącymi Stronami art. 5) w odniesieniu do każdej grupy substancji.
Harmonogram obejmuje:
- CFC do 1 stycznia 1996 r. dla państw niebędących Stronami art. 5 i do 1 stycznia 2010 r. dla Stron art. 5 (z ewentualnymi odstępstwami);
- halony do 1 stycznia 1994 r. dla państw niebędących Stronami art. 5 i do 1 stycznia 2010 r. dla Stron art. 5 (z ewentualnymi odstępstwami);
- HCFC do 1 stycznia 2020 r. dla państw niebędących Stronami art. 5 i do 1 stycznia 2030 r. dla Stron art. 5 (z ewentualnymi odstępstwami), a niewielki ich odsetek można wykorzystać do serwisowania istniejących urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych (tj. uprawnienie do emisji na poziomie 0,5% bazowego poziomu zużycia do 1 stycznia 2030 r. w odniesieniu do serwisowania urządzeń chłodniczych i klimatyzujących istniejących na dzień 1 stycznia 2020 r. dla państw niebędących Stronami art. 5, oraz uprawnienie do emisji na poziomie 2,5% bazowego poziomu zużycia, co stanowi uśrednioną wartość w okresie 10 lat między 2030 r. a 2040 r., do 1 stycznia 2040 r. w odniesieniu do serwisowania urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych istniejących na dzień 1 stycznia 2030 r. dla Stron art. 5);
- w przypadku HFC pierwszy etap redukcji dla państw niebędących Stronami art. 5 miał miejsce w 2019 r., podczas gdy większość Stron art. 5 rozpocznie stopniowe zmniejszanie emisji w 2024 r.
Artykuł 4 protokołu montrealskiego zawiera zasady handlowe dla państw niebędących Stronami: Zakazują one państwom będącym Stroną Protokołu handlu substancjami kontrolowanymi z państwami niebędącymi Stronami Protokołu lub ograniczają taką możliwość. W ten sposób mają na celu zmaksymalizowanie uczestniczenia w Protokole. Początkowo przepisy te zastosowano do pierwszych grup substancji zubożających warstwę ozonową, a okres ich obowiązywania został przedłużony w celu uwzględnienia dodatkowych grup substancji zawartych w kolejnych zmianach Protokołu.
Strony protokołu montrealskiego:
- przyjmują procedury dla określenia środków niezgodności oraz sposób postępowania wobec Stron, które przejawiły niezgodność;
- począwszy od 1990 r., oceniają co cztery lata wdrażanie środków kontroli, w tym możliwość dodawania lub usuwania substancji z list zakazanych substancji;
- mają obowiązek przedkładania rocznych sprawozdań dotyczących każdej substancji kontrolowanej. Dane należy przekazywać do sekretariatu Protokołu;
- współpracują na rzecz promowania stosownych najlepszych technologii, strategii kontrolnych i możliwych substancji alternatywnych dla substancji;
- propagują pomoc techniczną, aby ułatwić państwom niebędącym Stronami uczestniczenie w Protokole i jego wdrażanie;
- organizują regularne spotkania, które są obsługiwane przez sekretariat;
- zapewniają fundusze na potrzeby realizacji niniejszego Protokołu, w tym na potrzeby funkcjonowania sekretariatu;
- mogą poinformować o swoim zamiarze wystąpienia z niniejszego Protokołu zgodnie z warunkami określonymi w artykule 19.

OD KIEDY PROTOKÓŁ, POPRAWKI DO PROTOKOŁU I POWIĄZANE DECYZJE MAJĄ ZASTOSOWANIE?

Pierwotny protokół montrealski wszedł w życie 1 stycznia 1989 r.
Decyzja 88/540/EWG ma zastosowanie od 25 października 1988 r.
Pierwsza zmiana do protokołu montrealskiego, Londyn, 1990 r., weszła w życie 10 sierpnia 1992 r.
Decyzja 91/690/EWG ma zastosowanie od 23 grudnia 1991 r.
Druga zmiana do protokołu montrealskiego, Kopenhaga, 1992 r., weszła w życie 14 czerwca 1994 r.
Decyzja Rady 94/68/WE ma zastosowanie od 14 lutego 1994 r.
Trzecia zmiana do protokołu montrealskiego, Montreal, 1997 r., weszła w życie 10 listopada 1999 r.
Decyzja 2000/646/WE obowiązuje od 17 października 2000 r.
Czwarta zmiana do protokołu montrealskiego, Pekin, 1999 r., weszła w życie 25 lutego 2002 r.
Decyzja 2002/215/WE obowiązuje od 4 marca 2002 r.
Piąta zmiana do protokołu montrealskiego, Kigali, 2016 r., weszła w życie 1 stycznia 2019 r.
Decyzja (UE) 2017/1541 ma zastosowanie od 18 lipca 2017 r.

