Orzeczenia w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej: jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie (Bruksela IIa)

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w sprawie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej

JAKIE SĄ CELE ROZPORZĄDZENIA?

Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003, znane jako „rozporządzenie Bruksela II bis”, to jednolity instrument prawny mający na celu zapewnienie parom międzynarodowym pomocy przy rozwiązywaniu sporów, dotyczących więcej niż jednego kraju, związanych z rozwodem i pieczą nad dziećmi.

Rozporządzenie określa:

• przepisy określające, który sąd jest właściwy do orzekania w sprawach małżeńskich i sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, jeżeli spór dotyczy więcej niż jednego kraju;
• przepisy ułatwiające uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w jednym państwie członkowskimUnii Europejskiej (UE) w innym państwie członkowskim;
• procedurę rozstrzygania spraw dotyczących uprowadzenia dziecka przez jednego z rodziców z jednego państwa członkowskiego i wywiezienia go do innego państwa członkowskiego.

Nie dotyczy ono spraw z zakresu prawa rodzinnego materialnego. Sprawy te pozostawiono poszczególnym państwom członkowskim.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Rozporządzenie ma zastosowanie do spraw z zakresu prawa cywilnego dotyczących więcej niż jednego kraju, które odnoszą się do:

• rozwodu;
• separacji;
• unieważnienia małżeństwa,
• wszystkich aspektów odpowiedzialności rodzicielskiej (np. prawa do opieki i prawa do kontaktów z dzieckiem).

Jednym z jego głównych celów jest zapewnienie poszanowania prawa dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców, nawet gdy żyją oni w separacji lub mieszkają w różnych państwach członkowskich.

Rozporządzenie nie ma zastosowania w sprawach dotyczących:

• ustalenia przyczyn rozwodu ani prawa mającego zastosowanie w sprawach rozwodowych;
• kwestii związanych z rozwodem, takich jak obowiązek zapewnienia utrzymania;
• ustalenia i podważenia ojcostwa;
• decyzji w sprawie adopcji i powiązanych środków przygotowawczych;
• unieważnienia lub cofnięcia adopcji;
• nazwiska i imion dziecka;
• usamodzielnienia się dziecka od rodziców lub opiekunów;
• powiernictwa i dziedziczenia;
• środków podejmowanych w wyniku przestępstw popełnionych przez dzieci.

Sprawy małżeńskie

Nie ma ogólnej zasady dotyczącej jurysdykcji w sprawach małżeńskich. W celu ustalenia państwa członkowskiego, którego sądy są uprawnione do wydania orzeczenia w sprawie, rozporządzenie określa natomiast siedem alternatywnych podstaw jurysdykcji w oparciu o obywatelstwo małżonków lub miejsce, w którym zwykle zamieszkują.

Odpowiedzialność rodzicielska

Rozporządzenie ma zastosowanie do:

• prawa do opieki i prawa do kontaktów z dzieckiem;
• kurateli i instytucji podobnych;
• wyznaczenia i działań osoby lub instytucji, do której należy opieka nad dzieckiem lub jego mieniem, reprezentującej dziecko lub pomagającej mu;
• umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczej;
• środków ochrony dziecka odnoszących się do zarządzania, zachowania lub dysponowania majątkiem dziecka.

Takie sprawy na ogół podlegają jurysdykcji sądów w państwie członkowskim, w którym dziecko zwykle zamieszkuje. Jeżeli nie można ustalić miejsca zwykłego zamieszkania dziecka (tak jest chociażby w przypadku uchodźców), jurysdykcję automatycznie uznają sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko aktualnie przebywa.

Uprowadzenie dziecka

Rozporządzenie określa również zasady dotyczące postępowania w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka.

Sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed uprowadzeniem, utrzymują swoją właściwość do chwili uzyskania przez dziecko zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim.

Uznawanie

Na mocy rozporządzenia każde państwo członkowskie ma obowiązek automatycznie uznawać orzeczenia wydane w innym państwie członkowskim w sprawach małżeńskich oraz w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej. Orzeczenie może nie zostać uznane, jeżeli:

• uznanie byłoby jawnie sprzeczne z porządkiem publicznym;
• pozwanemu nie doręczono w należyty sposób pisma wszczynającego postępowanie w czasie umożliwiającym mu przygotowanie obrony (w przypadku, gdy orzeczenie zostało wydane pod nieobecność pozwanego);
• orzeczenia nie da się pogodzić z innym orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami.

Orzeczenie odnoszące się do odpowiedzialności rodzicielskiej może również nie zostać uznane, jeżeli:

• zostało wydane bez wysłuchania dziecka;
• na wniosek każdego, kto powołuje się, że orzeczenie narusza jego odpowiedzialność rodzicielską, jeżeli zostało wydane bez wysłuchania tej osoby.

Stosowanie

Orzeczenia w sprawie wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej wydane w jednym państwie członkowskim i w tym państwie wykonalne są wykonywane w innym państwie UE, jeżeli ich wykonalność w tym państwie została stwierdzona na wniosek którejkolwiek zainteresowanej strony. Niemniej jednak takie stwierdzenie nie jest wymagane w przypadku orzeczeń przyznających prawo do osobistej styczności z dzieckiem i orzeczeń pociągających za sobą powrót dziecka, jeżeli uzyskały one zaświadczenie wydane przez orzekającego sędziego zgodnie z rozporządzeniem.

Współpraca między organami centralnymi w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej

Każde państwo członkowskie wyznacza jeden organ centralny (lub większą ich liczbę), którego zadaniem jest:

• udzielanie pomocy rodzicom starającym się o powrót dziecka, które zostało uprowadzone przez drugiego rodzica i wywiezione do innego kraju UE;
• promowanie wymiany informacji na temat prawa krajowego i procedur;
• ułatwianie komunikacji między sądami;
• udzielanie pomocy rodzicom lub opiekunom wnioskującym o uznanie i wykonanie orzeczeń;
• ułatwianie porozumienia między rodzicami lub opiekunami poprzez inne środki, np. mediację.

Organy centralne spotykają się regularnie na posiedzeniach jako członkowie europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych.

Obowiązujące umowy

Co do zasady rozporządzenie zastępuje obowiązujące konwencje dotyczące tego samego przedmiotu, których stronami są co najmniej dwa państwa członkowskie. W stosunkach między państwami członkowskimi rozporządzenie ma pierwszeństwo przed następującymi konwencjami wielostronnymi:

• konwencją haską z 1961 r. (prawo właściwe w zakresie ochrony małoletnich);
• konwencją luksemburską z 1967 r. (uznawanie orzeczeń w sprawach małżeńskich);
• konwencją haską z 1970 r. (uznawanie rozwodów);
• europejską konwencją z 1980 r. (piecza nad dzieckiem);
• konwencją haską z 1980 r. (cywilne aspekty uprowadzenia dziecka za granicę).

Co się tyczy konwencji haskiej z 19 października 1996 r. w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony dzieci (zob. streszczenie), rozporządzenie ma zastosowanie, jeżeli dziecko zwykle zamieszkuje w państwie UE.

Wyłączenia i zasady szczególne

Dania nie uczestniczyła w przyjęciu rozporządzenia i dlatego nie jest nim związana.

Zasady szczególne mają zastosowanie do:

• stosunków Finlandii i Szwecji z Danią, Islandią i Norwegią w zakresie stosowania konwencji nordyckiej o związkach małżeńskich z 6 lutego 1931 r.;
• stosunków pomiędzy Stolicą Apostolską a Portugalią, Włochami, Hiszpanią i Maltą.

Uchylenie

Rozporządzenie Bruksela II bis zostało przekształcone rozporządzeniem (UE) 2019/1111 (rozporządzeniem Bruksela II bis (wersja przekształcona)), które ma zastosowanie od 1 sierpnia 2022 r. (zob. streszczenie).

OD KIEDY ROZPORZĄDZENIE MA ZASTOSOWANIE?

Rozporządzenie ma zastosowanie od 01 marca 2005 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Sprawy małżeńskie i dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej – formularze (Europejski portal e-sprawiedliwość)
• Prawo rodzinne (Komisja Europejska).
• Sprawy rodzinne i dziedziczenie (witryna internetowa).

GŁÓWNY DOKUMENT

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. L 338 z 23.12.2003, s. 1–29).

Kolejne zmiany rozporządzenia (WE) nr 2201/2003 zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Decyzja Rady 2010/405/UE z dnia 12 lipca 2010 r. w sprawie upoważnienia do podjęcia wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodów i separacji (Dz.U. L 189 z 22.7.2010, s. 12–13).

Rozporządzenie Rady (UE) nr 1259/2010 z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej (Dz.U. L 343 z 29.12.2010, s. 10–16).

Decyzja Komisji 2012/714/UE z dnia 21 listopada 2012 r. potwierdzająca udział Litwy we wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodów i separacji (Dz.U. L 323 z 22.11.2012, s. 18–19).

Decyzja Komisji 2014/39/UE z dnia 27 stycznia 2014 r. potwierdzająca udział Grecji we wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodów i separacji (Dz.U. L 23 z 28.1.2014, s. 41–42).

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2021