KONTEKST

Jak do tej pory protokół montrealski jest jedynym traktatem ONZ ratyfikowanym przez wszystkie państwa na świecie – wszystkie 197 państw członkowskich ONZ. Stanowi on krok milowy w historii ONZ. Podlega ciągłym zmianom ze względu na rozwój naukowy, techniczny i gospodarczy. Obecnie obejmuje on niemal 100 chemikaliów wytworzonych przez człowieka, które osłabiają zdolność warstwy ozonowej do ochrony ludzi i innych form życia przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym wytwarzanym przez słońce.
Unia Europejska wdraża protokół poprzez swoje ustawodawstwo, które zawiera bardziej rygorystyczne i ambitne środki.
Podczas gdy niniejszy Protokół reguluje produkcję substancji oraz handel masowy takimi substancjami, w rozporządzeniu (WE) nr 1005/2009 w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, m.in. zakazuje się ich wykorzystywania w produktach i urządzeniach oraz reguluje i monitoruje substancje, które nie są objęte niniejszym Protokołem.
Ponadto w rozporządzeniu (UE) nr 517/2014 w sprawie zmniejszenia emisji fluorowanych gazów cieplarnianych określono ambitny proces wycofywania wodorofluorowęglowodorów (HFC), który rozpoczął się już w 2015 r. i który obejmuje również wodorofluorowęglowodory (HFC) zawarte w niektórych produktach i urządzeniach. W rozporządzeniu (UE) nr 517/2014 określono również zakazy dotyczące wprowadzania do obrotu niektórych nowych produktów i urządzeń zawierających fluorowane gazy cieplarniane i określono szereg środków zapobiegających emisji.
Więcej informacji:
- Ochrona warstwy ozonowej (Komisja Europejska)
- Fluorowane gazy cieplarniane (Komisja Europejska)

GŁÓWNE DOKUMENTY

Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową – Deklaracja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (Dz.U. L 297 z 31.10.1988, s. 21–28)

Zmiana do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 377 z 31.12.1991, s. 30–40)

Zmiana do protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 33 z 7.2.1994, s. 3–10)

Zmiana do Protokołu montrealskiego przyjęta przez dziewiąte zgromadzenie Stron (Dz.U. L 272 z 25.10.2000, s. 27–28)

Zmiana do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 72 z 14.3.2002, s. 20–22)

Poprawki do protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 236 z 14.9.2017, s. 3–13)

Decyzja Rady 88/540/EWG z dnia 14 października 1988 r. dotycząca zawarcia Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 297 z 31.10.1988, s. 8–9)

Decyzja Rady 91/690/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca zawarcia poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, przyjętych w czerwcu 1990 r. w Londynie przez strony Protokołu (Dz.U. L 377 z 31.12.1991, s. 28–40)

Decyzja Rady 94/68/WE z dnia 2 grudnia 1993 r. dotycząca zawarcia poprawek do Protokołu Montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 33 z 7.2.1994, s. 1–2)

Decyzja Rady 2000/646/WE z dnia 17 października 2000 r. dotycząca zawarcia zmiany do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 272 z 25.10.2000, s. 26)

Decyzja Rady 2002/215/WE z dnia 4 marca 2002 r. dotycząca zawarcia czwartej zmiany do Protokołu Montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 72 z 14.3.2002, s. 18–19)

Decyzja Rady (UE) 2017/1541 z dnia 17 lipca 2017 r. w sprawie zawarcia, w imieniu Unii Europejskiej, poprawki z Kigali do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 236 z 14.9.2017, s. 1–2)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Porozumienie paryskie (Dz.U. L 282 z 19.10.2016, s. 4–18)

Decyzja Rady (UE) 2016/1841 z dnia 5 października 2016 r. w sprawie zawarcia, w imieniu Unii Europejskiej, porozumienia paryskiego przyjętego na mocy Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (Dz.U. L 282 z 19.10.2016, s. 1–3)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 286 z 31.10.2009, s. 1–30)

Kolejne zmiany rozporządzenia (WE) nr 1005/2009 zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 (Dz.U. L 150 z 20.5.2014, s. 195–230)

Zob. tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2019

Top

All